KONIE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
88
www.weterynaria.elamed.pl
MAJ-CZERWIEC • 3/2008
ne zmiany dotyczące tego narządu, może
powodować wystąpienie specyficznego
zespołu objawów klinicznych, do których
zalicza się: osowiałość, nadmierne owło-
sienie, nadmierne pragnienie (PD) oraz
wielomocz (PU). Pojawia się specyficzna
sylwetka z uwagi na powiększenie zarysu
powłok brzusznych na skutek przemiesz-
czenia się tkanki tłuszczowej. Zaniki mię-
śniowe i utrata masy ciała są wynikiem
podwyższenia katabolizmu białek. Chore
konie są wyraźnie bardziej podatne na za-
każenia. Rozwija się u nich oporność in-
sulinowa, polegająca na obecności hiper-
glikemii i hiperinsulinemii (11).
Szacuje się, że u 25-80% osobników
dotkniętych schorzeniem może się roz-
wijać niepodatny na leczenie ochwat,
mający związek z nadmiernym wydzie-
laniem kortyzolu przez nadnercza, przy
czym istnieje tu wyraźna analogia ze skut-
kami ubocznymi stosowania glikokorty-
kosteroidów (5, 13). W patogenezie cho-
roby Cushinga koni może być także brana
pod uwagę nadnerczowozależna hiper-
kortyzolemia (pierwszorzędowa nad-
czynność kory nadnerczy). Jest ona spo-
wodowana zmianami nowotworowymi
gruczołów nadnerczowych, lecz z uwagi
na jej rzadkie występowanie, a tym sa-
mym znikomą liczbę przypadków klinicz-
nych, można to zjawisko pominąć w ni-
niejszym opracowaniu (12, 14).
Zespół objawów klinicznych typowych
dla choroby Cushinga koni nie jest wy-
nikiem wyłącznie podwyższonego pozio-
mu ACTH. Love (6) podaje, że zmiany
w zachowaniu dotkniętych osobników,
takie jak: osowiałość i uległość, mogą
być wynikiem podwyższonego pozio-
mu β-endorfin, które są naturalnymi li-
gandami dla receptorów opioidowych.
Według Millingtona i wsp. (8) jest on
60-krotnie wyższy w osoczu oraz 120 razy
wyższy w płynie mózgowo-rdzeniowym
chorych koni w porównaniu do zwierząt
zdrowych. Okada i wsp. (9) stwierdzi-
li ponadto, że w części pośredniej przy-
Choroba Cushinga u koni (equine Cushing’s
disease – ECD, equine pituitary pars interme-
dia dysfunction – EPPID) klinicznie stwier-
dzana jest od lat, jednak ciągle stanowi
przedmiot dociekań naukowych z uwa-
gi na niewyjaśnioną do końca etiopato-
genezę oraz liczne wątpliwości dotyczące
interpretacji wyników badań dodatko-
wych, stosowanych w jej rozpoznawaniu.
Schorzenie nastręcza licznych trudności
w praktyce lekarsko-weterynaryjnej, przy
czym odnosi się to szczególnie do przy-
padków zwierząt młodych oraz będących
w początkowym okresie choroby.
O
BECNE
SPOJRZENIE
NA
ETIOPATOGENEZĘ
Choroba Cushinga dotyczy koni wszyst-
kich ras, głównie w wieku starszym.
Andrews i wsp. (2) stwierdzali choro-
bę u osobników obojga płci, podobnie
jak van der Kolk i wsp. (13), w wieku
od 7. do 33. roku życia, przy czym śred-
ni wiek określono na 22,5 roku. McFar-
lane i wsp. (7) podają, że ECD jest jed-
ną z częstszych chorób koni 15-letnich
i starszych.
Omawiana jednostka chorobowa
może być związana z występowaniem
przerostu, rozrostu lub gruczolaka czę-
ści pośredniej przysadki mózgowej, co
przyczynia się do zwiększenia ekspresji
proopiomelanokortyny (POMC) i wzro-
stu stężenia jej pochodnych, uwalnianych
z narządu w sposób niekontrolowany.
Należą do nich: adrenokortykotropi-
na (ACTH), peptyd kortykotropowopo-
dobny części pośredniej przysadki (adre-
nokortykotropina 18-39 - ACTH 18-39,
corticotropin-like intermediate lobe peptide
– CLIP), β-endorfina i α-melanotropi-
na (α-melanocyte stimulating hormone –
α-MSH) (3, 13, 11). Skutkiem tego zja-
wiska jest wzrost wydzielania kortyzolu
przez gruczoły nadnerczowe.
Zatem gruczolak części pośredniej
przysadki (pars intermedia pituitary adeno-
ma – PIPA), podobnie jak inne wymienio-
dr n. wet. Marcin Gołyński, lek. wet. Agnieszka Pomorska
Zakład Chorób Wewnętrznych Zwierząt Gospodarskich i Koni Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Zwierząt
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej UP w Lublinie
Abstract
Clinical diagnosis of Cushing’s disease
in horses (ECD) is based on examina-
tion of typical clinical signs as: long,
curly coat, lethargy, polyuria, polydipsia,
specific body silhouette, muscle atrophy
and weight loss. However, in animals
under 11 years old and without typi-
cal clinical signs there is a difficulty to
confirm an accurate diagnosis. In this
article we described this syndrome, its
etiopathogenesis and diagnosis.
Key words
equine Cushing’s disease, equine pi-
tuitary pars intermedia dysfunction,
DEX/TRH test
Streszczenie
Rozpoznanie kliniczne choroby Cushin-
ga u koni opiera się na stwierdzeniu
typowych objawów klinicznych, takich
jak: nadmierny wzrost i skręcenie wło-
sa, osowiałość, nadmierne pragnienie,
wielomocz, występowanie specyficznej
sylwetki oraz zaników mięśniowych
i utraty masy ciała. Jednak u zwierząt
do 11. roku życia i bez typowych obja-
wów klinicznych nie można postawić do-
kładnej diagnozy. W artykule omówiono
specyfikę schorzenia z uwzględnieniem
wybranych aspektów etiopatogenezy
i rozpoznawania.
Słowa kluczowe
Choroba Cushinga u koni, dysfunkcja
części pośredniej przysadki u koni, test
DEX/TRH
Choroba Cushinga
u koni
WYBRANE ASPEKTY ETIOPATOGENEZY
I ROZPOZNAWANIA
KONIE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
89
www.weterynaria.elamed.pl
MAJ-CZERWIEC • 3/2008
sadki koni dotkniętych ECD można za-
obserwować zwiększoną liczbę komórek
ACTH-immunoreaktywnych oraz β-en-
dorfino-immunoreaktywnych.
Można założyć, że pojawienie się wy-
mienionych wcześniej dysfunkcji pła-
ta pośredniego przysadki mózgowej
ma związek z pierwotnym czynnikiem
uszkadzającym (np. stan zapalny) lub
jest wynikiem osłabienia podwzgórzo-
wych bodźców hamujących. Uważa się
za istotne, że dopamina jest inhibito-
rem receptorów D2 odpowiedzialnych za
ekspresję POMC w obrębie melanotro-
pów tworzących płat pośredni przysadki.
Orth i wsp. (10) uzyskali wyraźny spa-
dek poziomu pochodnych POMC w su-
rowicy koni z chorobą Cushinga po su-
plementacji dopaminy. Znajduje to wyraz
w wysokiej skuteczności klinicznej ago-
nisty dopaminy, pergolidu, w leczeniu
ECD. Mc Farlane i wsp. (7) wskazują na
5-krotnie mniejszą liczbę zakończeń do-
paminergicznych w płacie pośrednim, co
może świadczyć o neurodegeneracyjnym
dopaminergicznym podłożu choroby Cu-
shinga koni. Ponadto starają się dowieść,
że w powstawaniu schorzenia głów-
ną rolę może odgrywać – wynikający
z niedoborów przeciwutleniaczy – stres
oksydacyjny, którego markerem jest
3-nitrotyrozyna i wzrost jej poziomu.
Konie z ECD wykazywały w tym za-
kresie wyraźne różnice w porównaniu
do grupy kontrolnej, przy czym wśród
zwierząt zdrowych zaznaczał się wyraźny
wzrost poziomu 3-nitrotyrozyny u zwie-
rząt starszych. Dlatego należy sądzić, że
istnieje tu wyraźna analogia z chorobą
Parkinsona u ludzi.
Stres oksydacyjny może mieć ponad-
to związek z zaburzeniami metabolizmu
glukozy oraz opornością insulinową, któ-
ra jest odpowiedzią na podwyższenie po-
ziomu kortyzolu oraz podaż glikokorty-
kosteroidów.
U
ZNANE
ZASADY
ROZPOZNAWANIA
ECD
Diagnostyka kliniczna rozwiniętej po-
staci choroby Cushinga koni z reguły nie
stanowi problemu dla lekarzy praktyków,
jednak we wczesnej fazie schorzenia oka-
zuje się mieć ograniczoną przydatność.
Dlatego istotne jest zastosowanie uzna-
nych procedur diagnostycznych.
Do rozpoznawania wczesnych przy-
padków ECD Eiler i wsp. (4) wprowadzili
skojarzony test hamowania deksameta-
zonem i stymulacji hormonem uwal-
niającym tyreotropinę (TRH) – tzw. test
DEX/TRH. Polega on na stwierdzeniu
wzrostu poziomu kortyzolu po podaniu
TRH oraz braku hamowania wydziela-
nia kortyzolu w 24 godziny po podaniu
KONIE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
90
www.weterynaria.elamed.pl
MAJ-CZERWIEC • 3/2008
deksametazonu. Procedura badania
przedstawia się następująco:
– pobranie krwi żylnej na EDTA, najle-
piej o godz. 16:00,
– podanie dożylne deksametazonu
w dawce 0,04 mg/kg m.c.,
– po 3 godzinach pobranie kolejnej prób-
ki krwi oraz podanie dożylne 1 mg
TRH,
– pobranie kolejnych próbek krwi po ko-
lejnych 30 min oraz po 24 godzinach od
początku badania.
Próbki wiruje się w celu uzyskania
osocza, w którym dokonuje się pomiaru
poziomu kortyzolu z użyciem testu ko-
mercyjnego w dowolnym laboratorium.
Podwyższenie wyjściowego poziomu
kortyzolu może zostać stwierdzone u ko-
ni z ECD, jednak poziom normalny lub
obniżony nie wyklucza obecności gru-
czolaka części pośredniej przysadki (1).
Rozpoznanie laboratoryjne choroby Cu-
shinga koni może zostać postawione na
podstawie następujących danych: po
3 godzinach od podania deksametazo-
nu dochodzi do obniżenia poziomu kor-
tyzolu, wartość poziomu kortyzolu po
30 min od podania TRH wzrasta o 66%
lub więcej, stężenie kortyzolu wraca do
wyjściowego po 24 godzinach od poda-
nia deksametazonu.
Metoda ta została poddana ocenie
Andrewsa i wsp. (2), którzy porównali
uzyskiwane za jej pomocą wyniki z tzw.
złotym standardem, tj. wynikami uzyska-
nymi w badaniu histopatologicznym gru-
czołów przysadkowych 44 koni hospita-
lizowanych, m.in. z objawami ochwatu
kopytowego, kulawizny, wychudzenia
i ślepoty. Badaniem histopatologicznym
stwierdzili u 16 koni ECD – u 2 z nich
w teście DEX/TRH stwierdzono wyni-
ki fałszywie negatywne. Wśród 28 koni,
które nie wykazywały zmian w badaniu
histopatologicznym, u 6 stwierdzono re-
akcje fałszywie dodatnie w teście DEX/
TRH. Czułość testu oceniono na 88%,
zaś specyficzność na 79%.
P
ODSUMOWANIE
Ustalono, że przydatność testu DEX/
TRH wzrasta wraz z wiekiem badanych
osobników, przy czym najwyższa jest po-
wyżej 11. roku życia. U zwierząt młod-
szych ze słabo nasilonymi objawami
klinicznymi napotykamy na wiele trud-
ności diagnostycznych, dlatego w celu
postawienia pewnego rozpoznania cho-
roby Cushinga u takich koni koniecz-
ne jest wypracowanie kryteriów rozpo-
znawczych. Muszą one opierać się na
wynikach wykonanego według ustalonej
instrukcji badania klinicznego podejrza-
nych zwierząt oraz wynikach testu DEX/
TRH. Powinny uwzględniać także:
– wiek koni,
– poziom β-endorfin w osoczu (oraz
ewentualnie innych pochodnych
POMC),
– występowanie oporności insulinowej,
– ocenę st anu ant yoksydacy jnego
ustroju.
Piśmiennictwo
1. Andrews F.M., Eiler H., Oliver J.W., Fecte-
au K.A., Green E.M., McCracken M.: Dia-
gnosis of Pituitary Adenoma by Using a Com-
bined Dexamethasone Suppression and TRH
Stimulation Test. “AAEP Procedings”, 1997,
43, 349-351.
2. Andrews F.M., Frank N., Sommerdahl C.S.,
Eiler H., Rohrbach B.W., McCracken M.:
Diagnostic Value of a Combined Dexametha-
sone Suppression/Thyrotropin-Releasing Hor-
mone Stimulation Test in Equine Cushing’s
Disease. 50th Annual Convention of the
American Association of Equine Practi-
tioners, 2004 Denver, CO, USA.
3. Dybdal N.O., Harreaves K.M., Madi
gan
J.E., Gribble D.H., Kennedy P.C., Staben-
feldt B.H.: Diagnostic testing for pituitary pars
intermedia dysfunction in horses. “J. Am. Vet.
Med. Assoc.”, 1994, 204, 627-632.
4. Eiler H., Oliver J.W., Andrews F.M., Fecte-
au K.A., Green E.M., McCracken M.: Re-
sults of a combined dexamethasone suppres-
sion/thyroid-releasing hormone stimulation test
in healthy horses and horses suspected to have
a pars intermedia pituitary adenoma. “J. Am.
Vet. Med. Assoc.”, 1997, 211, 79-81.
5. Hillyer M.H., Taylor F.R.G., Mair T.S.,
Murphy D., Watson T.D.G., Love S.: Dia-
gnosis of hyperadrenocortism in the horse.
“Equine Vet. Edu.”, 1992, 4, 131-134.
6. Love S.: Equine Cushing’s disease. “Br. Vet.
J.”, 1993, 149, 139-153.
7. McFarlane D., Donaldson M.T., Saleh T.M.,
Cribb A.E.: The Role of Dopaminergic Neuro-
degeneration in Equine Pituitary Pars Interme-
dia Dysfunction (Equine Cushing’s Disease).
49th Annual Convention of the American
Association of Equine Practitioners, New
Orleans, Louisiana 2003.
8. Millington W.R., Dybdal N.O., Dawson R.Jr,
Manzini C., Mueller G.P.: Equine Cushing’s
disease: differential regulation of beta-endor-
phin processing in tumors of the intermedia-
te pituitary. “Endocrinology”, 1988, 123,
1598-1604.
9. Okada T., Yuguchi K., Kiso Y., Morikawa Y.,
Nambo Y., Oikawa M, Sasaki F.: A case of
a pony with Cushing’s disease. “J. Vet. Med.
Sci.”, 1997, 59, 707-710.
10. Orth D.N., Holscher M.A., Wilson M.G.,
Nicholson W.E, Plue R.E., Mount C.D.:
Equine Cushing’s disease: plasma immuno-
reactive proopiolipomelanocortin peptide and
cortisol levels basally and in response to dia-
gnositic tests. “Endocrinology”, 1982, 110,
1430-1441.
11. Schott H.C.: Pituitary pars intermedia dys-
function: Equine Cushing’s disease. “Vet. Clin.
N. Am. Equine Pract.”, 2002, 18, 237-270.
12. Van der Kolk J.H., Ijzer J., Overgaauw P.A.,
van der Linde-Sipman J.S.: Pituitary-inde-
pendent Cushing’s syndrome in a horse. “Equ-
ine Vet. J.”, 2001, 33, 110-112.
13. Van der Kolk J.H., Kalsbeek H.C., van Gar-
deren E., Wensing T., Breukink H.J.: Equ-
ine pituitary neoplasia: a clinical report of 21
cases (1990-1992). “Vet. Rec.”, 1993, 133,
594-597.
14. Van der Kolk J.H., Mars M.H., van der Ga-
ag I.: Adrenocortical carcinoma in a 12-year-
-old mare. “Vet. Rec.”, 1994, 134, 113-115.
dr n. wet. Marcin Gołyński
Zakład Chorób Wewnętrznych
Zwierząt Gospodarskich i Koni
Katedra i Klinika Chorób
Wewnętrznych Zwierząt
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
UP w Lublinie
20-612 Lublin, ul. Głęboka 30
e-mail: marcelgo@op.pl
fot. Shutters
tock