Elementy eksploatacji pojazdów 

samochodowych. 

Krzysztof Puchta 

Ryszard Korzeniecki 

 

Politechnika Warszawska 

Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych 

2011 

Polskie normy 

• Terminologia dotycząca obsługiwania 
PN-EN 13306:2006 
• Dokumenty dotyczące obsługiwania 
PN-EN 13460:2006 
• Eksploatacja obiektów technicznych. 

Terminologia ogólna (wycofana bez 
zastąpienia w 2006) 

PN-N 04001:1982 

Eksploatacja pojazdów samochodowych - jest 
to zespół celowych działań organizacyjno- 
technicznych i ekonomicznych ludzi z pojazdem 
oraz relacji występujących pomiędzy nimi od 
chwili przejęcia samochodu do wykorzystania 
zgodnie z przeznaczeniem, aż do jego likwidacji 
(PN-82/N-04001). 

Rodzaje tarcia 

 

Model teoretyczny tarcia 

 

Tarcie suche 

Brak smaru 

Tarcie graniczne 

Między warstwami granicznymi utworzonymi na 
powierzchni obu części 

Tarcie mieszane 

Jednoczesne (ale w różnych punktach styku) 
występowanie tarcia suchego, granicznego i  
ślizgania się po mikroklinie smarowym. 

Tarcie płynne 

Obie części są w pełni rozdzielone filmem 
olejowym. 

Współczynnik tarcia 

 

Zużywanie 

Zużycie jest efektem tarcia i polega na ubywaniu 
materiału ze strefy styku. Jego skutkiem jest 
zmiana wymiarów i masy (objętości) 
współpracujących elementów a w konsekwencji 
luzy i wibracje. Efektem zużycia jest też zmiana 
struktury i właściwości stykających się 
powierzchni. W wyniku zużywania w 
mechanizmach obecne są drobne cząstki czyli 
produkty zużywania. 

Zużycie ścierne 

 

Zużywanie adhezyjne 

 

Zużycie ścierno-korozyjne 

 

Zużycie zmęczeniowe 

 

Lepkość 

Lepkość jest to zdolność płynu do przenoszenia 
naprężeń stycznych. 
Lepkość dynamiczna wyraża stosunek naprężeń 
ścinających do szybkości ścinania. 

[μ = 𝑃𝑎 ∙ 𝑠 =

𝑘𝑔

𝑚 ∙ 𝑠

] 

Lepkość kinematyczna (kinetyczna) jest stosunkiem 
lepkości dynamicznej do gęstości płynu. 

[𝑣 =

𝜇
𝜌

] 

Lepkość cieczy spada wraz z temperaturą 

odwrotnie niż dla gazów, dla których lepkość 

rośnie wraz z temperaturą. 

Smarność 

Smarność została zdefiniowana przez J.K. 
Appeldorna i W.G. Dukeka w 1966r.: 
Jeżeli dwa płyny mają tą samą lepkość i jeden z 
nich daje mniejsze tarcie, zużycie lub zacieranie, 
to mówi się, że ma lepszą smarność. 

Rodzaje środków smarowych 

• Gazowe środki smarowne 
• Płynne środki smarowne 
• Plastyczne środki smarowne 
• Stałe środki smarowne 

Materiały eksploatacyjne 

Nawiązując do definicji słownika Webstera z 
1913r. są to materiały mające zdolność do 
zużywania się, które mogą być zniszczone, 
rozproszone, zmarnowane lub mogą stracić 
swoje właściwości. 

Materiały eksploatacyjne 

Ciecze, gazy i ciała stałe obecne w systemie 
technicznym nie stanowiące części, ale ważne ze 
względu na jego funkcjonowanie. 

Funkcje materiałów eksploatacyjnych 

• zmniejszanie tarcia i zużycia 
• uszczelnianie 
• usuwanie produktów zużycia 
• redukcja hałasów 
• zabezpieczanie części 
• przenoszenie sygnałów (ster. pneumatyczne i 

hydrauliczne) 

• transport energii (czynniki termodynamiczne) 
• nośniki energii (paliwa) 

Rodzaje materiałów eksploatacyjnych 

w samochodach 

• Paliwa 
• Smary plastyczne i oleje smarowne 
• Ciecze hydrauliczne 
• Oleje silnikowe, sprężarkowe, turbinowe, 

przekładniowe 

• Czynniki robocze (woda, powietrze, czynniki 

chłodnicze itp..) 

• Płyny do spryskiwaczy itp. 

 

Materiały konstrukcyjne 

Ciała stałe, z których można wytwarzać części 
urządzeń. Ich rolą jest zachowanie kształtu w 
zadanym zakresie zmienności i umożliwienie 
pełnienia funkcji do jakich jest przeznaczona 
dana część. 

Własności materiałów  

• Fizyczne 
 

- Mechaniczne 

 

- Termiczne 

 

- Elektryczne 

 

- Magnetyczne 

 

- Optyczne 

• Chemiczne 
• Biologiczne 
• Technologiczne 
• Ekonomiczne 
 

Własności mechaniczne 

• Gęstość, porowatość 
• Moduły sprężystości (Younga, Kirchoffa, wsp. 

Poissona) 

• Wytrzymałość R

e, 

R

m 

• Własności plastyczne 
• Twardość 
• Udarność 
• Odporność na pękanie 
• Wytrzymałość na zmęczenie 
• Współczynnik tarcia, lepkość 

 

Własności termiczne 

• Właściwa pojemność cieplna 
• Przewodność cieplna 
• Rozszerzalność cieplna 
• Temperatury topnienia i wrzenia 
• Ciepło topnienia 
• Odporność na pełzanie 

Bibliografia 

• pl.wikipedia.org 
• en.wikipedia.org 
• www.wcss.wroc.pl 
• Politechnika Wrocławska – Wydział Mechaniczno- Energetyczny 

Materiały eksploatacyjne 

• Politechnika Wrocławska – Wydział Mechaniczno- Energetyczny 

Właściwości mechaniczne materiałów eksploatacyjnych 

• Politechnika Wrocławska – Wydział Mechaniczno- Energetyczny 

Właściwości termiczne materiałów eksploatacyjnych 

• Lech J. Sitnik Ekopaliwa Silnikowe, OWPW, Wrocław 2004 
• Noah Porter Webster's Revised Unabridged Dictionary, G & C. 

Merriam Co., New Jersey 1913