DIAGNOSTYKA KLINICZNA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

26

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIEC-SIERPIEŃ • 7-8/2009

kularnej genu 16S RN A. Przedstawiciele 

typu Lockard 1 (np.: H. Flexispira rappini) 

to drobnoustroje, któr ych powierzchnia 

pokryta jest licznymi wiciami, przeplatają-

cymi się z periplazmatycznymi fi mbriami. 

Izolowano je z błony śluzowej i kału psów 

niezdradzających objawów chorobowych, 

z poronionych płodów owiec oraz od ludzi 

i zwierząt z biegunkami (7).

Powierzchnia bakterii t ypu Lockard 2 

(np. H. felis) również pokryta jest wypust-

kami, przy czym nie są one rozmieszczone 

tak gęsto jak u przedstawicieli typu 1 i czę-

sto występują w skupiskach. Drobnoustro-

je te izolowane są od psó w, kotów i ludzi  

z subklinicznym zapaleniem żołądk a po-

twierdzonym histologicznie. Gr upę Loc-

kard 3 f ormują drobne, pozba wione wici 

bakterie (np. Gastrospirillium hominis, H. he-

ilmanni, H. bizzozeroni

), izolowane z głęb-

szych warstw żołądka, zwłaszcza części 

gruczołowej, od psów, kotów, ludzi, naczel-

nych oraz wielu innych gatunków zwierząt. 

Wartym podkreślenia jest fakt, że główny-

mi bakteriami rodzaju Helicobacter wykry-

wanymi u psów i kotów są przedstawicie-

le grup Lockard 1 i 2 (8). Znacznie większe 

ilości tych mikroorganizmów stwierdza się 

w żołądku zwierząt starszych (1).

Większość drobnoustrojów z rodzaju 

Helicobacter

 wykazuje tropizm wyłącznie  

do nabłonka błony śluzowej żołądka i poza 

tym narządem nie występują w organizmie. 

Zakażenie może być następstwem spoży-

cia pokarmu zanieczyszczonego odcho-

dami zawierającymi bakterie, przy czym 

Helicobacter

 spp. są Gram-ujemnymi, mikro-

aerofi lnymi drobnoustrojami o spir alnym 

kształcie, izolowanymi z błon y śluzowej 

żołądka ludzi i zwierząt (1). Rodzaj Helico-

bacter

 tworzy czternaście nazwanych gatun-

ków bakterii oraz liczne niezidentyfi kowa-

ne jeszcze szczepy drobnoustrojów (2, 3, 4). 

Zakażenia t ymi organizmami diagnozo-

wane są u ludzi i zwier ząt na całym świe-

cie. Cechą char akterystyczną Helicobacter 

jest zdolność kolonizacji śluzówki żołądka, 

który ze względu na niskie pH, jakie panu-

je w tym narządzie, do niedawna uważany 

był za or gan jałowy. Przedstawiciele opi-

sywanego rodzaju izolowani są najczęściej 

z klinicznych przypadków zapalenia żo-

łądka, jakkolwiek badanie bakteriologicz-

ne wycinków błony śluzowej pobranych 

od zdrowych osobników niejednokrotnie 

wykazywało ich obecność w niezmienio-

nym chorobowo narządzie (1, 5).

H. pylori,

 najbardziej znany przedstawi-

ciel rodzaju, izolowany jest na całym świe-

cie, głównie od ludzi. Istnie ją doniesienia 

świadczące o możliw ości zakażenia t ym 

drobnoustrojem kotów. Infekcje bakteriami 

prowadzą do rozwoju stanu zapalnego żo-

łądka oraz sprzyjają powstawaniu owrzo-

dzeń błony śluzowej tego narządu. Zmia-

ny mogą ewoluować w kierunku rozwoju 

procesów nowotworowych typu adenocar-

cinoma 

lub chłoniaków (6). U psów i kotów 

stwierdza się występowanie trzech różnych 

pod względem mor fologii typów bakterii 

Helicobacter

 (7). Zaklasyfi kowano je do jed-

nego rodzaju na podst awie analizy mole-

dr n. wet. Łukasz Adaszek, lek. wet. Marta Górna, lek. wet. Marcin Garbal, lek. wet. Jerzy Ziętek,
prof. dr hab. Stanisław Winiarczyk, lek.wet. Jacek Kutrzuba, dr n wet. Krzysztof Buczek

Katedra Epizootiologii i Klinika Chorób Zakaźnych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie

Abstract

Infection with gastric Helicobacter spp. 
is prevalent among dogs and cats, and 
is often not accompanied by clinical 
symptoms. Different Helicobacter spp. 
have been found in these animals’ sto-
machs. The modes of transmission are 
unclear, but fecal-oral and oral-oral trans-
missions are possible. A diagnosis can  
be made using invasive methods, such 
biopsy-based tests, and noninvasive me-
thods e.g. serology tests and molecular 
biology techniques. The most ef fective 
drugs used in thetreatment of helicobac-
teriosis are amoxycillin with metronidazo-
le or tetracycline with metronidazole.

Key words

dogs, cats, Helicobacter spp., gastritis

Streszczenie

Drobnoustroje Helicobacter spp. są czyn-
nikami etiologicznymi gastritis u psów 
i kotów, które często przebiega bezob-
jawowo. W żołądku zwierząt stwierdza 
się występowanie różnych szczepów 
tych bakterii. Mechanizm transmisji 
choroby nie jest dokładnie poznany, nie-
mniej jednak przypuszcza się, że infek-
cja szerzy się drogami: fekalno-oralną 
oraz oralno-oralną. W rozpoznaniu zaka-
żeń wykorzystuje się techniki inwazyjne 
(np. biopsja) lub me tody nieinwazyjne 
(np. badanie serologiczne lub molekular-
ne). Największą skuteczność w leczeniu 
helikobakteriozy wykazuje kombinacja 
amoksycyliny z metronidazolem lub te-
tracykliny z metronidazolem.

Słowa kluczowe

psy, koty, Helicobacter spp., zapale-
nie żołądka

Infekcje 

Helicobacter spp. 

u psów i kotów 

HELICOBACTER SPP. INFECTIONS DIAGNOSED
AMONG DOGS AND CATS

Tabela 1. Drobnous troje o mor fologii Helicobacter (Gastric Helicobacter-Like Organisms  – GHLO) u psó w 
i kotów

Gatunek

Drobnoustrój

pies

• Helicobacter felis • Helicobacter bizzozeronii

• Helicobacter salomonis • Helicobacter heilmanii

• Helicobacter bilis • Flexispira rappinii

kot

• Helicobacter felis • Helicobacter heilmanii

• Helicobacter pylori

DIAGNOSTYKA KLINICZNA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

28

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIEC-SIERPIEŃ • 7-8/2009

siewstwo Helicobacter wraz z kałem u zwie-

rząt jest rzadkie. Drobnoustroje wykazano 

w organizmie pcheł, jednak rola, jak ą od-

grywać mogą te ektopasożyty w transmisji 

choroby, nie została ustalona. Do zakażenia 

dochodzi per os, a głównym źródłem bakte-

rii są sok żołądkowy, wymiociny oraz ślina 

zainfekowanych zwierząt. Zakażenie jatro-

genne może mieć miejsce w czasie badania 

gastroskopowego wykonywanego za po-

mocą niewłaściwie odkażonego sprzętu.

P

ATOGENEZA

Patogenne działanie drobnoustrojów z ro-

dzaju Helicobacter związane jest ze specyfi ką 

czynników wirulencji tych bakterii, pozwa-

lających na przełamanie naturalnej obron-

ności organizmu.

Specjalna budowa pałecz ek umożli-

wia im zasiedlenie środo wiska właściwie 

niedostępnego dla inn ych mikroorgani-

zmów. Rozmieszczone biegunowo rzęski 

odpowiedzialne są za ruch i przechodzenie 

przez warstwę mucyny ochraniającej bło-

nę śluzową żołądka. Po dotarciu do komó-

rek nabłonkowych, drobnoustroje osiedlają 

się na ich powierzchni – za ścisłe pr zyle-

ganie odpowiedzialne są adhezyny oraz li-

popolisacharyd, a umie jscowienie t akie 

pozwala na przebywanie w środowisku za-

pewniającym odpowiednie warunki byto-

wania – opt ymalną ilość tlenu i st ały do-

stęp składników odżywczych.

Występujące u zwier ząt szcz epy Heli-

cobacter

 mają zdolność wytwar zania du-

żych ilości ureazy, enzymu rozkładającego 

mocznik do dwutlenk u węgla i amonia-

ku. Drobnoustroje osiedlają się zazwy czaj 

na powierzchni komórek nabłonkowych 

i wymagają spec jalnych mechanizmów 

umożliwiających im pr zetrwanie w kwa-

śnym środowisku żołądka. Możliwość taką 

daje właśnie ureaza – powstały w wyniku 

jej działania amoniak neutr alizuje działa-

nie kwasu solnego i podwyższa pH bez-

pośrednio w otoczeniu bakterii, stwarzając 

warunki bezpieczne dla bytowania. Dodat-

kowo związek ten powoduje uszkodzenie 

i lizę komórek nabłonkowych (9) – bierze 

udział w powstawaniu cytotoksycznej mo-

nochloraminy, która ma właściwości mu-

tagenne (10).

Charakterystyczną cechą  Helicobacter 

spp

. jest produkcja cytotoksyn uszkadzają-

cych komórki gospodarza. Występowanie 

genu kodującego toksynę wak uolizującą 

VacA stwierdzono dotychczas we wszyst-

kich szczepach izolowanych od ludzi (10). 

Powoduje ona po wstawanie ogromnych 

wakuoli w komórkach nabłonka, co pro-

wadzi do ich niszczenia oraz wpływa bez-

pośrednio na pobudz enie układu immu-

nologicznego.

Obecność w genomie bakterii genu ko-

dującego cagA wiąż e się z e zwiększoną 

wirulencją t akich szcz epów. Cytotoksy-

na CagA uszk adza cytoszkielet komórek 

nabłonkowych, a co za t ym idzie zabur za 

również ich ścisłe połącz enia. Ma bezpo-

średni związek z rozwojem i nasileniem re-

akcji zapalnej – zwiększa wydzielanie cy -

tokin (głównie interleukiny 8) w mie jscu 

zakażenia oraz indukuje czynniki wzrostu 

(11). Ponadto, nasila zjawisko apoptozy ko-

mórek nabłonka żołądkowego oraz działa 

immunosupresyjnie – udo wodniono jej 

wpływ na hamowanie aktywności prolife-

racyjnej limfocytów T (12).

Do innych czynników wirulencji Helico-

bacter spp.

 należą m.in. enzymy sekrecyjne. 

Fosfolipazy A i C zabur zają integralność 

błon komórkowych, a t akże (podobnie 

jak proteazy i lipazy) uszk adzają struktu-

rę śluzu, hamując jego ochronne działanie 

na błonę śluzową żołądka (9, 13).

Podobnie istotną rolę odgrywają dysmu-

taza i k atalaza ponadtlenkowa. Ten układ 

antyoksydacyjny skutecznie chroni bak -

terie przed wolnymi rodnikami powstają-

cymi w wyniku działania neutrofi li, a tym 

samym przed fagocytozą.

Inwazji drobnoustrojów z rodzaju  Heli-

cobacter

 towarzyszy stan zapalny, w rozwój 

którego zaangażowane są t ypowe media-

tory. Uwalniana jest interleukina 1, a także 

czynnik martwicy nowotworu TNF-α i in-

terleukina 8, nasilające rozw ój zapalenia 

(14). Leukotrieny działają chemot aktycz-

nie na fagocyty. Czynnik aktywujący płyt-

ki (PAF) może powodować niedokr wie-

nie błony śluzowej żołądka, a białka szoku 

termicznego (HSP) rozwój reakcji immu-

nologicznej. Wydzielanie histaminy i pro-

staglandyn oraz inne typowe mechanizmy 

obronne gospodarza dodatkowo uszkadza-

ją strukturę błony śluzowej żołądka.

Istotny jest również wpływ drobnoustro-

jów na komórki wydzielania wewnętrznego 

w żołądku. W następstwie infekcji docho-

dzi do zmian wydzielania gastr yny i so-

matostatyny, a zabur zenia sekrecji mogą 

wyglądać inaczej niż u ludzi, z e względu 

na odmienną budowę histologiczną narzą-

du (15). Długotr wała kolonizacja żołądka 

może prowadzić do powstawania nadżerek 

i wrzodów błony śluzowej, a nawet rozwo-

ju procesu neoplastycznego.

O

BJAWY

 

KLINICZNE

I

 

ROZPOZNAWANIE

 

Stwierdzenie obecności Helicobacter na bło-

nie śluzowej żołądka nie jest jednoznaczne 

z wystąpieniem choroby. Zakażenia na tle 

tych bakterii bardzo często pr zebiegają 

asymptomatycznie (16). Ciężkim infekcjom 

towarzyszą natomiast ob jawy bolesności 

powłok brzusznych, przewlekłe wymio-

ty, utrata masy ciała, a niekiedy t akże bie-

gunka (17, 18). Badaniem endoskopowym 

wykazać można pr zewlekły stan zapalny 

błony śluzowej żołądka, z je j obrzękiem, 

przekrwieniem, a niekiedy t akże z obec-

nością nadżerek i wybroczyn. T reść żo-

łądka może zawierać żółć. Badaniem histo-

patologicznym wycinków błony śluzowej 

stwierdza się na jej powierzchni obecność 

nacieków złożonych z limf ocytów i pla-

zmocytów (19).

Występujące u zwier ząt objawy zabu-

rzeń żołądkowo-jelitowych nigdy jedno-

znacznie nie wskazują na zakażenie Heli-

cobacter

. Rozpoznanie tej inwazji musi być 

oparte na sz eregu szczegółowych badań, 

które możemy podzielić na metody niein-

wazyjne, pośrednio wykazujące obecność 

drobnoustrojów w or ganizmie oraz me-

tody bezpośrednie, wymagające pobr a-

nia biopt atu podczas pr zeprowadzanego 

w znieczuleniu ogóln ym badania endo-

skopowego żołądka.

Ryc. 1 i 2. Nadżer ki i stan zapalny błony śluzowej żołądka w okolicy wpustu, w przebiegu helikobakteriozy – obraz endoskopowy; Ryc. 3. Pobieranie materiału 
z błony śluzowej do badań bakteriologicznych w kierunku zakażeń Helicobacter spp.

1

2

3

DIAGNOSTYKA KLINICZNA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

29

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIEC-SIERPIEŃ • 7-8/2009

Do metod nieinwazyjnych należą ur e-

azowy test oddechowy oraz badania se-

rologiczne. W teście oddechowym wyko-

rzystuje się aktywność ureazy wytwarzanej 

przez Helicobacter pylori – jest ona wiar y-

godnym wskaźnikiem czynnego zakażenia, 

ponieważ w zdrowym żołądku nie stwier-

dza się obecności tego enzymu. Test polega 

na doustnym podaniu mocznika znakowa-

nego izotopami węgla 

13

C

 

lub 

14

C. W przy-

padku istnienia zakażenia Helicobacter spp. 

dochodzi do rozłożenia mocznika na amo-

niak oraz dwutlenek węgla, który następnie 

przechodzi do kr wi i jest wydalan y przez 

płuca. Ilość radioaktywnego CO

2

 jest mie-

rzona w wydychanym powietrzu po mniej 

więcej 30 minutach. Izotop 

13

C oznacza się 

przy użyciu spektroskopii masowej, a 

14

C 

za pomocą licznik a scyntylacyjnego (20). 

Testy mają zbliżoną s kuteczność. Test 

oparty na stoso waniu 

14

C wykazuje pew-

ną radioaktywność, ale da wka przyjętego 

promieniowania jest minimalna. Za pr zy-

datnością metody przemawia wysoka czu-

łość i swoistość oraz nieinwazyjność, a jej 

wyniki wysoko korelują z rezultatami mi-

krobiologicznego badania hodo wlanego 

(21). Ze względu na koszt i dość skompli-

kowaną technikę badania testy takie prze-

prowadza się głó wnie u ludzi, u któr ych 

można też stosować badanie moczu opar-

te na podobnej zasadzie.

Wskaźnikiem zakażenia Helicobacter spp. 

jest rozwój w organizmie gospodarza miej-

scowej i uogólnionej odpowiedzi humoral-

nej, a tym samym pojawienie się w jego su-

rowicy przeciwciał. Poziom wytworzonych 

immunoglobulin, głównie IgG or az IgA, 

mierzony jest za pomocą t estów serolo-

gicznych, np. Western blot czy testów aglu-

tynacji lateksowej. Najbardziej popularną 

metodą ze względu na łatwość i szybkość 

wykonania oraz stosunkowo niską cenę jest 

test ELISA. Przeprowadzone badania wy-

kazały znacznie wyższy poziom przeciwciał 

skierowanych przeciwko antygenom Heli-

cobacter

 u psów, u których stwierdzono za-

każenie, niż u zwierząt zdrowych (22). Test 

ELISA nie moż e jednak służyć do okr e-

ślenia skuteczności zastosowanej terapii, 

ponieważ w badan ym organizmie pr ze-

ciwciała przeciwko Helicobacter spp. mogą 

utrzymywać się jeszcz e przez długi czas  

po eliminacji drobnoustroju. Pewną wadę 

tej metody stanowi również jej mała czu-

łość, możliwość pojawiania się reakcji fał-

szywie dodatnich (na co wpływ ma podo-

bieństwo antygenowe Helicobacter spp. m.in. 

z Escherichia coli) oraz fałszywie ujemnych 

(23). U ludzi dokonuje się określania pozio-

mu przeciwciał nie tylko w surowicy i peł-

nej krwi, ale także w ślinie i w moczu.

Ostatnio na r ynku pojawiły się szybkie  

testy diagnostyczne umożliwiające rozpo-

znawanie zakażeń Helicobacter pylori u ludzi 

przy wykorzystaniu próbek kału. Bazują one 

na zastosowaniu monoklonalnych przeciw-

ciał skierowanych przeciwko specyfi cznym 

antygenom Helicobacter pylori (24). U zwie-

rząt do wykr ywania tych drobnoustrojów 

w odchodach stosuje się niekiedy techniki 

hodowlane oraz PCR (13, 20), nie są to jed-

nak standardowe badania.

Do bezpośrednich metod diagnostycz-

nych, opar tych na pobier aniu wycinków 

błony śluzowej podczas gastros kopii żo-

łądka, należą szybki t est ureazowy, bada-

nie mikrobiologiczne, histologiczne or az 

genetyczne.

Najprostszą i najpopular niejszą z me-

tod jest szybki t est ureazowy, wykrywają-

cy obecność Helicobacter spp. w bioptatach 

żołądka i wyk orzystujący – podobnie jak  

test oddechowy – t ypową dla większ ości 

szczepów zdolność do wytwar zania dużej 

ilości ureazy. Enzym ten rozkłada mocznik 

do amoniaku i dwutlenku węgla, co prowa-

dzi do zmiany pH środowiska, w którym re-

akcja zachodzi. Uzyskany za pomocą klesz-

czyków biopsyjnych bioptat umieszcza się 

na krążku bibułowym, na któr y nakrapla 

się wcześniej, wg zaleceń producenta, nie-

wielką ilość w ody dest ylowanej (obecnie 

pojawiły się na rynku tzw. „testy suche”, nie 

wymagające dodatkowych przygotowań). 

Przy obecności Helicobacter w błonie śluzo-

wej żołądka mocznik zawarty w bibule jest 

rozkładany, a o zmianie pH i alkalizacji śro-

dowiska świadczy reakcja barwna (zmiana 

koloru z żółt ego na amar antowy), zacho-

dząca dzięki obecności w podłożu wskaź-

nika, któr y stanowi najczęściej czerwień 

fenolowa (13, 25). Szybk ość reakcji oraz 

natężenie barwy świadczą o int ensywno-

ści zakażenia. Na rynku polskim dostępne 

są m.in. szybki test ureazowy do wykrywa-

nia Helicobacter pylori produkowany przez 

warszawski Instytut Żywności i Żywienia  

oraz Pyloriset Urease

®

. Pozytywny wynik 

takiego testu jest z reguły warunkiem dal-

szych, bardziej szczegółowych badań dia-

gnostycznych.

Podczas gastroskopii dokonuje się czę-

sto wymazu szczoteczkowego błony śluzo-

wej żołądka przy użyciu specjalnej szczo-

teczki wprowadzanej przez kanał roboczy 

endoskopu. Pobrany materiał rozprowa-

dza się na szkiełk u podstawowym, suszy 

i utr wala. Preparat można zabar wić me-

todą Romanowskiego, May-Grunwalda-

Giemsy (20) lub według Gr ama (22, 25),  

a następnie ogląda się go w mikros kopie 

świetlnym pod powiększeniem 400x. Bez-

pośredni preparat bakteriologiczny pozwa-

la na uwidocznienie w pobranym materiale 

Gram-ujemnych, spiralnych drobnoustro-

jów, jednak do pr ecyzyjnej diagnost y-

ki zakażenia oraz identyfi kacji gatunków 

chorobotwórczych (14) niezbędne jest mi-

krobiologiczne badanie hodowlane.

Drobnoustroje z rodzaju  Helicobacter 

mają dosyć wysokie wymagania wzrosto-

we, dlatego ich hodowla jest trudna i czę-

sto kończy się niepowodzeniem, zwłaszcza 

jeśli wcz eśniej stosowano ant ybiotyko-

terapię lub inhibitor y pompy protonowej 

(21). Materiał stanowią bioptaty pobrane 

z błony śluzowej żołądka, które po homo-

genizacji posiewa się na spec jalne podło-

ża selektywne. Są to m.in. Columbia agar, 

Brucella agar oraz stałe podłoże BHI z do-

datkiem 7-10% zhemolizowanej krwi koń-

skiej lub baraniej (20, 22, 24, 25). Niezbędny 

wydaje się być dodatek antybiotyków ha-

mujących wzrost niepożądane j mikrofl o-

ry (20, 22, 25). Obecnie na rynku dostępne 

są suplementy zawierające ich odpowied-

nio zbilansowane stężenia, np. Campylo-

bacter supplement

 III (Skir row) zawierający 

polimyksynę B, wankomycynę oraz trime-

toprim oraz Helicobacter pylori selective su-

plement (Denta), w skład którego wchodzą 

amfoterycyna B, cefsulodyna, wank omy-

cyna i trime toprim. Aby uzyskać wzrost 

pałeczek Helicobacter, niezbędne są ró w-

nież odpowiednie warunki przechowywa-

nia materiału – podłożem transportowym 

może być powszechnie używany agar cze-

koladowy (26) lub np. gotowe podłoże Por-

tagerm pylorii. Ta sama fi rma produkuje 

także Pylori agar do wybiórczej izolacji He-

licobacter pylori

 na płytkach. Hodowle tych 

bakterii inkubuje się w 37°C w warunkach 

mikroaerofi lnych (5%O

2

, 10%CO

2

, 85%N

2

) 

przez 7 do 10-14 dni (20, 25, 27). Po wyho-

dowaniu drobnoustrojów szczepy różnico-

wane są na podstawie wyglądu kolonii, ak-

tywności biochemicznej (próba na ureazę, 

katalazę i oksydazę) oraz przy pomocy te-

stów Api Campy (22, 25, 26, 28). Zaletą ba-

dania mikrobiologicznego jest możliw ość 

oznaczenia lekowrażliwości bakterii, po-

nieważ obecnie często obser wuje się zja-

wisko narastającej opor ności, zwłaszcza 

na metronidazol stosowany powszechnie 

w celu eradykacji zakażenia (23, 24). U ludzi 

wskazaniem do skomplikowanego i czaso-

chłonnego badania hodowlanego jest zwy-

kle kilkukrotne niepowodzenie zastosowa-

nego wcześniej leczenia.

Jedną z często stosowanych metod dia-

gnostycznych jest badanie histopatolo-

giczne. Cechuje się ono wysoką czułością, 

ale wymaga od patomorfologa dużego do-

świadczenia i zaangażowania oraz pociąga 

za sobą stosunkowo duże koszty. Utrwalone 

w zbuforowanej formalinie i odpowiednio 

opracowane bioptaty żołądka są bar wio-

ne standardowo hematoksyliną i eozyną.  

Metoda t a pozwala na ocenę st anu bło-

ny śluzowej oraz określenie zaawansowa-

nia ewentualnego procesu chorobo wego, 

co – wraz z makroskopowym obrazem en-

doskopowym – stanowi podstawę do okre-

ślenia stopnia zapalenia wg ujednoliconego 

DIAGNOSTYKA KLINICZNA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

30

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIEC-SIERPIEŃ • 7-8/2009

Tabela 2. Leki stosowane w terapii helikobakteriozy u kotów i psów

Leki

Dawkowanie

Sposób

podawania

Częstotliwość

podawania (godziny)

klarytromycyna

5-8 mg/kg

p.o.

12

amoksycylina

20 mg/kg

p.o.

8

tetracyklina

22 mg/kg

p.o.

8

metronidazol

10 mg/kg

p.o.

24

omeprazol

0,7-1 mg/kg

p.o.

24

famotydyna

0,5-1 mg/kg

p.o.

24

ranitydyna

1-2 mg/kg

p.o., i.v.

12

cymetydyna

5-10 mg/kg

p.o

8

systemu Sydney, stosowanego u ludzi i od-

powiednio zmodyfi kowanego na potrzeby 

medycyny weterynaryjnej (25, 29). W celu 

lepszego uwidocznienia bakt erii z rodza-

ju Helicobacter w pobranym materiale, tzn. 

na powierzchni komórek oraz w śluzie 

pokrywającym błonę śluz ową, niezbędne 

jest bar wienie metodą Giemzy lub W ar-

thin-Starry’ego z użyciem azotanu srebra 

(20, 24, 25). N a wykr ycie nawet niewiel-

kich ilości drobnoustrojów pozwalają me-

tody immunohistochemiczne, jednak ich  

wysoki koszt sprawia, iż nie są one st an-

dardowo wykorzystywane w diagnost yce 

zakażeń u zwierząt.

Obecnie coraz bardziej powszechne sta-

ją się zaawansowane techniki diagnostycz-

ne, takie jak mikroskopia elektronowa czy 

metody biologii molek ularnej (20, 28).  

Łańcuchowa reakcja polimerazy pozwala 

na wykazanie obecności drobnoustroj ów, 

zwłaszcza w pr zypadku niewielkiej inten-

sywności zakażenia, gdy inne badania mogą 

dawać wynik negatywny – jej czułość okre-

śla się na 95% (11, 24). Jeszcz e czulszym 

testem jest R eal Time-PCR, pozwalający 

na dokładną ocenę gęstości zakażenia (10) 

i wykr ycie nawet pojedynczych kopii se-

kwencji badanego genu. Najlepszy materiał 

do badań stanowią bioptaty błony śluzowej 

żołądka (ale można wyk orzystać również 

próbki kału lub śliny) poddane odpowied-

niej obróbce (20, 24). T echnika ta polega 

na namnożeniu specyfi cznych fragmen-

tów genomu bakterii – są to zazwyczaj gen 

ureA, kodujący podjednostkę A ureazy oraz 

fragmenty DNA kodujące czynniki odpo-

wiedzialne za wirulencję bakterii, tj. białko 

CagA oraz cytotoksynę VacA (11, 26). Iden-

tyfi kacja poszczególnych gatunków Helico-

bacter

 jest możliwa dzięki zastosowaniu se-

kwencjonowania DNA (14).

L

ECZENIE

Najbardziej skutecznym schematem lecze-

nia infekcji na tle Helicobacter, przebiegającej 

z owrzodzeniem żołądka, jest kombinacja 

amoksycyliny z metronidazolem lub tetra-

cykliny z metronidazolem oraz soli bizmutu 

podawanych przez okres 2-3 tygodni. Me-

tronidazol może być zastąpiony klarytro-

mycyną. Dodatkowo podawanie ranitydy-

ny lub innych preparatów zmniejszających 

wydzielanie soku żołądkowego (cymetydy-

na, misoprostol) przyspiesza proces zdro-

wienia (tabela 2).

Pewną skuteczność w leczeniu tego typu 

infekcji wykazuje kombinacja inhibitorów 

pompy protonowej (omeprazol) z antybio-

tykami, np. amoksycyliną. Powyższe me-

tody terapii zostały przeniesione z medy-

cyny ludzkiej (30), jednak ich skuteczność 

u zwierząt potwierdzają liczne obserwacje. 

W przypadku krwawiących owrzodzeń pa-

cjent powinien zostać poddany intensywnej 

opiece, obejmującej kateteryzację żył, pły-

noterapię, a w r azie potrzeby także trans-

fuzję krwi (1).

Nie określono czasu lecz enia koniecz-

nego do zwalcz enia infekcji Helicobacter 

u psów i k otów. Koty, które przez 21 dni  

otrzymywały kombinację amoksycyliny, 

metronidazolu i omeprazolu (31) powróciły 

w pełni do zdrowia, a próby izolacji drob-

noustrojów z ich śliny, soku żołądkowego 

i błony śluzowej nie powiodły się.

Z

AGROŻENIE

 

DLA

 

ZDROWIA

 

CZŁOWIEKA

 

Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, 

iż ok. 70% ludzi w kr ajach rozwijających 

się i ok. 30% w kr ajach rozwiniętych jest 

zainfekowanych H. pylori. Przyjmuje się, 

że opisywany patogen odpowiada za 80%  

przypadków choroby wr zodowej żołąd-

ka i 90% pr zypadków choroby wrzodo-

wej dwunastnicy, które zwiększają ryzyko 

wystąpienia takich schorzeń jak zapalenie 

żołądka typu B (mogące prowadzić do po-

wstania nowotworu) (32).

Jak wspomniano, zak ażenia H. pylori 

stwierdzane są u ludzi na całym świecie,  

przy czym wykazać można istotne różnice 

w częstości wyst ępowania infekcji w po-

szczególnych krajach. W P olsce, według 

Polskiego Towarzystwa Gastroenterolo-

gii, zakażonych jest ok. 70% ludzi (dane  

z 2004 r.).

Zakażenie H. pylori ma miejsce drogą po-

karmową, najczęściej we wczesnym dzie-

ciństwie przed osiągnięciem 10. roku życia 

i utr zymuje się pr zez całe ży cie (stwier-

dzono, że u części dzieci moż e docho-

dzić do samoistnego ust ąpienia infekcji). 

W transmisji choroby rozważane są dro-

gi: gastro-oralna, oralno-oralna i fek al-

no-oralna. Często do zak ażenia moż e 

dochodzić w wyniku kontaktu ze śliną za-

infekowanej osoby (jedzenie ze wspólne-

go talerza, picie ze wspólnych szklanek czy 

butelki lub poprzez jedzenie brudnymi rę-

koma). Ryzyko przeniesienia infekcji przez 

pocałunek jest niewielkie (32, 33).

Stwierdzono, że choroba wrzodowa jest 

jednostką zakaźną, której podstawowym 

czynnikiem etiologicznym jest opisywana 

bakteria. Po dostaniu się do żołądka, H. py-

lori

 wywołują stan zapalny błony śluzowej, 

co skutkuje zmniejszoną produkcją śluzu 

oraz redukcją wydzielania kwasu solnego  

(hipochlorhydria). Związki produk owane 

przez H. pylori (amoniak, prot eazy, cyto-

toksyna A i niektóre fosfolipazy) powodu-

ją uszkodzenie komórek nabłonka. Rzadko 

(głównie u dzieci) może dojść do samowy-

leczenia, jednak częście j zakażenie prze-

chodzi w f ormę pr zewlekłą. Uważa się, 

iż infekcje H. pylori są najczęstszą przyczy-

ną chronicznego zapalenia błony śluzowej 

żołądka (32, 33, 34).

Infekcji towarzyszą charakterystyczne 

zmiany patologiczne okr eślane jako za-

palenie błony śluzowej typu B. 80% osób  

zakażonych drobnoustrojami nie zdr adza 

wyraźnych objawów choroby, a pozio-

my gastryny i wydzielanie kwasu solnego  

przez błonę śluzową ich żołądka są prawi-

dłowe. Z chorobą związane są dwa szcz e-

gólne typy zapalenia:

•

  w 15% przypadków, u ludzi produk ują-

cych duże ilości kwasu solnego dochodzi 

do zmian zapaln ych w ok olicy przed-

odźwiernikowej żołądka, które powo-

dują zwiększenie wydzielania gastr yny 

i kwasu solnego, co grozi owrzodzeniami 

żołądka lub dwunastnicy;

•

  w ok. 5% pr zypadków H. pylori powo-

duje zmiany zapalne w błonie śluz owej 

żołądka, które zlokalizowane są pr zede 

wszystkim w tr zonie i na dnie t ego 

organu. Poziom gastr yny jest wyższy , 

natomiast stwierdza się spadek ilości 

kwasu solnego – t en typ zapalenia po-

wiązany jest z e zwiększonym ryzykiem 

wystąpienia raka żołądka (32, 34).

Przewlekłe zapalenia błon y śluz owej 

związane z zakażeniem H. pylori powodują 

jej atrofi ę i pojawianie się ognisk metapla-

zji jelitowej (34).

Wykazano związek pomiędzy zak aże-

niami H. pylori a wyst ępowaniem choro-

by wrzodowej dwunastnicy u ludzi. U zde-

cydowanej większości chor ych (80-95%) 

z owrzodzeniami tej części jelita stwierdza-

no zakażenie bakteriami Helicobacter. Zwal-

czenie infekcji odpowiednio dobranymi 

antybiotykami prowadzi do wyleczenia i za-

pobiega nawrotom choroby (32, 34). U pod-

łoża powstawania owrzodzeń dwunastnicy 

DIAGNOSTYKA KLINICZNA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

32

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIEC-SIERPIEŃ • 7-8/2009

może leżeć kilka mechanizmów zależnych 

od infekcji H. pylori:
•

  zwiększone wytwarzanie kwaśnego soku 

żołądkowego,

•

  osłabienie procesów obronnych błony 

śluzowej,

•

  powstawanie ognisk metaplazji żołądko-

wej,

•

  rozwój miejscowej reakcji zapalnej błony 

śluzowej.

Ponadto, stwierdzono ścisłą k orelację 

pomiędzy obecnością bakterii a występo-

waniem wczesnego raka żołądka (32, 34). 

Chroniczne infekcje H. pylori przyczyniają 

się do rozwoju raka żołądka typu jelitowe-

go. Przewlekła stymulacja układu immu-

nologicznego w przebiegu infekcji H. pylori 

skutkuje także ryzykiem rozwoju chłonia-

ków błony śluzowej żołądk a. Pr zyjmu-

je się, ż e drobnoustroje t e zaangażowane 

są w rozw ój około 90% t ego typu nowo-

tworów żołądka, zwłaszcza MALT (mucosa 

associated lymphatic tissue

 – nowotwór tkan-

ki limfatycznej przewodu pokarmowego). 

Po wyeliminowaniu bakterii chłoniak czę-

sto ulega regresji (32, 35).

Rozpoznanie infekcji stawia się najczę-

ściej w oparciu o wynik badania gastro-

skopowego, badań bakt eriologicznych, 

biochemicznych i t echnik biologii mole-

kularnej (32, 35). 

Standardowa terapia jednym antybioty-

kiem nie zapewnia sukcesu. Obecnie uwa-

ża się, iż leczenie powinno być prowadzone 

w następujący sposób:
•

  leki pierwszego rzutu (terapia potrójna): 

sole bizmutu/inhibitor oraz klarytromy-

cyna i metronidazol/amoksycylina;

•

  leki drugiego rzutu (terapia poczwórna): 

sole bizmutu, inhibitor , metronidazol, 

tetracyklina. Jeśli bizmut jest niedostęp-

ny, używa się wyłącznie trzech ostatnich 

leków (32).

Terapia potrójna jest s kuteczna u ok o-

ło 80-90% chor ych, o ile jest pro wadzo-

na wśród szczepów o wysokiej wrażliwo-

ści na antybiotyki. W leczeniu najczęściej 

stosowane są:
•

  antybiotyki i chemioterapeutyki: amok-

sycylina, klar ytromycyna, tetracykliny, 

fl uorochinolony, metronidazol, t ynida-

zol;

•

  inhibitory pompy protonowej (IPP) po-

dawane w celu podwyższ enia pH sok u 

żołądkowego, co pozwala na zwiększenie 

liczby dzielących się, a tym samym bar-

dziej podatnych na działanie ant ybioty-

ków bakterii. 

Pacjenci z zak ażeniami na tle  H. pylori 

często ulegają reinfekcji. Problem terapeu-

tyczny stanowi także wzrastająca oporność 

tych drobnoustrojów na standardowo sto-

sowane chemioterapeutyki. Przyjmuje się, 

że leczenie powinno tr wać 1-2 t ygodnie 

(32). Ciekawostką jest fakt, iż udowodnio-

no pozytywny wpływ spożywania brokułów 

na cofanie się objawów infekcji H. pylori.

Przedstawione w ar tykule informacje 

ukazują helikobakteriozę jako złożoną 

jednostkę o dosyć s komplikowanym pa-

tomechanizmie. Epizody infekcji bakte-

riami Helicobacter u ludzi mogą być następ-

stwem kontaktu z zakażonymi zwierzętami. 

Mimo że jednostka ta nie została ofi cjalnie 

uznana za zoonozę, nie sposób wykluczyć 

możliwości przeniesienia infekcji ze zwie-

rząt na człowieka.

Objawy kliniczne chorob y stwierdzane 

u psów i kotów wskazują na konieczność 

rozważenia jej w diagnost yce różnicowej 

innych jednostek bakteryjnych i wir uso-

wych przebiegających z zaburzeniami żo-

łądkowo-jelitowymi. 



Piśmiennictwo dostępne w redakcji.

dr n. wet. Łukasz Adaszek

Katedra Epizootiologii i Klinika Chorób 

Zakaźnych

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

20-612 Lublin, ul Głęboka 30

e-mail: ukaszek0@wp.pl