Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

"... Architekci zawsze spoglądali wstecz po to

aby podążać naprzód..."

J.Stirling ad.1981

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Zespół Szkół Zawodowych nr 3

w Krakowie ul. Grochowa 23

Technikum Budowlane dla dorosłych

Mirosław Kołaczyk

Architektura XX wieku

Praca dyplomowa
napisana pod kierownictwem
Pani mgr inż. Aleksandry Walaszczyk

Ocena pracy:

Kraków 2004

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Składam serdeczne podziękowania

dla promotora w osobie
Pani mgr inż. Aleksandry Walaszczyk
za udzielone wskazówki, którymi
wydatnie przyczyniła do powstania

niniejszej pracy.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Spis Treści

Streszczenie ...................................................................................... str. 5
Wprowadzenie ................................................................................. str. 6

Styl starożytny zwany klasycznym .................................................

str. 8

• Egipt ...................................................................................... str. 8

• Starożytna Grecja .................................................................... str. 10

• Cesarstwo rzymskie .............................................................. str. 12

• Bizancjum ............................................................................. str. 14

Architektura romańska ..................................................................... str. 15
Architektura gotycka ....................................................................... str. 16
Architektura Renesansu .................................................................... str. 17
Okres Baroku i Rokoko ................................................................... str. 18
Styl klasycystyczny ......................................................................... str. 21
Architektura Eklektyzmu ................................................................ str. 22

Czym jest architektura ? ................................................................. str. 23
Początki architektury XX wiecznej ............................................... str. 25
Wraz z secesją w Europie i konstrukcją szkieletową w Ameryce,
wkraczamy w XX wiek .................................................................. str. 29
Konstruktywizm ............................................................................. str. 33
Funkcjonalizm w architekturze ...................................................... str. 37
Architektura konstruktywizmu i funkcjonalizmu w młodym
„Kraju Rad” ...................................................................................

str. 45

Monumentalizm – ulubiony styl systemów totalitarnych ............. str. 48
Modernizm – czyli nowoczesność ................................................ str. 51
Styl międzynarodowy - drugie ćwierćwiecze XX wieku .............

str. 52

Architektura powojenna ................................................................ str. 65
Przestrzenna jednostka mieszkaniowa – wielka płyta .................. str. 69
Brasilia - miasto ze snu ................................................................ str. 72
Nie tylko blokowiska .................................................................... str. 78
Postmodernizm – ostatnie ćwierćwiecze XX wieku ...................

str. 81

Dekonstrukcja ............................................................................... str. 84
Ekspresjonizm nowoczesny .......................................................... str. 87
Architektura high-tech .................................................................. str. 89
Wieżowce .....................................................................................

str. 93

Katedra Sagrada Familia ..............................................................

str. 99

Podsumowanie ............................................................................. str.

105

Wykaz źródeł ............................................................................... str.

106

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Streszczenie

W niniejszej pracy omówiłem historię architektury z rozwinięciem

dwudziestowiecznych trendów architektonicznych , ich wpływu na rozwój
nowoczesnych technologii oraz wpływ rozwoju nowoczesnych technologii
na architekturę XX wieku .

Znajdziecie tu Państwo również porównania koncepcji projektowych

realizowanych w różnych klimatach , na różnych kontynentach oraz na
terenach o różnej równowadze sejsmicznej .
W pracy zwróciłem również uwagę na zależności społeczno-polityczne ,
kulturowe , ekonomiczne, które miały i mają wpływ na kształtowanie myśli
urbanistycznej dwudziestego stulecia .

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Wprowadzenie

Zanim przejdę do omawiania architektury XX wieku przedstawię krótki

zarys historii architektury, gdyż nie można oderwać dnia dzisiejszego od
wydarzeń z zamierzchłej przeszłości . To właśnie nasi przodkowie rozwinęli
sztukę budowania do imponujących granic, a niektóre ich dzieła budzą podziw
nawet dzisiaj .
Początkowo ludzie wykorzystywali na „cele mieszkaniowe” naturalne
formy ukształtowane przez naturę np. jaskinie , jednakże wędrowny tryb życia
prymitywnych plemion zmuszał do szukania innych rozwiązań . Ludzie zostali
zmuszeni do budowania tymczasowych siedzib, które niekiedy stawały się
siedzibami stałymi , a społeczności wybrały bardziej osiadły styl życia .
Najpierw ludzie mieszkali w drewnianych szałasach, bezkształtnych gliniankach
itp. W końcu jednak ich siedziby stawały się coraz piękniejsze, bardziej
skomplikowane i wyrafinowane. Jak można się domyślać wygląd domu zawsze
świadczył o zamożności i pozycji człowieka.
Minęło jednak wiele czasu, nim architektura doszła do stadium, w którym
uznalibyśmy ją za sztukę we właściwym tego słowa znaczeniu. Można
powiedzieć, że stało się to wraz z narodzinami najwcześniejszej cywilizacji
Mezopotamii, założonej przez Sumerów.

Dlaczego budownictwo nazywamy architekturą, w sensie sztuki, dopiero

od czasów sumeryjskich, skoro istniało już dużo wcześniej? Odpowiedź jest
oczywista, - ponieważ wcześniejsze kultury nie wykształciły prawdziwej
cywilizacji, przez co nie pozostawiły charakterystycznych form
architektonicznych z którymi można by je było identyfikować. Weźmy na
przykład kulturę Ubajd, która istniała w Azji Mniejszej jakieś 12 tys. lat temu.
Prawie nikt, prócz historyków, o nich nie wie. Podobnie nie ma też pojęcia o
ich architekturze (prymitywnej, ale zawsze architekturze). Tak samo brak nam
wiadomości o stworzonych przez nich rzeźbach czy malowidłach. Czy błędne
więc będzie stwierdzenie, że w stosunku do jakiejś grupy ludzi nie można użyć
tego samego określenia, co do cywilizacji tworzącej wielkie dzieła sztuki, a w
tym architektury? Kultura Ubajd jest mało znana, podobnie jak ich architektura,
a skoro tak mało wiemy o ich dokonaniach trudno dokonać jakiejkolwiek
klasyfikacji .
Sumerowie stworzyli wysoką kulturę , która miała wpływ na cały wschód.
Gospodarka Sumerów stała na wysokim poziomie. Fundamentem gospodarki
Sumerów były głównie rolnictwo i hodowla bydła. Utrzymywali oni także
system irygacyjny ( sieć kanałów ). Otworzenie jakiegoś kanału było często
ważnym wydarzeniem w życiu gminy czy całego państwa. Sumerowie
rozwinęli lub wynaleźli: rozwinęli produkcję cegły, wynaleźli koło garncarskie,
wynaleźli koło do wozu, prawdopodobnie wynaleźli też stop miedzi i cyny
(metali uzyskiwanych z pobliskiego Iranu), znany pod nazwą brązu, wynaleźli
kolorowe szkła. Rozwinęli sztukę złotniczą i handel, sięgający do doliny Indusu,
gdzie znaleziono przedmioty pochodzenia sumeryjskiego datowane na połowę

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

III tysiąclecia. Jak wielkie znaczenie dla dalszego rozwoju cywilizacyjnego
( w tym też architektury ) miały wymienione wyżej osiągnięcia nie trzeba
nikomu tłumaczyć.
Poniżej przedstawiam kilka zachowanych lub zrekonstruowanych
zabytków starożytnej Mezopotamii .

Na pokazanych przykładach wyraźnie
widać że mamy do czynienia z architekturą
przez duże „A”

1. fotografia przedstawia ruiny Babilonu
2. fotografia przedstawia pałac

Nabuchodonozora

3. fotografia przedstawia bramę miasta

Niniwa

4. Rysunek przedstawia rekonstrukcję

wiszących ogrodów wybudowanych
przez króla Nebukadnezara

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Równie starymi jak i twórczymi cywilizacjami były : cywilizacja Egiptu i
cywilizacje Hellenistyczne ( mykeńska , grecka , rzymska ) i o nich wiemy
stosunkowo dużo, gdyż zachowały się nie tylko zabytki, ale zapisy które
pozwalają na dość precyzyjne określenie czasu wznoszenia budowli oraz
nazwiska architektów projektujących te dzieła .
I w tym miejscu należy przedstawić podział czasokresów trwania
poszczególnych stylów w architekturze

• klasyczny (starożytny) VII w. p. n. e. - V w. n. e.

• chrześcijańsko-bizantyjski V w. - X w.

• romański X w. - XII w.

• gotycki XII w. - XV w.

• renesansowy XV, XVI w.

• barokowy XVI/XVII, XVII w., I połowa. XVIII w.

• rokokowy ok. 1720 r. - 1770 r.

• klasycystyczny od XVIII w. do przełomu XVIII/XIX w.

• romantyczny przełom XVIII/XIX w., XIX w.

• eklektyczny XIX w.

STYL STAROŻYTNY ZWANY KLASYCZNYM

EGIPT

O rozwoju Formującej się kultury starożytnego Egiptu świadczą odkrycia

sięgające czasów czwartego tysiąclecia przed naszej ery. Pozwalają one śledzić
rozwój społeczeństwa w dolinie Nilu, którego sztuka była jedną z
najwspanialszych, a monumentalna architektura kamienna przetrwała tysiąclecia
jako świadectwo jego potęgi i wielkości.

Materiałami budowlanymi stosowanymi do wznoszenia domów

mieszkalnych w Egipcie były: ił z rzeki Nil, glina suszona na słońcu, trzcina
oraz drewno z którego wykonywano przede wszystkim elementy konstrukcyjne
budynku. Domy nie miały otworów okiennych. Pomieszczenia świątyń
przekrywano stropami płaskimi, wykonanymi z dużych płyt kamiennych.
Grobowce wolno stojące, których pierwowzorem były kuchary, miały formę
mastaby (ławy) które wznoszono z cegieł i bloków skalnych o lekko
pochylonych ścianach w przekroju miały kształt trapezu.

Za pierwszego architekta w historii uważa się żyjącego mniej więcej na

przełomie XXVII i XXVI wieku przed naszą erą egipski uczony, architekt,
wielki kapłan, pochodzący z Heliopolis.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Jeden z najwyższych urzędników państwowych za czasów faraona Dżesera;
jego nadworny lekarz. Był twórcą piramidy Dżesera i całego kompleksu
grobowego w Sakkarze.

Piramida Dżesera

Ceniony był szczególnie jeszcze za życia. Faraon pozwolił mu na umieszczenie
swojego imienia na podstawie królewskiego posągu. Kilka wieków później
oddawano mu niemal boską cześć, a aż do podbicia Egiptu przez Aleksamdra
Wielkiego.

Przykłady architektury egipskiej
Świątynia Amona
Piramida Cheopsa

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

, na których rozpoczął się rozwój kultury narodu o dziejach

ultury egejskiej, zwanej także kreteńsko-mykeńską, była przede

wszystkim wyspa Kreta. Kulturę tę dzielimy na trzy zasadnicze ośrodki
kultur

onego, przeobraziła się

stopniowo w cywilizację okresu metalu, zwaną okresem minojskim od imienia
rozsła

j. Układ tego pierwowzoru zwanego megaronem

przedstawia prostokątną izbę, czasem zaokrągloną z jednej strony ogniskiem
umies

KULTURA MYKEŃSKA - miała swój główny ośrodek w miećcie

Myke

mi a kondygnacje wyższe wznoszono z

kamienie łączono żelaznymi poziomymi

klamrami. Grecy ukształtowali formy trzech podstawowych porządków,
doryckiego, jońskiego, korynckiego.

Starożytna Grecja

Tereny

najstarszych w całej Europie, grupują się na wyspach i wybrzeżach Morza
Egejskiego.
Ogniskiem k

owe:

KULTURA KRETEŃSKA - miała swój główny ośrodek na Krecie,

rozwijała się od neolitu - okresu kamienia gładz

wionego greckimi mitami króla Minosa.

KULTURA TROJAŃSKA - odkryte pozostałości budownictwa

mieszkalnego na tych terenach są prototypami greckiego domu mieszkalnego
następnie świątyni greckie

zczonym pośrodku.

ny położonym na wschodzie Półwyspu Pelopońskiego.

Mury pałaców budowano z surowej cegły ułożonej na tłuczniu

kamiennym lub na ciosach kamiennych. Niekiedy dolne partie murów
wykładano wielkimi płytami kamienny
obrobionego kamienia. W celu wzmocnienia murów stosowano szkiel
drewniany oraz przekładki z drewna.
ściany świątyń wznoszono z gładkich obrobionych ciosów. Warstwy
układanego kamienia były wyrównane do poziomu. Spoiny dopasowano jak
najściślej, aby były mało widoczne. Początkowo jako materiału budowlaneg
używano drewna. W konstrukcjach okresu staro archaicznego oprócz drewna
spotyka się także glinę, cegłę z wysuszonej gliny i kamieni. W starożytne
Grecji nie stosowano zaprawy a duże

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Zabytki architektury greckiej (od góry) :

Partenon - świątynia Ateny Partenos Grecja - Ateny ,

Ruiny amfiteatru w Efezie - Grecja,

Rekonstrukcja pałacu w Knosos na krecie

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

CESARSTWO RZYMSKIE

W dziedzinie architektury Rzymianie przejęli od Etrusków umiejętność

konstruowania kopulastych budowli z cegły lub ciosów kamiennych.
Wykonywano je na zasadzie tzw. fałszywego sklepienia, powstającego przez
stopniowe wysuwanie poszczególnych warstw cegieł lub kamieni.
Oprócz umiejętności wykonywania sklepienia kopułowego i kolebkowego
Rzymianie przejęli od Etrusków znajomość konstruowania łuków, a z form
architektonicznych - głowicę toskańską. Jako materiał stosowano drewno, cegłę
i kamień ciosowy oraz beton, który znalazł szerokie zastosowanie. Beton
rzymski cechuje niezwykła trwałość oraz wodoodporność. Budowle szczególnie
reprezentacyjne wykonywano jednak z kamienia. Rzymianie konstruowali
między kolumnami i pilastrami element niosący - zwany łukiem.

Coloseum

Hiszpania Tarragona
akwedukt rzymski.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

BIZANCJUM

Głównym ośrodkiem kultury bizantyjskiej stała się stworzona przez

ambitnego Konstantyna Wielkiego nowa stolica w Bizancjum u wylotu cieśniny
Bosfor do morza Marmara przemianowana od jego imienia na Konstantynopol.
Kościoły bizantyjskie wznoszono z cegły. Mury na zewnątrz zostawiono
w stanie surowym, urozmaicano je wnękami, rozczłonkowywano
naprzemianległymi pasami cegieł lub ozdabiano mozaiką.
Najwybitniejszym osiągnięciem konstrukcyjnym architektury bizantyjskiej
jest kopuła na kwadracie, będąca centralnym akcentem budowli. Zasada jej
konstrukcji polega na pracy łuków opartych na czterech masywnych filarach,
ustawionych w narożach kwadratu, na które przenosi obciążenie z wieńczącej
czaszy potężny pierścień. Łuki w przecięciu z czaszą tworzą cztery trójkąty
sferyczne zwane pantetywami.
Powstało wiele odmian układu rzutu poziomego z centralnie umieszczoną
kopułą na podstawie koła, wieloboku frontowego, kwadratu i równoramiennego
krzyża greckiego.

Hagia Sophia

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

ARCHITEKTURA ROMAŃSKA

Pod wpływem oddziaływania pozostałości kulturowych świata

starożytnego, wpływów renesansu karolińskiego i dalekiej, ale konsekwentnie
rozwijającej się architektury bizantyjskiej, w połączeniu z pierwiastkami
ludowymi północy Europy ukształtował się we Francji nowy styl w
architekturze zwany romańskim.
Rozwój romanizmu reprezentuje przede wszystkim architektura sakralna.
Oprócz drewna, które stosowano również jako szkielet wypełniony cegłą,
podstawowym materiałem budowlanym jest kamień. Używało się go w różnych
formach : naturalnych otoczaków, ociosanych głazów, kostek ciosowych.
Wystrój zewnętrzny tej architektury charakteryzuje przede wszystkim duża
powściągliwość formy.
Mury budowli wznoszono z kamienia wapiennego, piaskowca lub granitu.
Jednym z decydujących elementów kształtowania się sylwetki budowli sakralnej
jest wieża. Najczęściej wznosi się nad pierwszymi przęsłami naw bocznych przy
wejściu, a także przy absydzie z jednej lub dwóch stron. Sposoby przykrycia :
sklepienie kolebkowe, sklepienie krzyżowe, rzadko strop pułapowy.

Kościół w Baniach - Polska

Katedra w Trewir - Francja

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

ARCHITEKTURA GOTYCKA

Architektura gotycka jest ostatnim stylem budownictwa w średniowieczu,

jej rozwój przypada na okres dojrzałego, późnego średniowiecza.
Styl ten ukształtował się we Francji w poł. XII w., a już pod koniec stulecia
pojawił się w budownictwie angielskim.
Architektura ta odegrała dużą rolę w rozwoju budownictwa. Gotyk stosuje
w swoich rozwiązaniach inne metody od wzorów klasycznych, lecz wkrótce
osiąga najwyższy poziom techniki konstrukcyjnej. śmiałe, lekkie i strzeliste
konstrukcje o wnętrzach przestrzennych zastąpiły dotychczasowe ciężkie i
masywne budowle. Stosowanie zróżnicowanych układów przestrzenno-
bazylikowych i halowych, dało różne możliwości w kształtowaniu wnętrz.

Zasadnicze cechy gotyku : zdecydowane wyodrębnienie elementów
konstrukcyjnych, lekkość sklepienia i jego konstrukcja, zapewnienie
stateczności, możliwość dobrego oświetlenia, znaczne uproszczenie rzutu.

Materiałem budowlanym, z którego wykonywano ściany, zależnie od
warunków miejscowych, była cegła palona i kamień ciosowy. Na północy
Europy budowano przeważnie z cegły, na południu z kamienia. Bogate detale
architektoniczne w okresie gotyku wycinano z kamienia. Powszechnie już
stosowany łuk prosty pozwalał na łatwe przekazywanie sił ze sklepień na
podpory oraz przypory.

Katedra Notre Dame w Paryżu. Na fotografii widoczne są łuki przyporowe

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

ARCHITEKTURA RENESANSU

i rozwinął się nowy kierunek twórczego

ój

wadzono nowych układów

konstrukcyjnych. Stosowano znane ju rozwiązania.

pałac

amoyskich w Zamościu

W dziedzinie architektury okres odrodzenia charakteryzuje nawrót do

wzorów klasycznych. Po Gotyku w Itali
nawiązywania do tradycji antycznych.
Nowa, piękna forma powstała w wyniku współdziałania wielu czynników
politycznych oraz ekonomicznych. W okresie odrodzenia nastąpił szybki rozw
nauk przyrodniczych i humanistycznych, rozwinęła się geografia, kartografia
oraz nawigacja.
W okresie odrodzenia mury wznoszono z cegły i kamienia łupanego.
Ściany ceglane pokrywano tynkami. Mury z kamienia licowano płytkami
ciosowymi. Często też stosowano w tym okresie tynki boniowane (naśladujące
wiązania kamienia ciosowego). Rozwiązania konstrukcyjne budowli odrodzenia
wzorowano na budownictwie rzymskim i bizantyjskim. Sklepienia kolebkowe
półkoliste różniące się znacznie od sklepień rzymskich wyposażeniem w lunety,
wykorzystywane były jako otwory okienne. Nie wpro

Renesansowy ratusz oraz
Z

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Renesansowy Wawel – widok od
północnego wschodu (poniżej - fot. z XIX
w.) i kaplica Zygmuntowska (po lewej - fot.

spółczesna)

OKRES BAROKU I ROKOKO

pilastrów

iast prostokątnych, odznaczających się spokojem układów

renesansowych.

rostych.

Płaszczyzny ścian zostały przedstawione w stosunku do siebie.

Rozwój stylu barokowego trwał od końca XVI do połowy XVII wieku.

Pierwszy okres baroku charakteryzował się monumentalnością i dynamizmem
formy. Monumentalność wyraża się w stosowaniu wszelkiego rodzaju
lub kolumn o udziwnionych kształtach trzonów, obejmujących kilka
kondygnacji naraz. Dynamizm polegał na stosowaniu nieregularnych kształtó
brył budowli zam

Powstały układy kościołów centralnych najczęściej wnoszonych na

wielobokach, oraz układy o założeniach centralnych wzdłużnych na elipsi
Przykrycie stanowiła kopuła. Obrys budowli odchodził od linii p

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Powstało szereg cofnięć i wsunięć tworzących nieregularny profil

przekroju poziomego. Cała fasada została wygięta. Fasady tego okresu
charakteryzują wyraźne tendencje do wydobywania płynności i wypukłości z
płaszczyzn.

Barok wprowadza do prostych dotąd ścian powierzchnie skośne, łukowe i

sfalowane. Architektoniczne środki wyrazu we wnętrzach zastąpiono
malarstwem, gipsem i sztukaterią.

Materiał stosowany w budownictwie barokowym nie różni się od

powszechnie stosowanych materiałów w okresie poprzednim. Barok nie tworzy
również nowych rozwiązań konstrukcyjnych.

W pierwszej połowie XVIII w. wytworzył się nowy kierunek w

architekturze barokowej, zwany Rokoko. Wszystkie silne, mocne w wyrazie
kształty ustąpiły miejsca lekkim formą o delikatnym, muszlowym, wygiętym
profilu. Architektura ścian stała się dyskretną i harmonijną w formie oprawą
wystroju wnętrz. Szeroko rozwijająca się forma rokoko, stanowiąca przede
wszystkim wystrój pokoi, znajduje pełny swój wyraz w detalach wystroju
zewnętrznego.

Zamek Schonbrunn – Austria (powyżej)

nętrze pałacu w Wersalu - Francja

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Łańcut – pałac Lubomirskich

Sala rycerska na zamku królewskim w Warszawie

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

STYL KLASYCYSTYCZNY

h stylów, detal w tej architekturze charakteryzuje

ch i

anteonie, bryle grobowca Cyceli Metelli oraz małej świątyni Vesty w Tiwoli.

Teatr Wielki w Warszawie

Klasycyzm nie wniósł żadnych nowych rozwiązań do konstrukcji,

występują w tym okresie sklepienia lustrzane i beczkowe. Szerokie
zastosowanie natomiast znalazły stropy belkowe i belkowo-kasetonowe.
W architekturze nie wprowadzono nowych elementów w kompozycji budynku
w odniesieniu do poprzednic
się płaskim opracowaniem.

Kierunek zwany neoklasycyzmem nie uznaje odstępstw od wzorów rzymski
greckich. Wiernym naśladownictwem zamknął drogę do rozwoju własnego
wyrazu w architekturze. Rozpowszechniły się budynki centralne na rzutach koła
lub kwadratu. Powstały także założenia łączące formę krzyża greckiego i kopuły
z wzorami antycznymi. Architekci tego okresu wzorowali się m.in. na rzymskim
P

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Architektura Eklektyzmu

jąc

ńskie,

twórczych wartości,

ograniczając się po prostu do mechanicznego kopiowania.

Budynek Teatru im. Juliusza Słowackiego architekt J. Zawiejski, 1893

Wyrażenie "eklektyzm" pochodzi z greckiego słowa „ekletios”, czyli

wybierający. W architekturze, sztuce i plastyce jest to kierunek polegający
zestawieniu poszczególnych form przeniesionych z innych okresów oraz
środowisk twórczych, odrębnych od siebie w czasie i treści.
Styl klasycystyczny, prowadzący z biegiem czasu do mistrzowskiego wprost
operowania formą klasyczną, nie wniósł już twórczych rozwiązań ogranicza
dalszy rozwój architektury. Rozwijający się eklektyzm form polegający na
kopiowaniu modnych wzorów historycznych tworzył budowle o charakterze
odtwórczym. Powstały, więc pod wpływem tego kierunku budowle roma
gotyckie, czy bizantyjskie oraz takie, które były mieszaniną wszystkich
wymienionych i nie wymienionych .
Takie rozwiązania były niestety zaprzeczeniem idei postępu, rozwoju
formy i treści w architekturze, nie wniosły bowiem żadnych

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Opera paryska

Powyższe wprowadzenie uznałem za konieczne dla celów

porównawczych, gdyż dwudziestowieczna architektura często odwołuje się do
wzorów z przeszłości. Nie będę omawiał szczegółowo powyższych stylów, bo
każdy z nich zasługuje na to by być tematem podobnej pracy . Jednakże
wszystkie one miały i mają olbrzymi wpływ na sztukę budowania .

Czym zatem jest architektura ?

Architektura to wszystko co człowiek wykonuje w przestrzeni,
architektura jest sztuką kształtowania przestrzeni.
Pojęcie architektury pochodzi od greckiego słowa „architekton” (główny
budowniczy) . Architektura jest sztuką kształtowania formy w powiązaniu z
konstrukcją budowlaną w sposób, który organizuje przestrzeń niezbędną do
zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb człowieka .

W obiekcie architektonicznym występują trzy czynniki : Funkcja ,

konstrukcja i forma . Wszystkie trzy muszą z sobą harmonizować ; żaden z nich
nie może upośledzać pozostałych .Tym bardziej żaden z nich nie może
pozostawać w sprzeczności .

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Funkcja jest dostosowaniem do celu jakiemu budowla służy .Celem jest z

reguły wnętrze budowli , najczęściej zaś zespół wnętrz powiązanych w
niezbędną , użytkową całość ,ważne jest również sąsiedztwo pomieszczeń o
szczególnym przeznaczeniu , bez względu na istnienie między nimi lub
nieistnienie komunikacji jak również naturalne oświetlenie wnętrz i ich
otoczenie.

Konstrukcję stanowią wszystkie materialne części , ściśle powiązane z

funkcją i kształtem budowli.
Architektura jest zatem świadomym ukształtowaniem przestrzeni w sposób
odpowiadający zamierzonej funkcji w określonej konstrukcji i formie.

Czym jest Forma najlepiej oddają słowa wielkiego architekta Franka
Lloyda Wrighta

„ ... Dobra forma jest wyrazem rozsądku [...] Forma jest tylko wtedy
organiczna, jeżeli pozostaje w naturalnym stosunku do materiału i do funkcji.
Forma organiczna wyrasta ze swej struktury wśród tych samych warunków,
wśród jakich roślina wyrasta z ziemi ... I jedno i drugie powstaje z wnętrza.
Prostota i styl są zawsze skutkami - nigdy przyczynami ...”

Nieodłączną „towarzyszką” architektury jest urbanistyka .
Określenie “urbanistyka ”pochodzi od łacińskiego słowa „urbs” ,
oznaczającego miasto i jest dziedziną wiedzy zajmującą się planowaniem i
kierowaniem rozwojem osiedli ludzkich . Miasto ma zapewniać podstawowe
potrzeby w czterech głównych dziedzinach :

• praca , czyli zatrudnienie dające utrzymanie oraz zapewniające

wytwarzanie niezbędnych do życia przedmiotów ,

• ochrona mieszkańców zarówno przed niebezpieczeństwami zewnętrznymi

(wojna , przestępczość) jak i klimatycznymi ( budowa mieszkań i
urządzeń komunalnych ),

• rekreacja , czyli zapewnienie warunków do wypoczynku biernego (parki ,

tereny spacerowe ) i czynnego (uczestnictwo w wydarzeniach
kulturalnych i sportowych) ,

• komunikacja czyli umożliwienie mieszkańcom korzystania z w/w.

urządzeń w warunkach rosnącego i zajmującego coraz większą
powierzchnię miasta.

Wzajemne powiązania oraz proporcje terenów przeznaczonych na spełnienie
tych czterech podstawowych funkcji miasta zmieniały się w każdej epoce
historycznej i kształtowały różnorodnie zależnie od stopnia rozwoju społeczno
gospodarczego społeczeństwa od warunków naturalnych , tradycji regionalnych
i innych wpływów zewnętrznych .

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Początki architektury dwudziestowiecznej.

Precyzyjne określenie ram czasowych dla dwudziestowiecznej

architektury nie jest zadaniem łatwym . Jak w każda dziedzina nauki czy sztuki
tak i architektura miała swoich wizjonerów , i to dzięki ich chęci złamania
obowiązujących kanonów wszystkie dziedziny życia ulegały przemianom .
Oczywistym jest że nie należy przyjmować daty 1901 roku jako początku XX-
wiecznego stylu budowania , było by to nazbyt dużym uproszczeniem .
Na przełomie każdej z epok style przenikały się wzajemnie, tworząc tak zwane
style przejściowe .

Wielu historyków oraz historyków sztuki za prekursora XX-wiecznej

architektury uważa Alexandre-Gustave Eiffel projektanta Wieży Eiffla
wybudowanej z okazji wystawy światowej zorganizowanej na stuletnią rocznicę
rewolucji francuskiej w latach 1887 – 1889.Wieża posłużyła jako brama
wejściowa na tereny wystawy. Zbudowana ze stali budowla składa się z ponad
18000 elementów połączonych ze sobą ponad 2,5 milionami nitów i waży około
10500 ton, po ukończeniu budowy zyskała przydomek „Cud ze stali”. Czy jest
to „cud” można polemizować, ale na pewno zmieniła ona spojrzenie na sposoby
budowania. Mimo że została wzniesiona jeszcze w XIX wieku to z pewnością
jest budowlą dumnie ( choćby z racji wielkości - wysokość 300 metrów )
wkraczającą w XX wiek, gdyż niczego podobnego wcześniej ludzie nie
wybudowali .

Najwyższą wieżę (do
1929 r. ) świata
zbudował zespół 250
mężczyzn w tempie,
które uznano za
fenomenalne.
Po lewej , jak
powstawała, po prawej
dzień dzisiejszy

Wieża utrzymała status najwyższej budowli świata aż do roku 1929, gdy

w Nowym Jorku wzniesiono biurowiec Chryslera.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Alexandre-Gustave Eiffel na pewno był wielkim konstruktorem, ale czy był
wielkim architektem w dodatku prekursorem XX wiecznej architektury ?
Rewolucja przemysłowa a w szczególności wynalezienie żelbetu oraz
udoskonalenie technologii produkcji stali oraz żeliwa, pozwoliły ówczesnym
architektom na wnoszenie coraz wyższych i wytrzymalszych konstrukcji.
Powstał tzw. system szkieletowy, według którego najpierw wznoszono
konstrukcję z metalowych belek, którą potem okładano szkłem bądź cegłami.

I tak, choć pierwsze dzieła architektury ze stali wznoszono w krajach

zachodniej Europy (Pałac Kryształowy w Londynie – rys poniżej, Wieża Eiffela
w Paryżu), to za kolebkę tego rodzaju budownictwa należy uznać Stany
Zjednoczone, szczególnie miasta Nowy Jork oraz Chicago.

Pałac Kryształowy

Wniesiony z prefabrykowanych
elementów żeliwnych i kutego żelaza w
całości pokryty szkłem. Konstrukcja
bazowała na modułach mierzących
cztery stopy (ok. 120 cm ). Budowla
liczyła 1,848 stóp (565 m ) długości
oraz 72 tyś m powierzchni.
konstrukcja została wzniesiona według
projektu Joseph'a Paxton'a i Charles'a
Fox'a

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Schemat konstrukcyjny Crystal Palace

To właśnie tam w drugiej połowie XIX wieku panował już całkowicie

współczesny system gospodarki kapitalistycznej, podczas gdy w Europie nadal
prym wiedli magnaci i przemysłowcy, a czasem nawet królowie. Poza tym za
oceanem była największa potrzeba wznoszenia nowych budowli w szybkim
tempie.

Wracając jednak do Starego Świata: niestety, w przeciwieństwie do

Amerykanów, Europejczykom stal nie przypadła do gustu. Wciąż poszukiwali
czegoś nowego. Pod koniec XIX wieku, kiedy cała Europa przechodziła
przeobrażenia gospodarcze i artystyczne, pojawiła się secesja. Słowo „seccesio”
oznacza odłączenie się. Taki właśnie był ten nowy styl, który zapanował nie
tylko w architekturze, ale również w malarstwie i rzeźbie. Odchodził on
całkowicie od dotychczasowych kierunków rozwoju. Charakteryzował się on
smukłością linii, unikaniem kątów prostych, co ułatwiały nowe materiały: lane
żelazo, stiuki i żelazo-beton. Formy unikające symetrii, bogate w stylizacje
motywów roślinnych, opierające się na pewnych wątkach tradycji późnego
baroku i rokoka oraz na miejscowej sztuce ludowej, jako źródłach inspiracji
artystycznej, nie zaś niewolniczo kopiowane wzorce,

i w ogóle miał już w sobie

coś z dzisiejszej nowoczesności .

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Za najbardziej znanego przedstawiciela secesji uznaje się hiszpańskiego

architekta Antonio Gaudiego, który jednocześnie najmniej pasuje do tej roli.
Wytworzył on bowiem własną, oryginalną odmianę secesji. Stosował cechę
charakterystyczną secesji - smukłą linię aż do przesady (zdjęcia ponizej Casa
Mila oraz Casa Batllo).

Casa Mila , powyżej i poniżej Casa Batllo , ponizej

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Casa Batllo

Mimo wszystko Antonio Gaudi bardzo przyczynił się do rozpowszechnienia
secesji, której złoty okres nastąpił po wystawie światowej w Paryżu w roku
1900. Wtedy to bowiem architekci secesji zaprezentowali swe projekty opinii
międzynarodowej. Secesja rozwijała się w zasadzie bez przeszkód aż do I wojny
światowej. Po tym tragicznym dla świata, czteroletnim okresie nurt secesyjny
zaczął powoli słabnąć. Głównym grzechem secesji była nadmierna dekoracja
zastępująca ornamenty eklektyczne, secesyjnymi.

Wraz z secesją w Europie i konstrukcją szkieletową w

Ameryce, wkraczamy w XX wiek.

Przenieśmy teraz swoją uwagę na kontynent amerykański, gdzie
nowoczesna architektura oparta na konstrukcji szkieletowej oraz na
niewyszukanej bryle zapanowała na dobre już w drugiej połowie XIX wieku.

W Stanach Zjednoczonych, państwie stosunkowo młodym z dynamicznie

rozwijającą się gospodarką istniało wielkie zapotrzebowanie na ręce do pracy, a
z kolei napływ imigrantów z europy był motorem dla tamtejszego budownictwa.
Budować trzeba było szybko, tanio, i możliwie gęsto, gdyż ceny działek
budowlanych stale wzrastały.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Zapanował tam wszechobecny funkcjonalizm i była to bardziej cecha

charakterystyczna, niż styl architektoniczny. Według funkcjonalizmu
najważniejsza była funkcja, jaką pełnić miała budowla i to jej podporządkowane
były zarówno materiały, konstrukcja, jak i wygląd.

Urbanistycznie miasta Stanów Zjednoczonych również były

podporządkowane funkcji. W powstających nowych dzielnicach miast np.
Nowego Yorku czy Chicago budynki budowano na planie tak zwanych
„kwarterów” to znaczy działek zawartych między czterema ulicami. Miało to na
celu uporządkowanie zabudowy łatwość uzbrajania terenu w media jak i ze
względów przeciwpożarowych.

Może nie jest to zabudowa efektowna , ale na pewno uzasadniona

ówczesnymi potrzebami jak i aspektami ekonomicznymi. Poniżej przedstawiam
fragment planu Nowego Yorku z dzielnicą Manhatan.

Zwraca uwagę wyraźny
podział na kwartery oraz
nazewnictwo ulic, które
ma z tymże podziałem
ścisły związek.
Monotonna architektura
(prawie dziś już nie
istniejąca) sprawiała, że
identyfikacja ulic w/g
nazw byłaby bardzo
kłopotliwa .
Wprowadzono system
numerowania . Ulice
przebiegają ze wschodu
na zachód i tak są też
określane przy
adresowaniu np.
>Medison Ave east 79 th
street < „ 79-ta wschód
przy Medison Ave”, co
sprawiło, że miasto stało
się przejrzyste nawet dla
osoby nigdy nie będącej
wcześniej w Nowym
Yorku. Należy również
zwrócić uwagę na to, że
kwartery mają zawsze
jednakową szerokość i
długość w obrębie
krzyżujących się ulic.
(opis własny)

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Niechętnie i powoli Europa także zaczęła hołdować czystości

konstrukcji. Nowe materiały jak stal, żelbet i struno beton umożliwiły
pokonywanie dużych rozpiętości. Maillart buduje swoje mosty w Szwajcarii.

Fotografie przedstawiają most wykonany w 1911 roku według projektu Roberta

Maillarta . Most położony jest w miejscowości Aurburg w Szwajcarii. Zwraca uwagę

jego smukła nowoczesna żelbetowa konstrukcja a przecież ma on już 93 lata !

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Jak nie trudno się domyśleć to również dzieło Roberta Maillarta rozpięty nad doliną

Salgina między wzgórzami Graubünden i Grisons w Szwajcarii. Wykonano go w

1930 roku . Konstrukcja mostu jest żelbetowa.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

August Perret w Paryżu stosuje pierwsze szkielety żelbetowe w

budownictwie mieszkaniowym. Jest to okres który nazywamy
Konstruktywizmem.

Konstruktywizm

talowe konstrukcje połączone z nowymi, lekkimi materiałami

wypeł iającymi umożliwiły swobodę operowania bryłami, przesklepianie

ławiu 1912 r. i fabryka

-13 r.

wielkich hal, stadionów itp., jak Hala Stulecia we Wroc
narzędzi „Fagus” w Niemczech 1911

Fabryka narzędzi

„Fagus” w Niemczech 1911-13

Hala stulecia

we Wrocławiu 1912 r.
Widok żelbetowej kopuły

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Postępująca w szybkim tempie industrializacja a co za tym idzie

urbanizacja zmuszała architektów do szukania nowych koncepcji rozwojow
terenów miej

ych

skich. Istniejące miasta zaczęły się borykać z problemami

komun

ia.

ité Industrielle. W owych czasach sama myśl

zaproj

ej,

usługowej i zieleni, przewiduje trasy szybkiego ruchu i oddzielenie ruchu
kołowego od pieszego.
Garnier dał podpowiedź na wszystkie podstawowe problemy budowy
miasta. Zaprojektował plan z czytelnym podziałem funkcjonalnym.
Proponowany układ gwarantował możliwość dalszego rozwoju wszystkich jego
elementów. Prawidłowo w przewidywaniu przyszłych potrzeb ukształtował sieć
komunikacyjną. Autor dał również propozycję nowych rozwiązań technicznych
i przestrzennych formy budynków wykorzystując jako jeden z pierwszych
architektów żelbet. Projekty te wybiegają daleko w przyszłość, zasady
rozplanowania miasta przedstawione przez Garniera do dziś nie straciły na
aktualności.

Cité Industrielle Garniera było jak na owe czasy zbyt rewolucyjne i

nigdy nie doczekało się realizacji, jednakże był to milowy krok w spojrzeniu na
urbanistykę. Od tamtej pory architekci będą chętnie naśladować Garniera w
mniejszych i większych przedsięwzięciach a w szczególności słynny architekt
Le Corbusier . Z zachowanych szkiców jasno wynika że Garnier był w swoich
czasach wizjonerem, którego można porównać jedynie Juliusza Verne’a, tyle że
ten drugi był pisarzem.

Zaproponowane przez Garniera przejrzyste rozróżnienie wszelkich

funkcji miasta zostanie skodyfikowane dopiero w 1933 roku przez CIAM stając
się podstawą nowoczesnej urbanistyki w formie tzw. Karty Ateńskiej

ikacyjnymi między innymi za przyczyną ich dość szybkiego rozrastan

Stare wąskie na ogół uliczki nie były w stanie udźwignąć ciężaru narastającego
ruchu kołowego. Chaotyczna rozbudowa a mianowicie brak podziału funkcji
miast stanowiły coraz większy problem.

W latach 1901 – 1904 francuski architekt Tony Garnier wykonał i

przedstawił kompleksowy projekt miasta przemysłowego dla 35 tysięcy
mieszkańców o nazwie C

ektowania czegoś tak dużego była novum. Plan Garniera był linearny

podczas gdy dotąd powszechnie stosowano plan koncentryczny. Na planie tym
autor racjonalnie lokuje zespoły przemysłowe, zabudowy mieszkaniow

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

CIAM - Les Congres Internationaux de l'Architecture Moderne, -
Międzynarodowe Kongresy Architektury Nowoczesnej, międzynarodowa
organizacja powołana 1928 w La Sarraz w Szwajcarii przez awangardowych
urbanistów i architektów, której kongresy były poświęcone najważniejsz
problemom architektury współczesnej. Wśród założycieli byli m.in. A.
Aalto, Le Corbusier i W. Gropius. Deklaracja programowa z 1928 głosiła
konieczność przemian w architekturze spowodowanych postępem techn
hasła normalizacji, racjonalizacji i integracji sztuk pięknych w służbie
architektury. II Kongres odbył się 1929 we Frankfurcie i był poświęcony
problemowi małych mieszkań, III - 1930 w Brukseli i zajmował się
zagadnieniem racjonalnej zabudowy parcel budowlanych. W 1933 na IV
Kongresie w Atenach uchwalono tzw. Kartę At

iki,

eńską, która formułowała

yki.

a postulaty dotyczące :

do dzielnic zabytkowych ( uczestnicy tego rejsu odcinali się od

główne założenia nowoczesnej urbanist
Karta ta zawier
a. mieszkania
b. pracy
c. wypoczynku
d. komunikacji
e. stosunku
zabytków )
Zapisy dotyczące mieszkania :
1. Dzielnice mieszkaniowe powinny zajmować najlepsze tereny w mieście ,
2. Rozmieszczenie dzielnic mieszkaniowych powinno być zróżnicowane pod

ieszkaniowych powinno

iędzy ulicami a

udynkami mieszkalnymi należy projektować pasy zieleni ).

ej CIAM wywarły silny wpływ

Odbyło się 10 kongresów CIAM (ostatni - 1956 w Dubrowniku).

względem zdrowotnym ,
3. Przy projektowaniu i sytuowaniu dzielnic m
uwzględniać się minimalną ilość nasłonecznienia ,
4. Obrzeżna zabudowa ulic powinna być zabroniona ( pom
b

Idee reaktywowanego po II wojnie światow
na współczesną architekturę i urbanistykę.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Poniżej kilka szkiców Cité Industrielle

Cité Industrielle – centrum administracyjne lub kulturalne

Cité Industrielle - plan miasta, wyraźnie widoczny system komunikacyjny

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Cité Industrielle – centrum komunikacji publicznej - dworzec

Funkcjonalizm w architekturze.

Chociaż Garnier nie zmienił mentalności współczesnych sobie

decydentów to drogą którą wytyczył nieuchronnie zaczęli podążać architekci
całej europy i poza nią. Jego wizje miasta przyszłości były realne do
zrealizowania już w momencie powstania projektu, choć kilka rzeczy należało
doszlifować choćby windy ( już oczywiście znane ).

Zastosowanie wynalazku Otis'a, szybkobieżnych wind elektrycznych,

umożliwiło budowę wielokondygnacyjnych budynków mieszkalnych i
biurowych zmieniając podejście do architektury i jej obraz. Powstały inne formy
tzw. "płynnej elegacji", gdzie odkryte elementy konstrukcyjne tworzą piękno
samo w sobie zastępując dodawane dekoracje. W miarę jak rosną potrzeby
masowego mieszkalnictwa, toczy się walka o zhumanizowanie architektury, o
nowy jej obraz. Zgodnie z hasłem Le Corbusiera "Dom - maszyną do
mieszkania" kształtują się nowe zasady, gdzie konstrukcja i forma powinny
odpowiadać użytkowości budynku.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Po raz pierwszy od kilku tysięcy lat zwrócono uwagę na codzienny żywot

przeciętnego człowieka, a szczególnie kobiety. Pojęcie tradycyjnego mieszkania
i prowadzenie gospodarstwa domowego ze służbą uległo zmianie na
samowystarczalność poszczególnych rodzin, gdzie mieszkanie ma być
wyposażone w urządzenia łatwej obsługi. Racjonalizm w projektowaniu
wymagał domu funkcjonalnego z właściwym wykorzystaniem przestrzeni,
wydajną kuchnią i wygodną łazienką, i tym wszystkim co mieści się pod
pojęciem ergonomii.

"Architektura nie może zależeć od dobrej woli robotników na placu

budowy. Architektura musi wyzwolić się ze średniowiecznego systemu
budowania. Konstrukcje domów muszą być wykonywane w wielkich fabrykach,
tam, gdzie jest możliwa dokładna kontrola jakości. Ogromna część procesu
budowy powinna odbyć się na sucho z zastosowaniem naturalnych i sztucznych
materiałów, a dom powinien być montowany na miejscu z gotowych
elementów. Wielki przemysł musi opanować budownictwo...". - marzył Le
Corbusiere. Od czasów antyku wiemy, że "gdy bogowie chcą kogoś ukarać, to
spełniają jego marzenia". Tak stało się niestety także z pomysłami francuskiego
projektanta. Ofiarami jednak jesteśmy w tym przypadku my – mieszkańcy
domów z wielkiej płyty, ale tym zajmę się później.

Działalność utopistów przyczyniła się więc do powstania na początku XX

wieku nowoczesnej urbanistyki. Zwłaszcza doprowadziła do powstania idei
osiedla społecznego oraz idei miasta-ogrodu. Do tego doszła jeszcze walka z
ornamentem na rzecz funkcjonalizmu.

Hasłem przewodnim stała się prawda konstrukcji. Piękno logiki budowy i

logika matematycznego piękna. "Użyteczność jest podstawowym prawem
estetyki" - twierdził Bruno Taut w 1929 roku. Piękne jest to, co użyteczne, bo
tylko użyteczne jest piękne. Mniej znaczy więcej - głosiło hasło Bauhausu.
Architekci i teoretycy prześcigali się w sugestywnych hasłach.

Bodaj czy nie najdalej jednak posunął się Le Corbusier. Jego dewiza

"dom - maszyną do mieszkania" zrobiła oszałamiającą karierę. Według Le
Corbusiera, dom upodabnia się do maszyny poprzez standaryzację i
uprzemysłowienie jego produkcji, dobre wyposażenie i łatwą obsługę. Wszystko
dla komfortu fizycznego i psychicznego człowieka. W takim osiedlu pomyślano
o wszystkim: o ukrytych w zieleni zacisznych miejscach dla matek z dziećmi. O
bezpieczeństwie przechodniów, łącząc poszczególne bloki zawieszonymi ponad
jezdniami galeriami, i innych, podobnych udoskonaleniach.
Postulował też pozostawienie elewacji domów w surowym betonie. Bez
kosztownych tynków i okładzin.
Le Corbusier porzucił system metryczny jako zbyt abstrakcyjny i zastąpił
go "Modulorem", czyli proporcjami, wyznaczonymi przez stojącą postać ludzką
(183 cm) i tę samą postać z podniesioną ręką (226 cm). Wszystkie wymiary
mieszkania i domu były wypadkową stosowania tego modułu.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Słynny „Modulor” – dzieło Le Corbusiera

Na co dzień nie zdajemy sobie sprawy z tego że proporcje ustalone przez

Le Corbusiera w „modulorze” funkcjonują do dzisiaj w standardach
budownictwa, choćby na przykład wysokość barier na balkonach nie mniejsza
niż 110 cm, wysokość pomieszczeń mieszkalnych nie mniejsza niż 250 cm, czy
nawet wysokość szafek w kuchni 82- 84 cm itp. Patrząc na powyższy rysunek
wymiary te wydają oczywiste wynikające z logiki ale w przeszłości nie
przejmowano się zbytnio ergonomią.

Le Corbusier zaprojektował wiele słynnych budowli które doczekały się

realizacji, ale za najambitniejsze dzieło należy uznać projekt miasta idealnego,
które miało powstać (według architekta) nieopodal Paryża.

W 1922 roku pokazał plan mający 100 m powierzchni

– plan miasta

dla trzech milionów mieszkańców. Projektant zaproponował rozwiązania przy
których pozostał na długo. Wertykalny charakter CITY (centrum), usytuowanie
ogromnych wieżowców w zieleni, zabudowa blokowa będąca zestawieniem
identycznych mieszkań. Mieszkania w wieżowcach miałby po dwie
kondygnacje, wychodzące na obszerną loggię . Le Corbusier nie zmienił przez
całe życie poglądu na kształt i wygląd mieszkań w wielkich blokach, mógł je
jednak zrealizować dopiero po 30 latach w tzw. Bloku Marsylskim.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Poniższe szkice i rysunki przedstawiają projekt 3- milionowego miasta z

1922 roku. Uderza podobieństwo do współczesnych nam miast i osiedli co
dowodzi że Le Corbusier zaraził swoją wizją prawdziwe rzesze przyszłych
urbanistów.

Miasto uporządkowane aż do przesady

Plan miasta z widocznymi w centrum wieżowcami w kształcie krzyża

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Oto i samo CITY (obydwa szkice) z ogromnymi wieżowcami. Zwraca uwagę

system komunikacyjny z szerokimi wielo jezdniowymi ulicami.

Mylnym byłoby twierdzenie że Le Corbusier to funkcjonalizm.

Oczywiście on nakreślił ramy, wytyczył drogę, ale to przecież wielu
architektów z wielu krajów stworzyło styl który dziś nazywamy
funkcjonalizmem.

Znaczne dokonania miała tu Szkoła Bauhausu z Weimaru utworzona z

połączenia Akademii Sztuk Pięknych i Szkoły Rzemiosł Artystycznych w
1919r. Jednakże szkoła ta została niemal siłą usunięta z Weimaru, przeniesiono
ją do Dessau gdzie przezywała swój rozkwit.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Już sam budynek Bauhasu (poniżej), świadczy o kierunku któremu

hołdowano, zaprojektował go Walter Gropius, wzniesiony w 1926-27.

Wychowankowie Bauhausu stworzyli wiele projektów z których również

wiele zostało zrealizowanych. Przedstawiam kilka tylko przykładów projektów i

ykonanych budowli przez twórców szkoły Bauhausu

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

1. Ludwig Mies van der Rohe – projekt „Glass Skyscraper“ 1920-21
2. Erich Mendelsohn - Potsdam, Einstein Tower 1920-24

Gropius, Le Corbusier - Stuttgart, Weissenhofsiedlung (model ) 1927

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Funkcjonalizm aczkolwiek dominujący w latach międzywojennych nie

był stylem jedynym. Obok niego kształtowały się inne style niejako poboczne

ednak nieco

iższych rysunków widać

e miasto Sant’elli musiało pozostać fantazją. Nawet dzisiaj po ponad 80-ciu

y architektoniczne proponowane

ie osadzone na ziemi, często o

nych realizacji.

śniej widać jak

mógł być zrealizowany już momencie powstania.

Citta Nuova

czy też równoległe jak kto woli na, których rozwój miały bezpośredni lub
pośredni wpływ różne dziedziny sztuki.

Do najbardziej wpływowych można zaliczyć Impresjonizm, Kubizm,

Surrealizm, no i oczywiście Futuryzm. Niewątpliwie wszystkie z wymienionych
miały wpływ na twórczość architektów, na niektórych każdy z osobna na innych
wszystkie po trosze. Dlatego też architektura tamtego okresu jest j
zróżnicowana.
Wyraźny wpływ futuryzmu widać w projekcie wykonanym przez Antonio
Sant’elii o nazwie „Citta Nuova” w 1914 roku. Z pon
ż
latach projekty te wydają się nowoczesne. Form
dla Citta Nova są zwarte, jakby pomnikowe, siln
symetrycznych układach typowych dla współczes
Porównując Citta Nuova z Cite Industrielle opisanym wcze
gruntownie przemyślany mimo swej rewolucyjności był projekt Garniera, który

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Citta Nuova

Architektura konstruktywizmu i funkcjonalizmu w

młodym Kraju Rad

i sztuki w

iesz

zwycięstwie rewolucji komunistycznej w Rosji w 1917 roku doktryny

komunistyczne zakładały szybki rozwój państwa. Człowiek jako jednostka nie
był brany pod uwagę. Dla decydentów radzieckich najbardziej liczyły się
symbole wielkości, dobrobytu, sukcesu, nowoczesności, słowem wszystkiego co
miało wskazywać na trafność ideologii komunizmu. Lenin a później Stalin byli
wielkimi zwolennikami i mecenasami nowoczesnego stylu budowania
ogóle byle nie wchodziła w konflikt z doktrynami socjalistycznymi.

Spojrzenie na funkcjonalizm było tu nieco inne. Ogólnie pokrywało si

ono z wytycznymi Le Corbusiera jednak ilość osób zamieszkujących jedno
m

kanie raczej nie pokrywała się z wytycznymi mistrza Le Corbusiera.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

W tym okresie powstało wiele całkiem przyzwoitych projektów a niektór

z nich mogły zaskoczyć nawet wielkich mistrzów architektury zachodu.
Przykładem może być projekt wieżowców mieszkalnych EL Lisitzkiego, które
miały stanąć przy wszystkich drogach wylotowych z Moskwy jako symbol
rewolucji i n

owoczesności. Dlaczego nie został zrealizowany ? – nie wiadomo,

na pewno nie ze względu na koszty, z nimi rządy komunistyczne nigdy się

nie liczyły.

e pod taflą

ość i delikatność

struktury. Prawie perfekcyjne proporcje poszczególnych detali
architektonicznych tworzą przyjemne dla oka wrażenie.

ale

Kolejnym przykładem jest pawilon radziecki na wystawie światowej

Paryżu z 1925 r. architekta K.S. Mielnikowa. Skrzętnie schowan
szkła elementy konstrukcyjne pawilonu uwydatniają lekk

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

ilon radziecki na wystawie światowej w Paryżu z 1925 r.

ła

użytkowy pałacu w formach

daleki

ych, to

było

Paw

Funkcjonalizm w Rosji radzieckiej przetrwał jeszcze wiele lat, jednakże w

postaci koszmarnych osiedli mieszkaniowych spełniających raczej rolę „Meg
sypialni” a nie przytulnych enklaw wypoczynku i wzajemnego obcowania.

W 1931 r. rząd radziecki ogłosił wielki międzynarodowy konkurs na

Pałac Rad. Wzięło w nim udział około 600 architektów z całego świata. Wśród
nich takie sławy, jak Perret, Le Corbusier, Mendelsohn i Gropius. W konkursie
wzięli udział niemal wszyscy architekci radzieccy. Większość projektów by
rozwiązana według zasad architektury funkcjonalnej, przy czym architekci
dążyli do tego, aby zrealizować ogromny program

ch od reprezentacyjnego monumentalizmu.

Tymczasem okazało się, że o ile dotychczas wystarczało kształtowanie

architektury z punktu widzenia wymagań i funkcji gospodarczo użytkow
w tym wypadku tworzenie form z samych założeń funkcjonalnych
niewystarczające. Wystąpiła potrzeba stylu, i to wielkiego stylu.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Podczas oglądania projektów jeden z wpływowych członków jury miał

rzecież rząd radziecki nie wydał dekretu zakazującego stosowania

rzyms

zmu.

ych.

nej z

kreślonym celom społecznym. Miały one obezwładniać obserwatora, wpajać

mu
reżim

ci idei.

rojekt Hali Ludowej w Berlinie o wysokości kopuły 300 m

Takie dzieła

zastąpiły w hitlerowskich Niemczech nowoczesną architekturę.

stwierdzić: „p

kich kolumn”. I tak Rosja radziecka wkroczyła w epokę monumentali

Monumentalizm – ulubiony styl systemów totalitarn

W latach dwudziestych XX –go wieku wiele krajów ogarnął kryzys

gospodarczy, przez Włochy i Niemcy przechodziły fale społecznych
niepokojów. Sytuacja taka sprzyjała przewrotom politycznym w wyniku których
do władzy dochodziły grupy polityczne, których jedynym celem było zdobycie
władzy i utrzymanie jej za wszelką cenę. Rosja miała już za sobą taki przewrót.
W dobie ogólnoludzkiej słabości i bezradności, społeczeństwom były potrzebne
wzorce siły i potęgi, rządy twardej ręki. Przywódcy systemów totalitarnych o
tym doskonale wiedzieli. Stąd ich przekonanie że architektura również powinn
tę potęgę uosabiać.
Monumentalizm w gruncie rzeczy był powrotem do architektury klasycz
dużą ilością kolumn, podpierających bogato zdobione tympanony. Bogactwo
klasycyzującego detalu surowego i sztywnego, pogoń za reprezentacją,
przytłaczającymi proporcjami przy sztywnej symetrii planów – służyły
o

poczucie podziwu dla reżimu i strachu przed jego potęgą. Zwolenników

ów miała taka architektura utwierdzać w przekonaniu o słusznoś

.

P

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Mauzoleum Lenina w Moskwie

a się

tuce.

go a i

ją

poprzez

rchitekturę nie jest obce żadnemu systemowi państwowemu.

Monumentalizm jednak przeniknął również do krajów demokratycznyc

Ślady takiej architektury znajdziemy również w Polsce czy nawet w Stanach
Zjednoczonych . W większości krajów, łącznie z Polską, architektura związana
z mecenatem państwa łączy modernizm z monumentalizmem , który wyraż
symetryczną osiowością, kubicznym ukształtowaniem brył i stosowaniem
kolumnowych portyków przez całą wysokość fasady, jako przeżuty klasycyzm
lub biurokratyczny renesans, oraz wszystkie inne, krótkotrwałe "izmy" w sz
Jako przykłady: gmach Banku Towarzystw Spółdzielczych tzw. "Dom pod
Orłami" i Muzeum Narodowe w Warszawie, oraz gmach PKO w Krakowie.
Nie

były to jednak trendy utrzymujące się w architekturze zbyt dłu

ilość takich obiektów z racji wysokich kosztów ich wykonania ( głównie
budynki banków, ministerstw, oraz innych budynków wyższej użyteczności
publicznej ), też nie była znacząca. Niemniej jednak zaznaczyły one swo
obecność i są dowodem na to że podkreślanie wielkości swojej
a

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

„Dom pod Orłami” - Bank Towarzystw Spółdzielczych

Muzeum Narodowe w Warszawie – zdjęcie z 1938 r.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Wskutek kryzysu światowego od 1926 roku i zmniejszonych funduszy na

budownictwo, w przeciwieństwie do pompatycznego monumentalizmu,
architekturę tzw. Nowoczesną zaczęła cechować prostota oraz szczerość
materiałów i konstrukcji. Zaczęto stosować "ludzką" skalę, którą zagubił
monumentalizm. Monumentalizm był jeszcze do czasów II wojny światowej
symbolem potęgi krajów o systemach totalitarnych, jednak nigdzie indziej nie
projektowano już takich budowli. Nastąpił okres Modernizmu.

Modernizm – czyli nowoczesność

W Polsce słowem "modernizm" zwykło się określać sztukę przełomu XIX

i XX w. Tymczasem w rozumieniu anglosaskim (a więc obecnie
ogólnoświatowym) modernizm to ogół tendencji w kulturze europejskiej XX w.,
odwołujących się do nowoczesności jako najistotniejszej, zdecydowanie
pozytywnej wartości.
Choć modernizm jest pojęciem, które można odnieść do większości dzieł
architektów już od początku XX wieku to jednak nie zmienia postaci rzeczy że
większość z nich pozostała jedynie na papierze. Nieliczne arcydzieła
architektury wczesno-modernistycznej powstawały gdzieniegdzie na zlecenie
bardzo bogatych ludzi lub nie mniej bogatych koncernów przemysłowych.

Na początku XX wieku style architektoniczne przenikały się w czasie i

przestrzeni, występowały niemalże równocześnie, tworząc niekiedy ciekawe
mieszanki stylów którym nadawano nazwy wywodzące się z kręgów sztuki np.
Ekspresjonizm czy Futuryzm. Dziedziny sztuki takie jak Kubizm i Surrealizm
również miały i mają do dzisiaj duży wpływ na twórczość architektów.

Nigdy nie brakowało twórców, których dzieła znacznie wykraczały poza

obowiązujące kanony, jednakże ich dzieła jedynie odznaczały się na tle ogólno
przyjętych stylów. Tak też i moderniści mimo, iż tworzyli znacznie wcześniej
„do głosu” zostali dopuszczeni w drugim ćwierćwieczu 20-go stulecia.

W modernizmie lat 20-tych zaczął się wyodrębniać styl zwany

międzynarodowym. Nie był on niczym nowym w stosunku do wcześniej
opisanych, tak pod względem konstrukcji jak i bryły, był on niczym innym jak
tylko nowym spojrzeniem na powszednie style i wyłagodzeniem surowości
poprzedników, zhumanizowaniem wcześniejszych trendów. Sam Le Corbusier
twórca poglądu „dom maszyną do mieszkania”, pod jego wpływem zmienił
nieco pogląd na wizerunek budowli co widać w jego późniejszej twórczości.
Dom czy mieszkanie nie były już podporządkowane li tylko funkcji, ale miały
być przyjazne psychice człowieka, miały budzić pozytywne emocje.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Styl międzynarodowy - drugie ćwierćwiecze XX wieku

Jego nazwa pochodzi z książki "The international Style, architecture since 1922"
H.R. Hitchcocka i Ph.Johnsona.

Sprowadza się do kolejnych cech: asymetrii w rzucie i przekroju, formach

kubicznych, konstrukcjach szkieletowych, szerokich pas okien, białych tynków i
rezygnacji z ornamentów i profili. Francuska architektura pozostała
konserwatywna do lat dwudziestych. Dopiero mosty E.Freyssineta i hangary
lotniska Orly (1916-24) uwolniły się z podporządkowania techniki formie
i stworzyły integralne konstrukcje nośne, które same tworzyły formę
wewnętrzną i zewnętrzną. Architekt, malarz i publicysta Le Corbusier w swoich
pismach "L'esprit Nouveau" i książce "Vers une architecture" z 1923, opisywał
swoje idee, które sięgnęły ponad futuryzm. W 1925 roku jego zaangażowanie w
sprawy socjalne zaowocowało w projekty produkcji masowych domów
mieszkalnych.

Budowano je wg 5 punktowego planu:
1. wolno stojące podpory,
2. swobodny plan,
3. ściany niezależne od szkieletu konstrukcyjnego,
4. fasady kurtynowe,
5. płaskie dachy z ogrodami.

Przykładem takiego planu jest luksusowa Willa Savoye w Poissy, 1919-31 r.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Willa Savoye w Poissy, 1919-31 r

Prawdziwym

wirtuozem

architektury modernizmu był Frank Lloyd

Wright architekt amerykański. Autor koncepcji architektury organicznej, w
myśl której budowla winna być ściśle zespolona ze swym otoczeniem.
Był też twórcą wieżowców z charakterystycznym żelbetowym rdzeniem
dźwigającym płyty stropowe i szklaną obudową ścian. Jego działalność była
opozycyjna w stosunku do europejskiego nurtu geometryzującego i
funkcjonalno-konstruktywistycznych rozwiązań lat 20.

Dla F.L.Wrighta nowoczesność nie musiała pozostawać w konflikcie z

naturą, przeciwnie mogła się w pełni z nią integrować. Przykładami architektury
organicznej Wrighta są dwa jego projekty. Pierwszy to zaliczany do grupy tzw.
„domów prerii” – wolnostojących podmiejskich rezydencji, których ponad
pięćdziesiąt powstało w krajobrazie południowych Stanów USA.

Robie House, bo o nim mowa zaprojektowany został przez Wrighta

jeszcze w XIX wieku (1896 r.) budowę ukończono w 1909 r. jednak jaki wielki
wpływ na architekturę lat późniejszych miał ten projekt może dostrzec nawet
kompletny dyletant.

Robie House jest już przedstawicielem modernizmu w pełni tego słowa

znaczeniu, jednak forma nie zaburza otaczającego go krajobrazu.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Robie House

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Robie House – rzut parteru

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Robie House – rzut piętra

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Robie House – rzut poddasza

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Robie House – na tej fotografii widać, jak doskonale willa wrasta w

any

ponować siedzibę ludzką w

taczającą ją przyrodę. I właśnie ten projekt pokazuje mistrzostwo Wright’a,

mistrzostwo po

krajobraz

Największą sławę przyniósł Wrght’owi jednak dom potocznie nazyw

Fallinwater - „nad wodospadem”. Uważany jest za jedno z największych
arcydzieł architektury pierwszej połowy dwudziestego wieku. Frank Lloyd
Wright znany był z tego, że wspaniale umiał wkom
o

łączenia nowoczesności z naturą.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Fallinwater

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Fallinwater

plan I kondygnacji

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Fallinwater – plan II kondygnacji

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Fallinwater – plan III kondygnacji

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Wnętrza willi Fallinwater –
warto zwrócić uwagę na to że
wystrój wnętrz jest
zrealizowany mało
kosztownie a mimo wszys
bardzo gusto

tko

wnie

Fotografia poniżej obrazuje, jak
doskonale bryła budynku została
wkomponowana w otaczający go
krajobraz.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Frank Lloyd Wright projektował nie tylko rezydencje, dał się poznać

również jako dokonały architekt budowli „wielkowymiarowych”. Wright był
zresztą architektem bardzo płodnym, jego projekty na dodatek zrealizowane
liczy się w setkach, a kilkadziesiąt z nich jest uznanych za kanony architektury.

Racine, Wisconsin – USA
Zespół budynków Zakładów Johnsona
Data powstania projektu 1936, realizacja
1939 do 1944 , widoczna na zdjęciu
wieża laboratorium została dobudowana
w 1950 roku.

Po prawej rysunek układu konstrukcyjnego Johnson Wax Research Tower

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Architektura modernizmu nie wykształciła żadnych charakterystycznych

cech według których można by ją było bezbłędnie rozpoznać. Obiekty
budowane w tym stylu należy rozpoznawać na zasadzie wykluczeń – czyli
architekturę, której nie można zakwalifikować do innych stylów trzeba
zakwalifikować do modernizmu.

Do architektury modernizmu powrócę jeszcze w dalszej części tej pracy

przy okazji omawiania architektury powojennej.

Wybuch II wojny światowej spowodował w europie zastój w

budownictwie ( nie licząc oczywiście budownictwa militarnego typu bunkry,
fabryki zbrojeniowe etc.), a ogromne zniszczenia wojenne dotknęły wiele
państw centralnej i wschodniej europy. Konsekwencją tych zniszczeń była
potrzeba odbudowy zniszczonych miast, a także zmiany społeczno-polityczne
mające niebagatelny wpływ na budownictwo powojenne.

Architektura powojenna

W latach 1925 - 1939 architektura polska podążała drogą racjonalnej

nowoczesności. Jednak, wskutek ogromnych zniszczeń II wojny światowej
nastąpił wielki głód mieszkaniowy. Zaistniała potrzeba szybkiej odbudowy.

Zaraz po wojnie z powodu przejęcia przez państwo całokształtu

gospodarki i terenów miejskich na własność miast, architektura została ściśle
związana z urbanistyką. Wprowadzono planowanie przestrzenne, a w
budownictwie kontynuowano tradycje sprzed 1939 roku, tj. pewne formy
eklektyzmu i "narodowego stylu" obok umiarkowanego modernizmu i
monumentalizmu. Charakterystyczne dla tego okresu są przykłady
konstruktywizmu jak np. Centralny Dom Towarowy w Warszawie wybudowany
w 1947 r. (już nie istniejący, spłonął w pożarze w 1975 r.) fotografia poniżej.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

W 1949 roku zostało narzucone przestrzeganie „narodowej formy”, którą

zalecano czerpać z renesansowych attyk, neoklasycznych kolumnad itp. Tak
powstał formalizm, styl nakazany o sztywnym, koszarowym układzie brył, dużej
skali i zbędnym zdobnictwie, gdzie forma ważniejsza była niż funkcja.
Paradoksalnie nazwano to „realizmem socjalistycznym”, widocznym w
zabudowie Placu Konstytucji w Warszawie (1952 r.), i w układach
przestrzennych z architekturą w Nowej Hucie pod Krakowem.

Plac Konstytucji w Warszawie

Plac Centralny w Nowej Hucie

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Aleja Róż – główna aleja Nowej Huty, niegdyś w tym miejscu stał

pomnik W.I. Lenina

Centrum administracyjne Huty im. Tadeusza Sendzimira (dawniej Lenina)

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Dopiero po odwilży 1956 roku nastąpiła krytyka teorii tego typu

formalistycznego eklektyzmu i powrót do postępowych tradycji architektury
funkcjonalnej sprzed 1949 roku. Aby budownictwo mieszkaniowe było
ekonomiczniejsze, zaczęto usuwać zbędne pomieszczenia jak przedpokoje,
przedsionki, długie korytarze, a mniej ważne pomieszczenia przyjmują formę
nisz połączonych z dużym pokojem. Zaczęto też stosować wbudowane
Wyraża to dążenie do uprzemysłowienia budownictwa przez wprowadzenie
prefabrykatów. Wysunięto nawet koncepcję architektury "zmiennej" z
możliwością przystosowywania budynków do zmiennych potrzeb człowieka,
tzw. postm

meble.

odernizm zaczął dopuszczać pewną ornamentację. Coraz dalej

posuw

ał w latach

20-ych. Wtedy to powstała słynna jednostka mieszkaniowa w Marsylii. Dla jego
twórcy budynek ten był urzeczywistnieniem marze z przed lat.

a się proces uprzemysłowienia budownictwa, decydujący o jego szybkim

rozwoju.

Wkraczamy zatem w okres, który przepowiedział w swoich marzenia

Le Corbusier „[...] Wielki przemysł musi opanować budownictwo ...”

Od początku swojej kariery przygotowywał projekty tzw. Jednostek

mieszkaniowych. Charakteryzowały się dużą gęstością zamieszkania, oraz
łączyły trzy elementy - światło, zieleń i powietrze. Największy taki projekt Le
Corbusier zrealizował w latach 1947-52 przy czym projekt powst

Jednostka Marsylska – dom maszyna – marzenie Le Cobusiera

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Ten potężny budynek o konstrukcji szkieletowej ma ponad 160m.

długości i 56m. wys., wsparty jest na 17 parach potężnych filarów. Mieści 337
mieszkań w których może zamieszkać ponad 1500 osób. Mieszkania są
dwupoziomowe ( każde po 4,8m. wys.) i rozciągają się na całą szerokość blok
Każde z mieszkań posiada loggie stanowiące elewację. Na 7 i 8 piętrze znajduje
się tzw. wewnętrzna ulica zawierająca sklepy, restauracje, pralnię, drogerię i
inne usługi. Le Corbusier wykorzystał także dach budynku gdzie zaproje
plac zabaw, kino na wolnym powietrzu czy salę gimnastyczną. To miejsce mia

ktował

ło

integrować mieszkańców, dawać radość i przyjemność z życia. Z tarasu
roztaczają się wspaniałe widoki, jak choćby panorama Morza Śródziemnego.

i w

Rolnic

zwiększała

X wieku

tyluż zwolenników co przeciwników, powrócił tryumfalnie do łask.
Kom

ojowe.

o wtedy wielkie programy mieszkaniowe). No i wymyślono

uktywistów stały

czną

formułowane

, można było zająć się

„produ

Uprzemysłowienie wszystkich gałęzi gospodarki było celem

podstawowym, tak w gospodarce rynkowej krajów kapitalistycznych, jak
systemie gospodarki nakazowo-rozdzielczej krajów komunistycznych.

two również nie pozostało w tyle. Powstały wielkie gospodarstwa

towarowe, gdzie zatrudnienie znacznie zmalało w stosunku do areału.

Ludność wsi masowo poszukiwała pracy w miastach, z czym zresztą n

miała problemów mimo niskich kwalifikacji. Ludność miast stale się
i stale istniał głód mieszkań. Funkcjonalizm mający na początku X

fortowe funkcjonale mieszkania stały się pierwszą potrzebą

rzestrzenna jednostka mieszkaniowa – wielka płyta

Wielka płyta, bo o niej mowa, narodziła się w latach 50-tych ubiegłego

wieku. Wbrew obiegowej opinii nie na wschodzie europy. Po drugiej wojni
światowej pozostały ogromne moce w przemyśle betonowym. W całej Europie
brakowało mieszkań, a jednocześnie był bardzo wysoki przyrost naturalny.
Trzeba też było jakoś przestawić zmilitaryzowaną gospodarkę na tory pok
Przestawienie przemysłu zbrojeniowego na cele cywilne wykorzystano na
potrzeby rozwoju budownictwa mieszkaniowego (we wszystkich krajach
Europy tworzon
prefabrykację elementów z betonu - taniego, prostego materiału stosowanego na
masową skalę.

Nic więc dziwnego, że pomysły Le Corbusiera i konstr

się łatwym narzędziem ideologicznym w rękach systemu, który chciał społe
równość i egalitaryzm przenieść na obszar mieszkalnictwa.
Osiedle mieszkaniowe miało stać się więc obszarem wcielenia w życie idei
produkcji masowej. Miała służyć temu standaryzacja bryły i standaryzacja
technologii. Kiedy dołożono do tego „normatywy” mieszkaniowe s
w latach 50 i 60 ( dotyczy państw socjalistycznych)

kcją” mieszkań dla mas migrujących do wielkich zakładów

przemysłowych budowanych na obrzeżach miast.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

To przemysłowe podejście do architektury mieszkaniowej przejaw

także w „maszynowym” języku używanym do opisu

iało się

tego zjawiska. I tak

człow

budowano też sklepów, ale pawilony, ani nawet ulic tylko ciągi

wiska

achodnie od wschodnich różniła jedynie powierzchnia mieszkań oraz wysoki

prawie wcale lub niewielką.

owa, obrazuje

ę detali

..Choć to dalej

lokowiska, to jednak

milsze dla oka ....

iek stał się użytkownikiem, rodzina – jednostką społeczną, dom –

przestrzenną jednostką mieszkaniową lub blokiem.

Nie

pieszo – jezdne. Zagubiono istotny element budowy tożsamości jakim jest
centrum.
Budownictwo

mieszkaniowe

( mowa o budownictwie wielkopłytowym ),

lat 50-tych i 60-tych niemalże w całej europie wyglądało podobnie. Bloko
z
standard. Z zewnątrz różnicy nie było widać

Celowo nie podpisałem tych
fotografii, takie osiedla można
spotkać wszędzie w byłym bloku
wschodnim, ale i na zchodzie
podobnych nie brakuje. Kolejność
nie jest przypadk
ewolucj
architektonicznych wielkiej
płyty....

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

... Czasem
przyroda pomaga
w zobaczeniu
innych barw szarej
rzeczywistości ....

Wielka

płyta panowała w budownictwie mieszkaniowym na zachodzie

jeszcze do lat 70 XX-go wieku, a we wschodniej do początku lat 90 czyli do
upadku komunizmu. Nie znaczy to bynajmniej że już się tak nie buduje, ale że
ten rodzaj budownictwa nie dominuje już na naszych osiedlach. Obecnie
budowane osiedla zazwyczaj łączą różne technologie ( przeważnie wielką płytę
ze szkieletową ), dając czasami bardzo ciekawe efekty architektoniczne.

Blokowisko, choć dalej takie samo ale jakże
inne ...

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Brasilia - miasto ze snu

Prawdziwym fenomenem architektury XX wieku jest stolica Brazylii

miasto Brasilia. Brasilia została zbudowana między 1956 a 1960 rokiem,
podczas rządów prezydenta Juscelino Kubitscheka. Zaplanowane tylko dla
500,000 mieszkańców, rozrosło się do rozmiarów których nikt nie oczekiwał.
Przez lata wokół miasta centralnego powstało kilka miast satelit, by w obecnej
chwili osiągnąć liczbę prawie 2.000.000 mieszkańców.
Historia

miasta

sięga 1955 roku, podczas zjazdu w małym mieście Jata

( w stanie Goi á s), kandydat na prezydenta Juscelino Kubitschek, w odpowiedzi
pytanie na wyborcze obiecuje, że jeśli zostanie wybrany, to przemieści
federalny kapitał do centralnego płaskowyżu. Jeśli popatrzeć na gospodarczą
mapę kraju okaże się, że cały niemal przemysł i 80 procent ludności
zgrupowane jest w wąskim pasie przybrzeżnym. Przeniesienie stolicy z Rio do
wnętrza terytorium miało przyspieszyć zagospodarowanie bogatego w zasoby
naturalne brazylijskiego interioru (obszaru wewnętrznego).

30 września 1956 roku Kongres jednomyślnie zatwierdza lokalizację

nowego miasta. Rozpoczyna się projektowanie nowej stolicy.

Wybrano miejsce

w pobliżu geograficznego środka kraju, wykarczowano i zniwelowano
olbrzymie połacie terenu. Brasilia miała powstać na pustym dotąd płaskowyżu,
1200 metrów nad poziomem morza, gdzie upały tropiku nie są tak dokuczliwe.
Plan urbanistyczny jest dziełem Lucio da Costy, architekturę miasta kształtuje
Oscar Niemeyer.

Główny projektant Brasilii – Lucio da Costa, nadał miastu

zarys samolotu tkwiącego w ramionach sztucznego jeziora.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Z założenia Lucio da Costy miało to być miasto „naj” pod każdym

względem. W istocie Brsilia jest dziełem sztuki, w 1987 roku została nawet
wpisana na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.

Brasilia to marzenie dla zmotoryzowanego Amerykanina i koszmar dla

pieszego Europejczyka. Wielopasmowe arterie komunikacyjne Brasilii
zaprojektowano znakomicie – z użyciem bezkolizyjnych skrzyżowań, estakad
i tuneli. Tyle, że wzdłuż tych ginących w pustym horyzoncie ulic brak jest
chodników – założono z góry, że metropolię buduje się dla potrzeb
społeczeństwa samochodowego. Urzędników państwowych zamieszkujących
superdomy być może stać na samochody, ale miasto potrzebuje przecież całej
armii ludzi, którzy to miasto utrzymają w dobrej kondycji .

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Obraz niczym z filmu science-fiction, ale jakie drogi !

Nazwano Brasilię miastem ze snów, miastem XXI wieku. Może dlatego,

że swoimi betonowymi bryłami rozrzuconymi na dużej przestrzeni przypomina
dekorację do filmu science-fiction. Brasilia imponuje rozmachem dokonanego
dzieła i oryginalnością architektury. Różnorodność form architektonicznych
zadziwia nawet najbardziej wyrafinowane gusta.

Katedra w Brasilii

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Most Juscelino Kubitscheka

Gmach parlamentu Brazylii

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Swiątynia Ekumeniczna

iotem

e dziwi zatem że najbardziej okazałe architektonicznie są właśnie

te bud

iej

ono

chyba

istę

li oni sami co nie zmienia faktu że to ich

nazwi

olejne fotografie przedstawiają okres budowy miasta.

Fotografie sugerują że architektura sakralna w Brazylii jest przedm

szczególnej uwagi, i tak jest w istocie. Brazylijczycy są narodem bardzo
religijnym, ni

owle.

Wizja utopistów z początku wieku doczekała się realizacji, przynajmn

tak może się wydawać. Dlaczego zatem w Brasilii notuje się bardzo wysoki
wskaźnik samobójstw ? i dlaczego mieszkańcy tego miasta w każdy weeke
masowo opuszczają miasto ? Wydaje mi się jednak, że zagubiono w tym
mieście ludzką skalę. Ludzie pragnący niczym nie skrępowanej swobody i
zabawy czują się tu jak w więzieniu, inni szukający kameralnego “własnego
kąta” muszą się poczuć obco wśród tych wspaniałych dzieł, które stworz

nie tyle dla nich ile dla zademonstrowania ludzkich możliwości.

Brasilia jest przykładem miasta zaprojektowanego przez konstruktyw

w osobie urbanisty Lucio da Costa i modernistę w osobie architeka Oscara
Niemeyera. Oczywiście nie pracowa

ska wymawia się najczęściej.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Nie tylko blokowiska

Powojenna architektura to oczywiście nie tylko blokowiska czy mniej lub

bardziej udane osiedla mieszkaniowe.
Monotonną na ogół architekturę mieszkaniową urozmaicały budowle, które
poprzez swoją modernistyczną inność trafiły do podręczników architektury na
całym świecie. Były one niczym perły na piasku i tak też je nazywano
„perły architektury”. Mam na myśli ostanie dzieła Le Corbusiera - kaplicę w
Ronchamp oraz El Conwento de La Tourette. Obydwie te budowle obrazują
jak konsekwentny był Le Corbusier w swoich poglądach na temat ozdób i
tynków.

Kaplica w Ronchamp - wybudowana w latach 1950 - 54

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

El Conwento de La Tourette – budynek sprawia wrażenie opuszczonego, a w

rzeczywistości jest to tętniące życiem zgromadzenie braci zakonnych

wybudowany w latach 1957 - 60 .

Kolejną perełką modernizmu jest Guggenheim Museum w Nowym Yorku
F.L.Wrighta. Projekty tego architekta zawsze budziły podziw a każdy z nich jest
dziełem sztuki.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Wnętrze Guggenheim Museum wybudowanego w latach 1943 – 59

Modernizm zaznaczał swoją obecność przez długi czas na całym świecie.

Wpływ tego trendu widać w architekturze nam współczesnej, jednakże
architekci w latach 60-tych XX stulecia jakby zapomnieli na chwilę o formie.
Oczywiście pojawiały się tu i ówdzie budowle budzące powszechny podziw lub
zażarte dyskusje, ale okres ten nie wypracował żadnych nowatorskich rozwiązań
i nie zapisał się w historii architektury niczym szczególnym.

Lata 70 to poszukiwanie historycznych wzorców, jednak w bardzo

dowolny sposób. Skupia się głównie na podporządkowywaniu ich bieżącym
funkcjom projektowanych budowli. Ten okres w architekturze historycy sztuki
nazywają postmodernizmem.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Postmodernizm – ostatnie ćwierćwiecze XX wieku

Funkcjonalna filozofia lat 50-tych i 60-tych zakończyła się, a ludzie

dostrzegli rzeczy, które przemawiały do emocji i zmysłów.
W architekturze skończyło się zainteresowanie formami "pudełkowymi" na
rzecz budynków, które miały coś do powiedzenia ludzkim emocjom. Nowe
potrzeby wpłynęły na sposób projektowania wszystkiego, od małych okien do
elewacji budynków. Ten kierunek nazywa się ogólnie postmodernizmem.

Podobnie jak w przypadku modernizmu nie można jednoznacznie

określić jego cech charakterystycznych. Postmoderniści posługiwali się formami
wypracowanymi przez powszednie style, jednak nie kopiując ich a jedynie
czerpiąc z nich wzory, często mieszając elementy różnych stylów.

Definicja ta dziwnie odpowiada definicji eklektyzmu. W pewnym sensie

postmodernizm jest nowoczesnym eklektyzmem – eklektyzmem w nowym
wymiarze, powielającym dorobek powszednich stylów, a zarazem
podkreślającym swój indywidualizm. Z tej niezwykłej mieszanki powstało wiele
projektów, które znane są na całym świecie.

Obok postmodernizmu lub w jego następstwie ukształtowały się również

nurty poboczne, jak dekonstruktywizm, ekspresjonizm nowoczesny czy high-
tech.

Za najbardziej jaskrawy przykład postmodernizmu w architekturze

światowej uważa się Piazza d'Italia w Nowym Orleanie autorstwa Charlesa
Moora. W projekcie wykonanym na zlecenie imigrantów z Sycylii, autor
nagromadził większość włoskich, tradycjonalnych symboli: barokowe fontanny
z Rzymu, kontur mapy Włoch z kamienia, łuk znany z czasów cesarstwa
rzymskiego, kolumny. Kapitele kolumn zwieńczone zostały neonową opaską,
aby świecić w nocy, a duży żółty łuk prowadzi do ... niemieckiej restauracji. Z
niby-włoskich fontann sączą się strugi wody, podobnie jak w wielu włoskich
miastach na każdym prawie placu. Cały Piazza d'Italia utworzona została na
kolistym placyku otoczonym domami.

Kompleks wywoływał olbrzymią konsternację i zaskoczenie architektów i

społeczeństwa. Całość nawiązywała raczej to tradycji sycylijskich, plebejskich
targów i jarmarków niż klasycznych włoskich budowli.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Piazza d'Italia

Obydwie fotografie
przedstawiają ten sam kompleks
budynków. Eklektyczność formy
jest niezwykle wyraźnie
widoczna. Architektura ta choć
przyjemna dla oka, razi brakiem
konsekwencji, co zresztą było
efektem zamierzonym.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Poniższa fotografia przedstawia National Gallery w Londynie projektu

Venturi i D. Scott-Browna.

Neue Staatsgalerie,
Stuttgart, Germany,
1977-83

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

W latach siedemdziesiątych postmodernizm umiędzynarodowił się i

przekształcił się w styl masowej produkcji, grę z utartych szablonów.

Nowym nurtem, który pojawił się w jego następstwie w latach

osiemdziesiątych była dekonstrukcja.

Dekonstrukcja

Dekonstrukcja pojawiła się w latach osiemdziesiątych po nasyceniu się

architektury i innych dziedzin sztuki masowym i szablonowym
postmodernizmem.
Dekonstrukcja w architekturze to w pewnym sensie stworzenie pewnej
regularności, a potem jej rozbicie (stworzenie tzw. "deregularności"). Często
efekty dekonstrukcji architekci uzyskiwali przez zniekształcenie zwykłego
modernizmu (poprzez duże nagromadzenie wygięć skrzywień, przekręceń cięć.

Waxner Center zaprojektowany
przez Petera Eisenmanna
wzniesiony w latach 1983-89.
Konstruktywizm podporządkowywał
formę, funkcji, a na przedstawionych
fotografiach wyraźnie widać brak
spójności tych dwóch czynników.
Forma w tych budowlach istnieje
jakby sama dla siebie. Mnogość
wszelkich udziwnień i ozdobników
wyraźnie nie pasujących do całości,
a w dodatku nie pełniących żadne
funkcji, to charakterystyczne cechy
dekonstrukcji.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Wnętrze Waxner Center – zwracają
uwagę elementy sprawiające na
pierwszy rzut oka wrażenie
elementów konstrukcji, w
rzeczywistości są to detale
architektoniczne nie przenoszące
obciążeń ( poza własnym ). Oparcie
podpory na biegu schodowym ma
prawdopodobnie wywołać
zdziwienie u osoby obserwatora
(efekt zamierzony został osiągnięty )

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Z pojęciem dekonstrukcji na stałe związane są nazwisko Franka O.

Gehry’ego (USA). Projektem z tego nurtu najlepiej oddającego jego sens jest
zespół Parc de la Villete w Paryżu zwany także "największym nieciągłym
budynkiem świata". W drodze międzynarodowego konkursu, wybrano
architekta Bernarda Tschumi. Zaproponował on ustawienie ponad 30 budowli ze
stali pokrytych czerwoną emalią; nazwał je folies (szaleństwa). Ciąg folies
połączony jest wijącą się wężowo galerią powstałą w drodze montażu obrazów,
przypominających taśmę filmową ("promenada cinematyczna").

Laboratorium Badawcze Nauk Neurologicznych Uniwersytetu w Cincinnati
(USA) – dzieło F.O. Gerego – (powyżej) oraz Parc de la Villete w Paryżu –
(poniżej)

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Ekspresjonizm nowoczesny

Poszukiwanie ekspresji w projektowanych budowlach nie było obce także

twórcom ostatniego ćwierćwiecza XX wieku. Architekci tego nurtu, łączą
zmysłową ekspresję bryły z funkcjonalnością w prawie doskonały sposób.

Budowle, w których forma i funkcja nawzajem się uzupełniają,

przenikają, wynikają jedna z drugiej, są dla tego nurtu bardzo charakterystyczne.
Daremnie by szukać ich wśród budynków mieszkalnych, choć zdarzały się wille
projektowane przez ekspresjonistów.

Dla architektów wyzwanie stanowiły obiekty reprezentacyjne, jak np.

Opera w Sydney, zaprojektowana przez dwóch architektów; Jörna Utzona i Ove
Arupa ,
Olympiapark w Monachium, zaprojektowany przez Guntera Behnischa i Frei
Otto,
Stadion olimpijski w Montrealu, projektu Rogera Tailliberta.

Opera w Sydney – Australia 1973 r

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Olympiapark w
Monachium

Stadion olimpijski w

Montrealu

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Architektura High-Tech.

Po raz pierwszy nazwy „architektura high-tech” (wysokich technologii)

użyto już w XIX wieku, ale w końcu XX wieku nazwa ta nabrała nowego,
głębokiego sensu.

Geneza high-tech to wiek XVIII, kiedy do budowy mostów, dachów i

oranżerii wprowadzono żelazo. Uwieńczeniem zastosowania żelaza w
budownictwie jest XIX wieczna wieża Eiffla, która najpierw budziła wiele
kontrowersji, a potem stała się przyczyną dumy Paryżan. Na początku wieku
XX futuryści zachwyceni byli wizją miast z betonu, stali i szkła. Antonio
Sant'Elia w "Manifeście architektury futurystycznej" w 1914 roku pisze:"...
Windy nie nogą się już dłużej chować jak samotne robaki w klatkach
schodowych, schody - obecnie bezużyteczne - muszą być zniesione, a windy
powinny wyjść na fasady jak węże ze szkła i żelaza ... ".

Możliwości techniczne spełnienia tych wizji pojawiły się dość niedawno.
W latach 1971-1977 powstało Centrum sztuki Nowoczesnej im. Pompidou w
Paryżu. "Wnętrzności" budynku w postaci rur i instalacji, pojawiły się na
zewnątrz. Dodatkowy efekt to usytuowanie budynku w historycznym
otoczeniu.

Centrum sztuki Nowoczesnej im. Pompidou w Paryżu.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

To co szokowało 30 lat temu, nie robi już dzisiaj wielkiego wrażenia,

szczególnie dlatego, że stało się powoli naszą codziennością. W dużych
miastach dominuje szkło, metal, ostre kształty. Jednak najbardziej efektowne
dzieła high-tech to budynki użyteczności publicznej: lotniska, dworce, zespoły
biurowców (np. Potsdamer Platz w Berlinie).

Potsdamer Platz
w Berlinie

Światowe
Centrum Kultury
w Berlinie

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Centrum Handlowe przy
Friedrichstrasse w Berlinie

Wbrew pozorom rozwiązania high-tech, aby stały się zgodne z

oczekiwaniami społecznymi (nacisk na ekologię, samowystarczalność,
ekonomię wykorzystania materiałów), rodzą nieraz gigantomanię i są często
bardzo drogie. Biurowce, które są wizytówkami firm muszą być kosztowne już
na pierwszy rzut oka.

Z nurtem high-tech związany był projekt: Renzo Piano i Normana

Fostera, siedziba korporacji bankowej w Hongkong, 1979-86, nazwana przez
krytyków "katedrą kapitalizmu", zwany także "najpiękniejszym bankiem
świata"

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Hong Kong & Shanghai
Banking Corporation, Hong
Kong.
Siedziba korporacji
bankowej w Hongkongu,
1979-86, widok elewacji i
wnętrze.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Historia architektury XX wieku byłaby niepełna bez omówienia

wieżowców. Wznoszone były już pod koniec XIX wieku, zawsze budząc
podziw i zainteresowanie. Mimo że trendy i style architektoniczne ulegały
zmianie, wieżowce zawsze znalazły w nich miejsce. Wynika to z faktu że ten
typ konstrukcji rządzi się nieco innymi prawami.

Wieżowce

Już wieki temu ludzie potrafili wznosić wyniosłe, olbrzymie wieże

gotyckich katedr, lecz wysokościowce mieszkalne pojawiły się dopiero w końcu
XIX stulecia. Potrzeba wznoszenia wysokich budynków pojawiła się już
wcześniej - w zatłoczonych centrach miast potrzebowano więcej mieszkań - lecz
by powstały wysokościowce, należało rozwiązać dwa problemy. Pierwszym był
rozwój bezpiecznych konstrukcji wysokich budynków, drugim sposób
dostawania się na wyższe piętra inaczej niż po schodach. Budowa wieżowców
była możliwa z chwilą wynalezienia dźwigów osobowych w 1852 r.

Dodanie kolejnych kondygnacji powoduje konieczność pogrubienia ścian

u dołu budynku. Wraz ze wzrostem ich grubości zmniejszają się pomieszczenia,
oraz rosną koszty, co redukuje korzyści płynące z podwyższenia budowli.
Rozwiązaniem jest konstrukcja szkieletowa, w której rolę ścian nośnych przejęła
stalowa struktura kratownicowa, uzupełniona stosunkowo cienkimi ścianami.
Dzięki niej naprężenia przenoszone są przez kratownicę, a ściany wszystkich
kondygnacji mogą mieć identyczną grubość.

W Nowym Jorku wzniesiono co prawda gmach Pulitzera o wysokości

108 m już w 1889 r. tradycyjną technologią, ale nie do niego należał zaszczytny
tytuł pierwszego wieżowca. Tytuł ten otrzymał Reliance Building w Chicago
wybudowany w 1894 r. fotografia na str. 93 .

W Europie jeszcze długo nie budowano wieżowców ze względu na

warunki terenowe. Przykładowo las wieżowców wyrastający w Nowym Jorku
na Manhattanie nie mógłby zostać zbudowany w Londynie, Paryżu czy
Warszawie, a przyczyną są różnice w strukturze gruntu. Manhattan jest
położony na litej granitowej skale, podczas gdy na przykład Londyn na
miękkich glinach, które nie utrzymają budynku wyższego niż 60 pięter.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Reliance Building w Chicago wybudowany w

1894 r. Fotografia po lewej pochodzi

z lat 50-tych . Poniżej dzień dzisiejszy

Konstruktorzy wysokościowców musieli się zmagać z różnymi

problemami, a czym były one wyższe, lista problemów rosła. Nie będę opisywał
szczegółów konstrukcyjnych, gdyż nie to jest przedmiotem tej pracy, jednak
przedstawię w opisach fotografii co ciekawsze rozwiązania.

Architekci reprezentujący poszczególne style XX-wiecznej architektury

różnie kształtowali bryły swoich budowli, jednak dwie cechy były w nich
zawsze takie same – były wysokie i miały konstrukcję szkieletową.

Wyścig kto wyżej rozpoczął się na dobre na początku XX wieku.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Woolworth Building - Nowy Jork

Styl: Neo- Gotyk
Architekt: Cass Gilbert
Czas powstania: Lata 1910 – 1913
Wysokość: 241,40 m
Najwyższy budynek świata w latach 1913 - 1930, do
momentu wybudowania budynku Chrysler'a.

Chrysler Building - Nowy Jork ( po prawej)

Styl: Ekspresjonizm ( wielu historyków
sztuki klasyfikuje go jako Art Deco)
Czas powstania: 1930 - ceremonia otwarcia
Wysokość: 318,83 m - cała konstrukcja
282 m - bez iglicy

Zachwycający budynek zaprojektowany przez
Williama Van Alena. Poprzedniemu
wspólnikowi Van Alena, H. Craigowi
Severance'owi, zlecono zaprojektowanie
najwyższego budynku świata dla Banku
Manhattan na Wall Street. Rekord udało się
utrzymać zaledwie parę minut. Van Allen
ukrył iglicę swojego drapacza chmur
wewnątrz budynku i kiedy tylko budynek Severance'a został ukończony osiągając wysokość
285,5 metra, Van Alen przepchnął iglicę przez dach i zdystansował rywala osiągając 318,83
m wysokości gmachu (77 pięter). Jednak Chrysler Building był rekordzistą tylko kilka
miesięcy - w roku 1931 został nim niemal do końca lat sześćdziesiątych. Chrysler Building
jest najwyższym budynkiem z cegły na świecie ( szkielet wypełniony cegłą).

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Empire State Building – Nowy Jork

Styl: Modernizm
Architekci: Shreve, Lamb i Harmon
Czas powstania: 1930 - 1931
Wysokość: 449 m - do szczytu masztu
381 m - bez wieży telewizyjnej
369 m - najwyższe piętro

Empire State Building przez ponad 40 lat
istnienia zapisał się w pamięci wszystkich
jako najwyższy budynek świata. W 1973 r.
wyprzedził go inny nowojorski wieżowiec
417 metrowy World Trade Center.
W lipcu 1945 roku bombowiec B-25
uderzył w 79. piętro Empire State, zginęło
wtedy 14 osób, ale konstrukcja budynku
nie uległa uszkodzeniu.

Pałac Kultury i Nauki - Warszawa

Styl: Socrealizm
Czas powstania: 1955 r. - zakończenie budowy
Wysokość: 230,68 m - do wierzchołka iglicy
167,68 m - bez iglicy
Najwyższy budynek w Polsce, ma 42 piętra. N
30. piętrze, na wysokości 114 m, znajduje się
taras widokowy.
Pałacu Kultury zamontowany został największ
w Europie zegar, jego cztery tarcze mają
średnice po 6 metrów. Jest to zarazem najwyż
położony zegar wieżowy na świecie.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Sears Tower – Chicago

Styl: modernizm
Architekci: Bruce Graham, Skidmore, Owings
& Merrill LLP
Czas powstania: 1974 – 1976
Wysokość: 443,18 m, 527 m - razem z anteną

Konstrukcja tego, 443 metrowego wieżowca,
składającego się z 110 pięter, składa się z
dziewięciu rur o kwadratowym przekroju.
Wznoszą się one do 50 piętra, następnie
budynek się zwęża. Dwie anteny telewizyjne
wznoszą się na wysokość 527 metrów.
Sears Tower pokryty jest barwionym na czarno
aluminium.

Transamerica Pyramid – San Francisco

Styl: High – Tech
Architekt: William Pereira
Czas powstania: 1972

Występy blisko wierzchołka, są konieczne,
ponieważ windy nie mogą się poruszać na
ukos. We wschodnim skrzydle znajdują się
windy, zaś w zachodnim skrzydle są schody
i komin wypuszczający dym.
Kształt graniastosłupa nie jest
przypadkowy, wynika z faktu, że budynek
stoi na terenach bardzo aktywnych
sejsmicznie. Jest to jeden ze sposobów na
zabezpieczenia budowli przed trzęsieniami
ziemi.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Taipei Financial Center (Tipei 101) – Tajwan

Styl: Post-modernizm
Architekci: C.Y. Lee & Partners
Czas powstania: 1994 – 2004
Wysokość: 509 m

Jest on jednym z kilku bardzo wysokich
budynków na świecie w których inspiracja
bryły pochodzi od tradycyjnych chińskich
budynków.
Jest to pierwszy i jedyny superwysoki
wieżowiec świata, który jest wybudowany na
bardzo aktywnej strefie wstrząsów
sejsmicznych. Dlatego pierwsze 62 piętra
podtrzymywane są przez ogromne stalowe
kolumny wypełnione bardzo wytrzymałym
betonem. Pozostała część jest lżejsza,
wykonana głównie ze stali i szkła. Lin
twierdzi, że konstrukcja wytrzyma trzęsienia
ziemi o sile do 7 stopni w skali Richter
(przyp: w październiku 1999 r. Tajwan
nawiedziło trzęsienie ziemi w o sile 7.6 stopnia
Richtera ) oraz przetrwa tajfuny wiejące z
prędkością do 216 km/h. Jeśli natomiast
uderzył by w budynek samolot taki jak w
tragedii z 11.09.01, to Taipei 101 będzie stało
przez wiele dłuższy czas niż World Trade
Center. Ważący 800 ton system stabilizujący

pomoże ustabilizować wieżę. System ten jest umiejscowiony w okrągłej strukturze blisko
wierzchołka budy

nku, pomiędzy poziomem restauracyjnym a pokładem obserwacyjnym.

Polskie wieżowce.

Oprócz przedstawionego wcześniej PKiN Polska może się pochwalić

całkiem nie małą ilością wieżowców, jednak większość z nich jest usytuowana
w Warszawie. Przyczyna jest banalna, mianowicie większość z nich jest
siedzibą zagranicznych firm, a gdzież indziej jak nie w stolicy wielkie koncerny
będą budować symbole swojej potęgi. Na kolejnej stronie przedstawiłem
króciutki przegląd polskich wieżowców.

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

„ FIM Tower ” „ Błękitny wieżowiec ”

„ Intraco II ” Hotel „ Mariot ”

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

„ Millennium Plaza ” „ Warsaw Trade Tower ”

W architekturze polskich wieżowców widać wyraźnie wpływ różnych

stylów, od konstruktywizmu po postmodernizm. Cieszy także fakt że mamy
architektów, którzy niczym nie ustępują architektom z za granicy ( większość
warszawskich wieżowców projektowali polscy architekci).

Katedra Sagrada Familia

Tę budowlę postanowiłem omówić jako osobny wątek. Przyczyną są

burzliwe losy tej budowli.

Temple Expiatori de la Sagrada Familia (Kościół Świętej Rodziny) jest

najbardziej niekonwencjonalnym z europejskich kościołów i jednocześnie
wizytówką Barcelony. Według wielu ludzi jest uważany za największe dzieło
Gaudiego.

Budowa katedry rozpoczęła się w 1882 roku. Początkowo wznoszono ją w

stylu neogotyckim. Prace nad Sagradą Familią Gaudi przejął w listopadzie 1883
roku. W miarę postępu prac architekt coraz bardziej radykalnie zmieniał projekt,

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

tworząc własną wizję, porywającą i szaloną. Jedną z niewielu części nie
zaprojektowanych przez Gaudiego jest krypta stworzona przez Francesco de Paula
Villar i Lozano w 1882 roku, w niej spoczywa Gaudi, który zmarł w 1926 r.

Artysta każdą z fasad poświęcił jednemu aspektowi działalności

Chrystusa. W realistycznych oraz symbolicznych obrazach Jezus pojawia się jako:
człowiek na ziemi ( fasada wschodnia – Narodzenia ), zbawiciel ludzkości ( fasada
zachodnia – Pasji ), sędzia skazujący na życie lub śmierć w dniu Sądu
Ostatecznego ( fasada południowa – Chwały) . Z planowanych trzech - Gaudi sam
daleko dopracował jedynie wschodnią fasadę. Reszta egzystuje tylko w postaci
planu i gipsowego modelu (zniszczonego przez pożar podczas wojny domowej w
Hiszpanii i później zrekonstruowanego). Wybór fasady „bożonarodzeniowej” miał
swoje przyczyny. Mimo wielu namów, aby rozpocząć od budowy Fasady Pasji,
Gaudi wybrał Fasadę Narodzenia tłumacząc to tym, iż temat męki Pańskiej mógłby
odstraszyć ludzi. Możliwe, że miał rację. Centralny portal fasady - Portal Miłości
(największy) przedstawia narodziny Chrystusa oraz symbol miłości - pelikana. Po
lewej Portal Nadziei ukazuje dwa straszne wydarzenia z dzieciństwa Jezusa:
morderstwo dokonane na dzieciach Heroda oraz ucieczkę do Egiptu. I wreszcie na
prawo od głównego portalu Brama Wiary, zilustrowana odpowiednimi scenami z
Biblii - objawieniem aniołów, Jana Chrzciciela wygłaszającego swoje proroctwa,
Jezusa tłumaczącego uczonym w piśmie właściwy sens ich przekazów.

Te optymistyczne motywy wyryte na wschodniej fasadzie mają symboliczne

znaczenie - ze wschodu nadchodzi światło i zbawienie.

100

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Historia cierpienia została umieszczona po przeciwległej stronie - tej, po

której zachodzi słońce. Prace nad nią rozpoczęto dopiero w 1954 roku, zakończono
w 1985. Autorem projektu posępnej elewacji nawy był Josep Maria Subirachsa.
Jego złowieszczo wyglądające figury wzbudziły wśród społeczności wielkie
kontrowersje.

Na realizację czeka jeszcze południowa nawa oraz fasada Chwały, według

pierwotnych planów mająca pomieścić główne wejście do kościoła.

Przykładem nieustannie zmieniającego się, podążającego za nowymi

pomysłami, sposobu budowania Gaudiego jest projekt rozbudowy wież, będących
symbolem kościoła. Model przewidywał jedną główną wieżę, symbolizującą
Jezusa jako głowę Kościoła. Na jej szczycie miał stanąć krzyż przypominający o
zbawczym czynie Chrystusa. Dwanaście wież, po cztery na każdej z trzech
głównych fasad, miało symbolizować dwunastu apostołów. Gaudi rozpoczął ich
budowę od kwadratu. Tworzą one ramę dla trzech portali zdobiących każdą z
fasad. Później okazało się, że kolumnowe wieże zbyt mocno wystawały nad
portale. Nie spodobało się to budowniczemu i zdecydował się je zaokrąglić.
Rezultat jest fascynujący - wieże młodnieją ku górze, nie mając nic wspólnego z
czystym historycznie stylem gotyckim. Na te wieże prowadzi 400 wysokich
kamiennych stopni. Światło odgrywające w budowlach Gaudiego tak dużą rolę, tu
nabrało znaczenia symbolu. Odnosi się to zarówno do przyporządkowania portali
kierunkom świata, jak i rozmieszczenia oświetlenia. Planowana, wszystko
przewyższająca wieża symbolizująca Chrystusa miała nocą być oświetlana
reflektorami z dwunastu „wież apostolskich”.

101

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Jednocześnie krzyż kończący główną wieżę, rzucałby silny snop światła na

miasto, ludzkość, tym samym wyjaśniał słowa Jezusa: „Ja jestem światłością”.
Poniżej projekty Gaudiego – taki widok działa na wyobraźnię.

102

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

103

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Przy projektowaniu Sagrada Familia Gaudi dokonał fundamentalnego

odkrycia, że połączenie łuków parabolicznych ze skośnymi filarami utrzyma ciężar
nawet dużego sklepienia. Obliczając wytrzymałość kolumn wzorował się na
drzewie eukaliptusowym. Nic więc dziwnego, że w nawie głównej kolumny
wyglądają jak kamienny las. Odnosi się wrażenie, że skośne filary nie są w stanie
wytrzymać spoczywającego na nich ciężaru. Zastosowanie tego typu kolumn dało
dodatkowy efekt - nawy kościelne sprawiają wrażenie eterycznej lekkości, zdaje
się, że filary nie dźwigają całego ciężaru.

104

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Podsumowanie

XX wiek był okresem dla architektury kiedy wydarzyło się tak wiele, że

nie sposób opisać choćby części w tak krótkiej pracy. Podczas zbierania
materiałów, robienia notatek uświadamiałem sobie jak małą wiedzę posiadałem
w tym temacie. W pracy nie zawarłem nawet 20-tu procent informacji i
fotografii, które warte były przedstawienia, umieściłem jedynie najważniejsze
fakty i przykłady z tego okresu.

Nie wydaje mi się abym miał choćby moralne prawo oceniania

któregokolwiek ze stylów lub architektów. Mogę jedynie wyrazić subiektywną
ocenę na temat estetyki budowli, niemniej przychylę się do opinii wielu
architektów (tworzących nie tylko w XX wieku), że wszelkie przejawy
eklektyzmu nie wpływają korzystnie na rozwój.

Osobiście podpiszę się obydwoma rękoma pod słowami architekta
Charlsa Baudelaire’a - „Najzdolniejszy nawet eklektyk jest człowiekiem
słabym, jest to bowiem człowiek bez miłości. Nie ma więc ideału, nie ma
uprzedzeń: ani gwiazdy, ani busoli. Miesza cztery różne sposoby, które dają
tylko gorzki wynik - negację. Eklektyk jest jak okręt, który chciałby płynąć z
czterema wiatrami. Dzieło stworzone z jedynego punktu widzenia, nawet jeśli
ma wielkie wady, zawsze będzie pełne uroku dla temperamentów zbliżonych do
temperamentu jego twórcy. Dzieło eklektyka nie pozostawia wspomnień.
Eklektycy nie pomyśleli, że uwaga ludzka jest tym bardziej skupiona, im
węższy jest jej zakres, i że sama ogranicza swoje pole obserwacji. Mało
posiądzie ten, kto zbyt wiele chce objąć.”

Nasze sądy o sztuce i nasze poczucie piękna zmieniają się stale tak

szybko jak zmienia się świat. Wokół nas, wciąż w szybkim tempie rosną nowe
budowle, powstaje nowa architektura. Jest dobra, jeśli zgodnie ze swym
przeznaczeniem, dobrze służy człowiekowi. Jest nowoczesna, jeśli
odzwierciedla ducha naszej epoki. Jest piękna, jeśli do nas przemawia, cieszy i
raduje wzrok, serce i duszę.
Obecnie trudno jest ocenić właściwie styl architektury XX wieku poza tym, że
jest współczesny. Uczynią to dopiero następne pokolenia, dla których nasze
czasy będą już daleką przeszłością.

Mirosław Kołaczyk

105

Architektura XX – go wieku – praca dyplomowa

Źródła

• Przemysław Trzeciak - „ Przygody Architektury XX wieku”

• Adam Miłobędzki - „ Zarys Dziejów Architektury w Polsce”
• Witold Szolginia - „ Architektura i budownictwo”

• Charles Jencks - „Le Corbusier - tragizm współczesnej architektury”

• Wydawnictwo „ Murator ” - różne pozycje i numery

• Wydawnictwo „ Świat Wiedzy ” - różne pozycje i numery

• Wydawnictwo „ Focus ” - różne pozycje i numery

• Internet (głównie fotografie):
1. INDEX OF ARTISTS AND ARCHITECTS

(http://www.bluffton.edu/~sullivanm/index/index2.html)

2. The City of Brasilia

(http://www.geocities.com/TheTropics/3416/index.html)

3. Modern Architecture

(http://www.mtholyoke.edu/courses/mtdavis/243/images.html)

4. Twentieth Century Architecture

(http://www.nd.edu/~artslide/architecture/)

Załączniki

Załączniki stanowią foliogramy z wybranymi fotografiami budowli,

reprezentatywnymi dla danego stylu architektonicznego. Opisy foliogramów
znajdują się na kliszach. Kolejnym załącznikiem jest płyta CD-Rom z
elektroniczną wersją niniejszej pracy.

106

Document Outline

Zespół Szkół Zawodowych nr 3
Mirosław Kołaczyk
Streszczenie ..............................................
- Nie tylko blokowiska .....................................
Postmodernizm – ostatnie ćwierćwiecze XX wieku ..........
Dekonstrukcja ............................................
Katedra Sagrada Familia ..................................
Schemat konstrukcyjny Crystal Palace
- Casa Mila , powyżej i poniżej Casa B

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prezentacja praca dyplom
Praca dyplomowa Strona tytułowa etc
PRACA DYPLOMOWA BHP - ORGANIZACJA PRACY W PSP, TEMATY PRAC DYPLOMOWYCH Z BHP
praca dyplomowa 1 strona wzor, Szkoła, prywatne, Podstawy informatyki
d druku BIBLIOGRAFI1, cykl VII artererapia, Karolina Sierka (praca dyplomowa; terapia pedagogiczna z
Praca dyplomowa(1)
streszczenie panelu, Prace dyplomowe i magisterskie, praca dyplomowa, materiały z internetu
Architektura XX wieku
praca dyplomowa BR5VQ5NYN263L77S7YKAVS66LCHECBHKF2E3GEQ
praca dyplomowa informatyka programowanie 7B5PTOE5KXERFXSEJISGCMFJDQ5X6LRRZEBNOJY
praca dyplomowa
praca dyplomowa edycja wbn1 2011
PRACA DYPLOMOWA MAGISTERSKA OCZ SC TYPU LEMMNA
Internet - UE prawo, Studia - IŚ - materiały, Semestr 07, Praca dyplomowa
do druku ROZDZIAŁ III, cykl VII artererapia, Karolina Sierka (praca dyplomowa; terapia pedagogiczna
PRACA DYPLOMOWA SPIS TREŚCI, TEMATY PRAC DYPLOMOWYCH Z BHP
strona tytulowa, WNPiD, moje, praca dyplomowa
inżynierska praca dyplomowa wzorzec

więcej podobnych podstron

praca dyplomowa architektura xx w ostatnia EYLOHTRKD56RVFYPOFVO3W2VJ26KSC7A7APXMKA

Document Outline