- 17 -
COMMUNICATIO IN SACRIS
ŹRÓDŁA:
KKKW, kan. 670 i 671.
KPK, kan. 844.
Concilium Oecumenicum Vaticanum II: Paulus Papa VI una cum Concilii Patribus, Decretum de
oecumenismo Unitatis redintegratio, 21.11. 1964, AAS 57 (1965) s. 90-112; tekst pol-
ski: Sobór Watykaoski II, Konstytucje, dekrety, deklaracje. Poznao 2002, s. 193-208.
(skrót: DE)
Concilium Oecumenicum Vaticanum II: Paulus Papa VI una cum Concilii Patribus, Decretum de
Ecclesiis orientalibus catholicis Ecclesiarum Orientalium, 21.11.1964, AAS 57 (1965) s.
76-89; tekst polski: Sobór Watykaoski II, Konstytucje, dekrety, deklaracje. Poznao
2002, s. 177-186. (skrót: DKW)
Congregatio pro Doctrina Fidei, Declaratio de Iesu Christi atque Ecclesiae unicitate et univer-
salitate salvifica, 6.08.2000, AAS 92 (2000) s. 742-765; tekst polski: Kongregacja Nauki
Wiary, Deklaracja Dominus Iesus o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrys-
tusa i Kościoła, 6.08.2000. (skrót: DI)
Ioannes Paulus II, Litterae encyclicae Ut unum sint, 25.05.1995, AAS 87 (1995); tekst polski: Jan
Paweł II, Dzieła zebrane, t. 1, Encykliki, Kraków 2006, s. 617-666.
Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznao 1995, n. 1399-1401.
Pontificium Consilium ad Christianorum Unitatem Fovendam, Directorium de re oecumenica,
25.03. 1993, AAS 85 (1993) s. 1039-1119; tekst polski: Communio 14 (1994) s. 3-93.
(skrót NDyr).
Secretarius ad Christianorum Unitatem Fovendam, Instructio Ad totam Ecclesiam. Directorium ad
ea quae a Concilio Vaticano Secundo de re oecumenica promulgata sunt exsequen-
da, 14.05.1976, AAS 59 (1967) s. 574-592; tekst polski: PPK I, 2, 702-804 (cz. I) oraz
AAS 62 (1970) s. 705-724; tekst polski: PPK III, 2, 5338-5430 (cz. II). (skrót: Dyr)
Secretarius ad Christianorum Unitatem Fovendam, Instructio de pecularibus casibus admittendi
alios christianos ad communionem eucharisticam in Ecclesia catholica, 1.06.1972,
AAS 64 (1972) s. 518-525; tekst polski: PPK V, 1, 9149-9173. (skrót: Instructio)
Secretarius ad Christianorum Unitatem Fovendam, Communicatio quoad Instructionis de
pecularibus casibus admittendi alios christianos ad communionem eucharisticam in
Ecclesia catholica, 17.10.1973, AAS 65 (1973) s. 616-619; tekst polski: PPK VII, 2,
13435-13455.
Zarówno Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, jak i Kodeks Prawa Kanonicznego
zawierają normy dotyczące kwestii współuczestnictwa w rzeczywistościach świętych katolików i
wiernych, którzy należą do innych Kościołów i Wspólnot Chrześcijaoskich, w sposób specjalny zaś
odnośnie do współuczestnictwa w sakramentach: pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych.
Normy te są co do treści identyczne w obydwu kodeksach, z niewielkimi tylko modyfikacjami
redakcyjnymi. KKKW zawiera ponadto kanon odnośnie do uczestnictwa katolików w kulcie spra-
wowanym przez innych chrześcijan oraz odnośnie do udostępnienia im miejsc kultu. Odpowied-
nio normy te znajdują się w kan. 670 i 671 KKKW oraz w kan. 844 KPK Przepisy te kodyfikują
dyspozycje Dekretów o ekumenizmie i o Kościołach Wschodnich Katolickich Soboru Watykao-
- 18 -
skiego II i Dyrektorium ekumenicznego, promulgowanego jako aplikacja Dekretu o ekumenizmie.
Należy również uwzględnid Katechizm Kościoła Katolickiego z 1992 r. i nowe Dyrektorium w spra-
wie realizacji zasad i norm dotyczących ekumenizmu z 1993 r. W tym też Dyrektorium zostały
wymienione inne ważniejsze dokumenty Kościoła dotyczące działalności ekumenicznej (NDyr, n.
2). Działalności ekumenicznej poświęcił również Jan Paweł II swoją encyklikę Ut unum sint z 1995
roku.
KPK
Kan. 844 – § 1. Katoliccy szafarze udzielają godzi-
wie sakramentów tylko wiernym katolikom, którzy
też godziwie przyjmują je tylko od katolickich sza-
farzy, z zachowaniem przepisów §§ 2, 3 i 4 niniej-
szego kanonu, jak również kan. 861 § 2.
§ 2. Ilekrod domaga się tego koniecznośd lub za-
leca prawdziwy pożytek duchowy i jeśli nie zacho-
dzi niebezpieczeostwo błędu lub indyferentyzmu,
wolno wiernym, dla których fizycznie lub moralnie
jest niemożliwe udanie się do szafarza katolickie-
go, przyjąd sakramenty pokuty, Eucharystii i na-
maszczenia chorych od szafarzy niekatolickich te-
go Kościoła, w którym są ważne wymienione sak-
ramenty.
§ 3. Szafarze katoliccy godziwie udzielają sakra-
mentów pokuty, Eucharystii i namaszczenia cho-
rych członkom Kościołów wschodnich nie mają-
cych pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim, gdy
sami o nie proszą i są odpowiednio przygotowani.
Odnosi się to także do członków innych Kościołów,
które według oceny Stolicy Apostolskiej, gdy idzie
o sakramenty, są w takiej samej sytuacji, a i wspo-
mniane Kościoły wschodnie.
§ 4. Jeśli istnieje niebezpieczeostwo śmierci albo
przynagla inna poważna koniecznośd, uznana
przez biskupa diecezjalnego lub Konferencję Epis-
kopatu, szafarze katoliccy mogą godziwie udzielad
wymienionych sakramentów także pozostałym
chrześcijanom, nie mającym pełnej wspólnoty z
Kościołem katolickim, którzy nie mogą się udad do
szafarza swojej wspólnoty i sami o nie proszą, jeśli
odnośnie do tych sakramentów wyrażają wiarę
katolicką i do ich przyjęcia są odpowiednio przy-
KKKW
Kan. 670 – § 1. Katolicy dla słusznej przyczyny mo-
gą byd obecni podczas sprawowania kultu Bożego
przez innych chrześcijan, a także uczestniczyd w
nim, z zachowaniem tego wszystkiego, co, stosow-
nie do stopnia wspólnoty z Kościołem katolickim,
postanowił biskup eparchialny lub wyższa władza.
§ 2. Jeżeli chrześcijanie akatolicy nie mają miejsca,
w którym mogą godnie sprawowad kult Boży, bis-
kup eparchialny może zezwolid na używanie bu-
dynku katolickiego, cmentarza lub kościoła,
według prawa partykularnego własnego Kościoła
sui iuris.
Kan. 671 – § 1. Katoliccy szafarze godziwie udzie-
lają sakramentów tylko chrześcijanom katolikom,
którzy też godziwie przyjmują je tylko od katolic-
kich szafarzy.
§ 2. Jeśli domaga się tego koniecznośd lub zaleca
prawdziwy pożytek duchowy i jeśli nie zachodzi
niebezpieczeostwo błędu lub indyferentyzmu,
wolno chrześcijanom katolikom, dla których fi-
zycznie lub moralnie jest niemożliwe udanie się
do katolickiego szafarza, przyjąd sakramenty po-
kuty, Eucharystii i namaszczenia chorych od sza-
farzy akatolickich tych Kościołów, w których są
ważne wymienione sakramenty.
§ 3. Także szafarze katoliccy godziwie udzielają
sakramentów pokuty, Eucharystii i namaszczenia
chorych chrześcijanom Kościołów wschodnich, nie
mających pełnej wspólnoty z Kościołem katolic-
kim, gdy sami o nie proszą i są odpowiednio przy-
gotowani. Odnosi się to także do chrześcijan in-
nych Kościołów, które według oceny Stolicy Apos-
tolskiej, gdy idzie o sakramenty, są w takiej samej
sytuacji, co i wspomniane Kościoły wschodnie.
§ 4. Jeśli zaś istnieje niebezpieczeostwo śmierci al-
bo przynagla inna poważna koniecznośd, albo,
zdaniem biskupa eparchialnego, Synodu Biskupów
Kościoła patriarchalnego lub Rady Hierarchów,
szafarze katoliccy mogą godziwie udzielad wymie-
nionych sakramentów także pozostałym chrześci-
janom, nie mającym pełnej wspólnoty z Kościołem
katolickim, którzy nie mogą się udad do szafarza
swojej wspólnoty kościelnej i sami o nie proszą,
jeśli odnośnie tych sakramentów wyrażają wiarę
zgodną z Kościołem katolickim i są odpowiednio
- 19 -
gotowani.
§ 5. W odniesieniu do wypadków, o których w §§
2, 3 i 4, biskup diecezjalny lub Konferencja Episko-
patu nie powinni wydawad norm ogólnych, dopóki
nie przeprowadzą konsultacji z kompetentną wła-
dzą, przynajmniej lokalną, zainteresowanego Koś-
cioła lub wspólnoty niekatolickiej.
przygotowani.
§ 5. W przypadkach, o których mowa w § 2, 3 i 4,
normy prawa partykularnego nie mogą byd stoso-
wane bez konsultacji z kompetentną władzą przy-
najmniej zainteresowanego Kościoła lokalnego lub
Wspólnoty kościelnej akatolickiej.
Paragraf pierwszy kanonu 670 KKKW, który nie ma swojego odpowiednika w KPK i może
byd według opinii kanonistów w drodze interpretacji stosowany jako uzupełnienie luki prawnej,
daje jako fundament możliwośd uczestniczenia katolików w kulcie liturgicznym innych chrześcijan
stosownie do stopnia wspólnoty z Kościołem katolickim. Na pierwszym miejscu należy zaznaczyd,
że stopieo wspólnoty z Kościołami Wschodnimi niekatolickimi (prawosławnymi i przedchalce-
dooskimi) jest bardzo głęboki, ponieważ, według Dyrektorium ekumenicznego (NDyr, n. 122):
pomiędzy Kościołem katolickim a Kościołami wschodnimi odłączonymi istnieje wspólnota dosyd ścisła w
sprawach wiary (DE 14), oprócz tego „przez sprawowanie Eucharystii Paoskiej w tych poszczególnych
Kościołach buduje się i rozrasta Kościół Boży” i „Kościoły te mimo odłączenia posiadają prawdziwe sakra-
menty, szczególnie zaś, na mocy sukcesji apostolskiej, kapłaostwo i Eucharystię” (DE 15).
Z drugiej zaś strony z innymi Wspólnotami Kościelnymi Zachodu, wyrosłymi z Reformacji, stopieo
wspólnoty z Kościołem katolickim jest mniej głęboki, ponieważ ich wiara w realną obecnośd
Chrystusa w Eucharystii różni się od wiary katolickiej i wspólnoty te nie zachowawszy sukcesji
apostolskiej nie posiadają sakramentu święceo (DE 19; 22). Ponieważ jednak chrzest stanowi isto-
towy sakramentalny węzeł wspólnoty, dlatego zezwala się na jakieś współuczestnictwo w
rzeczach duchowych pomiędzy Kościołem katolickim i Kościołami oraz Wspólnotami Kościelnymi
Zachodu, z zachowaniem zasady, że chrzest sam przez się jest jedynie pierwszym zaczątkiem (...)
prowadzącym do pełnego wyznania wiary. (DE 22) Dlatego na podstawie stopnia wspólnoty w
wierze i w sakramentach z Kościołem katolickim oparte jest jego ustawodawstwo kanoniczne w
dziedzinie współuczestnictwa w rzeczach duchowych i w rzeczach świętych. Dyrektorium
ekumeniczne definiuje (Dyr, n. I, 29):
Pod nazwą współuczestnictwa w rzeczach duchowych (communicatio in spiritualibus) rozumiane są
wszelkie modlitwy wspólnie odmawiane, wspólne korzystanie z rzeczy lub miejsc świętych i wszelkie ucze-
stnictwo w czynnościach świętych właściwie i prawdziwie pojęte. Współuczestnictwo w czynnościach
świętych (communicatio in sacris) mamy wtedy, gdy ktoś uczestniczy w jakimkolwiek kulcie liturgicznym
albo w sakramentach jakiegoś Kościoła lub Wspólnoty kościelnej.
Sobór Watykaoski II deklaruje (DE 3), że ci, którzy:
wierzą w Chrystusa i otrzymali ważnie chrzest, pozostają w jakiejś, chod niedoskonałej wspólnocie, z
Kościołem katolickim (...) Ponadto wśród elementów czy dóbr, dzięki którym razem wziętym sam Kościół
buduje się i ożywia, niektóre i to liczne i znamienite mogą istnied poza widocznym obrębem Kościoła
katolickiego: spisane słowo Boże, życie w łasce, wiara, nadzieja, miłośd oraz inne wewnętrzne dary Ducha
Świętego oraz widzialne elementy: wszystko to, co pochodzi od Chrystusa i do Niego prowadzi, należy słus-
znie do jedynego Kościoła Chrystusowego.
- 20 -
Oceniając elementy eklezjalności i sakramentalności różnych Kościołów i Wspólnot odłączonych,
Kościół katolicki wyraża zgodę pod pewnymi warunkami na współuczestnictwo w rzeczach
duchowych i świętych z innymi chrześcijanami. (DE 16-17)
Kan. 670 został zredagowany na podstawie norm ustanowionych przez Dyrektorium
ekumeniczne (Dyr, I, n. 47, 50-54, 59, 61-63).
Dyscyplina ustanowiona przez Dyrektorium ekumeniczne odnosząca się do uczestnictwa
katolików w kulcie Bożym, sprawowanym przez prawosławnych i protestantów nie wydaje się
byd zróżnicowana. Jednakże, byd może byłoby bardziej precyzyjne zróżnicowanie relacji z prawo-
sławnymi i protestantami w odrębnych kanonach stosownie różnego stopnia wspólnoty z Koś-
ciołem katolickim. Według kan. 670 (to samo w Dyr, I, n. 50):
z zachowaniem tego wszystkiego, co, stosownie do stopnia wspólnoty z Kościołem katolickim, zostało pos-
tanowione przez biskupa eparchialnego lub najwyższą władzę, katolicy dla słusznej przyczyny mogą byd
obecni podczas sprawowania kultu Bożego przez innych chrześcijan (prawosławnych i protestantów), a
także w nim uczestniczyd.
Postulat wyraźnego zróżnicowania norm znalazł natomiast swoją realizację w Dyrektorium
ekumenicznym z 1993 r. Dyrektorium to w n. 122-128 zawiera normy dotyczące współuczest-
nictwa w życiu sakramentalnym z członkami różnych Kościołów wschodnich niekatolickich, a w n.
129-136 analogiczne normy odnoszące się do chrześcijan należących do innych Kościołów i
Wspólnot eklezjalnych.
Teologiczna zasada fundamentalna, która stanowi ratio legis dla kan. 844 KPK i kan. 671
KKKW jest następująca (DE 8):
Nie można uznad współuczestnictwa w świętych czynnościach za środek, który bez zastrzeżeo należałoby
stosowad dla przywrócenia jedności chrześcijan. Współuczestnictwo to szczególnie zależy od dwóch zasad:
od konieczności zaznaczania jedności Kościoła i od uczestnictwa w środkach łaski. Wzgląd na zaznaczenie
jedności Kościoła najczęściej wzbrania współuczestnictwa. Łaska, o którą należy zabiegad, niekiedy czyni go
wskazanym.
Celebracja sakramentów jest akcją liturgiczną wspólnoty, przy pomocy której wyraża się jej rze-
czywista jednośd w wierze i w kulcie, jej koinonia i całe życie eklezjalne.
Potwierdzając ten związek pomiędzy sakramentami i misterium Kościoła, paragraf pier-
wszy kan. 844 KPK (kan. 671 KKKW) ustanawia podmiot zwyczajny zdolny do udzielania i przyjmo-
wania sakramentów w Kościele katolickim: mówi o podstawowej zasadzie kanonistycznej: szafa-
rze, którzy administrują i wierni, którzy przyjmują sakramenty winni byd katolikami. Ta zasada
znajduje swoje najwyższe uzasadnienie w Eucharystii jako motyw ścisłego związku pomiędzy
Kościołem katolickim (szafarzami i wiernymi) i sakramentem Eucharystii.
Paragrafy drugi, trzeci i czwarty wprowadzają wyjątki dla powyższej zasady podstawowej,
dając możliwośd partycypowania w środkach łaski; partycypowanie zaś w łasce niekiedy zaleca
współuczestnictwo w rzeczach świętych. (DE 8) Lecz te wyjątki, zezwolenia i określone warunki
zależą od stopnia eklezjalności i sakramentalności istniejącego w innych Kościołach i Wspólnotach
kościelnych.
Paragraf drugi stanowi, że katolicy mogą godziwie udawad się do szafarzy niekatolickich w
celu przyjęcia, pod pewnymi warunkami, sakramentów pokuty, Eucharystii i namaszczenia
chorych, o ile w tym Kościele są ważne wyżej wymienione sakramenty. Dlatego też nie czyni się
wyraźnego rozróżnienia pomiędzy szafarzami niekatolickimi Kościołów wschodnich prawos-
- 21 -
ławnych a innymi Kościołami i Wspólnotami kościelnymi na Zachodzie. Sobór Watykaoski II
natomiast odróżnia jasno Kościoły wschodnie niekatolickie (Kościoły prawosławne i starożytne
Kościoły wschodnie przedchalcedooskie) od Wspólnot chrześcijaoskich protestanckich (DE 15):
Skoro więc Kościoły te (wschodnie niekatolickie) mimo odłączenia posiadają prawdziwe sakramenty,
szczególnie zaś, na mocy sukcesji apostolskiej, kapłaostwo i Eucharystię, dzięki którym są dotąd z nami złą-
czone najściślejszym węzłem, pewien współudział w czynnościach świętych, w odpowiednich okolicznoś-
ciach i za zgodą kościelnej władzy, jest nie tylko możliwy, ale i wskazany.
Kościół katolicki i czcigodne Kościoły prawosławne są zjednoczone w prawie pełnej wspólnocie,
według stwierdzenia Pawła VI; według tego samego Papieża mówi się o już prawie pełnej wspól-
nocie, jakkolwiek jeszcze nie doskonałej, wynikającej ze wspólnego uczestnictwa w misterium
Chrystusa i Jego Kościoła
(Litterae ad Patriarcham Athenagora I, 8.02.1971, L'Osservatore Ro-
mano, 7.03.1971).
Pomiędzy Kościołem katolickim i Kościołami prawosławnymi istnieje głęboka wspólnota
wiary (DE 14) i ponadto przez sprawowanie Eucharystii Pana w tych poszczególnych Kościołach
(wschodnich niekatolickich), buduje się i rozrasta Kościół Boży. (DE 15)
Ustaliwszy wyżej przypomniane zasady, dekret soborowy Orientalium Ecclesiarum, pod-
kreślając większą jednośd z Kościołami wschodnimi niekatolickimi, ustanawia normy współ-
uczestnictwa w rzeczach świętych dla zastosowania pastoralnego, wśród których następująca
(DKW 27; NDyr, n. 124):
katolikom wolno prosid o te sakramenty (pokuty, Eucharystii, namaszczenia chorych) tych szafarzy
niekatolickich, w których Kościele są ważne sakramenty, ilekrod wymagałaby tego koniecznośd albo
rzeczywisty pożytek duchowy, a dostęp do kapłana katolickiego fizycznie lub moralnie okazałby się nie-
możliwy, z dodaniem następującej uwagi w przypisie: jako podstawa do złagodzenia brane są pod uwagę:
1) ważnośd sakramentów; 2) dobra wiara i usposobienie wewnętrzne; 3) koniecznośd wiecznego
zbawienia; 4) nieobecnośd właściwego kapłana; 5) wykluczenie niebezpieczeostw, których należy unikad, i
formalnego przylgnięcia do błędu. Nowe Dyrektorium dodaje, że katolik pragnący prawowicie przyjąd
komunię u chrześcijan wschodnich powinien, o ile to możliwe ,uszanowad dyscyplinę wschodnią i po-
wstrzymad się od niej (tj. od Komunii św.), o ile dany Kościół rezerwuje komunię sakramentalną dla swych
własnych wiernych, z wykluczeniem wszystkich innych.
Inny jest problem w przypadku Wspólnot chrześcijaoskich wyrosłych z Reformacji za-
równo pod koniec Średniowiecza, jak i w czasach późniejszych (DE 22):
Trzeba jednak przyznad, że między tymi Kościołami i Wspólnotami a Kościołem katolickim istnieją
rozbieżności wielkiej wagi, nie tylko na podłożu historycznym, socjologicznym, psychologicznym i kulturo-
wym, lecz głównie w interpretacji prawdy objawionej.(DE 19) Kościoły te i Wspólnoty nie przechowały
tajemnicy eucharystycznej w jej istocie i pełni, głównie przez brak sakramentu święceo.
Problem ten pogłębia dopuszczenie kobiet do święceo w niektórych wspólnotach.
Dlatego można skonkludowad, według paragrafu drugiego kan. 844 KPK (kan. 671 KKKW), że ka-
tolicy godziwie udają się do szafarza Kościołów prawosławnych, które nie mają pełnej wspólnoty z
Kościołem katolickim, aby przyjąd sakramenty pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych. Stolica
Apostolska podaje następujące uzasadnienie (Instructio, n. 4.):
Powód jest następujący: Kościoły wschodnie, chod od nas odłączone, posiadają jednak prawdziwe
sakramenty, a to z racji sukcesji apostolskiej, kapłaostwa i Eucharystii. Te sakramenty łączą ich z nami
- 22 -
węzłem bardzo ścisłym tak, że niebezpieczeostwo zaciemnienia związku, jaki istnieje między Komunią eu-
charystyczną a wspólnotą kościelną, jest mniejsze.
Z drugiej strony, nie jest dozwolone, aby katolicy udawali się do szafarzy należących do Kościołów
i Wspólnot protestanckich, aby tam przyjmowad wyżej wymienione sakramenty, ponieważ w nich
wiara w Eucharystię różni się od wiary katolickiej i nie mają one sakramentu święceo; dozwolone
jest to jedynie w sytuacji, gdy szafarz otrzymał ważnie święcenia. (Dyr, I, n. 55)
Warunki dla zastosowania normy kanonicznej paragrafu drugiego są następujące:
a) musi mied miejsce rzeczywista potrzeba duchowa lub koniecznośd, a nie czyste indywidualne
pragnienie, sentymenty lub pobożnośd;
b) musi byd wykluczone niebezpieczeostwo błędu w wierze lub indyferentyzmu;
c) zachodzi fizyczna lub moralna niemożnośd udania się do szafarza katolickiego, aby przyjąd
wyżej wymienione sakramenty.
Jeżeli w konkretnej sytuacji nie weryfikują się te wszystkie warunki, współuczestnictwo w
sakramentach jest zabronione.
W Instrukcji Redemptionis sacramentum Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sak-
ramentów nakazuje (RS, n. 85):
Szafarze katoliccy godziwie udzielają sakramentów jedynie wiernym katolikom, którzy również godziwie je
przyjmują jedynie z rąk szafarzy katolickich, z zachowaniem przepisów kan. 844 § 2, 3 i 4 oraz kan. 861 § 2.
Ponadto warunki ustanowione w kan. 844 § 4, od których nie można w żadnym razie odstąpid, nie mogą
byd od siebie oddzielane; dlatego zawsze wymaga się spełnienia ich wszystkich równocześnie.
Paragraf trzeci kan. 844 KPK (kan. 671 KKKW) mówi o przypadku, w którym chrześcijanie
niekatoliccy spontanicznie proszą szafarzy katolickich o te sakramenty i są odpowiednio dyspono-
wani. Już cytowana Instrukcja reguluje ten problem (RS, n. 3):
Lecz jak jest dziś w stanie podziału chrześcijan? W każdym ochrzczonym pragnienie duchowe eucharystii
jest czymś normalnym. Ci, którzy nie są w pełnym zjednoczeniu z Kościołem katolickim, z nakazu swojego
sumienia udają się do duchownych własnej społeczności. Lecz co mają czynid ci, którzy z innych powodów
proszą kapłana Kościoła katolickiego o Eucharystię? Dyrektorium ekumeniczne już wskazało, w jaki sposób
należy uszanowad podwójne wymagania: nienaruszalności wspólnoty kościelnej i dobra dusz.
Dyrektorium ekumeniczne (Dyr, I, n. 44 i 55), dla dopuszczenia do Komunii eucharystycznej w
Kościele katolickim przewiduje dla wiernych Kościołów wschodnich niekatolickich inne normy niż
te, które są przewidziane dla chrześcijan należących do Kościołów wywodzących się z Reformacji,
ze względu na racje teologiczne wyżej przedstawione. Dlatego, zgodnie z wyżej wymienionymi
zasadami, można chrześcijanom wschodnim, którzy w dobrej wierze pozostają odłączeni od Kośc-
ioła katolickiego, udzielad sakramentów pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych (KDW 27).
Norma ta, ustanowiona przez Dekret o Kościołach wschodnich katolickich, który odnosi się do
Kościołów wschodnich katolickich, zachowuje moc także w odniesieniu do Kościoła łacioskiego
(Dyr, n. I, 41), czyli obowiązuje szafarzy katolickich zarówno wschodnich jak i łacioskich. W tym sa-
mym duchu normuje to zagadnienie nowe Dyrektorium, zwracając na koniecznośd uszanowania
dyscypliny Kościołów wschodnich. (NDyr, n. 125)
Paragraf trzeci kan. 844 KPK (kan. 671 KKKW) normuje legalnośd (godziwośd) udzielania
wyżej wymienionych sakramentów chrześcijanom wschodnim niekatolikom, o ile proszą o nie
dobrowolnie i są odpowiednio dysponowani, gdy tymczasem katolicy mogą zwrócid się do sza-
- 23 -
farza prawosławnego o możnośd przyjęcia tych sakramentów, jak stanowi paragraf drugi, jedynie
w sytuacji, gdy jest fizycznie lub moralnie niemożliwe udanie się do szafarza katolickiego. Jednak
w czasie redagowania tego przepisu jeden z organów konsultacyjnych zaproponował, aby w pa-
ragrafie trzecim dla zachowania zasady wzajemności, (która jest ważną zasadą w działalności eku-
menicznej) oraz aby wykluczyd wszelkie pozory prozelityzmu i zachowad ducha dokumentów
posoborowych, także dla prawosławnych, którzy pragną przyjąd sakramenty z rąk kapłana kato-
lickiego została przepisana ta sama norma co i dla katolików (§ 2) stanowiąca, że mogą oni
zwrócid się do kapłana innego Kościoła z prośbą o sakramenty, o ile jest fizycznie lub moralnie
niemożliwe zwrócenie się do szafarza własnego Kościoła. Propozycja ta jednak nie została
zaakceptowana, ponieważ KKKW nie może dawad norm kanonicznych dla prawosławnych, a
jedynie szafarz katolicki powinien domniemywad, że prawosławni, którzy zwracają się do niego
zachowują przepisy własnego Kościoła. Propozycja ta jest jednak teologicznie i ekumenicznie uza-
sadniona: sprawowanie sakramentów w odniesieniu do prawosławnych sic et simpliciter, jeśli są
jedynie odpowiednio dysponowani i proszą o nie dobrowolnie, stwarza podejrzenie o prozelityzm
i jest przeciwne zasadzie głoszonej przez Sobór, według której nie można uznad współ-
uczestnictwa w czynnościach świętych za środek, który bez zastrzeżeo należałoby stosowad dla
przywrócenia jedności chrześcijan (DE 8). To współuczestnictwo jest regulowane przede wszy-
stkim dwiema zasadami: wyrażania jedności Kościoła i partycypowania w środkach łaski. Zgodnie
z tymi zasadami Dyrektorium ekumeniczne stanowi (Dyr, I, n. 46):
Niechaj wschodni chrześcijanie mają wolny dostęp do spowiednika katolickiego, gdy pragną tego z własnej
ochoty, nie mając odpowiedniej ilości spowiedników swego Kościoła. W podobnej sytuacji wolno ka-
tolikom udad się do spowiednika Kościoła wschodniego, odłączonego od rzymskiej Stolicy Apostolskiej.
Prawowita zasada wzajemnego świadczenia sobie tego (wzajemnośd) także w tym przedmiocie ma byd za-
chowana. Wystrzegad się jednak należy obustronnie, żeby nie powstało podejrzenie prozelityzmu.
Duch i litera Dyrektorium ekumenicznego w zachęcaniu do współuczestnictwa sakramen-
talnego podkreśla, że wierny: katolik lub prawosławny, nie może byd pozbawiony środków łaski,
która jest owocem duchowym sakramentów, ilekrod istnieje niemożnośd fizyczna lub moralna
przyjęcia sakramentów we własnym Kościele przez dłuższy czas lub w poszczególnych sytuacjach.
W konsekwencji należy podkreślid także, że jeśli prawosławni mają możliwośd zwrócenia
się do własnego szafarza w celu przyjęcia sakramentów i partycypowania w środkach łaski, nie
mogą, także jeśli czynią to dobrowolnie i są odpowiednio dysponowani, zwrócid się do szafarza
katolickiego. Szafarze katoliccy, znając nierozerwalny związek pomiędzy wspólnotą eklezjalną i
Komunią eucharystyczną, nie mogą sprawowad sakramentów dla prawosławnych, nawet gdy ci
proszą o nie dobrowolnie i są odpowiednio dysponowani, jeśli mogą udad się do własnego
szafarza. Norma, jak to zostało sformułowane w paragrafie trzecim, mogłaby mied implikacje
ekumenicznie negatywne w dialogu Kościoła katolickiego z Kościołem prawosławnym. Dlatego z
pewnością oba kodeksy katolickie nie mogą dad podobnej normy dla prawosławnych, ale mogą ją
dad dla szafarzy katolickich.
Paragraf trzeci rozciąga aplikację powyższej zasady kanonicznej sprawowania sakra-
mentów pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych także na inne Kościoły, o ile, według osądu
Stolicy Apostolskiej w odniesieniu do tych sakramentów, znajdują się w tej samej sytuacji jak
Kościoły wschodnie. Sobór Watykaoski II przez Kościoły wschodnie rozumie te Kościoły, odłączone
od Stolicy Rzymskiej (DE 13):
- 24 -
czy to na tle uroczystego zatwierdzenia orzeczeo dogmatycznych Soborów Efeskiego i Chalcedooskiego,
czy też w późniejszym okresie na skutek rozerwania wspólnoty między wschodnimi patriarchatami a Stoli-
cą Rzymską.
Dekret zamieszczając w n. 14-16 uwagi dotyczące szczególnie Kościołów wschodnich,
traktuje w nich na pierwszym miejscu o Kościołach prawosławnych bizantyjskich, nie wyłączając
jednocześnie innych starożytnych Kościołów wschodnich. Obecnie istnieją na świecie różne
Kościoły wschodnie w szczególnych sytuacjach z punktu widzenia doktrynalnego i kanonicznego.
Stąd też wymaganie dotyczące osądu Stolicy Apostolskiej wymagane dla godziwości pozwolenia
w poszczególnych przypadkach. Z drugiej strony, zasada paragrafu trzeciego, mogłaby byd apli-
kowana także do innych chrześcijan, którzy, według osądu Stolicy Apostolskiej, są zrównani, w
odniesieniu do wyżej wymienionych sakramentów, z chrześcijanami wschodnimi niekatolikami.
Paragraf czwarty kan. 844 KPK (kan. 671 KKKW) mówi o tych chrześcijanach, którzy nie
mają pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim i którzy nie należą do Kościołów wschodnich. Mówi
się tutaj o chrześcijanach, którzy należą do Wspólnot kościelnych odłączonych (Instructio, n. 4):
powstałych na Zachodzie w następstwie zdarzeo określanych powszechnie nazwą Reformacji. Wskutek
tego liczne wspólnoty narodowe czy wyznaniowe odłączyły się od Stolicy Świętej. Wśród tych, w których
nieprzerwanie trwają w pewnej mierze tradycje i formy ustrojowe katolickie, szczególne miejsce zajmuje
Wspólnota anglikaoska. (DE 13) Co zaś do innych chrześcijan, należących do wspólnot, w których wiara w
Eucharystię różni się od wiary Kościoła, i które nie mają sakramentu święceo, to dopuszczenie ich do Eu-
charystii katolickiej niesie ze sobą niebezpieczeostwo zaciemnienia istotnego stosunku zachodzącego
między Komunią eucharystyczną i jednością kościelną. Dlatego Dyrektorium traktuje te wypadki inaczej niż
w przypadku Kościołów wschodnich, i dozwala dopuścid do Komunii eucharystycznej jedynie wówczas, gdy
zaistnieje «nagląca potrzeba». Wtedy wymaga się od tych chrześcijan, aby okazali swoją wiarę w Eucha-
rystię jako zgodną z wiarą Kościoła katolickiego, czyli tak, jak ustanowił Chrystus, a podaje Kościół katolicki.
Wymagania tego nie stawia się prawosławnemu, ponieważ jest on członkiem Kościoła, którego wiara w
Eucharystię zgadza się z naszą wiarą.
Dyrektorium Ekumeniczne (Dyr, I, n. 55; NDyr, n. 130-131) potwierdza zasadę, że:
gdzie brak jedności wiary co do sakramentów, niedozwolone jest uczestnictwo Braci odłączonych z ka-
tolikami, szczególnie w sakramentach Eucharystii, pokuty i namaszczenia chorych, jakkolwiek potwierdza,
że ponieważ jednak sakramenty stanowią zarówno znaki jedności, jak i źródła łaski, Kościół może z wystar-
czających racji zezwolid jakiemuś bratu odłączonemu na przystąpienie do tych sakramentów. To przyst-
ąpienie może byd dopuszczone w niebezpieczeostwie śmierci lub naglącej konieczności (w czasie
prześladowania, w więzieniu), jeżeli odłączony brat nie może mied dostępu do szafarza swej Wspólnoty i
dobrowolnie prosi kapłana katolickiego o sakramenty, byleby wyraził wiarę w te sakramenty, zgodną z
wiarą Kościoła i był odpowiednio dysponowany.
Paragraf czwarty kan. 844 KPK (kan. 671 KKKW) kodyfikuje te normy Dyrektorium Ekume-
nicznego. Naturalnie w przypadku naglącym lub poważnej konieczności, decyduje Hierarcha
miejsca lub Synod Biskupów lub Rada Hierarchów. Instrukcja Sekretariatu, wyjaśniając powyższe
normy Dyrektorium Ekumenicznego, poza niebezpieczeostwem śmierci wymieniając przykłado-
wo dwa wypadki: gdy ktoś znajduje się w więzieniu lub podczas prześladowania, dodaje także
inne sytuacje naglącej konieczności, które nie ograniczają się do sytuacji zagrożenia czy niebezpie-
czeostwa (Instructio, n. 5):
Może chodzid także o chrześcijan znajdujących się w wielkiej potrzebie duchowej, a nie mogących dotrzed
do swoich wspólnot kościelnych. Za przykład niech służy diaspora: w naszym wieku istnieją wielkie mig-
- 25 -
racje ludzi i zdarza się częściej niż dawniej, że chrześcijanie niekatolicy żyją tu i ówdzie w rozproszeniu poś-
rodku krajów katolickich. Ci chrześcijanie często są pozbawieni pomocy ze strony własnej społeczności albo
mogą się tam udad jedynie z wielkim trudem i za cenę wielkich wydatków. Jeżeli więc wypełnili wszystkie
inne warunki, o których mowa w Dyrektorium, mogą byd dopuszczeni do Komunii eucharystycznej, ale do
biskupa miejscowego należy zbadanie każdego wypadku.
Paragraf piąty kan. 844 KPK (kan. 671 KKKW) traktuje o kwestii wzajemności i stanowi, że
w przypadkach, o których mowa w § 2, 3 i 4, normy prawa partykularnego nie mogą byd stosowa-
ne bez konsultacji z kompetentną władzą przynajmniej Kościoła lokalnego lub Wspólnoty kościel-
nej akatolickiej, której dotyczą. Ewidentnie racją tego przepisu jest promowanie wszędzie jednoś-
ci chrześcijan, unikając tego wszystkiego co może stwarzad napięcia i podejrzenia pomiędzy
wspólnotami chrześcijaoskimi, a w szczególności podejrzenie prozelityzmu. Nie wymaga się pozy-
tywnego rezultatu konsultacji, ponieważ koniecznośd partycypowania w środkach łaski dla wiec-
znego zbawienia niekiedy doradza współuczestnictwo w rzeczach świętych. Duch ekumeniczny
nakłada jednak obowiązek konsultacji z kompetentnymi władzami innych Kościołów, prze-
prowadzane z należną roztropnością i dyskrecją w związku z okolicznościami czasu, miejsca i
osób. Można powiedzied generalnie, że Kościoły prawosławne są bardzo ostrożne w materii
współuczestnictwa w rzeczach świętych, szczególnie w uczestnictwie nie-prawosławnych w Ko-
munii eucharystycznej. Dyrektorium ekumeniczne stanowi (Dyr, I, n. 42, NDyr, n. 105-107), że:
co do przyjmowania lub udzielania sakramentów pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych, bardzo
stosowną jest rzeczą, ażeby władze katolickie, lokalne lub synod albo konferencja biskupów, dawały
pozwolenie na współuczestnictwo w czynnościach świętych dopiero po odbyciu z pomyślnym wynikiem
narady z kompetentnymi władzami wschodnimi odłączonymi, przynajmniej lokalnymi (…) i dodaje, że przy
udzielaniu zezwolenia na uczestnictwo w sakramentach, wypada jak najbardziej zwracad uwagę na pewną
słuszną zasadę wzajemnego świadczenia sobie podobnych rzeczy (wzajemnośd).
Paragraf piąty kan. 671 KKKW podobnie jak odpowiedni kan. 844 KPK oraz wyżej
wspomniane normy nowego Dyrektorium, nie tylko łagodzą normę zawartą w „starym” Dyrekto-
rium ekumenicznym odnośnie do wymagania uprzedniej konsultacji, bez jej pozytywnego rezul-
tatu, ale wymaga tej konsultacji nie tylko z kompetentną władzą prawosławną, ale także z władzą
innych Kościołów i Wspólnot kościelnych. Jednak Instrukcja interpretując wyżej cytowane
numery 42 i 43 Dyrektorium ekumenicznego, stwierdza (Secretarius ad Christianorum Unitatem
Fovendam, Communicatio quoad Instructionis de pecularibus casibus admittendi alios chris-
tianos ad communionem eucharisticam in Ecclesia catholica, 17.10.1973, AAS 65 (1973) s.
616-619; tekst polski: PPK VII, 2, 13435-13455, n. 9; Dyr, I, n. 55), że:
sprawa wzajemności wchodzi w grę jedynie w wypadku tych Kościołów, które zachowały istotę Eucharystii,
sakrament kapłaostwa oraz apostolską sukcesję. Stąd konsekwentnie, katolik może prosid o Eucharystię
jedynie tego szafarza, który ważnie otrzymał sakrament święceo.
W dziele tym różne Kościoły mogłyby współpracowad bratersko, szczególnie na poziomie
lokalnym, wypełniając nakaz Chrystusa, aby wszyscy stanowili jedno (J 17,21). Współpraca
ekumeniczna w materii współuczestnictwa w rzeczach świętych jest pożądana z punktu widzenia
troski pastoralnej każdego Kościoła w stosunku do własnych wiernych i dla zbawienia wszystkich
wierzących. Dyrektorium ekumeniczne podkreśla (Dyr, I, n. 27), że:
- 26 -
uważad należy za prawowitą wzajemnośd takie postępowanie, aby razem ze wzajemną życzliwością i
miłością współuczestnictwo w rzeczach duchowych, chod zamknięte w ciaśniejszych granicach, dopoma-
gało do zdrowego postępu w zgodzie między chrześcijanami.
Jednak ta współpraca i wzajemnośd nie zawsze jest sprawą łatwą, szczególnie pomiędzy władza-
mi różnych Kościołów i Wspólnot kościelnych. Dyrektorium podaje w takim przypadku następu-
jącą dyrektywę (Dyr, I, n. 28):
Gdzie zaś ta wzajemnośd i obopólne zrozumienie są trudniejsze ze względu na to, że ruch ekumeniczny i
pragnienie pokoju z Kościołem katolickim nie rozwinęły się jeszcze w niektórych okolicach i u niektórych
Wspólnot, odłamów i osób, niech ordynariusz miejsca albo konferencja biskupów wskaże stosowne drogi,
by uniknąd niebezpieczeostwa indyferentyzmu lub prozelityzmu wśród swoich wiernych.
KPK
Kan. 1365 – Winny zakazanego uczestnictwa w rzeczach
świętych ma byd ukarany sprawiedliwą karą.
KKKW
Kan. 1440 – Kto narusza normy prawa o współuczestnic-
twie w rzeczach świętych, może zostad ukarany odpo-
wiednią karą.
Niedozwolone współuczestnictwo w rzeczach świętych zagrożone jest przez prawodawcę
sprawiedliwymi karami, o których w kan. 1440 KKW i kan. 1365 KPK.
Promulgowane przez Jana Pawła II normy dotyczące współuczestnictwa w realizacji za-
dania uświęcania wśród chrześcijan, wyrastając z ducha Soboru Watykaoskiego II, stanowią is-
totny element troski Kościoła katolickiego o realizację celu wskazanego przez Chrystusa, jakim
jest zbawienie dusz. Ono też winno byd zawsze traktowane jako najwyższe prawo (KPK, kan.
1752).
Za szczególnie ciężkie przestępstwo związane z naruszeniem norm dotyczących commu-
nicatio in sacris prawodawca uznaje zabronione koncelebrowanie Eucharystii z szafarzami wspól-
not kościelnych, które nie mają sukcesji apostolskiej i nie uznają godności sakramentalnej święceo
kapłaoskich. Osądzanie winnych tego przestępstwa zostało zastrzeżone Stolicy Apostolskiej –
Kongregacji Nauki Wiary (Congregatio pro Doctrina Fidei, Epistula ad totius Catholicae Ecclesiae
Episcopos aliosque Ordinarios et Hierarchas interesse habentes de delictis gravioribus eidem
Congregationi pro Doctrina Fidei reservatis, 18.05.2001, AAS 93 (2001) s. 785-788).
Ponadto w instrukcji Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Redemptionis
sacramentum znajduje się dyspozycja (RS, n. 84):
tam gdzie Msza święta jest sprawowana dla wielkiej rzeszy albo, na przykład, w wielkich miastach, trzeba
zadbad, by w nieświadomości do Komunii świętej nie przystępowali również niekatolicy lub nawet
niechrześcijanie, lekceważąc w ten sposób doktrynalne i dyscyplinarne wskazania Magisterium Kościoła.
Obowiązkiem dusz pasterzy jest w stosownym czasie upomnied uczestników celebracji o konieczności
ścisłego zachowania prawdy i dyscypliny w tej dziedzinie.