Związek Polskich Kawalerów Maltańskich 

Budowanie regionalnego systemu 

wczesnej interwencji

dla rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym

w celu jej wzmocnienia i lepszej integracji społecznej

www.wczesnainterwencja.eu

Maltańskie Centrum Pomocy

30-227 Kraków, Al. Kasztanowa 4A

tel. 0-12-424 14 52

pomoc@centrummaltanskie.e

 

 u  

www.centrummaltanskie.eu

Rola pedagoga specjalnego w zespole wczesnej interwencji

Monika Link- Lenczowska

Problemy z jakimi spotykają się rodzice dziecka z zaburzonym rozwojem.

 Późna diagnoza
 Brak kompleksowości, oraz wczesnej wielospecjalistycznej terapii.



Pomijanie potrzeb rodziców.

 Mała dostępność w zakresie wczesnej wielospecjalistycznej pomocy.  

Wczesna interwencja-  z punktu widzenia terapeutów zespołu wielospecjalistycznego.

 diagnoza musi być stawiana jak najwcześniej



diagnoza musi być nierozerwalnie połączona z rozpoczęciem terapii i rehabilitacji oraz 
pomocy rodzinie

 jeżeli sprecyzowanie pełnej diagnozy wymaga dłuższego czasu, to, na podstawie objawów, 

rehabilitacja i terapia muszą być rozpoczęte w momencie ich dostrzeżenia

 opieka medyczna, w tym rehabilitacja, musi być połączona z opieką psychologiczną, 

pedagogiczną i logopedyczną

 cele i zadania terapii odbywające się w oparciu o diagnozę powinny mieć wymiar 

wielospecjalistyczny (psycholog, pedagog specjalny, rehabilitant)



diagnoza, program oraz ocena rozwoju dziecka i efektów rehabilitacji wymagają wspólnej 
pracy zespołu wielospecjalistycznego, który tworzy warunki integracji, koordynacji i 
kompleksowości oddziaływań.

 jak najwcześniejsza, kompleksowa pomoc obejmująca wszystkie sfery rozwoju dziecka w 

okresie, gdy jego układy są w stadium intensywnego rozwoju daje znaczące efekty i w sposób 
istotny wpływa na stan, rozwój, aktywność, sytuację społeczną i późniejsze losy.

 u znacznej liczby dzieci, wykazujących tylko niewielkie zaburzenia i 

opóźnienia rozwojowe lub nieharmonijny rozwój, wczesna pomoc może doprowadzić do 
całkowitego wyrównania nieprawidłowości. 

 dzieci, których rozwój jest poważniej zaburzony, dzięki wczesnej pomocy mają szansę na 

uruchomienie całego ich pozytywnego potencjału. Działania te zapobiegają również 
pogarszaniu się stanu i utrwalaniu negatywnych skutków uszkodzenia.

 w każdym momencie istnieje możliwość wspomagania rozwoju dziecka, mogą być tylko 

różne cele i efekty oddziaływań terapeutycznych.

 podmiotem wczesnej pomocy ma być nie tylko dziecko ale i jego rodzina, która potrzebuje 

wsparcia psychicznego, informacji, instruktażu i edukacji

 dziecko i rodzina potrzebują prowadzenia opieki w sposób ciągły przez ten sam zespół 

specjalistów, Wsparcie psychiczne , informacje, instruktaże są potrzebne rodzinie nie tylko w 
momencie postawienia diagnozy ale także w trakcie trwania procesu terapeutycznego.

 pomoc powinna być udzielana jak najbliżej miejsca zamieszkania rodziny.

Rola pedagoga specjalnego w procesie diagnozy

•

Pedagog specjalny oraz inni członkowie zespołu z pomocą odpowiedniego przyjętego przez 
zespół narzędzia dokonują diagnozy umiejętności funkcjonalnych dziecka.

•

W zależności od przyjętego narzędzia ( mogą być inwentarze, profile, kwestionariusze, 
arkusze) zaznaczają nabyte umiejętności, aktywności znajdujące się w sferze najbliższego 
rozwoju oraz te które wymagają bardziej szczegółowych obserwacji czy badań, które mogą 
dać dokładniejszą ocenę umiejętności dziecka.

•

Integralną częścią procesu oceny stanowi obserwacja w różnych sytuacjach przebiegu 
interakcji rodzic-dziecko.

Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego 
Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a także z budżetu Rzeczpospolitej 
Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.

•

Pedagog specjalny, psycholog oraz inni członkowie zespołu określają rodzaj i stopień pomocy, 
której należy udzielić dziecku.

•

Pedagog specjalny w programie terapeutycznym określa metody oraz konkretne techniki i 
ćwiczenia, jakimi się będzie posługiwał w procesie stymulowania rozwoju dziecka Ponadto w 
postaci aktywnego instruktażu zaleca rodzicom ćwiczenia do pracy w domu.

•

Pedagog specjalny powinien znać metody czy rodzaj zabaw, które mogą mieć znaczący wpływ na 
poszerzenie zakresu doświadczeń dziecka jak również stymulację jego rozwoju.

•

Oprócz znajomości metod pracy z dzieckiem pedagog specjalny powinien mieć  rozeznanie jaki jest 
wzorzec interakcji rodzic ( opiekunowie) – dziecko. Należy ten styl wbudować w program.

•

Pedagog specjalny powinien na tyle poznać warunki środowiska , w którym  żyje dziecko, aby 
wybrać najbardziej odpowiednie formy oddziaływań w domu ( udogodnienia zastosowane w domu, 
rodzaj zabaw, rytm dnia dziecka i całego domu). Powinien udzielić porady rodzicom, jak 
dostosować środowisko zewnętrzne np. pokoik dziecka dla lepszego jego funkcjonowania np.. 
dziecko niedowidzące.

•

Na proces diagnostyczny, którego celem jest ocena umiejętności funkcjonalnych dziecka 
oraz opis jego interakcji z opiekunami, jako punkt wyjścia do skonstruowania działań 
pomocowych składa się także: dokonywana najczęściej przez pedagoga specjalnego analiza 
środowiska, którym przebywa i będzie przebywać dziecko. Jego zadaniem jest  określenie 
takich aktywności czy umiejętności, które powinno posiadać dziecko, żeby efektywnie 
funkcjonować w określonym środowisku. Tutaj bardzo ważny jest wywiad z rodzicami 
dotyczący funkcjonowania dziecka w domu.

Podczas diagnozy funkcjonalnej pedagog specjalny ocenia następujące sfery funkcjonowania 
dziecka.

•

mała motoryka a w niej: sprawność manipulacyjna, koordynacja wzrokowo-ruchowa, obustronna 
koordynacja, dominacja ręki, 

•

percepcja wzrokowa, percepcja słuchowa, dotykowa, przedsionkowa 

( westibularna), smakowo- węchowa, integracja sensoryczna. 

•

czynności poznawcze.

•

uspołecznienie, a w nich relacje interpersonalne, organizacja wolnego czasu i zabawy, czynności 
samoobsługowe 

•

oraz preferencje a w nich ulubione aktywności, nawyki bądź jeżeli są obecne stereotypie 

•

z rozmowy z rodzicami oraz obserwacji pedagog dowiaduje się, jak dziecko radzi sobie w trudnych 
sytuacjach. 

Program pomocowy, którego współautorem jest pedagog specjalny jest wypadkową:

1. Wstępnej identyfikacji problemu, jeżeli dziecko jest w trakcie diagnozowania problemu, lub 

diagnozy.

2. Gotowości rodziców do współpracy i korzystania z pomocy profesjonalistów.
3. Zawodowego przygotowania i umiejętności  pedagoga  i innych  terapeutów pracujących z rodziną 

i dzieckiem.

4.

Doboru właściwych metod oddziaływania terapeutycznego ( metody pedagogiczne), które mogą się 
zmieniać w trakcie procesu terapeutycznego.

5.

Kontaktu, relacji pedagog specjalny- dziecko; pedagog specjalny – rodzic.

  

Cechy diagnozy funkcjonalnej

 Pozytywna- skoncentrowanie się na tym co dziecko potrafi, nawet jeżeli jest to bardzo drobna 

umiejętność

 Kompleksowa, wieloprofilowa. Obejmująca wszystkie sfery rozwoju a w tym: rozwój fizyczny, 

intelektualny, emocjonalny, rozwój komunikacji i rozwój społeczny. 

 Rozwojowa- powinna wskazywać dynamikę rozwoju



Nieinwazyjny proces diagnostyczny powinien przebiegać w naturalnym procesie terapii 

Diagnoza funkcjonalna to proces mający swoja dynamikę może zależeć od:

 Zmian w funkcjonowaniu osoby badanej
 Zmian warunków zewnętrznych
 Zmian kompetencji badającego  

2

Cechy programu terapeutycznego:

 Program powinien mieć charakter wieloprofilowego oddziaływania rozwój dziecka. Na ogół jest to 

proces bardzo długi.

 Proces terapeutyczny obejmuje : wielospecjalistyczną ocenę rozwoju

( medyczna, psychologiczna, pedagogiczna, logopedyczna oraz ruchowa)



Ukierunkowany na proces terapeutyczny- wyniki diagnozy powinny stanowić podstawę do 
konstruowania programu terapii i na jej podstawie terapeuta, w tym pedagog specjalny powinien 
wiedzieć jakie zastosować metody, techniki w procesie indywidualnego oddziaływania.



Prognostyczny- wynik powinien pozwalać na przewidywanie osiągnięć dziecka

Prowadzenie terapeutyczne dziecka to wnikliwe monitorowanie jego rozwoju a co za tym idzie 
modyfikowanie programu terapii w zależności od zmieniających się potrzeb zdrowotnych, 
rozwojowych dziecka dokonywane przez cały zespół specjalistów czyli psycholog, pedagog specjalny, 
rehabilitant, logopeda pracujących z dzieckiem- idea spotkań ewaluacyjnych oraz dobór 
odpowiednich dla momentu rozwojowego, w którym znajduje się dziecko metod.

Funkcje programu terapeutycznego



Informacyjna - co będziemy robić z dzieckiem- informacje udzielane są nie tylko rodzicom, ale także 
całemu zespołowi specjalistów, którzy pracują z dzieckiem i rodzinom.



Instruktażowa - jak wspomagać rozwój dziecka



Ewaluacyjna - ocena osiągnięć będąca podstawą do modyfikowania programu 

Brak oddziaływań terapeutyczno- rehabilitacyjnych na dziecko może wynikać z braku 
kompleksowości rozumianej w dwóch znaczeniach 

 Łączenia diagnozy lekarskiej z psychologiczną, pedagogiczną logopedyczna i rehabilitacyjną 
 Łączenie diagnozy z programem terapeutycznym

W wyniku tego braku dziecko nie otrzymuje odpowiedniej do swoich potrzeb i możliwości opieki w tym 
stymulacji rozwoju poznawczego, emocjonalnego, społecznego i komunikacji.
W konsekwencji pierwsze bardzo ważne lata dla rozwoju dziecka nie są w pełni wykorzystywane, co 
wpływa negatywnie na dojrzałość do nauki, jej efektywność oraz funkcjonowanie dziecka w późniejszym 
życiu. 
Metody wykorzystywane w terapii pedagogicznej

 Gry i zabawy ogólnorozwojowe



Zabawy fundamentalne

 Metoda Weroniki Sherborne 
 Programy Aktywności Knillów
 Metoda Montessori
 Niedyrektywna terapia zabawą V. Axline
 Pedagogika zabawy
 Poranny krąg- stymulacja polisensoryczna wg. pór roku , z tą metodą związana jest praca z 

żywiołami : powietrze, ogień, ziemi, woda.

 Integracja sensoryczna
 Muzykoterapia
 Baśnioterapia
 Zajęcia w salach doświadczania świata
 Techniki plastyczne
 Zabawy materiałami nieustrukturowanymi.
 Terapia zajęciowa
 Metoda Peto

 Metoda Dobrego Startu

 Metoda E. Gruszczyk - Kolczyńskiej



Program TEACCH dla dzieci autystycznych

3