PIENIĄDZ I WSPÓŁCZESNY SYSTEM

BANKOWY

I. DEFINICJA PIENIĄDZA. 

Wszystkie społeczeństwa od niepamiętnych czasów używają pieniądza w takiej 
czy innej postaci. Pieniądz jest bardzo specyficznym rodzajem aktywów czy 
środkiem przechowywania bogactwa. Przychód z posiadania pieniądza jest 
zazwyczaj bardzo niski - banknoty nie przynoszą żadnego oprocentowania - a 
mimo to jest przedmiotem pożądania, a także ostateczną formą, w którą 
przekształca się każdy inny rodzaj aktywów. Pieniądz ma bowiem za zadanie 
ułatwiać transakcje między podmiotami gospodarującymi i jest niezbędny do 
prawidłowego funkcjonowania współczesnej gospodarki. Aby w pełni się o tym 
przekonać, spróbujmy tylko wyobrazić sobie koszty jakie wymiana barterowa 
nałożyłaby na nasze codzienne życie. Nadal jednak definicja pieniądza pozostaje 
niejasna. Banknoty i monety stanowią pieniądz. Co jednak z saldami obrotów 
bieżących, czekami podróżnymi, rachunkami oszczędnościowymi, innymi 
instrumentami finansowymi? W rzeczywistości istnieje bowiem wiele 
różnorodnych form pieniądza. Zagadnienie podaży pieniądza odłożymy do 
następnego rozdziału. 
Obecnie skoncentrujemy się na popycie na pieniądz. Ponieważ pieniądz nie jest 
idealnym sposobem przechowywania bogactwa, musimy zrozumieć, dlaczego w 
ogóle trzyma się pieniądz w tym celu. Jest to pierwszy krok w kierunku 
zrozumienia roli pieniądza w makroekonomii: jego wpływu na ceny, stopy 
procentowe i ostatecznie na realną działalność gospodarczą. 
Przez długi czas definicja pieniądza była przedmiotem dyskusji, a ostatnio 
wątpliwości zostały jeszcze spotęgowane w efekcie rewolucji komputerowej. 
Niegdyś pieniądzem nazywano złoto, srebro czy niektóre inne towary. Powoli, ale 
zdecydowanie pieniądz papierowy (banknoty) wypierał pieniądz towarowy. 
Następnie przyszedł czas na szerokie wykorzystanie depozytów na żądanie. 
Obecnie szybkość, łatwość i niski koszt przekształcenia jednego rodzaju aktywów 
w inny zamazują tradycyjne rozróżnienie między pieniądzem a innymi 
pokrewnymi formami bogactwa. Prawidłowa definicja powinna uchwycić trwałe 
cechy pieniądza, abstrahując od tych, które mają charakter przejściowy, 
arbitralny czy są specyficzne dla danego kraju. 
Alternatywne i szeroko stosowane podejście polega na definiowaniu pieniądza za 
pomocą jego atrybutów, tj. przez to, co pieniądz robi i dlaczego się nim 
posługujemy. Zaprezentujemy tu kilka kluczowych myśli z bogatej tradycji 
takiego podejścia. 
Pieniądz to środek wymiany. Ludzie wykorzystują go do regulowania rachunków 
niezależnie od tego, co jest kupowane czy sprzedawane. Nadzwyczaj wygodnie 
pieniądz rozwiązuje problem podwójnej zbieżności potrzeb, np. Tomasz sprzedaje
jabłka, a Franciszek interesuje się kupnem pewnej ich ilości, ale sam sprzedaje 
pomidory, których Tomasz kupić nie chce (poszukuje ziemniaków). Bezpośrednia 
wymiana między nimi nie może więc dojść do skutku. Pieniądz w cudowny sposób
rozwiązuje ten problem. 
Pieniądz jako jednostka rozrachunkowa. W gospodarce pieniężnej czy barterowej 
wszystkie dobra byłyby wymieniane zgodnie z ich cenami względnymi (pomidory 
za jabłka, jabłka za ziemniaki, ziemniaki za pomidory). Wraz ze wzrostem ilości 

dóbr rośnie gwałtownie liczba cen względnych. Dla dwóch dóbr jest jedna cena 
względna, dla trzech są trzy takie ceny, a dla pięciu dziesięć. Potrzeba 
znalezienia wspólnego mianownika czy jednostki rozrachunkowej jest oczywista. 
Pieniądz służy jako miernik wartości lub podstawa wyceny wszystkich innych 
dóbr. 
Pieniądz to środek przechowywania wartości i miernik odroczonych płatności. 
Pieniądz rzeczywiści jest rodzajem aktywów i jako taki stanowi jeden ze sposobów
przechowywania bogactwa. Przenosi on środki z chwili obecnej w przyszłość w 
celu późniejszej konsumpcji lub dalszej akumulacji. Wartość pieniądza może 
zmieniać się w czasie, ale to może stać się z każdym innym środkiem 
przechowywania wartości. Podobnie, pieniądz może być wykorzystywany jako 
miernik, za pomocą którego określa się w umowach wartość pożyczek. Występuje
wtedy jako środek odroczonych płatności. 
W obozach jeńców wojennych rolę pieniądza spełniały papierosy. W XIX wieku 
pieniądz występował głównie pod postacią złotych i srebrnych monet. Są to 
przykłady pieniądza towarowego - dobra o zastosowaniu przemysłowym (złoto) 
bądź konsumpcyjnym (papierosy), które równolegle spełniają funkcję środka 
wymiany. Wykorzystywanie na szeroką skalę pieniądza towarowego wymaga albo
ograniczenia zakresu pozostałych zastosowań tego towaru, albo przeznaczenia 
zasobów rzadkich na produkcję dodatkowych jego ilości. Istnieją jednakże mniej 
kosztowne sposoby umożliwiające społeczeństwu wytwarzanie pieniądza. 
Pieniądz symboliczny jest to środek płatniczy, którego wartość, czy też siła 
nabywcza, znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartości jako towaru 
w innych niż pieniądz zastosowaniach. 
Banknot o nominale 10 funtów ma o wiele większą wartość jako pieniądz niż jako 
arkusik wysokiej klasy papieru o wymiarach 3x6 cali. Podobnie jest z bilonem; 
wartość większości monet spełniających funkcje pieniądza jest znacznie większa 
od sumy, jaką można by uzyskać z ich stopienia i sprzedaży metali, z których 
zostały wykonane. Wyrażając zbiorowo zgodę na posługiwanie się pieniądzem 
symbolicznym, społeczeństwo jest w stanie zaoszczędzić zasoby rzadkie 
konieczne do wyprodukowania pieniądza jako środka wymiany. W tym momencie
powstaje jednak pytanie: skoro koszty wytwarzania pieniądza symbolicznego są 
niewielkie, dlaczego nie wszyscy produkują banknoty dziesięciofuntowe? 
Istotnym warunkiem utrzymania funkcji pieniądza symbolicznego, jako 
pośrednika w wymianie, jest ograniczenie kręgu podmiotów upoważnionych do 
jego wytwarzania. Produkcja pieniądza symbolicznego przez podmioty prywatne 
jest prawie zabroniona. 
Społeczeństwo narzuca w pewnym sensie posługiwanie się pieniądzem 
symbolicznym, nadając mu status prawnego środka płatniczego. Prawo stanowi, 
że pieniądz taki należy akceptować jako środek zapłaty. Niemniej jednak nie 
zawsze można wymusić stosowanie prawa. W okresach kiedy ceny rosną bardzo 
szybko, krajowy pieniądz symboliczny może być bardzo kiepskim środkiem 
przechowywania wartości i ludzie niechętnie będą go akceptowali jako środek 
wymiany. Sklepy i przedsiębiorstwa będą wówczas oferowały rabaty przy zakupie
ludziom płacącym złotem lub w walutach obcych, tak jak to było w końcowych 
stadiach Wielkiej Inflacji w Niemczech w 1923 r. Przykłady takie to jednak tylko 
wyjątki potwierdzające regułę. 
We współczesnych gospodarkach rynkowych obok pieniądza symbolicznego 
występuje także pieniądz bezgotówkowy, inaczej: żyrowy lub wkładowy. Pieniądz 
bezgotówkowy jest to środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność 
przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej. Jednym z przykładów takiego 
pieniądza jest: wkład bankowy, ponieważ wkład jest to zobowiązanie banku 
wobec klienta. Jeśli ulokowaliśmy w banku pieniądze, to oznacza to, że bank ma 
wobec nas dług. Możemy w każdej chwili wypisać czek, a bank jest zobowiązany 

do wypłacenia jego równowartości w momencie przedstawienia czeku do 
realizacji. Depozyty (wkłady) bankowe są więc środkiem wymiany, gdyż są 
powszechnie akceptowane jako środek zapłaty. 
W okresie wielkiego kryzysu lat 1929- 1933 wszystkie państwa odstąpiły od 
systemu pieniądza złotego, wprowadzając do obiegu pieniądz papierowy, 
niewymienialny na złoto. Tylko przy regulowaniu należności zagranicznych 
istniała wymienialność banknotów na złoto, która mogła być realizowana za 
pośrednictwem banków. Nowy pieniądz papierowy w latach trzydziestych 
posiadał parytet złoty, tzn. jego jednostki formalne reprezentowały określone 
wagowo ilości złota, jednakże dla posiadaczy pieniądza nie miało to znaczenia, 
ponieważ był niewymienialny na złoto. Złote parytety walut poszczególnych 
krajów służyły do kształtowania ich kursów. Obecnie funkcjonuje symboliczny 
pieniądz papierowy, któremu prawo nadaje wartość i czyni go powszechnie 
akceptowanym środkiem płatniczym. 
Rozwój systemu finansowego doprowadził do powstania pieniądza bankowego, 
zwanego również pieniądzem wkładowym lub depozytowym, służącego do 
rozliczeń bezgotówkowych. Istotę i zasady kreacji tego pieniądza omówimy dalej. 
Obecnie w krajach wyżej rozwiniętych zaczyna funkcjonować pieniądz 
elektroniczny. Jest to elektroniczny zapis wartości na karcie magnetycznej w 
postaci zespołu znaków. Rachunki bankowe znajdują się w pamięci komputera i 
są obciążane lub uznawane elektronicznie za pomocą kart magnetycznych. W 
rozliczeniach międzybankowych przelewy pieniędzy są dokonywane za pomocą 
komputerów, bez konieczności prowadzenia dokumentacji księgowej. 
W rozliczeniu między bankami a ludnością stosowane są trzy formy dokonywania 
transakcji pieniężnych: 
- bankomaty, które za pomocą plastikowej karty identyfikacyjnej umożliwiają 
dokonywanie wpłat, wypłat i przelewów oraz uzyskiwanie wyciągów z rachunków 
bankowych; 
- terminale w punktach sprzedaży w postaci końcówek komputera bankowego, 
umożliwiające sprawdzenie stanu konta kupującego i obciążenie jego rachunku 
bankowego z równoczesnym uznaniem rachunku sprzedawcy; 
bankowość domowa, w której końcówki komputera bankowego zainstalowane w 
domu klientów banku umożliwiają im regulowanie swych zobowiązań bezpośredni
w domu. 

II. CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE POPYT NA PIENIĄDZ I JEGO PODAŻ. 
Z funkcji pieniądza wynika, że posiadanie i stosowanie pieniądza przynosi 
korzyści, w związku z czym na pieniądz istnieje określony popyt, podobnie jak na 
inne dobra. W literaturze ekonomicznej wymienia się trzy powody utrzymania 
pieniądza i istnienia na niego popytu. 
Pierwszy powód wiąże się z pełnieniem przez pieniądz funkcji środka wymiany i 
określany jest mianem transakcyjnego popytu na pieniądz. Transakcyjny popyt 
na pieniądz wynika z dążenia do posiadania zasobów pieniądza w celu realizacji 
przewidywanych zakupów dóbr i usług. Zasoby pieniądza stanowią sumę 
wszystkich zidentyfikowanych form pieniądza posiadanych przez ludność w 
danym momencie. 
Drugi powód utrzymywania pieniądza i istnienia na niego popytu związany jest 
również z funkcją pieniądza jako środka wymiany. Wynika on z dążenia do 
bezpieczeństwa i określany mianem przezornościowego popytu na pieniądz. 
Polega on na tym, że ludzie z góry decydują się na utrzymanie pewnego zasobu 
pieniądza w celu sfinansowania nieprzewidzianych wydatków. 
Trzeci powód posiadania pieniądza wiąże się z funkcją pieniądza jako środka 
przechowywania wartości i określany jest mianem spekulacyjnego popytu na 

http://notatek.pl/pieniadz-i-wspolczesny-system-bankowy?notatka