Filozofia, dr Zdzisław Maciejewski 
 
1. Czym jest filozofia? 
 
Wielu twórców filozofii -> wiele kierunków. Wpływ czynników społecznych, politycznych, religijnych, 

naukowych. 

Filozofia jest formą świadomości społecznej (świadomość społeczna = zespół poglądów wspołnych dla 

określonej grupy społecznej). Inne typy ś.sp.: 

- artystyczna (związana z subiektywnym poznaniem) 
- religijna (podwojenie świata: ludzki i boski) 
- ideologiczna (fałszowanie informacji, walka o władzę) 
- prawno-polityczna 
- moralnościowa (rozróŜnianie dobra i zła) 
- naukowa (rozróŜnianie prawdy i fałszu) 
Poznanie potoczne: nie oparte na logice, brak precyzji myślowej. Przykład: horoskopy. 
  
2. Historia filozofii.  
 
Przez długi czas filozofia była toŜsama z nauką. Tales, Pitagoras, Demokryt czy Heraklit byli zarówno 

filozofami, jak odkrywcami praw przyrody. 

VII w. p.n.e. - początki europejskiej myśli filozoficznej. 
V w. p.n.e. - sformułowano podstawowe zagadnienia filozofii. Wykształciła się filozofia przyrody. 

Zadawano pytania: skąd bierze się zróŜnicowanie świata przyrody? Jaka jest pierwotne źródło ruchu? 
Heraklit sformułował zasadę panta rhei (wszystko płynie). Twierdzono, Ŝe zmiany w przyrodzie 
wywoływane są przez zjawiska o odmiennych cechach. 

V-III w. p.n.e. - Sokrates tworzy nurt praktyczno-etyczny filozofii. Pytał: kim jest człowiek i co powinien 

robić? I odpowiadał: kaŜdy znajduje odpowiedź w swojej duszy. Wiele wieków później Kartezjusz 
włączył się do tego prądu (myślę, więc jestem). Platon stworzył idealizm: stwierdził, Ŝe na początku 
jest idea, która dopiero później zmienia się w materię. Arystoteles kontynuował tę myśl, starając się 
pogodzić świat idei ze światem materii; pojęcia umiaru i złotego środka. W tym okresie powstała 
równieŜ szkoła stoików, którzy twierdzili, Ŝe od człowieka nic nie zaleŜy i wszyscy jesteśmy jedynie 
aktorami.  

pierwsze wieki n.e. - chrześcijaństwo. Filozofia zostaje zepchnięta na margines, dopiero święty Augustyn 

stworzył pierwszy system filozofii chrześcijańskiej. Wówczas równieŜ zaczęły wyraźnie rysować się dwie 
tendencje w filozofii: z jednej strony, łączenie róŜnych idei w spójny światopogląd; z drugiej, 
wydzielanie nowych nauk przyrodniczych. 

średniowiecze: duŜe wpływy Kościoła chrześcijańskiego. Uporządkowano nauki: na szczycie stała teologia 

(św. Tomasz z Akwinu), następnie jej słuŜebnica - filozofia, a poniŜej nauki szczegółowe. Nauki stojące 
niŜej w tej hierarchii nie mogły przedstawiać tez sprzecznych ze stojącymi wyŜej. 

czasy nowoŜytne: wzrosło zapotrzebowanie na wiedzę praktyczną. Nastąpił szybki rozwój nauk 

przyrodniczych, znaczenie filozofii zmalało. 

XIX w. - nowa koncepcja filozofii, oparta na załoŜeniach szczegółowych. Nauki badają świat przyrody 

(biologia, chemia, fizyka), świat społeczny (historia, socjologia, 
pedagogika), świat myśli (psychologia, logika). Wszystkie te nauki 

formułują 

twierdzenia. Powstają nowe nauki, przesuwają się granice pomiędzy 

nimi. 

Natomiast filozofia formułuje najwyŜsze, najbardziej ogólne prawa. 

Neopozytywizm: zasada fizykalizmu - operujemy pojęciami fizycznymi, 

które 

moŜna zweryfikować. Wiedza naukowa nie pozwala na twierdzenia 

ogólne, nie 

moŜna uŜywać terminu „kaŜde” jeśli nie sprawdziliśmy wszystkich 

moŜliwości. 

Tak więc twierdzenia typu „kaŜde ciało zanurzone w cieczy traci na 

cięŜarze 

tyle, ile waŜy wyparta ciecz” są nieweryfikowalne. Filozofia powinna poprzestać na zdawaniu relacji z 
doświadczeń. Zdania winny być atomowe (konkretne), weryfikowalne fizycznie. Logiczna analiza języka 
naukowego. Spojrzenie zupełnie odmienne od poprzednich! 

Egzystencjalizm: religijny (Heidegger, Kafka, Dostojewski), laicki (Jean-Paul Sartre). Podstawowa teza: 

egzystencja poprzedza esencję. „Istota” nie jest z góry określona; z naszej egzystencji wynikają 
właściwości, dzięki którym tworzymy się jako ludzie. Człowiek dysponuje wolną wolą, niezaleŜną od 
czynników zewnętrznych. Dzięki woli stawiamy sobie cele i dobieramy środki do ich realizacji. KaŜdy 
człowiek jest niepowtarzalny w swoim zachowaniu, nie moŜna więc sformułować ogólnych praw. 
Filozofia powinna zajmować się odpowiedzią na pytanie: kim jesteśmy? 

 
3. Działy filozofii. 
 
ONTOLOGIA - nauka o bycie, tym co istnieje. 

- czym jest materia 

przyrody  społeczny 

myśli 

- artybuty materii: ruch, determinizm, czasoprzestrzeń 

EPISTEMOLOGIA / GNOSEOLOGIA - nauka o poznaniu. 

- co jest przedmiotem wiedzy? cechy otoczenia, czy nasze wraŜenia z nim związane?  
- jakie są źródła wiedzy? wewnętrzne czy zewnętrzne? 

 

- jakie są kryteria prawdziwości wiedzy? co jest prawdą, a co nie? 
- czy moŜna uzyskać wiedzę absolutną? 
- czy istnieją granice poznania? 

ANTROPOLOGIA - kim jest człowiek? 

- co odróŜnia człowieka od zwierząt? 

 
4. Główne klasyfikacje myśli filozoficznej. 

 
1. Główne zagadnienia filozoficzne 
2. Formy idealizmu filozoficznego 
3. Fazy rozwoju filozofii materialistycznej 
4. Monizm i dualizm 
5. Realizm a idealizm 
6. Materializm a spirytualizm 

PrzeŜycia psychiczne: 

- poznawcze - zmysłowe, rozumowe 
- emocjonalne 
- wolicjonalne 

Podstawowe zagadnienie filozofii: róŜnica między duchem i materią. 
Demokryt: świat jest materialny, złoŜony z atomów. Istnieją dusze, ale one równieŜ są materialne. 
Tomasz z Akwinu: byt składa się z duszy i ciała. Dusza jest ponadczasowa, chociaŜ ma początek w czasie. 
Kartezjusz: ciało i dusza są przeciwstawne. Ciało zajmuje przestrzeń (rozciągłe). Dusza jest nierozciągła. 
4 kryteria wyróŜniania kierunków myśli filozoficznych: 

- pierwotność: który z bytów, materialny czy duchowy, jest pierwotny? materializm / idealizm 
- do ilu substancji da się sprowadzić róŜnorodność przedmiotów? monizm / dualizm / pluralizm 
- czy byty istnieją obiektywnie? realizm / idealizm 
- jaka jest natura bytu? materializm / spirytualizm 

Idealizm: byty są konkretnymi przedmiotami bądź ideami (np. dobro, sprawiedliwość, piękno).  

Idea -> przedmiot.  
Platon: świat doznań jest światem cieni. Idee uzewnętrzniają się w przedmiotach i zachowaniach - 
wówczas moŜemy je dojrzeć.  
Istnieją byty ogólne, które nie są związane z konkretnymi przedmiotami. 
Działanie człowieka: porównujemy przedmioty, wyodrębniamy cechy wspólne i tak powstaje pojęcie 
ogólne. Platon reprezentował idealizm obiektywny: idee i pojęcia ogólne istnieją bez naszego wpływu. 

Materializm: myślenie i Ŝycie duchowe są funkcjami materii, wysoko wyspecjalizowanej. 
Monizm: materialistyczny (wszystko jest materią) lub idealistyczny (wszystko jest ideą). 
Dualizm: istnieją zarówno materia, jak i duch. Arystoteles: rzeźba składa się z granitu i kształtu. KaŜdy 

byt posiada formę i materiał. 

Realizm: to, co istnieje, jest obiektywne. Zarówno idealiści, jak materialiści są realistami. 
Idealizm subiektywny: cechy zjawisk i przedmiotów powstają dopiero wtedy, gdy je postrzegamy. 

Przykład: nie istnieje przedmiot „armia”, my tak jedynie nazywamy grupę Ŝołnierzy o pewnych 
cechach. 

Arystoteles wyróŜniał dwie kategorie bytów: zaleŜne i niezaleŜne. Przykład: „młodość” jest bytem 

zaleŜnym, bo istnieje wówczas, jeśli istnieją ludzie młodzi. 

 
5. Materia. 
 
Czy materia jest ciągła, czy dyskretna? 

Anaksymenes twierdził, Ŝe materia jest ciągła i wszystko jest złoŜone z pramaterii. 
Leukyppos i Demokryt reprezentowali koncepcję atomistyczną: materia składa się z niepodzielnych 
elementów, zwanych atomami. 

Koncepcja atrybutywistyczna: szukanie wspólnych własności materii, takich jak nieprzenikliwość czy 

cięŜar. W XVII wieku odkryto, Ŝe cięŜar (masa grawitacyjna) jest zmienny, więc powstało pojęcie masy 
inercyjnej (niezmiennej). Największy wpływ miały odkrycia Newtona. Sformułowano definicję materii: 
ciała mające niezmienną masę, zajmujące określoną przestrzeń i nieprzenikliwe. Dopuszczano istnienie 
substancji niewaŜkich: cieplika, fluidu magnetycznego, eteru. 

XVII w., Hobbs: materia jest tym, co istnieje obiektywnie. Ta definicja szybko okazała się zbyt szeroka. 

Sformułowano inną: materia jest tym, co pobudza nasze zmysły. John Stuart Mill sprecyzował: materią 
jest to, co moŜe wywołać wraŜenia. 

Współczesne rozumienie materii: materia jest obiektywną rzeczywistością, która moŜe wywołać wraŜenie. 

Cechami materii są: ruch, istnienie w czasie i przestrzeni oraz determinizm.  

Nowe odkrycia w fizyce zmieniają te poglądy: moŜna doprowadzić do anihilacji elektronu i pozytonu, w 

związku z czym następuje przemiana materii w dwa kwanty promieniowania gamma. Materia moŜe 
zmieniać się w energię. 

Atom: kiedyś odrzucany, dzisiaj powszechnie uznany. Atomy nie okazały się niepodzielne, odkryto 

mniejsze cząstki (elektrony, protony i neutrony, zwane wspólnie hadronami), Niels Bohr zapoczątkował 
fizykę kwantową. Odkryto oddziaływania silne i słabe, wiele mniejszych cząstek (np. kwarki), materia 
okazała się mieć naturę korpuskularną bądź falową. Nie odkryto cząstki elementarnej (z której 
zbudowane byłyby wszystkie inne). 

 
 
6. Czas i przestrzeń. 
 
Czas i przestrzeń uwaŜano za substancje róŜne od materii. Demokryt twierdził, Ŝe przestrzeń jest 

nieskończona i materialna, natomiast czas wiązał z pojęciem ruchu. 

Newton uznał czas za substancję niematerialną, natomiast przestrzeń za niezaleŜną od istnienia materii. Z 

przestrzeni wynikały miary rozciągłości (rozmiarów) i odległości. 

Kant: czas jest formą wewnętrznego zmysłu - postrzegamy go, odczuwamy jego upływ. I czas, i 

przestrzeń dane są człowiekowi a priori. Zjawiska nie istnieją bez czasu, natomiast czas moŜe istnieć 
bez zjawisk. Czas i przestrzeń nie są własnościami przedmiotów, tylko wytworami naszych władz 
poznawczych. Mamy wrodzoną zdolność postrzegania związków przyczynowo- 
-skutkowych.  

Geometria jest wiedzą o przestrzeni - podkreśla jej subiektywność i niezmienność. 
Koncepcja relatywistyczna: czas i przestrzeń są obiektywnymi formami istnienia materii i od niej zaleŜą. 
Koncepcja atrybutywistyczna (Arystoteles): nie istnieje próŜnia. Nie ma w przestrzeni miejsc „pustych” - 

wszędzie jest materia. Współczesna wiedza to potwierdza: nie ma próŜni, w której nie byłoby jakiegoś 
pola, a pole jest teŜ formą materii. 

RóŜnica między idealizmem a materializmem: w idealizmie dopuszczamy niezaleŜność od czasu lub 

przestrzeni. Leibniz stwierdził, Ŝe czas oznacza następstwo zdarzeń, a przestrzeń wzajemne 
rozmieszczenie, więc nie są one substancjami.  

Współczesna fizyka: przestrzeń i czas są zaleŜne. Ich wymiary są względne, zaleŜą od prędkości. Zmienia 

się ich skala. 

W staroŜytności Euklides stworzył geometrię (od geo-metros, czyli mierzenie ziemi). Piąty aksjomat mówił 

o tym, Ŝe przez punkt nie naleŜący do prostej L moŜna poprowadzić tylko jedną prostą równoległą do 
prostej L (niezmienność przestrzeni).  

Łobaczewski stworzył nową geometrię: według niego suma kątów w trójkącie jest mniejsza od 180, 

długość okręgu nie jest proporcjonalna do promienia, trójkąty są równe kiedy mają równe kąty, a przez 
ww. punkt moŜna poprowadzić co najmniej dwie proste. Wkrótce potem Beltramy wykazał, Ŝe na 
płaszczyznach o krzywiźnie ujemnej geometria Łobaczewskiego jest słuszna. W XIX w. Riemann 
stworzył nowy system, tym razem przez punkt nie dało się poprowadzić Ŝadnej prostej równoległej, a 
trójkąt miał sumę kątów powyŜej 180. Okazało się, Ŝe przy uwzględnieniu teorii Einsteina, geometria 
Riemanna najlepiej opisuje świat. Przestrzeń okazała się więc zmienna, tak jak zmienna jest geometria. 

 
7. Determinizm i związek przyczynowo-skutkowy. 
 
Zasada przyczynowości: kaŜde zjawisko jest wywoływane przez inne, tzn. ma swoją przyczynę. 
Pytamy tylko o konkretne, szczegółowe zjawiska. Obiektywnie moŜemy stwierdzić, Ŝe jedno zdarzenie 

następuje po innym, ale nie moŜna dowieść, Ŝe jest jego skutkiem (Hume). 

Kant: przyczynowość opisują prawa naukowe.  
Wielu fizyków postuluje zastąpienie ZPS zaleŜnością funkcyjną. Metodolodzy: funkcje nie określają czasu, 

tak więc istnieje odwracalność. 

Warunkiem istnienia ZPS jest sprawstwo: czy bez „przyczyny” uzyskamy „skutek”? 
Istnieją przyczyny główne (niezbędne) i towarzyszące. Towarzyszące wystarczają, aby zjawisko zaszło, 

ale w inny sposób. Nawet szczątkowa znajomość przyczyn moŜe więc umoŜliwić nam sformułowanie 
ZPS. 

Mechaniści: gdybyśmy wyselekcjonować przyczyny tak, aby uzyskać związek 1 przyczyna -> 1 skutek, 

moglibyśmy przewidywać wszystkie zjawiska. 

Zjawiska konieczne wynikają z jednej przyczyny, moŜemy je przewidywać. Zjawiska przypadkowe 

wymagają wielu przyczyn. Ocena zaleŜy od punktu odniesienia: dla meteorologa deszcz jest zjawiskiem 
koniecznym, natomiast dla przechodnia - przypadkowym. 

ZPS stanowi podstawę determinizmu. 
Determinizm religijny: los człowieka wyznaczany jest przez Boga. Fatalizm: wszyscy jesteśmy skazani, 

jesteśmy marionetkami, nie mamy na nic wpływu. Teleologia (finalizm): świat podąŜa w określonym 
kierunku. 

Prawa dynamiczne określają jednoznaczne zaleŜności, natomiast prawa statystyczne są niejednoznaczne. 

Do połowy XIX zakładano, Ŝe dynamiczne opisują świat kompletnie, natomiast statystyczne wynikają 
jedynie z niedoskonałości narzędzi poznawczych. Odkrycia Bohra i Heisenberga w zakresie fizyki 
kwantowej dowiodły, Ŝe prawa statystyczne są pierwotne i niektóre zjawiska nie podlegają zasadzie 
przyczynowości. 

W drugiej połowie XIX w. Hegel stwierdził, Ŝe rozwój społeczeństwa zaleŜy od „rozumu świata”, innymi 

słowy od „historii”, która działa przez jednostki i całe narody, warunkując ich zachowania. Niektóre 
narody są stworzone do zajęcia poczesnego miejsca w owej historii (te poglądy nagięli i przejęli później 
naziści). 

Bergson uwaŜał inaczej: nie moŜemy przewidzieć np. ewolucji biologicznej. Z kolei Planck twierdził, Ŝe 

naleŜy dąŜyć do formułowania praw dynamicznych. 

 
8. Zagadnienie wolności.  
 
Czy człowiek jest wolny? Czy moŜe decydować? 
Jako istota przyrodnicza, człowiek podlega prawom przyrody. Jako istota społeczna, kształtuje swoją 

osobowość. Istnieją normy moralne, którym trzeba się podporządkować, w związku z czym mamy 
ograniczone moŜliwości zaspokajania naszych potrzeb. 

W języku potocznym „wolność” oznacza uwolnienie od ograniczeń, więzów, przywiązania do miejsca. 
Katolickie pojmowanie wolności: oznacza ona uwolnienie się od grzechu. Wolność wewnętrzna nie zaleŜy 

od zewnętrznej swobody (św. AmbroŜy). Mamy wolność wyboru (wolną wolę): decyzje nie muszą być 
wynikiem ingerencji z zewnątrz. Nie moŜna zmusić się do chcenia czegoś. 

ZaleŜymy od Boga, który wpływa na nasze myśli i pragnienia. Św. Augustyn nie umiał pogodzić tego z 

wolnością i ograniczał się do twierdzenia, Ŝe Bóg daje nam łaskę, natomiast wolność naleŜy 
rozpatrywać jako umiejętność odepchnięcia grzechu. Więźniowi paradoksalnie łatwiej osiągnąć tę 
wolność. Tomasz z Akwinu stwierdził, Ŝe moŜemy wybrać dobro, bo poŜądamy dobra doskonałego. 
Wola zachowuje swobodę względem przedmiotu. Rozum pozwala rozwaŜyć wartość dóbr. 

Dzisiaj: ludzie nie wiedzą, czym jest wolność. Świerzawski: jest to pełnia Ŝycia umysłowego, czyli 

pełniejsze poznanie prawdy i dobra. 

Egzystencjalizm: absolutnie wolna wola. Osobowość nie jest zdeterminowana; człowiek tworzy sam siebie. 
Czy wolność się na coś przydaje? Nieograniczona wolność prowadzi do ograniczenia wolności innych. 
Czym jest wola? Niektórzy filozofowie twierdzą, Ŝe wola to: 

- dąŜenia zmysłowe (sensualiści) 
- popędy (freudyści) 
- środki obrony przed brakiem poczucia bezpieczeństwa 
- konieczność społeczna (znany nam reprezentant: dr Sauś) 
- pojedyncze przeŜycia (neopozytywiści) 

Chcenie wynika z tego, co myślimy, a to z kolei - z doświadczenia Ŝyciowego. Zakres chcenia jest 

nieograniczony, ale nierówny (kaŜdy chce i będzie chciał czego innego). 

Materializm: wolność składa się z woli (nie chcę chodzić na zajęcia) i wolności działania (muszę, bo mnie 

wyleją ze studiów). 

PapieŜ: wolność umysłowa, wewnętrzna, jest wolnością prawdziwą. Wolność nie oznacza czynienia co się 

chce (wolność fałszywa), ale umiejętności uwolnienia się od zła.  

Leszek Kołakowski: zarówno dobry, jak i zły człowiek jest wolny. Wolność jest dana i równocześnie zadana 

- czyniąc zło nadal jesteśmy wolni. Czasem nie jest waŜniejsza wolność obiektywna, ale wolność 
wyboru (zgwałcona dziewczyna w ciąŜy decyduje się urodzić dziecko - dokonuje wolnego wyboru w 
sytuacji pozornego zniewolenia).  

Wolność słowa: dwie prawdy. Pierwsza: wolność słowa to podstawa praw obywatelskich. Druga: niektórzy 

ludzie z wolności słowa korzystają w celach obiektywnie złych: szerzenia przemocy, nienawiści, 
pornografii. Dlatego często pojawiają się głosy za przywróceniem cenzurowania takich przekazów, bo 
wynikają z nich przestępstwa nieletnich i upadek wartości rodzinnych. Rozwój mediów sprawia, Ŝe 
wprowadzenie cenzury jest niemoŜliwe technicznie. 

Tolerancja: wobec tego, czego nie aprobujemy. Dyskusje: czy powinna być całkowita? 
Wolność pozytywna: do czegoś (wiary, poglądów, bogacenia się) 
Wolność negatywna: od czegoś (od strachu, cenzury, niewiedzy, przymusu) 
John Locke: człowiek ma trzy prawa naturalne: do Ŝycia, wolności i własności. 
 
9. Psychoanaliza. 
 
Czy nasza osobowość jest determinowana przez biologię, czy społeczeństwo? 
Naturaliści: ludzkie zachowania wynikają z genów i są wspólne dla wszystkich. Człowiek jest częścią 

świata przyrody, jego rozwój jest ciągiem dalszym ewolucji. Człowiek kieruje się dwoma instynktami: 
agresji oraz afiliacji. Okazały się za wąskie: w niektórych społeczeństwach nie występowały zachowania 
uwaŜane za instynktowne. 

Determiniści socjologiczni: dr Sauś. Z dziecka da się zrobić kaŜdego. 
Dzisiejsze poglądy: na człowieka wpływa zarówno natura, jak wychowanie. RóŜne teorie n/t stosunku 

wpływu tych dwóch czynników. Kultura materialna (cywilizacja) i duchowa. Co wynika z natury, a co z 
kultury?  

Sprzeczność między interesami jednostki i ogółu (natura vs kultura). 
 
Główne postacie psychoanalizy: 
- Zygmunt Freud - lekarz, psychiatra. Stworzył pojęcia: podświadomości, kompleksu Edypa i Elektry, 

libido, motywacji podświadomej, seksualizmu dziecięcego. Dzieła: „Wstęp do psychoanalizy”, 
„Psychopatologia Ŝycia codziennego”, „Ego i id”, „Totem i tabu” 

- Erich Fromm: psychoanaliza humanistyczna. Socjologiczne podejście. „Ucieczka od wolności”, 

„Zapomniany język”, „O sztuce miłości” 

- Alfred Adler - uczeń Freuda 
- Gustaw Jung, psychiatra: „Typy psychologiczne”, „Nowoczesny mit”, „Archetypy i symbole” 
- Karen Horney - neopsychoanaliza. 
Freud: badania nad człowiekiem. śycie psychiczne świadome i nieświadome (podświadome). Właśnie w 

podświadomości zostają ślady naszych przeŜyć. Uczucia, fobie, depresja - z podświadomości, w której 
gromadzą się się przeŜycia i nierozwiązane konflikty. Metoda ich rozwiązywania: aby „ja” (Ego) było 
tam gdzie „ono” (Id). Wydobywamy podświadomość do świadomości. Istnieje „nadjaźń” (super ego) - 
wartości wcielane przez rodziców w początkowym okresie rozwoju człowieka. 

Koncepcja Freuda obejmowała zasadę zachowania energii oraz woluntaryzm (czyli wolną wolę). Człowiek 

miał byś systemem energetycznym z wolą Ŝycia. Jest w stanie chwiejnej równowagi. 

„Id” lub „ono” to potencjał energetyczny. Nadmiar energii wywołuje potrzebę wyładowania go poprzez 

przyjemność. Potrzeby są zaspokajane przez świat zewnętrzny. Id wynika z biologii, jest proste, 
nieświadome i kieruje się zasadą przyjemności. 

„Ego”, „ja” - powstaje ze spostrzeŜeń, myśli. Ukierunkowane na zaspokojenie potrzeb seksualnych. 

Społeczeństwo ogranicza sposoby zaspokojenia. Ego to świadomość, umoŜliwia zaspokajanie popędów 
bez szkody dla innych ludzi.  

Super Ego - wartości społeczne, zaakceptowanie zakazów, wewnętrzna siła karcąca, sumienie. 
Libido: popęd seksualny, później ogólnie - popęd będący instynktem Ŝycia. Eros - kreujący. WiąŜe się z 

ogranicznymi czynnościami organizmu.  

Instynkt śmierci, Tanatos - agresja, destrukcja. 
Rozwój osobowości: Impulsy w id - z napięć, głównie w strefach erogennych. Poszczególne strefy 

dojrzewają kolejno, łącząc się w końcu w popęd płciowy. Impulsy oralne ewoluują od jedzenia do 
przemawiania, krytykowania. Kateksje: szukamy przedmiotu lub czynności, aby zaspokoić potrzeby. 
Np. impulsy pokarmowe: przedmiotem katektycznym jest Ŝywność, a czynnością katektyczną - jej 
spoŜywanie. Środki róŜnią się w zaleŜności od wieku. Rozwój polega na dodawaniu nowych i zmienianiu 
istniejących kateksji. 

Mechanizm identyfikacji: przejmujemy zachowania lub cechy od innych. Ktoś umrze -> chcemy go 

zachować, więc przejmujemy jego zwyczaje. Identyfikacja z agresorem: ze strachu stajemy się tacy, 
jak ci, których się boimy. 

Kompleks Edypa: wczesne impulsy zaspokaja matka, więc chłopiec podświadomie oczekuje, Ŝe jego 

impulsy genitalne równieŜ będą przez nią zaspokajane. Przeszkodą jest ojciec, który staje się wrogiem. 
Kompleks kastracji - obawa przed utratą narządów płciowych. Później uczucia ewoluują - pozostaje 
miłość do matki, seksualność przechodzi na inny obiekt, a ojciec staje się partnerem. 

Mechanizm tłumienia: odpychamy niepoŜądane impulsy. 

Marzenia senne: rozładowanie stłumionych napięć. Środek zastępczy w zaspokajaniu popędów.