Przewodnik
Lekarza
42
p r a k t y k a m e d y c z n a
Zastosowaniu i rozpowszechnie-
niu aparatów do pomiaru glikemii
w warunkach domowych (glukome-
try), automatycznych dozowników
insuliny (peny) oraz nowych posta-
ci insulin humanizowanych towa-
rzyszy³o opracowanie nowej kon-
cepcji leczenia: mia³o ono poprzez
czêste pomiary glikemii i zintensy-
fikowan¹ insulinoterapiê bardziej
naœladowaæ fizjologiczny rytm na-
turalnego wydzielania insuliny ni¿
metody stosowane poprzednio.
Obecnie przyjmuje siê, ¿e najpew-
niejszym sposobem uzyskania sta-
nu metabolicznego wyrównania cu-
krzycy insulinozale¿nej u dzieci jest
sprawowanie samokontroli w opar-
ciu o kilkakrotne pomiary glikemii
w ci¹gu dnia w po³¹czeniu z inten-
sywn¹ insulinoterapi¹.
Przytoczone poni¿ej kryteria wy-
równania metabolicznego cukrzycy
oraz algorytmy postêpowania profi-
laktycznego w stosunku do rozwo-
ju retinopatii i nefropatii u dzieci
i m³odzie¿y zosta³y opracowane
i przyjête w Klinice Chorób Dzieci
Instytutu Pediatrii Akademii Me-
dycznej w £odzi.
Wskaźniki dobrego
wyrównania metabolicznego
cukrzycy
Dobre wyrównanie metaboliczne
cukrzycy obejmuje:
T glikemiê: badanie wykonywane
jest przez pacjenta za pomoc¹ glu-
kometru:
– 4 razy dziennie przed g³ównymi
posi³kami i przed snem – glike-
mia przedposi³kowa,
– 1–2 razy w tyg. po posi³ku – gli-
kemia poposi³kowa,
– 1–2 razy w mies. – nocny profil
glikemii (tab. 1.),
T badanie kontrolne HbA1c: nale-
¿y je wykonywaæ co 2–4 mies.
(tab. 2.),
T badanie lipidogramu: wykonywane
raz w roku; jeœli wyniki by³y niepra-
wid³owe, badanie kontrolne nale¿y
powtórzyæ po 3–6 mies. (tab. 3.),
T prawid³owy rozwój fizyczny
u dzieci:
– fizjologiczny przyrost masy cia³a,
– fizjologiczne wzrastanie, ade-
kwatne do wzrostu masa cia³a,
T prawid³owy rozwój fizyczny
u m³odzie¿y:
– prawid³owy indeks masy cia³a
(BMI) M<25; K<24,
T brak ostrych powik³añ cukrzycy:
– œredniociê¿kich i ciê¿kich incy-
dentów hipoglikemii,
– incydentów kwasicy ketonowej,
T brak objawów przewlek³ych powi-
k³añ naczyniowych.
NajgroŸniejszymi powik³aniami
cukrzycy insulinozale¿nej ujawnia-
nymi w wieku rozwojowym s¹:
T retinopatia cukrzycowa,
T nefropatia cukrzycowa.
Oba te powik³ania s¹ nastêpstwem
mikroangiopatii cukrzycowej (wielo-
narz¹dowego procesu patologiczne-
go dotycz¹cego w³oœnic oraz naczyñ
têtniczych i ¿ylnych o œrednicy
mniejszej od 100
µ
).
Czêstoœæ wystêpowania i stopieñ
ciê¿koœci retinopatii cukrzycowej
zwiêksza siê w miarê czasu trwania cu-
krzycy. Wg doniesieñ, wystêpuje ona:
T po 5 latach choroby u 1–18 proc.,
T po 6–10 latach u 22–56 proc.,
T po 11–16 latach u 67–88 proc.
chorych.
Niektórzy autorzy podkreœlaj¹
niewielki odsetek (ok. 3 proc.) jej
wystêpowania u pacjentów poni¿ej
15. roku ¿ycia, choruj¹cych na cu-
krzycê krócej ni¿ 5 lat. Inni opisuj¹
jej zaawansowan¹ postaæ (retinopatiê
proliferacyjn¹) a¿ u 31 proc. kobiet
i 15 proc. mê¿czyzn poni¿ej 20. roku
¿ycia. Retinopatia cukrzycowa jest
jedn¹ z najczêstszych przyczyn œle-
poty: w³aœnie z jej powodu ryzyko
utraty wzroku u pacjentów z cukrzy-
c¹ jest 25-krotnie wy¿sze ni¿ w po-
zosta³ej czêœci populacji.
Mechanizmy patogenetyczne po-
woduj¹ce wyst¹pienie i rozwój reti-
nopatii nie s¹ do koñca poznane.
Wiele uwagi poœwiêcono badaniu
czynników wp³ywaj¹cych na ten pro-
ces. Oprócz wspomnianego zwi¹zku
miêdzy retinopati¹ a czasem trwania
cukrzycy, najbardziej podkreœlany
jest wp³yw z³ej kontroli metabolicz-
nej. Znaczenie innych opisywanych
czynników, jak np. palenia tytoniu,
poziomu cholesterolu, uwarunkowañ
genetycznych, p³ci, nadciœnienia jest
najczêœciej dyskusyjne i wymaga dal-
szych obserwacji. Niektórzy autorzy
wskazuj¹ na zwi¹zek miêdzy obec-
noœci¹ antygenów HLA DR3 i DR4
a wystêpowaniem retinopatii.
Jerzy Bodalski
Przewlekłe
powikłania
cukrzycy
u dzieci i młodzieży
– sposoby zapobiegania
Głównym celem leczenia chorych na cukrzycę insulinozależną
jest uzyskanie stanu prawienormoglikemii, czyli osiągnięcie
w systematycznej domowej samokontroli co najmniej 90 proc.
wartości glikemii w zakresie 60–160 mg/dl (3,3–8,8 mmol/l)
oraz stężenia hemoglobiny glikowanej HbA1c poniżej 6,5 proc.
Do niedawna terapia cukrzycy typu I ograniczała się do 1–2
wstrzyknięć mieszaniny insulin o krótkim i przedłużonym
działaniu, dawkowanych w oparciu o 3-krotne w ciągu doby
oznaczenie poziomu cukromoczu i sporadyczną kontrolę gli-
kemii. W ciągu ostatnich lat nastąpiły w tej dziedzinie znacz-
ne zmiany.
Przewodnik
Lekarza
43
p r a k t y k a m e d y c z n a
Niekwestionowane
znaczenie
praktyczne ma ustalenie, ¿e czêstoœæ
oraz stopieñ ciê¿koœci retinopatii ko-
reluje dodatnio z poziomem hemo-
globiny glikowanej – powszechnie
uznanego wskaŸnika wyrównania
cukrzycy w okresie kilku miesiêcy
poprzedzaj¹cych badanie. Stwier-
dzono ponadto, ¿e u osób z rozwi-
niêt¹ retinopati¹, czêœciej wystêpuje
w wywiadzie sk³onnoœæ do ketoaci-
dozy i chorzy tacy s¹ czêœciej hospi-
talizowani ni¿ pacjenci bez retinopa-
tii. Wskazuje siê równie¿ na znacze-
nie racjonalnego leczenia cukrzycy
od najwczeœniejszego okresu choro-
by. OpóŸnienie wprowadzenia pra-
wid³owej kontroli metabolicznej ma
wp³ywaæ na rozwój retinopatii, na-
wet jeœli póŸniej jest ona sprawowa-
na prawid³owo.
Zwi¹zek miêdzy wystêpowaniem
retinopatii a z³ym wyrównaniem me-
tabolicznym cukrzycy udokumento-
wa³y szerokie badania epidemiolo-
giczne prowadzone w Stanach Zjed-
noczonych w ramach programu
Diabetes Control and Complications
Trial, opublikowane w 1993 r. Wyka-
za³y one, ¿e wraz z wprowadzeniem
zintensyfikowanej insulinoterapii
i zmniejszeniem poziomu HbA1c
œrednio do wartoœci 7,2 proc., wystê-
powanie retinopatii uleg³o obni¿eniu
o 47–76 proc. Stwierdzenie to w po-
wa¿nym stopniu wyznaczy³o kieru-
nek dzia³añ zwi¹zanych z profilakty-
k¹ powik³añ cukrzycy w narz¹dzie
wzroku, podnosz¹c jednoczeœnie za-
gadnienie wczesnej diagnostyki
zmian naczyniowych siatkówki do
rangi problemów podstawowych.
Wi¹¿e siê to zarówno z mo¿liwoœci¹
natychmiastowego zintensyfikowa-
nia leczenia, jak i wyeliminowania
b³êdów pope³nianych przez pacjenta
w samokontroli cukrzycy.
Zasadnicz¹ rolê w wykrywaniu re-
tinopatii w przebiegu cukrzycy ma
badanie oftalmoskopowe, pozwalaj¹-
ce na ocenê stopnia obserwowanych
zaburzeñ i œledzenie ich dynamiki.
Nie ulega w¹tpliwoœci, i¿ systema-
tyczna kontrola okulistyczna z bada-
niem dna oka powinna byæ sta³ym,
koniecznym i integralnym elementem
badañ okresowych u chorych z cu-
krzyc¹. Dane epidemiologiczne wska-
zuj¹, ¿e pierwszy kontakt dziecka
chorego na cukrzycê z lekarzem oku-
list¹ winien nast¹piæ najpóŸniej w 5.
roku trwania choroby, równie¿ przy
braku jakichkolwiek dolegliwoœci ze
strony narz¹du wzroku.
Równie istotnym badaniem po-
zwalaj¹cym na systematyczn¹ ocenê
stanu siatkówki u chorych na cukrzy-
cê jest angiografia fluorosceinowa,
która umo¿liwia wykrycie wcze-
snych zmian, np. uszkodzenia w³o-
œnic i ich zwiêkszon¹ przepuszczal-
noœæ, objawiaj¹c¹ siê wyp³ywem flu-
oresceiny poza obrêb naczyñ.
Badanie jest bardziej obiektywne
i dok³adniejsze ni¿ badanie oftalmo-
skopowe, gdy¿ uwidacznia zmiany
przedkliniczne i pozwala oceniæ ich
dynamikê, winno wiêc byæ traktowa-
ne jako cenne uzupe³nienie oceny
dna oka u chorych z cukrzyc¹.
Dalszym postêpem w diagnosty-
ce retinopatii by³o wprowadzenie
fluorometrii cia³a szklistego, pozwa-
laj¹cej w sposób iloœciowy oceniæ
stan bariery naczyniowo-siatkówko-
wej. Pomocne w diagnostyce powi-
k³añ cukrzycowych jest równie¿ ba-
danie elektrofizjologiczne (ERG),
dziêki któremu mo¿na wyodrêbniæ
grupê chorych w bardzo wczesnym
okresie zmian.
Prost¹ metod¹ oceny okresu
przedklinicznego retinopatii cu-
krzycowej jest badanie widzenia
barw. Zauwa¿ono, ¿e w grupie cho-
rych na cukrzycê z prawid³owym
dnem oka u ok. 25 proc. pacjentów
wystêpuj¹ zaburzenia rozpoznawa-
nia barw. Dla oceny przedsiatków-
kowych tworów proliferacyjnych
pomocna okaza³a siê metoda j¹dro-
wego rezonansu magnetycznego
z u¿yciem kontrastu. Niezale¿nie
od coraz doskonalszych metod dia-
gnostycznych dotkniêtego powik³a-
niem narz¹du wzroku, poszukuje
siê ogólnych markerów zagro¿enia
b¹dŸ rozwoju retinopatii. O uszko-
dzeniu œródb³onka naczyniowego
w przebiegu mikroangiopatii cu-
krzycowej œwiadczy podwy¿szony
poziom czynnika von Willebranda.
Stwierdzono tak¿e, ¿e u chorych
z aktywn¹ retinopati¹ wystêpuje
podwy¿szony poziom apolipopro-
teiny A w surowicy krwi.
Z retinopati¹ cukrzycow¹ czêsto
wspó³istnieje proteinuria. Panuje
przekonanie, ¿e zmiany na dnie oka
mog¹ zwiastowaæ zbli¿aj¹c¹ siê lub
ju¿ istniej¹c¹ nefropatiê. Równie¿
obecnoœæ mikroalbuminurii mo¿e
sugerowaæ zagro¿enie rozwojem
TTaabb.. 11..
W
Wyyrróów
wnnaanniiee
m
meettaabboolliicczznnee
gglliikkeem
miiii
Wyrównanie metaboliczne
idealne
dobre
z³e
glikemia przedposi³kowa
mg/dl
70–90
90–120
>120
mmol/l
4,0–5,0
5,1–6,5
>6,5
glikemia poposi³kowa
mg/dl
70–135
135–160
>160
mmol/l
4,0–7,5
7,6–9,0
>9,0
nocny profil glikemii
(godz. 2.00–4.00)
mg/dl
70–130
>130
mmol/l
4,0–7,2
>7,2
TTaabb.. 22..
BBaaddaanniiee
kkoonnttrroollnnee
HHbbAA11cc
HbA1c
Idealne
Dobre
Z³e
<6,2 proc.
6,2-7,5 proc.
>7,5 proc.
TTaabb.. 33..
LLiippiiddooggrraam
m ––
w
waarrttooœœccii
nniisskkiieeggoo
rryyzzyykkaa
Wartoœci niskiego
ryzyka
cholesterol
mg/dl
<185
mmol/l
<4,8
LDL cholesterol
mg/dl
<115
mmol/l
<3,0
HDL cholesterol
mg/dl
>46
mmol/l
>1,2
triglicer ydy
mg/dl
<150
mmol/l
<1,7
Przewodnik
Lekarza
44
p r a k t y k a m e d y c z n a
b¹dŸ wspó³istnieniem retinopatii
proliferacyjnej. Zwiêkszone wyda-
lenie bia³ka z moczem u ludzi cho-
rych na cukrzycê uwa¿ane jest za
wiarygodny wskaŸnik zagro¿enia
rozwojem powik³añ sercowo-na-
czyniowych.
Retinopatia cukrzycowa
– algorytm postępowania
profilaktycznego
Diagnostyka wczesnego
okresu retinopatii
W sk³ad badañ wstêpnych u pa-
cjentów ze œwie¿o rozpoznan¹ cu-
krzyc¹ wchodzi:
T badanie ostroœci wzroku,
T badanie dna oka (oftalmoskopia
i/lub fotografia dna oka) po roz-
szerzeniu Ÿrenic,
T biomikroskopia ga³ki ocznej (ba-
danie w lampie szczelinowej),
T badanie widzenia barw.
Badania kontrolne, wykonywane
raz w roku, obejmuj¹ badania wy-
mienione powy¿ej, a w przypadku
stwierdzenia zaburzeñ w badaniach
podstawowych:
T fluoroangiografiê,
T badanie ciœnienia œródga³kowego,
T polometriê,
T badanie elektrofizjologiczne na-
rz¹du wzroku.
Postępowanie
profilaktyczne i lecznicze
Reedukacja pacjenta obejmuje
przeprowadzenie dok³adnej analizy
stanu wiedzy pacjenta z zakresu sa-
mokontroli cukrzycy oraz uzupe³nie-
nie braków. Poprawa wyrównania
metabolicznego cukrzycy polega na
uzyskaniu przewlek³ego dobrego wy-
równania metabolicznego choroby
(intensywna insulinoterpia: metoda
wielokrotnych wstrzykniêæ, ci¹g³a
podskórna insulinoterapia z u¿yciem
indywidualnych pomp insulinowych).
Normalizacjê lipidogramu mo¿na
osi¹gn¹æ poprzez stosowanie diety ni-
skocholesterolowej, æwiczeñ fizycz-
nych oraz farmakoterapii u m³odzie¿y
i osób doros³ych, przeprowadzanej za
pomoc¹ statyn i fibratów.
Normalna wartoœæ ciœnienia têtni-
czego:
T u dzieci: <90 percentyla wg sia-
tek centylowych,
T u m³odzie¿y: <130/80 mmHg
mo¿na uzyskaæ poprzez:
T farmakoterapiê:
– inhibitory ACE,
– niedihydropirydynowe blokery
kana³u wapniowego,
– blokery receptorów alfa-adre-
nergicznych,
– kardioselektywne beta-blokery.
Przy albuminurii >20
µ
g/min na-
le¿y zmniejszyæ spo¿ycie bia³ek
zwierzêcych do 0,5–0,85 g/kg m.c./d.
Nale¿y unikaæ palenia tytoniu. W far-
makoterapii przepisuje siê leki
uszczelniaj¹ce naczynia oraz witami-
nê E, w retinopatii proliferacyjnej
mo¿na zastosowaæ fotokoagulacjê
laserow¹.
Badania diagnostyczne
monitorujące powikłanie
Nefropatia cukrzycowa jest obok
retinopatii drugim najpowa¿niej-
szym powik³aniem cukrzycy insuli-
nozale¿nej. Wg danych epidemiolo-
gicznych wystêpuje u 30–50 proc.
chorych, czêœciej p³ci mêskiej. War-
to podkreœliæ, ¿e na rozwój nefropa-
tii nara¿one s¹ osoby, u których cu-
krzyca wyst¹pi³a przed 15. rokiem
¿ycia, a wiêc ca³a chora na cukrzycê
populacja wieku rozwojowego.
Wœród osób doros³ych nefropatia cu-
krzycowa jest najczêstsz¹ przyczyn¹
wtórnego zespo³u nerczycowego,
a u 30 proc. stanowi przyczynê schy³-
kowej niewydolnoœci nerek. U pa-
cjentów w grupie wiekowej 25–40
lat, u których choroba rozpoczê³a siê
w dzieciñstwie, powik³ania nerkowe
stanowi¹ najczêstsz¹ przyczynê zgo-
nów z powodu cukrzycy. Spoœród
chorych z utrwalonym bia³komoczem
pozostawionych bez specjalistycznej
opieki, 50 proc. umiera w ci¹gu 7 lat
od wyst¹pienia bia³komoczu.
Definicja nefropatii cukrzycowej
mimo zgromadzenia znacznej wie-
dzy na temat historii jej naturalnego
rozwoju, pod³o¿a patomorfologicz-
nego i objawów klinicznych nie jest
³atwa do okreœlenia. Nawet w reno-
mowanych opracowaniach podawa-
ne s¹ ró¿ne sformu³owania. Przyczy-
n¹ tych trudnoœci jest brak wyraŸne-
go wyk³adnika pocz¹tku choroby.
Wspó³czesna diabetologia przyjê³a
uwa¿aæ za niego pojawienie siê mi-
kroalbuminurii, czyli wydalania al-
bumin z moczem w granicach
20–200
µ
g/min (20–30 mg/dobê).
Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e przyjê-
cie takiej zasady jest obci¹¿one wy-
raŸnym niedomówieniem, szczegól-
nie w stosunku do dzieci i m³odzie-
¿y chorej na cukrzycê, bowiem
w powszechnie przyjêtym podziale
Mogensena mikroalbuminuria wystê-
puje dopiero w III stadium nefropa-
tii, która najczêœciej wykracza poza
wiek dzieciñstwa. Ogólnie przyjête
definicje nefropatii cukrzycowej nie
uwzglêdniaj¹ wiêc 2 pierwszych sta-
diów nefropatii, przypadaj¹cych
g³ównie na okres wieku rozwojowe-
go. Potrzebna jest œwiadomoœæ, i¿
mikroalbuminuria jest w rzeczywi-
stoœci objawem uszkodzenia b³ony
podstawnej naczyñ w³osowatych
k³êbków nerkowych przez d³ugo-
trwa³y proces powolnej destrukcji na-
rz¹du w wyniku nie do koñca pozna-
nych mechanizmów. Proces ten za-
czyna siê wiele miesiêcy (a nawet
lat) przed wyst¹pieniem mikroalbu-
minurii, a poprzedzaj¹ go nie w pe³ni
wyjaœnione objawy:
T przerost nerek,
T zaburzenia hemodynamiczne
i hydrodynamiczne w nerce.
W ostatnich latach dla skorygo-
wania opisanej niedok³adnoœci wpro-
wadzono pojêcie cukrzycowej choro-
by nerek, obejmuj¹cej równie¿ nie-
prawid³owoœci obserwowane przed
pojawieniem siê mikroalbuminurii.
Ujawnienie wskaŸników zapowiada-
j¹cych pojawienie siê mikroalbumi-
nurii, a w rzeczywistoœci objawów
uszkodzenia nerek we wczesnym
okresie cukrzycy insulinozale¿nej
sta³o siê jednym z g³ównych zadañ
badawczych wyznaczonych przez
Deklaracjê Saint Vincent.
Podobnie jak w przypadku retino-
patii, zwi¹zek miêdzy wystêpowa-
niem nefropatii a z³ym wyrównaniem
metabolicznym cukrzycy udokumen-
towa³y wspomniane ju¿ badania epi-
demiologiczne, prowadzone w Sta-
nach Zjednoczonych w ramach pro-
gramu
Diabetes
Control
and
Complications Trial, które wykaza³y,
¿e wraz z wprowadzeniem zintensy-
fikowanej insulinoterapii i zmniejsze-
niem poziomu HbA1c œrednio do
wartoœci 7,2 proc. wystêpowanie ne-
fropatii obni¿y³o siê o 56 proc.
Przewodnik
Lekarza
46
p r a k t y k a m e d y c z n a
Nefropatia cukrzycowa
– algorytm postępowania
profilaktycznego
Diagnostyka wczesnego
okresu nefropatii
W ramach badania wstêpnego
u pacjentów ze œwie¿o rozpoznan¹
cukrzyc¹ nale¿y wykonaæ:
T badania biochemiczne:
– lipidogram (cholesterol, HDL,
LDL, triglicerydy),
– mocznik,
– kreatynina,
T badania klirensowe nerek: GFR,
ERPF,
T badanie ultrasonograficzne uk³a-
du moczowego,
T renoscyntygrafiê,
T automatyczny ca³odobowy po-
miar ciœnienia têtniczego krwi,
T albuminuriê.
Kontrolne badania, wykonywane
raz w roku (je¿eli w badaniach wstêp-
nych nie by³o odchyleñ) okreœlaj¹:
T albuminuriê:
– normoalbuminaria: <20 µg/min,
– mikroalbumininuria: 20–200
µg/min,
– makroalbuminuria: <200 µg/min.
Je¿eli wartoœæ albumninurii prze-
kracza 20 µg/min, badanie nale-
¿y powtórzyæ 2-krotnie w ci¹gu
12 tyg. Je¿eli jedno z tych badañ
nadal bêdzie wykazywaæ wartoœci
nieprawid³owe, po wykluczeniu
innych przyczyn zwiêkszonej al-
buminurii, nale¿y u pacjenta roz-
poznaæ wczesne stadium nefropa-
tii cukrzycowej,
T badania biochemiczne:
– lipidogram (cholesterol, HDL,
LDL, triglicerydy),
– mocznik,
– kreatynina.
Kontrolne badania co 5 lat obej-
muj¹:
T badania klirensowe nerek: GFR,
ERPF,
T badanie ultrasonograficzne uk³a-
du moczowego,
T renoscyntygrafiê,
T automatyczny, ca³odobowy po-
miar ciœnienia têtniczego.
Postępowanie
profilaktyczne i lecznicze
Reedukacja pacjenta polega na
przeprowadzeniu dok³adnej analizy
stanu wiedzy pacjenta w zakresie sa-
mokontroli cukrzycy oraz usuniêcie
jej niedoborów w zaplanowanym
programie reedukacji. Poprawa wy-
równania metabolicznego cukrzycy,
uzyskanie przewlek³ego dobrego wy-
równania metabolicznego choroby
(intensywna insulinoterpia: metoda
wielokrotnych wstrzykniêæ, ci¹g³a
podskórna insulinoterapia z u¿yciem
indywidualnych pomp insulinowych).
W normalizacji lipidogramu przy-
datna jest:
T dieta niskocholesterolowa,
T æwiczenia fizyczne,
T farmakoterapia u m³odzie¿y i osób
doros³ych – statyny, fibraty.
Normalizacja ciœnienia têtniczego
(do wartoœci u dzieci <90 percentyla
wg siatek centylowych), u m³odzie-
¿y <130/80 mmHg) przebiega przy
pomocy farmakoterapii:
– inhibitory ACE,
– niedihydropirydynowe blokery
kana³u wapniowego,
– blokery receptorów alfa – adre-
nergicznych,
– kardioselektywne beta-blokery.
Przy albuminurii >20
µ
g/min na-
le¿y zmniejszyæ spo¿ycie bia³ek
zwierzêcych do 0,5–0,85 g/kg m.c./d.
Nale¿y równie¿ ograniczyæ poda¿
soli kuchennej w diecie oraz nie pa-
liæ tytoniu.
Badania diagnostyczne
monitorujące powikłanie
Ww. kliniczne problemy cukrzy-
cy typu I nie wyczerpuj¹ listy prze-
wlek³ych powik³añ tej choroby. Naj-
czêœciej w wieku dojrza³ym ujawnia-
j¹ siê kolejne:
T neuropatia cukrzycowa,
T neuropatia wegetatywna,
T choroba niedokrwienna serca,
T stopa cukrzycowa.
Postêp w zakresie profilaktyki
przewlek³ych powik³añ cukrzycy
opiera siê w g³ównej mierze na sta-
³ym pog³êbianiu wiedzy o ich pato-
genezie oraz nieustannym doskona-
leniu sposobów pozwalaj¹cych na
utrzymanie prawienormoglikemii
w ustroju chorego. Hiperglikemii
przypisuje siê nadrzêdn¹ rolê spo-
œród wszystkich rozwa¿anych czyn-
ników etiopatogenetycznych, warun-
kuj¹cych rozwój póŸnych powik³añ
cukrzycy. Spe³nia siê ona poprzez
proces nieenzymatycznej glikozyla-
cji bia³ek, przy³¹czanie reszt sacha-
rydowych do wolnych grup amino-
wych w bia³kach, które modyfikuj¹
ich strukturê i upoœledzaj¹ funkcjê,
uszkadzaj¹c komórki i tkanki.
Zapobieganie przewlek³ym powi-
k³aniom stanowi istotê opieki nad
pacjentem chorym na cukrzycê i jest
najpowa¿niejsz¹ powinnoœci¹ zawo-
dow¹ lekarza wzglêdem cz³owieka
chorego.
prof. dr hab. Jerzy Bodalski
konsultant krajowy
w dziedzinie diabetologii
kierownik Instytutu Pediatrii
Akademii Medycznej w £odzi