plik

Uniwersytet Mikołaja Kopernika

Wydział Nauk Historycznych

Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii

Rafał Jerzy Jurkowski

Nr albumu: 219556

Praca licencjacka

na kierunku Informacja Naukowa i Bibliotekoznawstwo

Polskie serwisy bibliologiczne jako miejsca

tworzące społeczności okołobiblioteczne

Opiekun Pracy Dyplomowej:

Dr hab. Ewa Głowacka, prof. UMK

Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii

Toruń 2010

Pracę przyjmuję i akceptuję

Potwierdzam złożenie pracy dyplomowej:

………………………………………

….………………………………………

data i podpis opiekuna pracy data i podpis pracownika dziekanatu

Streszczenie i słowa kluczowe

Praca przedstawia problematykę związaną z rolą serwisów WWW w procesie tworzenia się

społeczności okołobibliotecznych. Analizowane są zarówno grupy wirtualne jak i te, które

organizują się w rzeczywistości. Poprzez analizę popularności serwisów społecznościowych

jako zjawiska, autor przechodzi do opisania idei Web 2.0 oraz związanych z nią narzędzi, pod

kątem ich roli w gromadzeniu internautów. Kolejnym krokiem jest scharakteryzowanie

najważniejszych grup serwisów mających wpływ na tworzenie się społeczności

okołobibliotecznych. W tym celu podjęto próbę przedstawienia najpełniejszej definicji

bibliologii oraz opisania źródeł przedstawiających stan polskich stron internetowych

związanych z tą nauką. Zestawienie metod służących ocenie serwisów WWW pozwoliło na

wybór technik, które posłużyły analizie wybranych przez autora przedstawicieli

najważniejszych grup serwisów wpływających na tworzenie się społeczności

okołobibliotecznych. W rezultacie powyższych działań podjęto próbę stworzenia zarysu

wzorcowego serwisu mającego wpływ na zrzeszanie się internautów wokół tematyki

bibliologicznej.

Słowa kluczowe:

benchmarking,

bibliologia,

heurystyka,

społeczności

internetowe,

społeczności

okołobiblioteczne, Web 2.0,

Wstęp

Podstawowym celem niniejszej pracy jest próba oceny wpływu serwisów bibliologicznych na

kształtowanie się społeczności okołobibliotecznej. Posłużyć temu ma przede wszystkim ocena

wybranych witryn, jako przedstawicieli podstawowych grup reprezentujących obecne

w polskiej sieci strony WWW związane z bibliologią. Jako cel poboczny wymienić można

próbę wskazania właściwego kierunku działań dla twórców nowych serwisów, poprzez

stworzenie zarysu serwisu wzorcowego, mającego na celu organizowanie się użytkowników

w grupy zainteresowane tematyką związaną z nauką o książce i informacji. Praca ma

charakter empiryczny i podzielona jest na cztery główne części.

W pierwszym rozdziale autor stara się przybliżyć zjawisko społeczności internetowych

poprzez krytyczną analizę tego fenomenu oraz przedstawienie idei Web 2.0, której narzędzia

stanowią podstawę działania serwisów społecznościowych. Jednocześnie usiłuje wskazać

podstawowe zagrożenia płynące z udziału w e-społecznościach i odpowiedzieć na pytanie,

czy narzędzia Web 2.0 są niezbędne, aby za pomocą serwisów WWW tworzyć grupy.

W kolejnej części przybliżony zostaje stan polskich stron WWW pod względem

występowania w nich tematyki bibliologicznej. Na wstępie dokonano próby definicji pojęcia

bibliologii, które przez lata zmieniało swój zakres, następnie przedstawiono problematykę

związaną z określeniem rzetelności witryny, zwracając tu szczególną uwagę na serwisy

o kontrolowanej jakości (tzw. Subject Gateways). Kończąc rozdział, autor wskazuje grupy

stron WWW reprezentujące zakres sieci poświęcony bibliologii, które mają największy

wpływ na tworzenie się społeczności okołobibliotecznych. Są to serwisy bibliotek,

organizacji oraz tworzone przez studentów i fascynatów tematyki związanej z nauką o książce

i informacji.

Trzeci rozdział poświęcony został przedstawieniu metodologii oceny serwisów WWW.

Omówiono w nim zarówno metody wymagające zgromadzenia użytkowników serwisu

(zogniskowane wywiady grupowe, wywiady indywidualne, badania fokusowe online, testy

A/B, clicktracking, eyetracking, testy użyteczności), jak i te, które przeprowadzane są

bezpośrednio przez specjalistów (metoda jakościowo-heurystyczna, benchmarking).

Zwrócono też uwagę na elementy niezbędne do oceny serwisów społecznościowych.

Wynikiem przeprowadzenia analizy metod jest wybór najodpowiedniejszej dla celów

niniejszej pracy i dostosowanie jej do nich.

1. Problematyka budowania społeczności za pomocą serwisów WWW

Wraz z nadejściem ery Web 2.0 sieć się zmieniła. Możliwość ingerencji każdego

z internautów w zawartość Internetu sprawiła, że większość z nich chce się pokazać, zaistnieć

w wielkiej grupie nieograniczonej odległościami i czasem. Pośród rozmaitych możliwości

interakcji z innymi użytkownikami prym wiodą serwisy społecznościowe, czyli „serwisy

internetowe, które w znacznej mierze są tworzone lub współtworzone przez społeczność

internautów skupionych w grupy osób o podobnych zainteresowaniach lub w ramach grup

osób sobie znanych (bądź to w świecie realnym bądź tylko znanych sobie na odległość przez

Internet). Serwis społecznościowy ma za zadanie umożliwić kontakt między użytkownikami

(poprzez czaty, komunikatory, fora, listy dyskusyjne, blogi, prywatne wiadomości itp.),

dzielenie się informacjami, zainteresowaniami, podejmowanie wspólnych inicjatyw.”

Cieszą

się one niesamowitą popularnością wśród internautów. Budzą jednak niemal tyle samo

kontrowersji, co zachwytów. Specjaliści biją na alarm przedstawiając rozmaite zagrożenia

wiążące się z wniknięciem człowieka do społeczności internetowych opartych na

anonimowości i tworzeniu własnego wizerunku bez żadnych ograniczeń. Jednocześnie

technologia ta pozwala na integrację bez barier, stała się na tyle interesującym rozwiązaniem,

iż definiuje jakość serwisu w oczach przeciętnego internauty. Jednak czy Web 2.0 jest

niezbędny aby można było organizować społeczność poprzez WWW? Istnieje wiele stron

których głównym celem jest tworzenie różnego rodzaju grup, lecz jako główny cel obierają

spotkania w rzeczywistości. Web 1.0 nadal może spełniać rolę jednoczącą internautów.

Problem jedynie w tym, czy jest na tyle atrakcyjny aby samodzielnie przyczynić się do

nawiązywania znajomości i stworzenia grupy?

1.1. Społeczności internetowe – jak przeżyć w sieci i żyć w rzeczywistości

Jak mówi znane powiedzenie – „Człowiek jest zwierzęciem stadnym”, aby żyć i utrzymać

zdrowie psychiczne potrzebuje kontaktu z innymi przedstawicielami gatunku. Kontakty

społeczne pełnią wyjątkowo ważną rolę szczególnie w życiu ludzi młodych, pozwalając im

kształtować charakter i uczyć się funkcjonowania w społeczeństwie. W dzisiejszych czasach,

gdzie coraz bardziej liczy się dla nas szkoła i praca, a tzw. „wyścig szczurów” pochłania nas

Co to jest serwis społecznościowy lub portal społecznościowy, [w:] Słownik slangu informatycznego – słownik

i encyklopedia informatyczna. [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.i-
slownik.pl.

bez reszty, często nie potrafimy znaleźć chwili na spotkania, grupy dyskusyjne, wizyty

w ośrodkach kultury. I tu pojawia się Internet. Miejsce, gdzie bez straty tak cennego czasu,

możemy znaleźć znajomych, porozmawiać z nimi i rozwijać swoje zainteresowania. Jednak

obecność w sieci wymaga nie mniej odpornej psychiki, co pełne wyzwań życie w realnym

świecie. Ogromna popularność tego medium sprawia, iż wykorzystywane jest ono do celów

nie zawsze uczciwych, a specjaliści od wpływu na ludzi opracowują nowe strategie

marketingowe. Mimo tego coraz większe rzesze stają się niemal dosłownymi „mieszkańcami”

sieci. Jak wskazują badania CBOS z lipca 2009r.

56% dorosłych Polaków ma w domu

komputer z dostępem do Internetu (wzrost o 8 punktów procentowych w porównaniu

z rokiem 2008) a na pytanie „Czy zarejestrował się Pan(i) w jakimś portalu

społecznościowym” odsetek odpowiedzi twierdzących pośród nich wyniósł 30%. Gdyby

zapytać o to samo wszystkich użytkowników Internetu, 62% odpowiedzi była by twierdząca.

1.1.1. Fenomen społeczności internetowych

Od momentu powstania serwisu nasza-klasa.pl możemy zaobserwować w Polsce niesamowitą

fascynację serwisami społecznościowymi. Wedle badania przeprowadzonego na potrzeby

„Never Ending Friending”

4/5 internautów odwiedziło jakikolwiek serwis społecznościowy,

prawie 2/3 ma założony na którymś z nich profil, a aż połowa członków społeczności

codziennie je odwiedza. Aby przedstawić skalę zafascynowania tą formą spędzania czasu

w sieci można dodać, że aż 1/6 osób posiadających profil w serwisach społecznościowych

uruchamia komputer tylko w celu ich odwiedzenia. Tak wielkie zainteresowanie łączeniem

się w wirtualne grupy powoduje także zmiany w innych miejscach. Niemal każdy serwis,

który chce przyciągnąć do siebie internautów, wprowadza elementy będące narzędziami Web

2.0. Zjawisko to można zaobserwować w większości serwisów działających w dzisiejszych

czasach. Aby być konkurencyjnym, trzeba zaoferować użytkownikowi nie tylko informację,

ale też możliwość zaistnienia podczas jej użytkowania. Co powoduje tak wielkie

zainteresowanie tym zjawiskiem? Czy realne życie jest tak szare i nieznośne, czy też brak

czasu zmusza do nawiązywania znajomości bez wychodzenia z domu? Co tak naprawdę

przyciąga ludzi do tworzenia własnych wirtualnych profili? Internauci spytani o swoje

Wenzel, M., Komunikat CBOS, BS/69/2009, [off-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide

Web: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_096_09.PDF.

Jodłowski, K., Kowalski, J., Siła relacji, czyli potencjał społeczności interaktywnych w komunikacji

marketingowej, [off-line][prezentacja multimedialna][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.hypermedia.pl/nef/prezentacje/NEF_Synovate_Gemius.zip.

motywy odpowiadali różnie. Jedni stwierdzali, iż pragną poznawać nowych ludzi, drudzy że

chcą pochwalić się sobą przed innymi. Jedna z kobiet stwierdziła „Lubię patrzeć jak

koleżanki się starzeją”.

Zauważono tu też ciekawą zależność. Kobiety najczęściej podawały

powody związane z podtrzymywaniem relacji z istniejącymi znajomymi, a mężczyźni

z nawiązywaniem nowych kontaktów i z flirtem. Aktywność mężczyzn charakteryzowana jest

jako nastawiona bardziej na prezentację siebie a nie obserwację innych. Opracowując badanie

CBOS, Michał Wenzel jako najczęściej wymieniane powody, dla których internauci

korzystają z portali społecznościowych, wskazał utrzymanie kontaktu ze znajomymi,

odnowienie dawnych znajomości, słuchanie muzyki, oglądanie zdjęć i czytanie tekstów,

nawiązywanie nowych kontaktów towarzyskich, zamieszczanie własnych zdjęć, filmów,

muzyki i tekstów.

Czy korzysta Pan(i) z portali społecznościowych,

aby:

Odsetki korzystających wśród:

użytkowników

Internetu:

ogółu

dorosłych:

- utrzymywać kontakty ze znajomymi, grupami

znajomych

- odnowić dawne znajomości

- słuchać muzyki, oglądać filmy lub zdjęcia,

czytać teksty

- nawiązać nowe kontakty towarzyskie

- zamieścić swoje zdjęcia, filmy, muzykę, teksty

- szukać pracy

- nawiązać znajomości biznesowe i zawodowe

Tabela 1 Powody korzystania z portali społecznościowych. Źródło: Tabela 5 [w:] Wenzel, M., Komunikat
CBOS, BS/69/2009, [off-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. s.8, Dostępny w World Wide Web:
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_096_09.PDF.

Wspomniane motywy to te, które wskazują sami internauci. Jednak są to tak naprawdę

jedynie czynności, do których sprowadza się zafascynowanie wirtualnymi grupami. Andrzej

Łukasik i Kazimierz Geleta w swoich badaniach

starają się zagłębić w psychikę internauty

Jodłowski, K., Kowalski, J., dz. cyt.

Wenzel, M., dz. cyt.

Łukasik, A., Gelleta, K., Potrzeba aprobaty społecznej jako zmienna psychologiczna profilująca korzystanie

z internetu [w:] Jednostka, grupa, cybersieć, pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa
Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 85 – 96.

i wyłowić podstawową potrzebę wiążącą się z niemal ekshibicjonistyczną autoprezentacją

w sieci. Jako podstawową cechę warunkującą użytkowanie Internetu przyjmują potrzebę

aprobaty społecznej. „Potrzebę tę definiuje się jako pragnienie akceptacji ze strony innych

ludzi i wynikającą stąd gotowość do zachowywania się w sposób społecznie aprobowany”

Internet, jak żadne inne medium, pozwala nie tylko na prezentację własnej osoby i poglądów

w nieskrępowany sposób oraz na wielką skalę, ale na swoiste ćwiczenie własnego „ja”. Gdy

w życiu okaże się, iż nasze poglądy nie są akceptowane przez społeczeństwo, kiedy

pokażemy siebie i nie uda nam się zdobyć tak ważnej aprobaty społecznej, pozycja na której

się znajdujemy wydaje się stracona. Nie można cofnąć wypowiedzianych słów, a w pamięci

ludzi pozostaniemy jako ci „naznaczeni”. Internet, a w nim wszelkiego rodzaju serwisy

społecznościowe i fora dyskusyjne, pozwalają bez skrępowania wyćwiczyć sposób

zachowania i sprawić, aby stał się on społecznie akceptowany. Dla przeciętnego użytkownika

identyfikujące nas elementy, to jedynie nick

i awatar

, które w każdej chwili można zmienić

i przeistoczyć się w kogoś innego, prezentując zupełnie nową postać. Komputer zatem staje

się doskonałym narzędziem do zaspokajania swoich potrzeb związanych ze zdobywaniem

aprobaty społecznej, a niemal pełna anonimowość pozwala na nieskrępowane wyrażanie

własnych poglądów. Owa anonimowość jest kolejnym kluczowym elementem

przyciągającym ludzi do miejsc tworzących internetowe grupy.

Komunikacja bez barier – hasło, które przyświeca wszelkim kontaktom w sieci. Nowe

technologie umożliwiają ją jak żadne inne. Maria Braun-Gałkowska, w swej pracy zauważa,

iż szczególną cechą komunikacji przez Internet jest jej masowa interaktywność gdzie

„uczestnik jest jednocześnie aktywnym odbiorcą i aktywnym nadawcą”.

Zanika więc

ostatnia bariera, jednostronność komunikatu w mediach. Mimo braku bodźców, takich jak

komunikaty niewerbalne (nie licząc rozmów video), które często stanowią większą dawkę

informacji niż sama treść wypowiedzi, rozmówcy oddziałują wzajemnie na siebie. W umyśle

każdego z nich tworzy się obraz kogoś, kto znajduje się po drugiej stronie monitora, często

zapominając, iż tak naprawdę nie wiedzą o sobie niczego, prócz informacji którymi się

wymienili. Profesor Braun-Gałkowska zwraca uwagę na możliwość i częste występowanie

komunikacji anonimowej, w której uczestnicy nie mówią niczego o sobie lub zmieniają swą

tożsamość (np. płeć, wiek, rasę lub orientację seksualną). Stwarza to wiele niebezpieczeństw,

Cyt. za: R.Ł. Drwal, Adaptacja kwestionariuszy osobowości, PWN, Warszawa, 1995. źródło: jw.

Pseudonim używany w Internecie.

Ikona użytkownika; obrazek towarzyszący profilowi użytkownika danego serwisu.

Braun – Gałkowska, M., Internet w życiu dzieci i młodzieży, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć…, s. 71-84.

o których powiemy później. Skupmy się na anonimowości jako elemencie przyciągającym do

wirtualnych grup. Zapewne większość z nas marzyła kiedyś, aby być kimś innym, pozbyć się

cechy, która powoduje, iż nie czujemy się pewni w kontaktach z innymi. Serwisy

społecznościowe pozwalają na stworzenie profilu składającego się ze starannie

wyselekcjonowanych przez nas informacji, co powoduje, iż ludzie nie widzą nas takich jacy

jesteśmy, lecz takich, jakimi siebie stworzymy. Możemy zaprezentować się jak najlepiej,

uniknąć stygmatyzacji i wykorzystać swoją „drugą osobowość” do nieskrępowanej

aktywności. Nieznani, możemy posunąć się dalej niż w rzeczywistym świecie, bowiem

ewentualne odrzucenie nie wywołuje tak wielkiego stresu jak w świecie realnym. W sieci

jesteśmy prawdziwie wolni. Nie obowiązują nas zasady narzucone przez społeczeństwo

i pomimo tego, iż w ciągu ostatnich lat powstał swoisty kodeks zachowania w sieci zwany

netykietą

, często ta wolność jest nadużywana. Chcąc podsumować rozważania na temat

fenomenu społeczności internetowych można przytoczyć słowa Barbary Przywary:

„Głównym powodem wchodzenia w owe społeczności sieciowe jest chęć poznawania

nowych ludzi (o podobnych cechach, podobnie myślących), możliwość anonimowego

wypowiadania swoich poglądów, łatwość wchodzenia do takich grup, poszukiwanie

rozrywki, w końcu chęć przynależności do jakiejś wspólnoty czy chęć używania różnych

masek (udawania kogoś innego).”

1.1.2. Zagrożenia płynące z uczestnictwa w e-społecznościach

„Człowiek złapany w sięć” – tak dr Przywara w swoim artykule określa sytuację, w której

znajduje się człowiek poddany wpływowi nowych technologii. Ogromna atrakcyjność

Internetu sprawia, że sieć staje się drugą, lecz często nie mniej ważną, płaszczyzną

funkcjonowania a określenie „second life” nabiera dosłownego znaczenia. Mimo ogromnej

przydatności i funkcjonalności technologii opartych na Web 2.0, takich jak integracja bez

barier i możliwość rozwijania własnych zainteresowań, Internet i wirtualne społeczności

należy traktować z dozą ostrożności, gdyż niosą ze sobą wiele zagrożeń, często ignorowanych

przez internautów. Wiele mówi się ostatnio o zjawisku uzależnienia od Internetu. Katarzyna

Śpiewak analizując zagrożenia w rozwoju dzieci i młodzieży związane z Internetem przytacza

dwie definicje tego schorzenia. Pozwolę sobie zwrócić szczególną uwagę tylko na jedną

Netykieta. [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępne w World Wide Web: http://www.netykieta.dlawas.net.

Przywara, B., Człowiek w sieci. Socjologiczne studium przypadku, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć…,

s. 143 – 156.

z nich, sformułowaną przez amerykankę Kimberly Young, będącą jedną z pierwszych osób

zajmujących się IAD (Internet Addiction Disorder). Wedle niej, „uzależnienie od Internetu

może być definiowane jako zaburzenie kontroli impulsów niepowodujące intoksykacji.

Uzależnienie od Internetu ma znaczący wpływ na pogorszenie w następujących sferach

funkcjonowania człowieka: społecznej, zawodowej i psychologicznej.”

Opracowała ona

także pytania, diagnozujące kryteria, które pozwalają stwierdzić czy osoba cierpi na syndrom

„Pathological Internet Use”.

Pytanie

Tak

Nie

Czy czujesz się zaabsorbowany Internetem (myślisz o poprzednich, bądź

kolejnych pobytach w sieci)?

Czy czujesz potrzebę używania Internetu przez coraz dłuższe okresy

czasu?

Czy wielokrotnie miałeś nieudane próby kontroli, ograniczenia czasu lub

zaprzestania korzystania z Internetu?

Czy czułeś się niespokojny, markotny, zirytowany, przygnębiony, gdy

próbowałeś ograniczyć czas w Internecie lub zaprzestać korzystać z

niego?

Czy pozostajesz w sieci dłużej niż pierwotnie planowałeś?

Czy ryzykujesz utratę ważnych relacji, prac, możliwości kariery lub

nauki z powodu Internetu?

Czy oszukałeś kogoś z rodziny, bliskich lub terapeutów, aby ukryć

narastający problem Internetu?

Czy używasz Internetu jako sposobu na ucieczkę od problemów lub

sposobu na pogorszony nastrój (uczucia bezradności, winy, lęku)?

Tabela 2

Formularz diagnozy syndromu „Pathological Internet Use”. Źródło opracowane na podstawie:

Śpiewak, K., Internet a zagrożenia rozwoju dzieci i młodzieży, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć., pod red. M.
Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 97-106.

Jeżeli odpowiadając na pytania, badany przynajmniej pięć razy odpowiedział „tak”, jest

on uzależniony od Internetu i wymaga pomocy specjalisty.

Śpiewak, K., Internet a zagrożenia rozwoju dzieci i młodzieży, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć, …, s. 97-106.

W poprzednim podrozdziale, dużo uwagi poświęcono anonimowości w sieci.

Atrakcyjność tego aspektu przebywania w cyberprzestrzeni równoważona jest jednak przez

zagrożenia, które ze sobą niesie. Jak podkreśla prof. Maria Braun – Gałkowska

„anonimowość powoduje uwalnianie się z poczucia kontroli społecznej i większą

agresywność, a także umożliwia zmienianie prezentowanej tożsamości.”

Nigdy nie możemy

być pewni, z kim tak naprawdę prowadzimy rozmowę i kim są nasi znajomi. W sieci pojawia

się ogromna ilość osób, które pragną wykorzystać naszą łatwowierność przeciw nam. O ile

w przypadku osób dorosłych problem ten nie jest tak widoczny, o tyle na dzieci i młodzież

korzystające z Internetu czyha o wiele więcej zagrożeń. Znane są przypadki pedofilów

podszywających się pod młodych ludzi i nawiązujących kontakty z „rówieśnikami”.

Wspomniane uwolnienie z poczucia kontroli naraża internautów na kontakt z treściami,

których sobie nie życzą. Serwisy społecznościowe umożliwiające dodawanie grafik

przeżywają kataklizm związany z dodawaniem zdjęć o charakterze pornograficznym, fora

dyskusyjne obfitują w osoby, które za cel postawiły sobie jedynie krytykę innych

i prowokowanie do kłótni, uniemożliwiając dyskusję. Zjawisko to doczekało się nawet

określenia w internetowym slangu, jakim jest „trolling” a osoby utrudniające komunikację na

formach potocznie zwane są „trollami”. Młodzi ludzie narażeni są na atak treściami, które nie

wpływają pozytywnie na ich rozwój, internetowe „autorytety” bombardują świadomość

nastolatków a wszystkie grupy, łącznie z dorosłymi użytkownikami zasypywane są

informacją toksyczną. Serwisy społecznościowe stają się miejscem, gdzie specjaliści od

manipulowania ludźmi zyskują ogromne pole do popisu. Natłok reklam, które przyjmują już

nie tylko formę pojawiających się nagle okienek (tzw. pop-up), ale też integralnej części

serwisu powodują, iż nie wiedząc o tym jesteśmy otumaniani i wykorzystywani. Wystarczy

wymienić obecne w serwisie nasza-klasa.pl profile sponsorowane, stworzone jedynie

w celach reklamowych. Nowe hity kinowe, znane firmy i osoby ze świata estrady promują

swoje istnienie dodając tysiące użytkowników do grup znajomych, oferując konkursy

i promocje na produkty sygnowane własnym logo. O popularności i skuteczności takiej

strategii marketingowej świadczy badanie „Never ending Friending”, którego wyniki

„pokazują siłę relacji oraz potencjał społeczności interaktywnych w komunikacji

marketingowej.”

Zagrożenie płynące z tej formy marketingu w sieci, a dokładniej ze

Braun – Gałkowska, M., dz. cyt.

Polska edycja badania Never Ending Friending [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide

Web: http://www.hypermedia.pl/nef/index.html.

sposobu, w jaki specjaliści chcą wpływać na użytkownika najlepiej obrazuje cytat

zaczerpnięty ze strony głównej polskiej edycji badań: „Miliony użytkowników, tysiące odsłon

każdego dnia. Jaki potencjał prezentują pod kątem marketingowym? Czy warto poznać

specyfikę relacji w społecznościach i odkryć, jak stać się ich prawdziwym przyjacielem?”

Marki muszą zdobyć zaufanie klienta, stać się nie tyle firmą, która oferuje towar, lecz

przyjacielem, który dobrze się kojarzy i z którym chce się wchodzić w kontakty.

Użytkownicy stają się przekaźnikami informacji, rodzą się pozytywne uczucia wobec firmy.

Badania wskazują, iż bannery i reklamy typu pop-up znikną niedługo z sieci, jako elementy

nielubiane.

Jedynymi nośnikami reklamy będziemy my sami, użytkownicy propagujący

towary „znajomych” z sieci.

Wiele uwagi w rozmowach na temat zagrożeń, które niosą ze sobą serwisy

społecznościowe poświęca się sprawie alienacji internautów. Zewsząd słyszymy głosy, iż

czas spędzony przy komputerze powoduje zanik więzi społecznych, zamknięcie się we

własnym świecie i ułomność umiejętności interpersonalnych. Zmiany w życiu ludzi

wywołane Internetem są porównywalne z tymi, które wprowadziły wynalazki, takie jak

telefon, radio czy telewizja. Specjaliści różnią się jednak zdaniem na temat charakteru tych

zmian. „Jedni uważają, że Internet sprzyja pogłębianiu izolacji społecznej, gdyż odcina ludzi

od naturalnych interakcji. Z kolei inni prezentują opinię przeciwną: Internet zapewnia

większą liczbę interakcji, gdyż przełamuje bariery.”

Komunikacja poprzez Internet

charakteryzuje się dystansem, który ułatwia rozmowę, jednak rezygnacja z elementów

niewerbalnych, które poprzez sieć można przesłać jedynie w przypadku rozmów wideo,

powoduje wiele nieporozumień, które rodzą konflikty i działają destrukcyjnie na znajomość

a w związku z tym negatywnie oddziałują na psychikę internauty. Jakość relacji gwałtownie

spada a wraz z nią pozytywne oddziaływanie na rozwój człowieka i podejście do znajomości

z innymi. Można tu mówić o toksyczności komunikacji, która po pewnym czasie powoduje

rozdrażnienie i niechęć do kontaktów w jakiejkolwiek formie. Zwrócić uwagę trzeba też na

fakt, iż ludzie przyzwyczajeni do łatwości komunikowania się poprzez Internet często nie są

w stanie podjąć w realnym świecie działań mających na celu nawiązanie kontaktu.

W sytuacji, kiedy nie można poprawić pisanego tekstu, należy reagować natychmiastowo

Tamże.

Kusińska, A., Rzepecki J., Never ending friending[off-line] [ prezentacja multimedialna] [ dostęp 30 kwietnia

2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.hypermedia.pl/nef/prezentacje/Hypermedia_NEF.zip.

Radochoński, M., Wańczyk, A., Komunikacja za pośrednictwem sieci komputerowych a interakcje rodzinne

i rówieśnicze młodzieży: perspektywa polska i amerykańska, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć…, s. 29-42.

i analizować wszystkie elementy języka niewerbalnego, gubią się, uniemożliwiając sobie

normalny rozwój w społeczeństwie. Badania wyraźnie wskazują też, że serwisy

społecznościowe przyciągają do komputera w stopniu tak znaczącym, iż wzrasta użytkowanie

innych zdobyczy technologii, jak chociażby komunikatory i poczta e-mail, które

niejednokrotnie służą do kontaktowania się z nowymi znajomymi, spada zaś czas spędzony na

grach wideo i oglądaniu telewizji.

Jak wskazują autorzy badania, w związku

z użytkowaniem serwisów społecznościowych zwiększona została konsumpcja nowych

mediów, które służą do rozwijania nawiązywanych w sieci kontaktów.

Wykres 1

Zmiany w konsumpcji mediów. Źródło: Kusińska, A., Rzepecki J., Never ending friending[off-line]

[prezentacja

multimedialna]

[dostęp

30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.hypermedia.pl/nef/prezentacje/Hypermedia_NEF.zip.

Obawy pogłębiają badania „Internet and Society” przeprowadzone przez Stanford University.

Wykazały one, iż społeczna izolacja wraz ze zwiększeniem czasu korzystania z Internetu

rośnie. Jeśli weźmiemy pod uwagę internautów surfujących mniej niż godzinę tygodniowo,

a jest to naprawdę niewielka grupa, tylko 4% odpowiedziało, iż zmniejszyły się ich kontakty

z rodziną i przyjaciółmi, 2% z nich mniej wychodzi z domu a 9% mniej czasu spędza

Kusińska, A., Rzepecki J., dz. cyt.

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Zmniejszył się

Zwiększył się

Jak bardzo zmienił się czas spędzony na poniższych rzeczach od kiedy używasz

serwisu społecznościowego?

rozmawiając przez telefon. Jednak, jeśli wziąć pod uwagę grupę, która spędza w sieci ponad

10 godzin tygodniowo to z rodziną i przyjaciółmi rzadziej widuje się już 15%, 13% mniej

wychodzi z domu a 27% mniej rozmawia przez telefon.

Konfrontując te dane z wynikami

mówiącymi o wpływie serwisów społecznościowych na użytkowanie innych sposobów

komunikacji można stwierdzić, iż osoby posiadające wirtualne profile, z ich powodów

spędzają więcej czasu przed komputerem pogłębiając opisywane objawy izolacji.

Wykres 2 Społeczna izolacja a korzystanie z Internetu. Źródło: Szpunar, M., Społeczności wirtualne, jako
społeczności – próba ujęcia socjologicznego, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć., pod red. M. Radochońskiego
i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 161.

Każda nowinka technologiczna zawsze wzbudzała wiele kontrowersji, pociąg pędzący

z prędkością większą niż 40km/h miał zabijać ludzi przeciążeniem, przewidywano, że

telewizja spowoduje zniknięcie informacji prasowej, a książki elektroniczne i mówione miały

wyprzeć tradycyjne kodeksowe. Zawsze, kiedy coś spotyka się z zainteresowaniem tak

wielkiej części społeczeństwa jak omawiane serwisy społecznościowe, spotyka się

jednocześnie z wieloma głosami krytyki i ostrzeżeniami o negatywnych skutkach

użytkowania danej nowości. Ludzie muszą podchodzić z dozą ostrożności do technologii

Szpunar, M., Społeczności wirtualne jako społeczności – próba ujęcia socjologicznego, [w:] Jednostka, grupa,

cybersieć…, s. 157 – 184.

<1h / tydz.

1-5h /tydz.

5-10h /tydz.

>10h /tydz.

% internautów deklarujących zmniejszenieliczby rozmów telefonicznych z rodziną/przyjaciółmi

% internautówdeklarujących zmniejszenie spędzanego czasu z rodziną/przyjaciółmi

%internautów deklarujących zmniejszenieczasu spędzanego poza domem

umożliwiających tak wielki na siebie wpływ, aby to oni korzystali z Internetu, a nie Internet

z nich.

1.2. Web 2.0 – wybór czy konieczność?

Ewolucja sieci prowadzi do coraz większej interakcji z przeciętnym użytkownikiem. WWW,

które początkowo miało za zadanie jedynie służyć wymianie materiałów naukowych, w latach

dziewięćdziesiątych zostało zdominowane przez instytucje komercyjne (nazwy domenowe

.com) a powiększająca się „globalna wioska” międzynarodowej społeczności użytkowników

Internetu powiększyła się

. Liczba osób korzystających codziennie z tego medium rosła

w tak szybkim tempie, iż potrzebne były technologie umożliwiające ich interakcję.

Zauważono szansę na rozwój poprzez oddanie sieci w ręce jej użytkowników a do dnia

dzisiejszego Web 2.0 stał się standardem. Niezliczona ilość serwisów społecznościowych,

blogów, serwisów typu Wiki, interaktywnych serwisów Webowych umożliwiających

stworzenie własnego profilu w ramach grupy użytkowników, kanały RSS i Atom – to

wszystko jest dla nas codziennością i w niejaki sposób definiuje jakość serwisu w oczach

internautów. Web 1.0 pozostaje jednak nadal technologią, za pomocą której można

zaktywizować społeczność i łączyć ją w grupy o podobnych poglądach i zainteresowaniach.

1.2.1. Web 2.0 i jego rola w serwisach WWW

Nieco ponad cztery lata temu, Łukasz Bigo porównywał Web 2.0 do anarchii, kompletnej

decentralizacji Internetu.

Dziś, można śmiało stwierdzić, iż jest to powrót do zamierzeń jego

twórców, czyli powszechnej możliwości wymiany informacją, takiej jaką mieli pierwsi

użytkownicy sieci. Oczywiście wraz z powszechnym dostępem pojawiają się problemy

wynikające z kompetencji części autorów, jednak przy odrobinie chęci, można przesiać

informację toksyczną i cieszyć się swoją obecnością w „globalnej wiosce”.

Czym tak naprawdę jest Web 2.0? Czy są to nowe narzędzia, rozwiązania i techniki, czy

po prostu zmiana wpływu przeciętnego użytkownika na treść zawartą w serwisach? Jako

pierwszy dyskusję na temat sieci drugiej generacji (jak często nazywany jest Web 2.0)

Aouil, B., Kajdasz-Aouil, M., Rzeczywistość wirtualna jako przestrzeń wspomagania rozwoju i życia

człowieka. [w:] Jednostka, grupa, cybersieć, pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa
Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 43-70.

Bigo, Ł., Web 2.0 – ewolucja, rewolucja czy… anarchia?! [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny

w World Wide Web: http://www.idg.pl/news/85027/Web.2.0.ewolucja.rewolucja.czy.anarchia.html.

rozpoczął Tim O`Reilly – właściciel wydawnictwa O`Reilly. W swoim artykule posłużył się

następującym porównaniem: Britannica Online i Wikipedia oraz strona domowa i blog.

Obiekty pozornie takie same, służące tym samym celom, a obrazujące doskonale różnicę

pomiędzy siecią pierwszej i drugiej generacji. Uogólniając, „podstawą Web 2.0 jest tworzenie

grup i sieci znajomych, których uczestnicy mogą wyszukiwać dane w Internecie, oceniać je,

polecać linki czy samemu dane w Internecie umieszczać. (…) Kluczowe elementy Web 2.0 to

zaangażowanie użytkownika oraz zwycięstwo otwartych standardów.”

Paul Miller

sformułował dla określenia Web 2.0 kilka jego cech.

1. Uwolnienie danych /informacji - ogół ukrytych dotąd informacji zostaje udostępniony

użytkownikom, którzy wykorzystują je w różnorodny sposób. Rodzi się prawo (a nie

przywilej) dostępu do informacji.

2. Aktywne uczestnictwo – internauta nie jest już tylko odbiorcą treści umieszczanych

przez autorów – osoby uprzywilejowane. Każdy z użytkowników może być

współtwórcą zawartości sieci.

3. Aplikacje ukierunkowane na użytkowników – najważniejszy jest internauta i jego

potrzeby. Właściciele zasobów już nie są najwyższą władzą oferującą użytkownikom

uznane przez siebie treści.

4. Modularność aplikacji – użytkownik sam składa aplikację, wybierając dowolnie jej

elementy.

5. Współdzielenie – nawiązanie do idei Open Source oraz udostępnianie kodów

i pomysłów.

6. Budowanie społeczności – ułatwianie komunikacji pomiędzy użytkownikami poprzez

znoszenie barier uniemożliwiających dwustronność interakcji.

7. Inteligencja – aplikacje analizując użytkownika są w stanie samodzielnie uruchomić

usługi, które będą odpowiadały jego potrzebom.

Punkt siódmy otwiera zarazem koncepcję sieci semantycznych, wymienianych w wielu

źródłach jako Web 3.0. My jednak zajmijmy się punktem szóstym. Jedną z najistotniejszych

dla niniejszej pracy cech sieci drugiej generacji jest łamanie barier, tworzenie grup,

Gmiterek, G., Library 2.0. Możliwości zastosowania Web 2.0 w bibliotekach polskich. W: Biuletyn EBIB [on-

line]

2007,

(85)

[dostęp

30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.ebib.info/2007/85/a.php?gmiterek.

Miller, M., Mroczek, E., Profil użytkownika i inne elementy Web 2.0 w bibliotekach cyfrowych. W: Biuletyn

EBIB [on-line] 2007, nr 7 (88) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.ebib.info/2007/88/a.php?miller_mroczek.

Tamże.

wirtualnych społeczności i umożliwianie nieskrępowanej komunikacji. Współczesna sieć

obfituje w wiele narzędzi, które mogą służyć tego typu działaniom. Serwisy społecznościowe

są miejscami, które starają się połączyć jak najwięcej z nich w jedną, spójną całość. Obecnie

najpopularniejsze narzędzia umożliwiające komunikację i tworzenie grup w sieci to blogi

(oraz wszelkie ich odmiany jak np. fotoblogi, mikroblogi itd.), personalizacja interfejsu

użytkownika (profilu) i fora dyskusyjne (oraz ich „mniejsi bracia” – systemy komentarzy

w serwisach informacyjnych).

Najważniejszym narzędziem, od którego pozwolę sobie zacząć analizę są profile

użytkownika, czyli metody personalizacji interfejsu internauty. Ta forma zrzeszania ludzi

w ramach pojedynczych serwisów stała się niezwykle popularna. Bez niej właściwie nie

można mówić o identyfikowaniu się użytkowników w sieci. Profile przyjmują obecnie różne

formy, od krótkiej metryczki, aż po miejsca na własne strony WWW z dodatkowymi

modułami będącymi innymi narzędziami. Niemal każdy serwis, który chce uchodzić za

atrakcyjny, zrzesza osoby w ramach swej tematyki umożliwiając po rejestracji i zalogowaniu

uczestnictwo w życiu sieci. Szczególnie widoczne staje się to w przypadku serwisów, które

sprawiają wrażenie nastawionych przede wszystkim na informację. Jeden z największych

Polskich serwisów poświęconych kinematografii – filmweb.pl

– oferuje użytkownikom

olbrzymią bazę informacji o filmach i ludziach z filmem związanych. Na pierwszy rzut oka,

jest to serwis ściśle informacyjny, jednak rejestracja i założenie konta użytkownika daje

możliwość tworzenia własnych baz ulubionych filmów, wymiany opinii z innymi

użytkownikami i prezentowanie swej osoby jako kinomana, a co za tym idzie - nawiązywanie

znajomości z innymi osobami o podobnych preferencjach. Owo umożliwienie prezentacji

własnej osoby w sieci stało się nieodłącznym elementem któregokolwiek z narzędzi Web 2.0.

Aby prowadzić bloga, uczestniczyć w rozmowach na forach dyskusyjnych, korzystać

z dobrodziejstw serwisów społecznościowych – zawsze musimy mieć założone konto a co za

tym idzie, własny profil. Aby uzyskać dostęp do usługi nie było by to konieczne. Niezbyt

często, ale jednak, zdarza się, iż po rejestracji nie posiadamy miejsca na profil lub możemy

korzystać z serwisu bez konieczności rejestracji, odchodzi się wszak od tego rodzaju

rozwiązań, gdyż użytkownicy nie są wówczas dostępni dla siebie nawzajem, co ogranicza

możliwości kontaktu.

Filmweb – łeb pełen filmów [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.filmweb.pl.

Kolejnym narzędziem Web 2.0 jest blog (od angielskiego Weblog). Jest to „rodzaj

elektronicznego pamiętnika w formie strony internetowej, którego autor udostępnia jego treść

wszystkim internautom lub określonym osobom. Zazwyczaj każdą notatkę autora można

skomentować. W blogu znajduje się zwykle miejsce na ulubione linki autora, linki do innych

blogów (tzw. blogroll) etc. Tematyka blogów może być różnorodna – od opisu własnych

przeżyć, przemyśleń, dokładnego życiorysu aż na blogach tematycznych kończąc.”

Blogi

przybierają obecnie najrozmaitszą formę. Najczęściej spotykane ich odmiany to fotoblog,

oparty na możliwości dodawania własnych zdjęć i komentowania ich, oraz audioblog

i videoblog, polegające na tym samym, jednak przy wykorzystaniu nie zdjęć, a plików

dźwiękowych oraz filmów wideo. Coraz popularniejsze stają się mikroblogi, czyli „rodzaj

bloga opartego na krótkich wiadomościach do 160 znaków, które zazwyczaj zawierają krótką

informację o tym, co dany użytkownik myśli, czuje, robi w danym momencie lub link do

zdjęcia, filmiku, pliku dźwiękowego itp.”

Autorzy blogów (tzw. bloggerzy) tworzą

społeczność, odwiedzając się wzajemnie i dyskutując na temat umieszczanych wpisów.

Blogosfera stała się istotnym czynnikiem kształtującym opinię społeczną. Już 21%

internautów (czyli co dziesiąty dorosły Polak) czyta blogi polityczne.

Dla wielu osób są one

źródłem nie tylko informacji, ale też rozrywki.

Ostatnim, ale nie najmniej ważnym narzędziem są fora dyskusyjne. Najłatwiej opisać je,

jako strony internetowe przeznaczone do dyskusji na ważne dla użytkowników tematy

(niekoniecznie w czasie rzeczywistym) wymienianie się poglądami i tworzenie społeczności

skupionej na prowadzeniu dyskusji. Ponad jedna trzecia dorosłych użytkowników Internetu

umieszczała posty na forach dyskusyjnych.

Ten sposób kontaktowania się z innymi

użytkownikami sieci jest niezwykle popularny. Fora powoli stają się nieodłącznym

narzędziem każdego serwisu, umożliwiając internautom dyskusje na temat informacji

zamieszczanych na patronackiej stronie WWW. Za „mniejszego brata” forów dyskusyjnych

można uznać wszelkiego rodzaju systemy komentarzy umieszczane tak często w serwisach

informacyjnych. Różnią się one przede wszystkim tym, iż są wbudowane w stronę WWW,

stanowią jej integralną część. Najczęściej pojawiają się pod czytanym artykułem i mają służyć

wyrażaniu opinii na temat jego treści. Rzadko zdarza się, aby systemy komentarzy wymagały

Co to jest Blog lub Weblog? [w:] Słownik slangu informatycznego – słownik i encyklopedia informatyczna,

dz.cyt.

Co to jest Mikroblog, tamże.

Wenzel, M., dz. cyt.

Tamże.

rejestracji, najczęściej zapisują jedynie numer IP komentującego, oraz proszą o podanie

Nicku, ewentualnie e-maila. Wynika to przede wszystkim z krótkiego czasu aktualności

zawartych w nich danych oraz charakterystyki użytkownika, który najczęściej jest

przypadkowym odwiedzającym i nie chce wiązać się z serwisem.

Te najważniejsze narzędzia łączą w sobie serwisy społecznościowe, miejsca omówione

szerzej w poprzedniej części rozdziału. W ciągu kilku lat stały się one najczęściej

odwiedzanymi miejscami w sieci, wedle statystyki podawanej przez serwis Alexa

nasza-

klasa.pl jest drugim najczęściej odwiedzanym serwisem w Polsce (zaraz po Google Polska),

a Facebook, zajmuje to samo miejsca w skali świata (zaraz po Google.com). Web 2.0 staje się

zatem niezbędnym elementem sieci i serwisów chcących tworzyć społeczności. Web 1.0 nie

powiedziało jednak ostatniego słowa i nadal może wpływać na grupowanie się ludzi.

1.2.2. Społeczności pochodzące z Internetu – serwisy WWW w służbie

spotkaniom w rzeczywistości.

Mimo iż technologie będące podstawowym elementem sieci drugiej generacji królują

w Internecie, serwisy których profil uniemożliwia pozwolenie użytkownikom na aktywne

włączanie się w ich tworzenie (np. strony WWW instytucji), nadal mają znaczenie w zjawisku

kreowania grup. Owszem, nie można tu już mówić o społeczeństwie internetowym, jednak

serwisy te nadal sprzyjają tworzeniu się związków i nawiązywaniu kontaktów

w rzeczywistości. Chodzi tu przede wszystkim o strony instytucji, takich właśnie jak

biblioteki czy inne ośrodki kultury, gdzie zamiast, lub obok wirtualnych grup, istnieją te

realne, spotykające się na wystawach, odczytach i innych imprezach kulturalnych. Mówi się

wiele o aktywizacji czytelnika, Bibliotece 2.0 mającej wzorować się na strategiach

i narzędziach omawianych w poprzednim podrozdziale, jednak wystarczy przejrzeć niewielki

zasób sieci, aby stwierdzić, iż miejsca pozbawione tych rozwiązań nadal funkcjonują. Nie są

tu potrzebne nowoczesne narzędzia, czy wyspecjalizowane strategie mające promować

serwis. Technologie typowe dla Web 1.0 wciąż aktywizują czytelników zachęcając ich do

łączenia się w grupy i nawiązywania kontaktów. Biblioteki stały się miejscem spotkań,

organizowane są w nich różnego rodzaju wystawy, podpisy książek przez autorów, odczyty

i prezentacje. Szkolenia biblioteczne i inne, mające na celu promowanie nauki, odbywają się

Alexa the Web Information Company [on-line][dostęp 14. stycznia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.alexa.com/.

właśnie w tego typu ośrodkach. A elementem, który informuje i reklamuje proponowane

użytkownikowi sposoby na spędzenie wolnego czasu i rozwój są właśnie strony WWW

instytucji. Często są one pierwszym miejscem, dzięki któremu dowiadujemy się

o organizowanej imprezie kulturalnej, gdzie poznajemy osoby, z którymi później

utrzymujemy kontakt. Informacja pozbawiona interaktywnego charakteru nadal ma wielką

rolę w kreowaniu społeczności okołobibliotecznej. Badając zjawisko ich tworzenia nie można

skupić się jedynie na technologiach i narzędziach mających łączyć ludzi w sieci. Część

użytkowników bibliotek, czy to z racji wieku, czy też niepełnosprawności, lub problemów

finansowych nie może pozwolić sobie na obecność w Internecie, a oni także należą do grupy

sympatyków bibliotek. W niniejszej pracy głównym celem jest analiza wpływu serwisów

bibliologicznych na łączenie osób będących w bliskim kontakcie z książką i biblioteką, nie

tylko w związkach wirtualnych, ale każdych zrzeszających w sobie przedstawicieli tej

obszernej grupy, którą śmiało można już nazwać szeroko pojmowanym społeczeństwem

okołobibliotecznym.

2. Bibliologia w sieci.

Bibliologia to nauka obejmująca w swym zakresie wiele dziedzin, często niezwykle od siebie

oddalonych i powiązanych z innymi. Wystarczy chociażby porównać zagadnienia związane

z historią książki i te poświęcone informacji naukowej. Historia, pedagogika, socjologia,

informatyka i wiele innych nauk przenika się wywierając znaczący wpływ na przedmiot

badań bibliologii. Gdybyśmy chcieli omówić obecność zagadnień nauki o książce

w Internecie sam mitologiczny Syzyf nie powstydził by się tak mozolnego i nieskończonego

zadania. Trzeba zatem najpierw zrozumieć znaczenie hasła „bibliologia”, aby wybrać

odpowiednie serwisy, a spośród nich wyłonić przedstawicieli najważniejszych dla rozwoju

bibliologii w sieci grup.

2.1. Bibliologia – próba definicji

Jak zwięźle opisać pole badawcze tej obszernej nauki? Czy wystarczy stwierdzenie, iż

bibliologia zajmuje się książką we wszelkich jej aspektach? Po raz pierwszy na łamach

polskich wydawnictw encyklopedycznych bibliologia pojawiła się w 1864 roku pod hasłem

„bibliopoleja”. Było to w „Encyklopedii powszechnej” Samuela Olgelbranda. Definicja

oznajmiała, iż jest to nauka „o rzeczy książkowej” a jako synonimy podawano między innymi

„księgownictwo” i „res literaria.”

Przez kolejne lata charakterystyki w różnych

publikacjach ewoluowały. Połowa XX wieku przyniosła nam między innymi „Podręczny

słownik bibliotekarza”, który pod hasłem „bibliologia” odsyła nas do pozycji „nauka

o książce”, gdzie możemy przeczytać następujący opis: „nauka obejmująca badanie zagadnień

związanych z wytwarzaniem, obiegiem i oddziaływaniem książki.”

Definicja ta pochodzi

jednak z połowy lat pięćdziesiątych i jest dość uboga. Dużo obszerniejsze wyjaśnienie oferuje

nam dwadzieścia lat młodsza „Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego”,

z której możemy się dowiedzieć (podobnie jak poprzednio, po odesłaniu do hasła „nauka

o książce”), iż jest to „kompleksowa dyscyplina społeczna mająca za przedmiot książkę

i księgoznawstwo praktyczne (zespół zagadnień i czynności praktycznych wiążących się

Koredczuk, B., Kształtowanie się definicji i zakresu bibliologii w polskich encyklopediach i słownikach XIX

i XX wieku, [w:] Oblicza kultury książki. Prace i studia z bibliologii i informacji naukowej. Wrocław: Wydaw.
Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005, s. 53-75.

Nauka o książce, [w:] Więckowska, H., Pliszczyńska, H., Podręczny słownik bibliotekarza, Warszawa:

Państwowe Wydaw. Naukowe, 1955.

z tworzeniem, rozpowszechnianiem i użytkowaniem książki). N. o k. obejmuje problemy

historyczne i współczesne, a także konstruuje prognozy. (…)”

W dalszej części definicji

ukazano między innymi spojrzenie bibliologii na aspekty związane z technicznymi procesami

produkcji książki, koncepcją socjologiczną, praktyką edytorską oraz pokrótce opisano metody

badawcze. Po opisie etapów rozwojowych bibliologii zwrócono tu po raz pierwszy uwagę na

jej powiązania z innymi naukami oraz znaczenie w procesie rozwoju środków przekazu

informacji. Charakterystyka ta, ze względu na wskazanie interdyscyplinarnego znaczenia

nauki o książce, uznawana jest za nowatorskie, jak na swoje czasy, podejście do tematu.

Autor powyższej definicji, bibliolog Krzysztof Migoń, niespełna trzydzieści lat później

w „Wielkiej encyklopedii PWN” pisze, że bibliologia jest „dyscypliną humanistyczną, której

przedmiotem jest książka jako obiekt materialny i środek przekazu myśli ludzkiej (…)

Zadaniem bibliologii jest ujawnianie, opis i interpretacja zjawisk związanych

z funkcjonowaniem książki jako społecznym narzędziem kultury. Wyniki badań

bibliologicznych służą nie tylko celom poznawczym, ale także praktyce wydawniczej,

księgarskiej, bibliotecznej, informacyjnej i oświatowej. Bibliologia należy do zespołu nauk

o kulturze i komunikacji społecznej (…)”

Jest to najnowsza definicja, uwzględniająca

w swej wymowie szczególnie dla nas ważne role – informacyjną i komunikacyjną, co

pozwala na przyjęcie jej jako definicji wzorcowej dla terminu używanego w niniejszej pracy.

Ponadto jako pierwsza wskazuje pierwszeństwo terminu „bibliologia” nad „nauką o książce”.

Wcześniejsze wydawnictwa pod pierwszym z terminów umieszczały odsyłacz przez co

wskazywały, iż definiując bibliologię należy zwracać przede wszystkim uwagę na

zagadnienia księgoznawcze. Współczesne encyklopedie sygnalizują coś zupełnie innego.

„Nauka o książce” nie jest już terminem nadrzędnym. Stało się tak głównie z powodu

włączenia w zakres bibliologii szeregu zagadnień nauki o informacji, ich rozwoju i wzrostu

znaczenia, na co zwraca nam uwagę Krzysztof Migoń w najnowszej przytaczanej definicji.

Mówiąc zatem o serwisach bibliologicznych, które stanowią przedmiot niniejszej pracy, nie

mamy na myśli tylko tych skierowanych w pierwszej kolejności na zagadnienia

księgoznawcze, ale również te, które skupiają się na informacji naukowej

i bibliotekoznawstwie.

Nauka o książce, [w:] Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego, kom. red. Głąbiowski, K.,

Świderski, B., Więckowska, H., Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976, s. 217 – 219.

Koredczuk, B., dz. cyt.

Bibliologia, [w:] Wielka Encyklopedia PWN, [red. naczelny Jan Wojnowski], Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe PWN, 2001, t.4, s. 11-12.

2.2. W poszukiwaniu rzetelności

Mimo ogromnego związku z innymi dziedzinami, a może właśnie z tego powodu, bibliologia

często jest marginalizowana a jej znaczenie bagatelizowane przez osoby nie zajmujące się nią

na co dzień. Mówiąc więc o bibliologii w sieci należało by wskazać setki rodzajów serwisów

poświęconych różnym zagadnieniom, takim jak np. historia lub arteterapia. Biorąc jednak pod

uwagę cel niniejszej pracy, jakim jest omówienie obszaru sieci, który wpływa na tworzenie

się społeczności okołobibliotecznych należy wybrać te, które jako swój główny przedmiot

wybrały zagadnienia związane z bibliologią i na nich się skupiają. Jak jednak dokonać

wyboru poruszając się po ogromnym świecie World Wide Web?

W dzisiejszych czasach najczęściej używanym narzędziem do odnajdywania informacji

w Internecie są wyszukiwarki ze słynnym Google na czele. Jednak bazy tworzone przez

roboty wyszukiwawcze, na działaniu których oparta jest technologia tych narzędzi, indeksują

strony jedynie za pomocą słów kluczowych odnalezionych zarówno w metadanych jak i ich

treści. Automat, umieszczając słowo w bazie, nie zajmuje się ani jakością źródła, ani

rzeczywistą treścią zawartą na stronie. Jest to zwykły kalkulator, który przeprowadzając

badania konkretnych elementów umieszcza źródło na odpowiednim miejscu w hierarchii i na

tym jego praca się kończy. Zjawisku zaśmiecania wyszukiwarek miało przeszkodzić

uwzględnienie czynnika nazwanego PageRank

, który jest niczym innym jak internetowym

odpowiednikiem Impact Factor. Jakość strony określa się tu na podstawie liczby tekstów

powołujących się na nią. Przy czym, im wyższy PageRank strony odsyłającej, tym większy

wpływ na określenie jakości strony do której odsyła hiperłącze. Niestety, wzięcie pod uwagę

tego czynnika także nie zrewolucjonizowało technologii wykorzystywanej przez

wyszukiwarki. W efekcie nawet najlepiej skonstruowane zapytanie nie gwarantuje wyników,

których jakość i relewantność będą zadowalające. Mając na uwadze omówiony problem

specjaliści stworzyli narzędzie ułatwiające użytkownikom odnalezienie stron poświęconych

konkretnej tematyce. Mowa tu o bramach przedmiotowych (ang. subject gateways) zwanych

też „dziedzinowymi systemami hipertekstowymi” lub „serwisami o kontrolowanej jakości”.

Marcin Roszkowski opisuje bramy przedmiotowe jako „narzędzia udostępniające informacje

o wyselekcjonowanych zasobach Internetu, cechujących się wysoką jakością prezentowanych

tam informacji i potencjalnie przydatnych dla użytkowników, których przedmiotem

Nazwa pochodzi od nazwiska współzałożyciela Google Larry’ego Page’a, a nie jak potocznie się uważa, od

angielskiego słowa oznaczającego stronę (page).(przyp. autora)

zainteresowania jest określona dziedzina wiedzy”.

Jest to definicja jaśniejsza i pełniejsza niż

podana trzy lata wcześniej przez Lidię Defter-Wolf na łamach biuletynu EBIB. Lidia Defter-

Wolf scharakteryzowała bramy przedmiotowe jako „dziedzinowe przewodniki (miejsca

startowe) po zasobach internetowych (dokumentach, obiektach, witrynach, serwisach),

uporządkowane według dziedzin. Zasoby są selekcjonowane, oceniane, opisywane

i katalogowane przez bibliotekarzy lub ekspertów z danej dziedziny. Subject gateways są

najczęściej ukierunkowane na dziedziny związane z obszarami zainteresowań akademickich.

Linki zgromadzone w tych serwisach dobiera się zgodnie z oficjalnie opublikowaną listą

kryteriów oceny jakości, a później kataloguje się je i opisuje również według powszechnie

stosowanych systemów klasyfikacyjnych.”

Zwrócono tu jednak uwagę na niezwykle ważny

szczegół. Omawiając serwisy o kontrolowanej jakości należy podkreślić różnicę pomiędzy

nimi a zwykłymi katalogami lub portalami. W tych drugich selekcja adresów odbywa się

najczęściej jedynie pod kątem tematyki zawartej na stronach. Administratorzy Subject

Gateways skupiają się nie tylko na przedmiocie strony, lecz jako prymarne kryterium

przyjmują jakość treści oraz jej przydatność dla grupy użytkowników serwisu. Pierwsze

bramy przedmiotowe zaczęły powstawać w Wielkiej Brytanii (w ramach programu eLib)

i Szwecji w latach dziewięćdziesiątych.

W tym samym okresie rozpoczęto kilka projektów

międzynarodowych mających na celu ujednolicenie prac i opracowanie wytycznych dla

autorów nowych serwisów, warto tu wymienić takie jak ROADS, DESIRE, IMesh oraz

Renardus.

Obecnie, jednym z najpopularniejszych serwisów o kontrolowanej jakości jest

brytyjski BUBL.

Jest on tworzony przez bibliotekarzy Centre for Digital Library Research

na Strathclyde University i oferuje odnośniki do źródeł ze wszystkich dziedzin wiedzy

akademickiej, sklasyfikowane wedle Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya. Znaleźć tu można

wiele stron o tematyce bibliologicznej z całego świata, jednak baza dotycząca Polski jest zbyt

uboga, aby mogła posłużyć jako źródło do tworzenia informacji na temat serwisów

o tematyce bibliologicznej w Polsce. Na rodzimym gruncie istnieje jednak brama

Roszkowski, M., Dziedzinowe systemy hipertekstowe jako źródło informacji dla nauczycieli bibliotekarzy. W:

Warsztaty Bibliotekarskie [on-line] 2007, nr 1(21) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.pedagogiczna.edu.pl/warsztat/2007/1/070105.htm.

Derfert-Wolf, L., Serwisy tematyczne o kontrolowanej jakości w Internecie - subject gateways. W: Biuletyn

EBIB [on-line] 2004, nr 6 (57) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://ebib.oss.wroc.pl/2004/57/derfert.php.

Tamże.

BUBL [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://bubl.ac.uk.

przedmiotowa dotycząca zagadnień nauki o informacji. KINIA

, bo o niej mowa, to serwis

udostępniający łącza do stron z szeroko pojmowanej informacji naukowej

i bibliotekoznawstwa. Jest inicjatywą pracowników Instytutu Bibliotekoznawstwa

i Informacji Naukowej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, działa od

początku 2007 roku. Gromadzi informacje o stronach grupując je za pomocą rozbudowanych

klas 001 – 090 Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya. Z całą pewnością KINIA może być uznana

za źródło wiedzy na temat polskich serwisów bibliologicznych. Oferuje zbiór sprawdzonych

odnośników pozwalający na dokonanie przeglądu i selekcji grup stron WWW mających

wpływ na tworzenie się społeczności okołobibliotecznych.

Screen

1 Strona główna katalogu KINIA. Źródło: KINIA: Katalog Internetowy Nauki o Informacji

[on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.kinia.czytelnia.net

Katalogi gromadzące adresy stron związanych z nauką o książce znaleźć można też

w wielu serwisach informacyjnych. Sporą bazą pochwalić się może EBIB – platforma

cyfrowa SBP

, która tworzy obszerną bazę danych dotyczącą polskich bibliotek, oraz

prowadzi katalog serwisów bibliologicznych obejmujący wiele zagadnień zarówno z Polski

KINIA: Katalog Internetowy Nauki o Informacji [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide

Web: http://www.kinia.czytelnia.net.

Elektroniczna BIBlioteka - platforma cyfrowa SBP [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World

Wide Web: http://www.ebib.info.

jak i świata. Na podobne zbiory możemy trafić też na serwisach bibliotek, a nawet koła

naukowe studentów bibliotekoznawstwa, oferują katalogi tematyczne zamieszczone

w obrębie swych stron. W tym miejscu warto wspomnieć o inicjatywie Studenckiego Koła

Informacji Naukowej Palimpsest działającego przy Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej

w Lublinie jaką jest Katalog Merkator

pretendujący do miana bramy dziedzinowej.

Ciekawym rozwiązaniem w tym przypadku jest to, że informacje o stronach zostały

posegregowane w grupy odpowiadające zagadnieniom przedmiotów akademickich na

kierunkach bibliotekoznawczych co wskazuje, iż mają stanowić bazę informacji skierowaną

głównie do studentów tego typu studiów. Odmienna grupa odbiorców sprawia, iż nowa

inicjatywa nie konkuruje ze stworzonym na tym samym uniwersytecie serwisem KINIA.

2.3. Społeczności okołobiblioteczne w sieci.

Internet stał się niezaprzeczalnie najpotężniejszym medium XXI wieku. Znaleźć można tu

informacje na każdy temat a wiele osób wręcz nie korzysta z innych środków wyszukiwania

informacji, lub ogranicza je do minimum. Promowanie swej działalności w sieci jest dziś

niezbędnym elementem polityki dobrze funkcjonującej instytucji. Ośrodki naukowe, jako

pionierzy wykorzystania nowych technologii nie pozostają w tyle. W końcu Internet powstał

jako narzędzie przeznaczone do przekazywania wiedzy. Jednak dziś, podejście do „globalnej

wioski” zmieniło się. Nie wystarczy przekazywać informacji. Należy ją promować, trafiać do

potencjalnego odbiorcy a nie tylko oczekiwać, iż sam nas znajdzie. Nauka ma tu wielkie pole

do popisu. Jak wiadomo, dobrze wykształcone społeczeństwo jest kluczowym elementem

potrzebnym do zapewnienia dobrobytu i rozwoju cywilizacji.

Jak widać po omówionych wcześniej definicjach, bibliologia ma swój wpływ na wiele

innych dziedzin, a z całą pewnością zawiera w sobie narzędzia potrzebne do odpowiedniego

poruszania się po ich gąszczu. Nie jest to tylko nauka o książce, lecz o informacji, która stała

się kluczowym elementem rozwoju współczesnego społeczeństwa. Poprzez promowanie

bibliologii kształtowani są użytkownicy informacji. Nowe źródła wymagają nie tylko

przygotowania i konserwacji, potrzebni są ludzie, którzy będą wiedzieli o ich istnieniu

i jednocześnie będą potrafili z nich korzystać. Największym problemem Internetu jest jego

największa zaleta – ogólnodostępność. Kształtowanie kultury informacyjnej, szkolenia

w zakresie selekcji informacji są niezbędnym elementem, który powinien trafić do każdego

Katalog SKIN – Palimpsest [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.palimpsest.umcs.lublin.pl/katalog.

użytkownika, aby potrafił on odnaleźć się w niejednokrotnie toksycznym środowisku. Jednak

w jaki sposób jednoczyć użytkownika wokół informacji dotyczącej bibliotek i ich

działalności? Co zrobić aby ośrodki naukowe zajmujące się bibliologią przyciągały do swych

witryn internautów nie związanych z nimi bezpośrednio? Promowanie bibliologii w sieci

może przybrać różne formy, w zależności od grupy odbiorców, dla których strona jest

przeznaczona oraz misji którą spełnia. Biorąc pod uwagę serwisy mające wpływ na

jednoczenie użytkowników wokół tematyki okołobibliotecznej można wyróżnić cztery

główne grupy.

1. Serwisy bibliotek – promują działalność tych instytucji, kierowane są głównie do

obecnych i potencjalnych użytkowników. Wpływają nie tylko na kształtowanie się

kultury czytelniczej i informacyjnej ale są także ukierunkowane na propagowanie

wydarzeń kulturalnych regionu. Ważnym elementem ich misji jest aktywizacja

użytkowników. W zależności od typu biblioteki można wyróżnić szereg dodatkowych

funkcji. Często pojawiają się tu narzędzia związane z technologią Web 2.0 a biblioteki

cyfrowe zasługują na szczególną uwagę jako efekt transformacji sieci i wirtualizacji

usług.

2. Serwisy stowarzyszeń – przekazują informację skierowaną przeważnie do osób,

których praca wiąże się z bibliologią oraz w mniejszym stopniu studentów

bibliotekoznawstwa. Ich funkcją jest promowanie spojrzenia na zagadnienia związane

z nauką o książce z zawodowego punktu widzenia, rozpowszechnienie wiedzy na

temat nowych rozwiązań oraz szkolenie zaawansowanych użytkowników informacji.

Mają wielki wpływ na obraz pracownika nauki związanego z książką i informacją

oraz prowadzą działania celujące w kreowanie owego wizerunku.

3. Serwisy studenckie – najczęściej związane z działalnością bibliotekoznawczych kół

naukowych. W większości są to serwisy informacyjne promujące naukowe podejście

do zagadnień związanych z nauką o książce. Mają wpływ na kształtowanie się

wizerunku pracownika nauki. Skierowane są przeważnie do studentów i osób

o ukształtowanej kulturze informacyjnej.

4. Serwisy pasjonatów bibliologii – skierowanie do wszystkich tych, którym tematyka

okołobiblioteczna nie jest obca. Jednoczą największą liczbę osób. Nie ogranicza ich

konieczność naukowego lub popularno-naukowego podejścia do tematu bibliologii.

Często spoglądają na swój przedmiot z dystansu, ukazując go w zupełnie innym

świetle. Ich główną rolą jest popularyzowanie zagadnień, jednak nie przyjmują

jednocześnie za główny cel aktywizacji społeczeństwa. Pełnią raczej rolę rozrywkową.

Mają ogromny wpływ na budowanie lub przełamywanie stereotypów.

Prócz tych czterech grup serwisów coraz częściej można zauważyć bardziej bezpośrednie

działania mające na celu łączenie użytkowników w wirtualne grupy. W poprzednim rozdziale

sporo uwagi poświęcono zjawisku kształtowania się nowej formy reklamy w sieci, związanej

z rozwojem serwisów społecznościowych. Zjawisko to nie ominęło także instytucji

i organizacji związanych z bibliologią. Portale takie jak nasza-klasa.pl i Facebook zaroiły się

profilami będącymi wirtualnymi wizytówkami bibliotek, instytucji naukowych i serwisów

WWW. Portal Facebook uruchomił specjalną usługę umożliwiającą założenie konta między

innymi firmie, organizacji lub stronie internetowej. Różni się ono od konta osobistego

szeregiem funkcji i umożliwia promowanie swojej działalności pośród milionów

użytkowników. Za przykład popularności tej możliwości niech posłuży wynik wyszukiwania

w Facebook’u stron w których nazwie występuje słowo „biblioteka”. Po sformułowaniu tego

bardzo prostego zapytania otrzymujemy ponad 130 wyników nie uwzględniających odmiany

tego słowa ani słów pochodnych. Tak bezpośrednia forma informowania o swej działalności

z całą pewnością świadczy, iż promowanie bibliologii w sieci przynosi wiele korzyści,

a organizowanie użytkowników w społeczności okołobiblioteczne jest coraz powszechniejsze.

3. Metodologia oceny serwisów WWW.

Mimo rozwoju serwisów mających na celu selekcję stron WWW pod kątem ich jakości, nie

jest możliwe aby objęły one cały zasób dotyczący konkretnej dziedziny. Trudno też sprawić,

żeby sposób selekcji materiałów wybrany przez administratorów odpowiadał każdemu

użytkownikowi. Subject Gateways są tylko drogowskazami mającymi nakierować na

właściwą ścieżkę. W zależności od celu, który przyświeca osobie poszukującej informacji,

strony nawet najlepszej jakości mogą okazać się nieodpowiadające wymaganiom. W celu

dogłębnej analizy serwisów stworzono wiele metod mających służyć specjalistom do oceny

jakości i użyteczności stron WWW. Pozwalają one dokładnie sprecyzować wymagania, jakie

stawia się przed serwisem mającym służyć pracy, aby wskazać jego mocne i słabe strony.

Żeby wybrać najlepszą z nich, należy prześledzić realizowane cele oraz sprecyzować, które

najpełniej pokrywają się z elementami mającymi dla nas największe znaczenie podczas

analizy serwisów. Pamiętać należy także o uwzględnieniu możliwości ewentualnej

modyfikacji metody w celu dostosowania jej do zagadnień jakie chcemy zbadać. W końcu

każdy nie tylko inaczej ocenia dany element, ale też umieszcza go w innym miejscu pod

względem ważności dla osiągnięcia serwisu wzorcowego.

3.1. Metody służące do oceny serwisów WWW

Różnorodność występująca w zasobach WWW oraz zróżnicowane zapotrzebowania badaczy

sprawiają, iż nie jest możliwe stworzenie jednej uniwersalnej metody pozwalającej na

zbadanie w wystarczającym stopniu wszystkich elementów serwisu. Wielu uczonych

opracowało wyspecjalizowane techniki oceny pozwalające na skupienie się na konkretnym,

interesującym nas aspekcie, toteż wybór odpowiedniej musi poprzedzić ich analiza.

Wszystkie najważniejsze metody podzielić można na dwie podstawowe grupy. Do

pierwszej z nich zalicza się takie metody, jak zogniskowane wywiady grupowe, wywiady

indywidualne, badania fokusowe online, testy A/B, stosunkowo młode clicktracking

i eyetracking oraz bardzo popularne testy użyteczności (usability tests). Ich cechą

charakterystyczną jest konieczność zgromadzenia grupy użytkowników potrzebnych do

przeprowadzenia badania. Wszystkie te metody mają na celu określenie, w jakim stopniu

strona spełnia oczekiwania odbiorców. Stosowane są one na różnych stadiach pracy nad

witryną, mogą zarówno służyć webmasterom podczas tworzenia strony, jak i administracji

w chwili gdy serwis już funkcjonuje.

Druga grupa gromadzi metody, podczas których to

specjaliści dokonują wieloaspektowej analizy serwisu, określając najważniejsze cechy w celu

poddania ich ocenie wobec konkretnych potrzeb. Do tej grupy zaliczyć możemy takie

techniki, jak benchmarking i metodę jakościowo-heurystyczną.

Zogniskowane wywiady grupowe, nazywane niekiedy fokusowymi, to nic innego jak

moderowana dyskusja kilku osób na temat ocenianego serwisu. Kluczową postacią jest tu

obiektywny moderator, który powinien charakteryzować się nie tylko umiejętnością

prowadzenia dyskusji ale też podstawową wiedzą na temat branży, której dotyczy badana

strona. Zadając uprzednio przygotowane pytania musi on zwracać uwagę na wypowiedzi

uczestników dyskusji, analizować elementy komunikacji niewerbalnej oraz wpływ otoczenia

(np. odpowiedzi innych użytkowników). W tym celu może posiłkować się urządzeniami

utrwalającymi obraz i dźwięk, co będzie niezwykle przydatne podczas procesu analizy

wypowiedzi i ich interpretacji, co również jest jego zadaniem. W zogniskowanych wywiadach

grupowych najczęściej bierze udział kilka wynagradzanych osób, a nie trwają one dłużej niż

kilka godzin.

Wywiady indywidualne polegają na rozmowie moderatora z jednym uczestnikiem

badania. Są z całą pewnością bardziej pracochłonne niż wywiady fokusowe, w efekcie czego

całe badanie zajmuje dużo więcej czasu oraz naraża na większe koszty; jednak pozwalają one

na osiągnięcie dokładniejszych wyników, nie zakłóconych wpływem z zewnątrz. Moderator

zadając przygotowane pytania skupia się tylko na jednej osobie, analizując jej wypowiedzi

może modyfikować na bieżąco zagadnienia. Tą metodę stosuje się często w przypadku stron

o tematyce, która może okazać się dla użytkownika krępującą gdy przyjdzie o niej mówić

pośród innych ludzi.

Trzecią metodą, podczas której niezbędne jest zgromadzenie grupy użytkowników są

badania fokusowe online. Od pierwszej przytaczanej techniki badań różnią się przede

wszystkim tym, iż użytkownicy porozumiewają się z moderatorem nie podczas bezpośredniej

rozmowy, lecz używają w tym celu komunikatora lub czatu. Ogranicza to w znacznym

stopniu koszty badania, ułatwia rekrutację grupy i pozwala na bezpośrednią analizę serwisu

przez użytkowników podczas badania, ponieważ znajdują się oni u siebie w domach. Wpływa

Kasperski, M., Boguska-Torbicz, A., Projektowanie stron WWW : użyteczność w praktyce, Gliwice :

Wydawnictwo Helion, cop. 2008, s. 263.

Tamże, s. 264-266.

Tamże, s. 266-267.

to też na komfort wykonywanej przez nich pracy. Niestety uniemożliwione zostaje wzięcie

pod uwagę pewnych zachowań obecnych jedynie podczas rozmowy bezpośredniej. Analiza

uboższa jest o elementy komunikacji niewerbalnej, oraz świeżość wypowiadanych opinii,

które zanim zostaną wysłane, mogą zostać przeredagowane i mieć w efekcie inny wydźwięk

niż wypowiedziane.

Następna omawiana metoda również opiera się na udziale użytkowników, jednak nie

jest on tak bardzo bezpośredni jak w przypadku wywiadów. Historia powstania testów A/B,

bowiem o nich mowa, poprzedza rozpowszechnienie Internetu nieomal o sto lat i sięga

przełomu XIX i XX w. Jako pierwszy zastosował je Claude C. Hopkins. Polegają one na

porównaniu dwóch wersji oferowanego produktu i na podstawie obserwacji ściśle

określonych wskaźników ukazujących, który z nich cieszy się większym powodzeniem,

wyłonieniu produktu lepszego. W przypadku stron WWW tyczy się to elementów które

można ocenić na podstawie danych ilościowych, takich jak np. reklamy lub odpowiednio

rozmieszczone na stronie hiperłącza. Powoduje to, iż nie jesteśmy w stanie otrzymać

kompletnej informacji o serwisie, a jedynie możemy przebadać pojedyncze elementy.

Dwie kolejne metody badawcze pojawiły się stosunkowo niedawno. Pierwsza z nich,

clicktracking, jest często stosowana jako pomocnicza dla testów A/B. Polega ona na

ilościowym opisaniu najczęściej klikanych elementów na stronie. Na podstawie analizy,

biorącej pod uwagę nie tylko klikane miejsca, ale też rozmiary przeglądarki i rozdzielczość

używaną przez użytkownika, tworzone są tzw. mapy termiczne, czyli graficzne

przedstawienia najbardziej użytkowanych obszarów.

Screen 2 Połączenie mapy termicznej i fiksacyjnej. Źródło: Eyetracking.pl [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010].
Dostępny w World Wide Web: http://eyetracking.pl/pl/114/Eyetracking.

Tamże, s. 267-268.

Tamże, s. 292-295.

Tamże, s. 282-288.

Druga z nich to eyetracking. Metoda polegająca na śledzeniu ruchu gałek ocznych

w celu określenia miejsc, na których wzrok zatrzymuje się najdłużej. Wymaga ona

specjalistycznego sprzętu, który nie należy do najtańszych. Tzw. eyetracker może przybrać

formę statywu albo kamery umieszczonej przy, lub w monitorze. Do analizy nagrania

potrzebne jest także specjalne oprogramowanie. Wyniki przedstawiane są jako mapy

termiczne z zaznaczonymi obszarami, na których wzrok skupia się najdłużej, mapy fiksacyjne

– pokazujące ruch gałek ocznych lub tabele, w których wymienia się elementy strony oraz

kolejność w jakiej użytkownik na nie spoglądał wraz z czasem trwania spojrzenia.

Ostatnią metodą, stosowaną do oceny serwisów, podczas której niezbędne jest zebranie

grupy użytkowników, są testy użyteczności (usability tests). Polegają one na

przeprowadzeniu serii testów, podczas których reprezentatywna grupa użytkowników,

wykonując określone zadania, poddawana jest obserwacji, na podstawie której powstaje

materiał służący do oceny serwisu. Analizując proces przeprowadzania testów użyteczności,

można wskazać cztery podstawowe etapy: określenie celów badania, zaprojektowanie testu,

jego przeprowadzenie oraz analizę otrzymanych informacji i skonstruowanie na ich podstawie

wniosków.

Określając główne cele, jakie spełnić ma badanie, należy wybrać konkretne

elementy serwisu, których użytkowanie ma być testowane. Powinny być one związane

z misją stawianą przed witryną, jako narzędzia służące do jej realizacji. Kolejny krok, jakim

jest projektowanie testu, to wynik działań mających na celu nie tylko stworzenie zadań, lecz

także dokładne określenie uczestników, przygotowanie warunków technicznych do

przeprowadzenia badania oraz dobór niezbędnego personelu. Uczestnicy muszą tworzyć

grupę reprezentatywną użytkowników serwisu, na ich selekcję wpływa także dobór

elementów poddawanych badaniu. Zadania (tzw. scenariusze) muszą być sprecyzowane,

określić należy miejsce rozpoczęcia czynności, jej cel oraz sposoby umożliwiające jego

osiągnięcie. Zwracając uwagę na warunki techniczne niezbędne do przeprowadzenia testu

trzeba pamiętać o różnicach wynikających ze sposobów dostępu do serwisu przez różnych

użytkowników (np. szybkość łącza, używane oprogramowanie). Testy użyteczności

wymagają obecności personelu prowadzącego badania, który ma za zadanie wyjaśnić

uczestnikom zasady przeprowadzanego testu, nakreślić jego cele i kontrolować przebieg. Ich

kluczową rolą jest jednak dokładna obserwacja zachowania użytkowników oraz sporządzanie

Tamże, s. 298-303.

Sapa, R., Jakość serwisów WWW bibliotek polskich - usability test. W: Biuletyn EBIB [on-line] 2002,

nr 2(31) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2002/31/sapa.php.

materiałów mających posłużyć w późniejszej analizie. Pomocne w dalszej pracy okazuje się

ustalenie standardów, związanych z dokumentacją przebiegu testu i reakcji uczestników.

Dzięki temu można uniknąć błędnej interpretacji zapisków dokonywanych przez różne

osoby. Liczebność personelu zależy od wielu czynników, takich jak rozmiar badania, ilość

jednoczesnych sesji oraz zastosowanie technologii wspomagających, takich jak nagrywanie

i filmowanie. Samo przeprowadzenie testu ma przebiegać w warunkach komfortowych dla

uczestników, którzy wykonują przygotowane zadania, wyrażając swoje opinie i udzielając

odpowiedzi na ewentualne pytania ze strony personelu. Wynikiem analizy powinny być

wnioski prowadzące do sporządzenia listy problemów, które należy rozwiązać.

Drugą grupę technik używanych do oceny serwisów WWW otwiera benchmarking.

Metoda ta wyrosła z nauk ekonomicznych, gdzie za najlepszy sposób oceny firmy przyjęto

porównanie jej z innymi w celu ustalenia poziomu, na którym się znajduje, określenia słabych

elementów i odnalezienia najlepszych rozwiązań, które należy przenieść na własny grunt.

Metodę tą można z powodzeniem użyć w celu oceny serwisów WWW. Jedynym problemem

jest opracowanie odpowiednich kryteriów będących kluczowymi elementami wpływającymi

na powodzenie działalności w sieci. Na polskim polu badawczym zajął się tym Remigiusz

Sapa, ustalając dla oceny stron internetowych następujące kryteria oceny funkcjonalności:

1. Aktualność – jest jednym z najważniejszych elementów wpływających na jakość

serwisu WWW. Jeżeli informacje są nieaktualne, nie spełniają podstawowej funkcji,

jaką jest informowanie.

2. Elastyczność – są to elementy wpływające na możliwość dostosowania serwisu do

potrzeb użytkownika.

3. Komunikatywność – kryterium zajmujące się nie tylko poprawnością gramatyczną

i stylistyczną, ale także tym, czy używany język przystosowany jest do poziomu

potencjalnego odbiorcy i jest przez niego bez problemu rozumiany.

4. Nawigacja – ocena tego elementu uwzględnia np. mapę serwisu oraz wewnętrzną

wyszukiwarkę. Wpływ na nią ma także sposób wykorzystania hiperłącz.

5. Prewencyjność – to odpowiedni system informujący o pojawiających się błędach, oraz

zakres możliwości w jaki użytkownik może je samodzielnie rozwiązać.

6. Przejrzystość – użytkownik powinien zawsze wiedzieć w jakim miejscu serwisu się

znajduje i w jaki sposób powrócić do strony głównej.

Tamże.

7. Sekwencyjność – jednolite tematycznie działy. Informacje dotyczące tego samego

tematu powinny znajdować się w tym samym obszarze i nie powinny być zakłócone

przez dokumenty innej treści.

8. Spójność i konsekwencja – cały serwis powinien tworzyć jedną całość. Dotyczy to

zarówno grafiki jak i układu stron.

9. Sprawność – korzystanie z serwisu musi przebiegać sprawnie, dostęp do informacji

powinien być łatwy i przejrzysty.

Ostatnią formą badań jest metoda jakościowo-heurystyczna. Na samym początku należy

odpowiedzieć na pytanie – czym jest heurystyka? Cytując za Markiem Pearrowem, jest to

„ogół czynności takich, jak eksperymenty i specjalnie skonstruowane metody prób i błędów

(techniki heurystyczne), mających na celu rozwiązywanie problemów, dokonywanie odkryć,

rozwijanie umiejętności oraz ocenę wydajności.”

Jednak sam autor zauważa, że definicja ta

nie jest zbyt przejrzysta upraszczając ją. Ogólnie rzecz ujmując, heurystyka to powszechnie

znane zasady. I tu zbliżyliśmy się do dużo ważniejszego terminu, jakim jest ocena

heurystyczna czyli „określanie poziomu funkcjonalności strony internetowej za pomocą

powszechnie znanych zasad i określanie stopnia realizacji tych zasad.”

Najczęściej w ocenie

heurystycznej bierze udział kilku ekspertów, którzy w odosobnieniu analizują stronę WWW

ustalając listę problemów, po czym konsultują się, analizując wspólnie wyniki, co pozwala im

zmienić elementy nie odpowiadające ich wymaganiom. Metoda ta została opracowana przez

Jacoba Nielsena i Rolfa Molicha w roku 1990.

Pierwszy z autorów opublikował w artykule

pt. „Ten Usability Heuristics”

dziesięć zasad heurystyki funkcjonalności. Praca powstała

przed upowszechnieniem się Internetu i pomimo, iż większość z nich można zastosować

w stosunku do Sieci, część jest już nieco przestarzała, a sama lista nie jest uzupełniana o nowe

elementy. Warto jednak wymienić owe dziesięć zasad

, gdyż stanowią podstawę oceny

heurystycznej.

Sapa, R., Benchmarking w doskonaleniu serwisów WWW bibliotek akademickich, Kraków: Wydawnictwo UJ,

2005, s. 159-160.

Pearrow, M., Funkcjonalność stron internetowych, [Gliwice]: Wydawnictwo Helion, [2002], s. 127.

Tamże.

Tamże, s.128.

Nielsen, J., Ten Usability Heuristics[on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.useit.com/papers/heuristic/heuristic_list.html.

Pearrow, M., dz. cyt. s. 128-136.

1. Widoczność stanu systemu - użytkownik powinien zawsze wiedzieć w jakim stanie

znajduje się strona i w jakiej sekcji przebywa.

2. Dostosuj system do świata rzeczywistego - należy zadbać o to aby system napisany

był w języku odpowiednim dla użytkownika, a jego struktura odpowiadała logice

rzeczywistego świata.

3. Kontrola użytkownika a swoboda – aby spełniać założenia tej zasady należy:

„tworzyć dobrze oznaczone wyjścia; udostępnić opcje ponowienia i cofnięcia

czynności; utrudnić wykonywanie nieodwracalnych czynności.”

4. Spójność i standardy – należy przestrzegać ustalonych standardów co pozwala

użytkownikowi przetrwać w świecie szybko zmieniającej się technologii. Pomocna

jest w tym kontrola World Wide Web Consortium (W3C).

5. Ostrzeganie przed błędami – nie można pozwolić aby korzystanie z systemu

wiązało się z koniecznością przestudiowania obszernej instrukcji. Lepiej unikać

błędów, niż rozbudowywać komunikaty o instrukcję postępowania.

6. Rozpoznawanie a nie przypominanie – Interfejs powinien być zbudowany w taki

sposób aby użytkownik nie musiał zapamiętywać co gdzie znajdzie, lecz działał na

zasadzie skojarzeń i domysłów.

7. Elastyczność i wydajność – strona powinna być zaprojektowana w sposób

umożliwiający każdemu użytkownikowi dostosowanie jej do własnych celów.

8. Estetycznie i oszczędnie – Nie należy przesadzać z przeładowaniem serwisu

treścią, która jest zbędna. Zarówno jeśli chodzi o jej stronę graficzną, jak

i informacyjną.

9. Pomóż użytkownikom rozpoznawać, diagnozować i radzić sobie z błędami –

użytkownik powinien być w klarowny sposób informowany o popełnianych

błędach oraz możliwościach ich rozwiązania.

10. Pomoc i dokumentacja – Niezależnie od tego jak dobrze została zaprojektowana

strona, musi być na niej dostępny system pomocy on-line.

Przytoczone tu zasady mają służyć za punkt wyjścia. Są jedynie wytycznymi, które nie są

zamknięte, i należy je rozwijać uwzględniając współczesny poziom stosowanych technologii.

Tak też działają obecnie specjaliści w dziedzinie oceny serwisów internetowych. W każdym

Tamże. s. 131.

zestawie kryteriów odnajdujemy jako główny trzon elementy zaczerpnięte z pracy Jacoba

Nielsena. I tak na przykład Helge Clausen wymienia sześć podstawowych kryteriów oceny

przy zastosowaniu metody jakościowo-heurystycznej.

1. Struktura i wygląd stron - sposób zebrania treści i jej prezentacji.

2. Jakość informacji - instytucja sprawcza, aktualizacja, poprawność i rozmiar

informacji.

3. Linki i nawigacja – organizacja łączy wewnętrznych oraz narzędzi ułatwiających

nawigację.

4. Wrażenie estetyczne

5. Miscellanea – narzędzia pomocy i użytkownika.

6. Ogólne – oryginalność i odbiór serwisu.

Z kolei Alistair Smith, sprecyzował niezbędne kryteria w ośmiu punktach.

1. Zakres (chronologiczny, przedmiotowy, formalny).

2. Zawartość treści (instytucja sprawcza, aktualizacja, oryginalność, linki,

pisownia).

3. Grafika i multimedia (elementy audiowizualne, graficzne, schemat kolorów).

4. Cel utworzenia serwisu (opisany, przejrzysty).

5. Użytkownik (użyteczność i przyjazność).

6. Recenzje (istniejąca ocena stron i jej wydźwięk).

7. Technika (sprawność systemu, użyte narzędzia pojawiające się w serwisie).

8. Cena (płatności związane z użytkowaniem).

Możemy zauważyć, iż wytyczne zawierają wiele elementów wspólnych, z tą różnicą, że

zebrano je w inne grupy nadające im odmienny wydźwięk. W Polsce także pojawiają się

próby sformułowania listy aspektów wpływających na jakość serwisu WWW. Na arenie

krajowej warto zwrócić uwagę na kryteria podane przez Remigiusza Sapę i Bożenę Bednarek-

Bednarek-Michalska, B., Ocena jakości bibliotekarskich serwisów informacyjnych udostępnianych w

Internecie. W: Biuletyn EBIB [on-line] 2002, nr 2 (31) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide
Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2002/31/michalska.php.

Tamże.

Michalską. Pierwszy z wymienionych badaczy proponuje podział najistotniejszych

elementów na dziewięć cech.

1. Przejrzystość – użytkownik zawsze wie gdzie się znajduje, jak wrócić do głównej

strony oraz jak system zareagował na jego działania.

2. Komunikatywność – język jest przystosowany do użytkownika, cechuje się

poprawnością ortograficzną i stylistyczną a znaki są odpowiednio kodowane.

3. Spójność i konsekwencja – serwis tworzy jedną całość, dotyczy to zarówno strony

graficznej jak i sposobu prezentowania i podziału treści.

4. Prewencyjność – system utrudnia popełnienie błędu, wszelkie elementy są

zrozumiałe i intuicyjne, a w wypadku zaistnienia błędu można go cofnąć lub

w łatwy sposób uzyskać informację o przyczynach.

5. Narzędzia nawigacji – serwis posiada wewnętrzne połączenia hipertekstowe, mapę

serwisu a spisy treści i indeksy są kompletne. Na stronie można też odnaleźć

wewnętrzną wyszukiwarkę i narzędzia nawigacyjne.

6. Sprawność – konstrukcja serwisu sprawia, iż dostęp do poszczególnych elementów

jest sprawny, informacje nie są ukryte a ścieżki dostępu są krótkie.

7. Sekwencyjność – wszelkie informacje dotyczące tego samego zagadnienia zebrane

są w jednym miejscu, dokumenty są krótkie i nie zawierają w sobie kilku tematów.

8. Elastyczność – użytkownik może dostosować serwis do własnych potrzeb, lub

inteligentne narzędzia robią to za niego.

9. Aktualność – można bez problemu odnaleźć informację o aktualizacji serwisu

i poszczególnych jego elementów, nie pojawiają się martwe odsyłacze.

Bożena Bednarek-Michalska poszła o krok dalej, w 2003 roku przygotowując wytyczne

niezbędne do oceny stron WWW sformułowała dwanaście podstawowych kryteriów,

dotyczących zarówno strony technicznej serwisu, jak i informacyjnej. Pozwala to skupić się

nie tylko na ocenie funkcjonalności witryny lecz także jakości prezentowanej informacji.

Wcześniej względy związane z merytoryczną wartością serwisu były niejako pomijane, lub

organizowane w jednym z wielu zagadnień. Bożena Bednarek Michalska stawia je na równi

Sapa R., Benchmarking w doskonaleniu serwisów WWW bibliotek akademickich. Kraków: Wydawnictwo UJ,

2005, s. 159-160.

z technicznymi. Biorąc pod uwagę wspomniane zróżnicowanie, można dokonać podziału

podanych kryteriów przedstawiając je w następujący sposób:

1. Kryteria określające jakość informacji:

a. Misja serwisu – określenie celu utworzenia serwisu, obranej strategii i faktów

związanych z jej realizacją.

b. Autorstwo, instytucja sprawcza – poprzez analizę URL, właściciela-wydawcy

instytucji sprawczej czy też autora, jego charakterystykę i zdobyte informacje

należy określić czy jego powiązanie z tematyką strony sprzyja jakości

prezentowanej informacji.

c. Aktualizacja – należy wziąć pod uwagę zarówno częstotliwość, jak i konieczność

aktualizacji.

d. Kompletność zasobów – dane muszą zaspokajać potrzeby użytkowników, w razie

konieczności powinien pojawić się podział na ważniejsze i mniej ważne

informacje.

e. Cytowanie i kopiowanie – źródła, na które powołują się autorzy serwisu także

muszą być wiarygodne, udokumentowanie cytatu świadczy o jakości informacji

a sposób kopiowania elementów nie może łamać praw autorskich.

f. Wiarygodność – cel przyświecający twórcom stron często świadczy o treści na

jaką możemy się natknąć, należy poszukać opinii na temat serwisów a pojawiające

się na nim informacje poddać weryfikacji.

g. Obiektywizm treści – misja i zamiary sponsorów strony mogą mieć znaczny

wpływ na prezentowane treści. Jeśli można zauważyć brak obiektywności, można

łatwo podważyć wiarygodność informacji.

2. Kryteria określające jakość serwisu :

a. Design i struktura stron – konstrukcja strony, stosunek grafiki do tekstu, układ

treści strony, multimedia – to wszystko wpływa nie tylko na walory estetyczne,

lecz także na użytkowanie serwisu.

b. Edycja i poprawność gramatyczna tekstu – jakość redakcji tekstu i brak błędów

określają dokładność autorów co jest pewnego rodzaju wyznacznikiem ich

profesjonalizmu.

c. Technika – interfejs użytkownika, interaktywność, jakość serwera, zastosowane

rozwiązania technologiczne.

d. Użyteczność i przyjazność – serwis powinien być przystosowany dla każdego

użytkownika. Logiczny układ i wrażenia estetyczne – często jeśli są zaniedbane

odpychają internautów. Serwis powinien być też wyposażony w narzędzia służące

do pomocy oraz przystosowany dla osób niedowidzących.

e. Koszty – jeśli strona jest płatna powinno mieć to wpływ na jej jakość.

3.2. Aspekty niezbędne do oceny serwisów tworzących społeczności.

Zanim wybierzemy metodę najbardziej odpowiadającą naszym celom, należy zadać sobie

pytanie – co tak naprawdę chcemy zbadać? Czy zależy nam na czymś więcej niż określeniu

poziomu technologicznego serwisu? A może wręcz przeciwnie, chcemy skupić się na

prezentowanych informacjach, a strona techniczna nie jest dla nas aż tak ważna. Pamiętać

jednak należy o tym, iż te dwa aspekty często wpływają na siebie bezpośrednio i nie można

ich bagatelizować. Każda ze wspomnianych metod może być modyfikowana i dostosowana

do indywidualnych potrzeb, co pozwala stworzyć niemal nieograniczone pole badawcze,

wyspecjalizowane w określeniu konkretnych cech serwisu.

Biorąc pod uwagę tematykę niniejszej pracy musimy pamiętać, iż wpływ na tworzenie

się społeczności w sieci ma nie tylko strona techniczna serwisu, która niemniej jest niezwykle

ważna, lecz często informacje na niej zawarte, wokół których toczy się wirtualne życie

użytkowników. Przypomnieć także należy o grupach, które Internet obrały narzędziem do

organizowania się w świecie realnym. Tu znaczenie jakości prezentowanej informacji jest

kluczowe. Idąc tym tokiem myślenia, za najodpowiedniejszą do oceny serwisów

wpływających na tworzenie się społeczności okołobibliotecznych należy uznać metodę

jakościowo-heurystyczną, przy założeniu, iż korzystać będzie się z kryteriów proponowanych

przez Bożenę Bednarek-Michalską. Jednak czy są one w zupełności wystarczające? Jak

wspomniano, wzory cech proponowane przez specjalistów są wskazówkami, które w swej

oryginalnej formie służyć mogą do oceny ogólnej, nie ukierunkowanej na żaden specjalny cel.

W przypadku niniejszej pracy, cel taki istnieje i jest nim analiza elementów wpływających na

tworzenie się społeczności. Dlatego wzór podany przez Bożenę Bednarek-Michalską poddano

lekkiej modyfikacji, otrzymując następujące kryteria:

Bednarek-Michalska, B., Ocena jakości bibliotekarskich(…), dz. cyt.

1. Ocena jakości serwisu.

a. Design i struktura stron.

- konstrukcja strony głównej, jej reprezentatywność

- równowaga pomiędzy grafiką a tekstem

- równowaga pomiędzy treścią a nadaną jej formą

- oryginalność i jakość grafiki

- układ treści i jego identyfikacja

- efekty multimedialne

b. Edycja i poprawność gramatyczna tekstu

- poprawnie zastosowane zasady edycji tekstu

- rozmieszczenie głównych elementów tekstu, struktura dokumentu

- występowanie błędów stylistycznych, gramatycznych, ortograficznych

i interpunkcyjnych

c. Interfejs i nawigacja

- dostosowanie interfejsu do poziomu użytkownika

- jakość i wygoda poruszania się po serwisie, dostępność do panelu

nawigacyjnego, informacja o lokalizacji,

- elementy ułatwiające nawigację: wewnętrzna wyszukiwarka, chmura tagów,

mapa serwisu,

d. Technologie Web 2.0 – użyte technologie wpływające bezpośrednio na

tworzenie się społeczności w Internecie i aktywność użytkowników. Szerzej

wymienione zostały w rozdziale pierwszym.

- możliwość ingerencji użytkowników w treść

- system komentarzy

- blog i jego odmiany

- forum dyskusyjne

- możliwość rejestracji i utworzenia profilu użytkownika

- możliwość subskrypcji informacji (kanały RSS itp.)

- system wewnętrznej poczty e-mail

e. Przyjazność

- odpowiedni poziom treści dla zakładanego użytkownika

- występowanie pomocy, listy FAQ

- występowanie narzędzi służących do komunikacji z użytkownikiem:

formularze, adresy e-mail, komunikatory oraz ich jakość

- przystosowanie dla osób słabowidzących i niewidomych

- występowanie wersji językowych serwisu

2. Ocena jakości prezentowanej informacji

a. Misja serwisu

- cel utworzenia serwisu i sposób oraz skuteczność jego realizowania

- konkretność przedstawienia misji i celów serwisu

b. Autorstwo, instytucja sprawcza

- informacje zawarte w serwisie i ich weryfikowalność

- adres URL i jego elementy

- odpowiedzialność: właściciel strony, instytucja sprawcza, administratorzy,

autorzy treści

c. Aktualizacja

- częstotliwość aktualizacji

- dostępność informacji o aktualizacji

- stosunek potrzeby aktualności do treści

d. Kompletność zasobów

- waga treści w stosunku do misji serwisu

- ilość zamieszczanych informacji

- stosowane kryteria doboru informacji

e. Elementy grupotwórcze

- informacje o wydarzeniach: imprezach, zjazdach, wystawach, dyskusjach,

prezentacjach itp.

- konkursy

- szkolenia

f. Cytowanie i kopiowanie

- wykorzystanie materiałów obcych

- oznaczenie i wiarygodność cytowanych elementów, poprawność przypisów

- stosunek elementów obcych do autorskich

- podejście do praw autorskich

g. Wiarygodność

- motywy właściciela, administracji i autorów

4. Próba oceny jakościowo-heurystycznej wybranych serwisów bibliologicznych.

Jak już wspomniano, biorąc pod uwagę wpływ serwisów bibliologicznych na tworzenie się

społeczności w sieci, lub za jej pośrednictwem, wyróżnić można cztery podstawowe grupy

mające największy wpływ na to zjawisko. Każda z nich zawiera jednak wiele serwisów,

których jakość różni się od siebie. Ich ilość i różnorodność pozwala jedynie na to aby

niniejsza praca stała się przyczynkiem do ich oceny. Dlatego każdą z grup reprezentują dwa

serwisy, zdaniem autora będące najbardziej reprezentatywnymi. Na dobór wpływ miała

przede wszystkim popularność serwisu, ale także ranga instytucji, której serwis podlega oraz

zaznajomienie autora z serwisem, dzięki czemu możliwe było podejście do niego jako

statystyczny użytkownik. Każdy z nich został pokrótce opisany pod kątem wyznaczonej misji

oraz kwestii związanych z zawartością i autorstwem. Wymieniono także najważniejsze zalety

i słabe strony poszczególnych serwisów. Pozostałe kryteria zostały ocenione za pomocą

pięciostopniowej skali i zestawione w tabeli.

4.1. Serwisy pasjonatów

4.1.1. Biblioteka 2.0

Screen 3 Biblioteka 2.0 [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.biblioteka20.pl.

Biblioteka 2.0 to serwis łączący w sobie blog i forum dyskusyjne. Znaleźć tu można

informacje dotyczące tworzenia, organizacji i działalności bibliotek cyfrowych, projektów

digitalizacyjnych, prawa autorskiego, rozwoju cyfrowych mediów oraz zagadnień związanych

z bibliotekoznawstwem. Prowadzony przez bibliotekarzy z Biblioteki Śląskiej w Katowicach,

we współpracy z pracownikami innych ośrodków bibliotecznych, serwis skierowany jest do

„społeczności czytelników i bibliotekarzy cyfrowych”

Do mocnych stron serwisu zaliczyć należy jego obiektywność. Na forum prezentowane

są najróżniejsze punkty widzenia, każde zdanie jest szanowane i nie widać przejawów

odcinania się od opinii negatywnych. Serwis pełni ważną rolę jednoczącą użytkowników

i twórców bibliotek 2.0, jest pomostem umożliwiającym kontakt a duża liczba postów i osób

uczestniczących w jego działalności świadczy o popularności. Dzięki temu bardzo dobrze

spełnia swoją misję, jaką jest popularyzacja bibliotek cyfrowych i praca nad nimi

a administracja dokłada wszelkich starań, aby dbać o stronę językową zarówno postów na

forum jak i wpisów w blogu.

Jako pierwszy minus wymienić należy aktualność. Posty na blogu pojawiają się

z dużymi odstępami czasu a dyskusje na forum często przez miesiące nie dochodzą do

meritum. Także design pozostawia wiele do życzenia. Elementy serwisu nie są ujednolicone

pod względem graficznym, są proste i nieurozmaicone. Opierają się niemal wyłącznie na

tekście i pomimo wartości merytorycznej nie są atrakcyjne.

4.1.2. Pulowerek

Screen 4 Pulowerek.pl: inny portal dla bibliotekarzy [on-line] [ dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World
Wide Web: http://www.pulowerek.pl.

Biblioteka 2.0 [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.biblioteka20.pl.

Serwis

skierowany

bibliotekarzy,

studentów

informacji

naukowej

i bibliotekoznawstwa, pracowników książki oraz wszystkich pasjonatów tematyki

okołobibliotecznej. Stworzony i redagowany przez zespół składający się z bibliotekarzy,

studentów oraz pracowników książki. Jego misją jest dostarczenie informacji mających na

celu rozrywkę i – jak piszą autorzy – spojrzenie z dystansem na zawód bibliotekarza. Znaleźć

tu możemy aktualności, galerię, stałe działy informacyjno-humorystyczne takie jak „o nas

bibliotekarzach”, „z przymrużeniem oka”, „gadżet/styl” oraz zbiór gier na popołudniową

przerwę. Serwis zamieszcza reklamy, przyjmują one formę banerów nie „atakując”

użytkownika.

Najmocniejszym elementem serwisu jest z całą pewnością powodzenie w spełnianiu

obranych celów i realizowanie misji serwisu. Aktualność, nienaganny design,

bezproblemowa nawigacja sprawiają, iż serwis staje się przyjazny i przyciągający. Przekłada

się to na jego popularność w środowisku docelowym.

Do słabych stron zaliczyć można jedynie niewielki zakres wykorzystywanych

technologii Web 2.0 oraz pojawiające się reklamy. Co prawda nie jest to „agresywny” typ

marketingu i nie widać wpływu sponsorów na treść serwisu, jednak spora część powierzchni

przeznaczona jest właśnie na ten cel.

4.2. Serwisy studenckie

4.2.1. Wersalik

Screen 5 WERSALIK: serwis studentów informacji naukowej i bibliotekoznawstwa na UMK w Toruniu
[on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.wersalik.umk.pl.

Serwis stworzony przez Koło Naukowe Specjalistów Informacji Uniwersytetu Mikołaja

Kopernika w Toruniu (dalej – KNSI). Przeznaczony jest dla studentów informacji naukowej

i bibliotekoznawstwa oraz osób związanych z nauką o informacji. Działa od 2007 roku,

zawiera aktualności, informacje dotyczące konferencji dziedzinowych, nowinek

technologicznych, katalog stron WWW, forum dyskusyjne oraz repozytorium plików.

Znaleźć tu można też biuletyn KNSI oraz sekcję dotyczącą działalności Koła. Redakcja

składa się ze studentów, jednak charakter serwisu jest otwarty. Umieszczony na serwerze

uczelnianym, unika komercyjności, dzięki czemu nie znajdziemy tu reklam a użytkowanie

jest bezpłatne.

Do zalet serwisu należy zaliczyć jego otwarty charakter. Każdy z użytkowników może

stać się autorem zamieszczanych informacji. Redakcja dba, aby każda z nich była dobrze

opisana, zawierała wszelkie informacje dotyczące cytowań i źródeł, przez co kolejną mocną

stroną jest wiarygodność i rzetelność informacji. Dużą zaletą jest też pełnotekstowe

czasopismo i repozytorium plików otwarte dla zarejestrowanych użytkowników.

Słabe strony serwisu to przede wszystkim zaburzona intuicyjność nawigacji i zbyt

rozbudowane menu. Elegancki design jest zbyt ubogi, gdy skonfrontujemy go z ilością tekstu

i informacji. Także aktualizacja niektórych działów pozostawia wiele do życzenia.

4.2.2. Sekcja bibliograficzna Koła Naukowego Bibliotekoznawców przy

Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu

Śląskiego

Screen 6 SEKCJA BIBLIOGRAFICZNA KNB przy IBiIN UŚ [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny
w World Wide Web: http://sekcja-bgr.wikidot.com.

Serwis będący stroną Sekcji Bibliograficznej Koła Naukowego Bibliotekoznawców przy

Instytucie Bibliotekoznawców i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego (dalej –

SBKNB). Promuje on działalność tej organizacji. Znajdziemy tu aktualności, kalendarz

z zaznaczonymi ważnymi wydarzeniami, galerię, czasopisma „Nowa Biblioteka” oraz „Szum

informacyjny”, dział poświęcony konferencjom, repozytorium plików, katalog linków oraz

informacje na temat bazy CYTBIN. Serwis posadowiony jest na serwerze usługi wikidot.

Największym plusem jest realizowanie misji jaką spełniać ma serwis. Znaleźć tu można

pełne informacje na temat działalności SBKNB oraz podejmowanych przez nią inicjatyw.

Zaletą są też dwa czasopisma ( w tym jedno recenzowane), których pełnotekstowe wersje

w plikach PDF pojawiają się w serwisie.

Za słabe strony należy obrać ubogi design. Analizując go, nie odczuwa się co prawda

nadmiaru tekstu, jednak niedomiar elementów graficznych już tak. Niedobrze wypada także

przyjazność serwisu. Część elementów występuje w języku angielskim, nie jest to jednak

spowodowane możliwością wyświetlenia obcojęzycznej wersji strony, lecz systemem, który

został wybrany przez twórców. Komunikacja z użytkownikiem ogranicza się jedynie do

kontaktu poprzez e-mail.

4.3. Serwisy stowarzyszeń

4.3.1. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich (EBIB)

Screen 7 Elektroniczna BIBlioteka - platforma cyfrowa SBP [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny
w World Wide Web: http://www.ebib.info.

Wikidot – Free and Pro Wiki Hosting [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.wikidot.com.

Serwis Elektroniczna BIBlioteka działa od 1999 roku. Jest to platforma cyfrowa

Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich (dalej – SBP). Za grupę docelową uznano

bibliotekarzy oraz specjalistów informacji, a misją serwisu jest doskonalenie zawodowe

środowiska, jego integracja, działalność lobbingowa na rzecz bibliotek oraz budowa

społeczeństwa informacyjnego. Redakcję tworzą przedstawiciele wspomnianej grupy

docelowej oraz pracownicy naukowi. W ramach serwisu odnaleźć możemy aktualności,

biuletyn elektroniczny, publikacje, bazę bibliotek, obszerny katalog WWW oraz forum

dyskusyjne. Serwis zamieszcza liczne reklamy oraz oferuje płatne usługi, jak na przykład

wykonywanie stron WWW.

Największym plusem portalu jest pełnotekstowy biuletyn oraz wypełniana

pieczołowicie misja przejawiająca się popularnością serwisu pośród przedstawicieli

wyznaczonej grupy docelowej. EBIB pełni ważną rolę w kształtowaniu społeczności

okołobibliotecznej, nie tylko dzięki bieżącym informacjom na temat ważnych wydarzeń oraz

realizowaniu postanowień twórców serwisu ale także dzięki promowaniu SBP.

Największym mankamentem witryny jest brak nowoczesnych technologii sprzyjających

udziałowi użytkowników w tworzeniu serwisu. Podobnie design strony wydaje się

przestarzały. Jest ubogi i nie przyciąga uwagi. Interfejs, mimo iż prosty i logiczny, po

dogłębnej analizie ukazuje zbyt głęboko skrywane elementy. Często poruszając się po

serwisie należy zastanowić się nad lokalizacją potrzebnych informacji, zamiast trafić do nich

intuicyjnie.

4.3.2. Polski Związek Bibliotek

Screen 8 Polski Zwizek Bibliotek [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.biblioteka.koszalin.pl/pzb.

Celem serwisu Polskiego Związku Bibliotek (dalej – PZB) jest informowanie o jego

działalności, wysuwanych inicjatywach oraz dążenie do konsolidacji polskich bibliotek.

Znajdziemy tu informacje na temat historii i działalności PZB, dokumentów statutowych,

organizowanych konferencji, szkoleń, konkursów, wydawanych publikacji, spotkań, organów,

członków oraz współpracowników. Serwis posadowiony jest na serwerze Koszalińskiej

Biblioteki Publicznej. Dostęp do niego jest darmowy.

Za mocne strony serwisu można uznać intuicyjny i rzeczowy interfejs. Poruszanie się

po stronach nie sprawia problemu, odszukiwanie potrzebnych informacji także nie budzi

zastrzeżeń, wszystko jest tam, gdzie być powinno.

Niestety słabe strony przeważają. Za największą uznać można brak jakichkolwiek

technologii mogących uatrakcyjnić serwis i sprawić, aby nie tylko informował o działalności

PZB ale przyciągał przedstawicieli zrzeszonych bibliotek do współpracy w ramach serwisu

lub za jego pośrednictwem. Wielkim zaskoczeniem okazało się tłumaczenie witryny na język

angielski. Po wciśnięciu przycisku mającego przenieść użytkownika na stronę dostępną

w innym języku, przy większości elementów pojawia się komunikat „There are no

translations available.” (Nie ma dostępnego tłumaczenia). Tyczyło się to nie tylko

wiadomości i newsów, ale także elementów nawigacyjnych.

4.4. Serwisy bibliotek

4.4.1. Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa

Screen 9 Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World
Wide Web: http://kpbc.umk.pl.

Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa (dalej KPBC) to projekt realizowany przez zespół

bibliotek oraz ośrodków kulturalnych z Torunia, Bydgoszczy, Grudziądza, Rypina

i Włocławka stowarzyszonych w Konsorcjum Bibliotek Naukowych Regionu Kujawsko-

Pomorskiego. Koordynatorem projektu jest Biblioteka Główna Uniwersytetu Mikołaja

Kopernika w Toruniu i na jej serwerze posadowiony jest serwis. Projekt rozpoczął się w roku

2004. Celem KPBC jest służba naukowcom, studentom, uczniom oraz wszystkim

mieszkańcom regionu kujawsko-pomorskiego poprzez zabezpieczanie i upowszechnianie

narodowych zasobów kultury. Biblioteka gromadzi zbiory podzielone na trzy kolekcje

tematyczne: regionalia, materiały dydaktyczne oraz skarby dziedzictwa kulturowego. Dostęp

do strony jest bezpłatny.

Najważniejszym elementem dla bibliotek cyfrowych jest realizowanie celów, które

w tym przypadku spełniane są doskonale. KPBC skupia się na swej działalności, będąc

serwisem przyjaznym dla użytkownika. Trzy kompletne wersje językowe, FAQ, kontakt

z administracją poprzez e-mail, formularz oraz komunikator sprawiają, iż jej zasoby są

dostępne dla różnych środowisk, a problemy mogą być rozwiązywane na bieżąco. Pozytywnie

prezentuje się też konto użytkownika, zaopatrzone w przydatne narzędzia służące do

prywatnego otagowania pozycji oraz tworzenia list ulubionych.

Paradoksalnie, najsłabszym ogniwem KPBC jest wykorzystanie narzędzi Web 2.0.

Pomimo wielu elementów umożliwiających przystosowanie serwisu do własnych potrzeb, nie

umożliwiono kontaktu pomiędzy użytkownikami, a ich wpływ na treści serwisu ogranicza się

do oceny publikacji w dwustopniowej skali (niestety bardzo często ten moduł nie działa).

Biblioteka Cyfrowa jest miejscem, gdzie pojawiają się niemal nieograniczone możliwości

organizowania użytkowników i propagowania w ich grupie kultury czytelniczej oraz

zagadnień związanych ze zbiorami. Brakuje tutaj możliwości pozostawienia moderowanego

komentarza na temat publikacji, powszechnej możliwości dodawania tagów zamiast

proponowania słów kluczowych przez zarejestrowanych użytkowników oraz innych

rozwiązań propagowanych w idei Biblioteki 2.0.

4.4.2. Biblioteka Uniwersytecka UMK

Screen 10 Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide
Web: http://www.bu.umk.pl.

Biblioteka Uniwersytecka (dalej – BU) stanowi centrum Systemu Informacyjno

Bibliotecznego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Celem serwisu jest

uczestniczenie w misji jaką ma przed sobą BU, jest on narzędziem mającym służyć

wypełnianiu zadań statutowych. Możemy znaleźć tu informacje dotyczące funkcjonowania

biblioteki, zbiorów i kolekcji specjalnych, katalogów i zasobów elektronicznych, usług

bibliotecznych oraz ważnych wydarzeń, takich jak organizowane wystawy, konferencje

i aktualności związane z działalnością BU.

Za plus serwisu można uznać kompletność zawartych tu informacji, oraz ich

wiarygodność i obiektywizm. Serwis reprezentuje szanowaną instytucję i spełnia wymagania

dotyczące rzetelności podawanych informacji. Narzędzia i usługi mające służyć spełnianiu

celów określonych jako zadania statutowe biblioteki akademickiej nie pozostawiają wiele do

życzenia; są kompletne i przystępne.

Jednym z elementów, do których można mieć zastrzeżenie jest design strony, nieco

przestarzały i nie atrakcyjny. Także nawigacja po serwisie może okazać się kłopotliwa dla

nieprzeszkolonego użytkownika, a nie tylko im zdarza się zgubić w gąszczu odnośników

i przekierowań. Często hiperłącza prowadzą do stron zewnętrznych, co nie jest w żaden

sposób oznaczone i powoduje dezorientację. Ostatnim elementem będącym ujemną stroną

serwisu jest wykorzystanie nowoczesnych technologii związanych ze zjawiskiem Web 2.0.

Podobnie jak w przypadku KPBC istnieje wiele możliwości szerzenia kultury czytelniczej

i informacyjnej dzięki elementom definiującym Bibliotekę 2.0.

4.5. Wyniki oceny wybranych serwisów bibliologicznych

Poniższa ocena jest indywidualna i subiektywna, jak ma to miejsce podczas stosowanie metod

eksperckich. Zastosowano w niej pięciostopniową skalę – od -2 do +2, zaproponowaną przez

Bożenę Bednarek Michalską w jej artykule

. Biorąc pod uwagę wymienione w poprzednim

rozdziale elementy wpływające na poszczególne kryteria, ich występowanie i natężenie,

poszczególne oceny odpowiadają opiniom: -2 – wymagający dopracowania, -1 – poniżej

normy, 0 – zadowalający, 1 – powyżej normy, 2 – bardzo dobry.

Serwis

Cecha

Biblioteka

2.0

Pulowerek

WERSALIK

SBKNB

IBIN UŚ

SBP

EBIB

ZPB

KPBC

UMK

Design
i struktura

-1

Edycja
i poprawność

Interfejs
i nawigacja

Web 2.0

-1

-2

-1

Przyjazność

-1

Misja

Autorstwo

Aktualizacja

-1

Kompletność
zasobów

Elementy
grupotwórcze

-1

Cytowanie
i kopiowanie

Wiarygodność

Obiektywizm

Popularność

-1

Suma

Ocena

0,64

1,35

1,07

0,85

1,14

0,42

1,28

Tabela 3 Porównanie ocen wybranych serwisów bibliologicznych. Opracowanie własne.

Bednarek-Michalska, B., Ocena jakości bibliotekarskich(…), dz. cyt.

4.6. Analiza wyników oceny wybranych serwisów pod kątem tworzenia społeczności

okołobibliotecznych i próba opisania serwisu wzorcowego.

Porównując ze sobą oceniane serwisy, można zauważyć, iż najlepiej prezentuje się

Pulowerek.pl. Jednak kiedy weźmiemy pod uwagę kluczowe dla tematu pracy aspekty, czyli

wykorzystane technologie Web 2.0, elementy grupotwórcze wpływające na kształtowanie się

społeczności okołobibliotecznych oraz popularność, w czołówce uplasują się też inne serwisy.

Nie można jednak wyłonić lidera, który mógł by stać się wzorem, wytyczającym ścieżkę dla

witryn, chcących uczestniczyć w tworzeniu grup wokół tematyki okołobibliotecznej. Żaden

z serwisów, których średnia ocen kryteriów kluczowych dla tej funkcji wypada lepiej niż na

poziomie zadowalającym, nie stoi powyżej przeciętnej w każdym aspekcie.

Serwis

Cecha

Biblioteka

2.0

Pulowerek WERSALIK

SBKNB

IBIN UŚ

SBP

EBIB

ZPB

KPBC

UMK

Web 2.0

-1

-2

-1

Elementy
grupotwórcze

-1

Popularność

-1

Suma

-3

Ocena

0,66

-1

0,66

Tabela 4 Porównanie ocen elementów kluczowych dla tworzenia się społeczności okołobibliotecznej
w wybranych serwisach bibliologicznych. Opracowanie własne.

Jako wyróżniające się, wskazać należy serwisy Pulowerek.pl i EBIB. Obydwa one

odznaczają się dużą popularnością, co w połączeniu z zamieszczaniem informacji mających

na celu propagowanie wydarzeń związanych z tematyką okołobiblioteczną, wpływa na

zainteresowanie nią, i formowanie się grup. Niestety obydwa serwisy nie skupiają się na

wykorzystaniu najnowszych technologii związanych z ideą Web 2.0, przez co nie sprzyjają

tworzeniu się społeczności globalnych, a jak wspomniano już w poprzednich rozdziałach,

dzisiejszy użytkownik Internetu nastawiony jest przede wszystkim na kontakt i wymienianie

się poglądami w sieci. Tu lepiej wypadają takie serwisy jak Biblioteka 2.0 oraz WERSALIK.

Z kolei te witryny albo nie cieszą się wielką popularnością, albo też nie wykorzystują

używanych technologii w celu propagowania rozwoju grup okołobibliotecznych poprzez

odpowiednią selekcję informacji. W każdym przypadku czegoś brakuje.

Jaki zatem powinien być serwis, który można by śmiało uznać za twór spełniający na

wysokim poziomie funkcję propagującą tworzenie się społeczności okołobibliotecznych?

Przede wszystkim, powinien uznać tą cechę za jedno ze swych zadań statutowych. Tylko

wówczas, działania administracji i autorów mogą być ukierunkowane na rozwój serwisu pod

kątem wyodrębnionych powyżej kryteriów. Oczywistym jest fakt, iż wszystkie pozostałe

kryteria stać muszą na zadowalającym poziomie, gdyż nawet najbardziej rozwinięta witryna,

musi być użyteczna. Atrakcyjny musi być nie tylko wygląd strony, ale także nawigacja

w obrębie serwisu. Użytkownik musi czuć się dobrze spędzając swój wolny czas, a zawarte

informacje muszą być nie tylko ciekawe ale też odpowiednio tworzone i edytowane.

Wróćmy jednak do elementów bezpośrednio wpływających na tworzenie się grup i na

nich się skupmy. Po pierwsze technologie Web 2.0. Czy wszystkie są niezbędne aby funkcja

grupotwórcza mogła być spełniona? Z całą pewnością użytkownik powinien mieć możliwość

zaprezentowania siebie i własnej indywidualności, zatem możliwość rejestracji i utworzenia

profilu lub własnej strony jest niezbędna. Aby móc dyskutować z innymi użytkownikami

potrzebne jest nie tylko forum, na którym poruszane będą wolne wnioski, ale tez odpowiedni

system komentarzy, pozwalający na kierunkowanie dyskusji za pomocą artykułów, oraz

system wewnętrznej poczty, w celu umożliwienia bezpośredniego, prywatnego kontaktu. Jeśli

chcemy przywiązać użytkownika do serwisu, dobrym rozwiązaniem jest system RSS lub

ATOM. Pozostałe elementy są już opcjonalne, te które wymieniono są niezbędne, jeśli

chcemy, aby jakiekolwiek inne miały wpływ na spełnianie celu.

Kolejnym kryterium, na które należy zwrócić szczególną uwagę, jest zawarcie w treści

strony zagadnień stymulujących tworzenie się grup za pomocą oferowanych narzędzi, lub też

umożliwiających spotkanie w rzeczywistości. Autorzy muszą zadbać o to, aby w serwisie

pojawiały się aktualne informacje na temat różnego rodzaju wydarzeń, a także uczestniczyć

w życiu serwisu na tym samym poziomie co użytkownicy, moderując ich aktywność. Dobrym

rozwiązaniem są także konkursy i innego typu zabawy zachęcające do aktywności.

Ostatnim elementem jest popularność serwisu. Jest ona kluczowym elementem, gdyż

nawet najlepsza witryna, bez użytkowników będzie mijała się z celem. Wpływ na nią ma

wiele z pozostałych kryteriów i jest ona jakby ich wypadkową, ostatnim elementem, najlepiej

odzwierciedlających sukces, bądź porażkę twórców. Można jednak wpłynąć na popularność

serwisu bardziej bezpośrednio, na przykład poprzez odpowiednie pozycjonowanie strony,

właściwe prowadzenie polityki PR oraz reklamę i współpracę z innymi serwisami.

Zakończenie

Z całą pewnością stwierdzić można, iż serwisy poświęcone tematyce związanej z bibliologią

mają wielki wpływ na kształtowanie się społeczeństwa okołobibliotecznego. Stymulują

zarówno rozwój grup wirtualnych jak i tych, które spotykają się w świecie realnym. Mimo

braku jednego serwisu, który spełniał by obydwie te funkcje, wykorzystując jednocześnie

najnowsze technologie i umożliwiając zawiązywanie się kontaktów, rzesze sympatyków

nauki o książce i informacji powiększają się. Ogromne zainteresowanie serwisami

społecznościowymi należy jak najszybciej wykorzystać, mogą one bowiem stać się

narzędziem idealnym do krzewienia kultury informacyjnej i czytelniczej w ciekawy i łatwy

do przyjęcia sposób. Wspomniane osiągnięcia marketingowe, takie jak sponsorowane profile

i ukryta forma reklamy, posłużyć mogą nie tylko do celów komercyjnych. Rozwój technologii

związanych z ideą Web 2.0 powoduje, iż Internet zalewany jest ogromem informacji

toksycznej, jednak w rękach specjalisty mogą one stać się narzędziem, które spowoduje, iż

nawet przeciętny użytkownik będzie w stanie przefiltrować informację, która mu nie

odpowiada. Serwisy bibliologiczne odgrywają tu poważną rolę. Prowadzone z reguły przez

specjalistów z dziedziny powinny otworzyć się nie tylko na udostępnienie użytkownikom

technologii umożliwiających wymianę informacji, lecz także na wykorzystanie ich w celu

uatrakcyjnienia własnej oferty i promowania wydarzeń mających na celu kształtowanie

społeczeństwa informacyjnego. Wielkie możliwości mają tu serwisy bibliotek, zarówno

tradycyjnych jak i cyfrowych. Ich misja, związana z celami statutowymi, umożliwia

tworzenie rozbudowanej społeczności użytkowników powiązanych np. z regionem, dziedziną

lub uczelnią. Szerokie grono internautów korzystających z ich usług daje pole do popisu nie

tylko pod względem popularyzowania wiedzy, lecz także kształtowania obrazu bibliotekarza,

pracownika informacji i samych ośrodków o których mowa. Internet, jako obecnie

najpotężniejsze medium, udostępnia niezliczone możliwości prowadzenia tego typu działań.

Serwisy mogą spełniać funkcje od informacyjnej, przez edukacyjną a na rozrywkowej

kończąc, należy łączyć je w celu aktywizacji i rozwoju społeczeństwa.

Niniejsza praca ma na celu nie tylko próbę przeanalizowania istniejącego stanu rzeczy

odnośnie wpływu serwisów bibliologicznych na tworzenie się społeczności

okołobibliotecznych, lecz także próbę wskazania kierunku rozwoju dla nowych witryn.

Dzięki analizie serwisów WWW bibliotek, stowarzyszeń oraz tych, które tworzone są

z inicjatywy studentów i pasjonatów bibliologii starano się opracować podstawowe wytyczne

Bibliografia

Źródła elektroniczne:

1. Alexa the Web Information Company [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny

w World Wide Web: http://www.alexa.com.

2. Biblioteka 2.0 [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.biblioteka20.pl.

3. Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny

w World Wide Web: http://www.bu.umk.pl.

4. Elektroniczna BIBlioteka - platforma cyfrowa SBP [on-line] [dostęp 30 kwietnia

2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info.

5. Filmweb.pl – łeb pełen filmów [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w

World Wide Web: http://www.filmweb.pl.

6. Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010].

Dostępny w World Wide Web: http://kpbc.umk.pl.

7. Polski Zwizek Bibliotek [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World

Wide Web: http://www.biblioteka.koszalin.pl/pzb.

8. Pulowerek.pl: inny portal dla bibliotekarzy [on-line] [ dostęp 30 kwietnia 2010].

Dostępny w World Wide Web: http://www.pulowerek.pl.

9. SEKCJA BIBLIOGRAFICZNA Koła Naukowego Bibliotekoznawców przy IBiIN UŚ

[on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://sekcja-bgr.wikidot.com.

10. WERSALIK: serwis studentów informacji naukowej i bibliotekoznawstwa na UMK

w Toruniu [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.wersalik.umk.pl.

Publikacje tradycyjne:

11. Aouil, B., Kajdasz-Aouil, M., Rzeczywistość wirtualna jako przestrzeń wspomagania

rozwoju iżycia człowieka. [w:] Jednostka, grupa, cybersieć., pod red.

M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki

i Zarządzania, 2004, s. 43-70.

12. Braun – Gałkowska, M., Internet w życiu dzieci i młodzieży, [w:] Jednostka, grupa,

cybersieć., pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła

Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 71-84.

13. Encyklopedia Wiedzy o Książce, kom. red. Birkenmajer, A. [et al.], Wrocław: Zakład

Narodowy im. Ossolińskich, 1971.

14. Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego, kom. red. Głąbiowski, K.,

Świderski, B., Więckowska, H., Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.

15. Kasperski, M., Boguska-Torbicz, A., Projektowanie stron WWW : użyteczność

w praktyce, Gliwice : Wydawnictwo Helion, cop. 2008.

16. Krzemień, G., Serwis Firmowy, od pomysłu do gotowej witryny: poradnik managera,

Gliwice : Helion, cop. 2009.

17. Koredczuk, B., Kształtowanie się definicji i zakresu bibliologii w polskich

encyklopediach i słownikach XIX i XX wieku, [w:] Oblicza kultury książki. Prace

i studia z bibliologii i informacji naukowej. Wrocław: Wydaw. Uniwersytetu

Wrocławskiego, 2005, s. 53-75.

18. Łukasik, A., Gelleta, K., Potrzeba aprobaty społecznej jako zmienna psychologiczna

profilująca korzystanie z internetu [w:] Jednostka, grupa, cybersieć.,

pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki

i Zarządzania, 2004, s. 85 – 96.

19. Pearrow, M., Funkcjonalność stron internetowych, [Gliwice]: Wydawnictwo Helion,

[2002].

20. Przywara, B., Człowiek w sieci. Socjologiczne studium przypadku, [w:] Jednostka,

grupa, cybersieć., pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa

Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 143 – 156.

21. Radochoński, M., Wańczyk, A., Komunikacja za pośrednictwem sieci komputerowych

a interakcje rodzinne i rówieśnicze młodzieży: perspektywa polska i amerykańska,

[w:] Jednostka, grupa, cybersieć., pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary,

Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 29-42.

22. Sapa, R., Benchmarking w doskonaleniu serwisów WWW bibliotek akademickich,

Kraków: Wydawnictwo UJ, 2005.

23. Szpunar, M., Społeczności wirtualne jako społeczności – próba ujęcia

socjologicznego, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć., pod red. M. Radochońskiego

i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004,

s. 157 – 184.

24. Śpiewak, K., Internet a zagrożenia rozwoju dzieci i młodzieży, [w:] Jednostka, grupa,

cybersieć., pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła

Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 97-106.

25. Więckowska, H., Pliszczyńska, H., Podręczny słownik bibliotekarza, Warszawa:

Państwowe Wydaw. Naukowe, 1955.

Publikacje elektroniczne:

26. Bednarek-Michalska, B., Ocena jakości bibliotekarskich serwisów informacyjnych

udostępnianych w Internecie. W: Biuletyn EBIB [on-line] 2002, nr 2 (31) [dostęp 30

kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://ebib.oss.wroc.pl/2002/31/michalska.php.

27. Bednarek Michalska, B., Ocena jakości informacji elektronicznej. Pułapki sieci.

W: Biuletyn EBIB [on-line] 2007, nr 5 (86) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny

w World Wide Web: http://www.ebib.info/2007/86/a.php?bednarek.

28. Bigo, Ł., Web 2.0 – ewolucja, rewolucja czy… anarchia?! [on-line] [dostęp 30

kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.idg.pl/news/85027/Web.2.0.ewolucja.rewolucja.czy.anarchia.html.

29. BUBL [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://bubl.ac.uk.

30. Derfert-Wolf, L., Serwisy tematyczne o kontrolowanej jakości w Internecie - subject

gateways. W: Biuletyn EBIB [on-line] 2004, nr 6 (57) [dostęp 30 kwietnia 2010].

Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2004/57/derfert.php.

31. Gmiterek, G., Library 2.0. Możliwości zastosowania Web 2.0 w bibliotekach polskich.

W: Biuletyn EBIB [on-line] 2007, nr 4 (85) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny

w World Wide Web: http://www.ebib.info/2007/85/a.php?gmiterek.

32. Jodłowski, K., Kowalski, J., Siła relacji, czyli potencjał społeczności interaktywnych

w komunikacji marketingowej, [off-line][prezentacja multimedialna] [dostęp 30

kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.hypermedia.pl/nef/prezentacje/NEF_Synovate_Gemius.zip.

33. Katalog SKIN – Palimpsest [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World

Wide Web: http://www.palimpsest.umcs.lublin.pl/katalog.

34. KINIA: Katalog Internetowy Nauki o Informacji [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010].

Dostępny w World Wide Web: http://www.kinia.czytelnia.net.

35. Koszowska, A., Jack Maness o teorii Biblioteki 2.0 oraz o tym, co Web 2.0 oznacza

dla bibliotek. W: Biuletyn EBIB [on-line] 2007, nr 4 (85) [dostęp 30 kwietnia 2010].

Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2007/85/a.php?koszowska.

36. Kusińska, A., Rzepecki J., Never ending friending [off-line] [prezentacja

multimedialna] [ dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.hypermedia.pl/nef/prezentacje/Hypermedia_NEF.zip.

37. Miller, M., Mroczek, E., Profil użytkownika i inne elementy Web 2.0 w bibliotekach

cyfrowych. W: Biuletyn EBIB [on-line] 2007, nr 7 (88) [dostęp 30 kwietnia 2010].

Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2007/88/a.php?miller_mroczek.

38. Polska edycja badania Never Ending Friending [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010].

Dostępny w World Wide Web: http://www.hypermedia.pl/nef/index.html.

39. Roszkowski, M., Dziedzinowe systemy hipertekstowe jako źródło informacji dla

nauczycieli bibliotekarzy. W: Warsztaty Bibliotekarskie [on-line] 2007, nr 1(21)

[dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.pedagogiczna.edu.pl/warsztat/2007/1/070105.htm.

40. Sapa R., Benchmarking w doskonaleniu serwisów WWW bibliotek akademickich,

Kraków: Wydawnictwo UJ, 2005.

41. Sapa, R., Jakość serwisów WWW bibliotek polskich - usability test. W: Biuletyn EBIB

[on-line] 2002, nr 2 (31) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://ebib.oss.wroc.pl/2002/31/sapa.php.

42. Słownik slangu informatycznego – słownik i encyklopedia informatyczna.

[on-line][dostęp

30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:

http://www.i-slownik.pl.

43. Wenzel, M., Komunikat CBOS, BS/69/2009, [off-line][dostęp 30 kwietnia 2010].

Dostępny w World Wide Web:

http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_096_09.PDF.