Żywienie kliniczne C6  

 

4.04.2011 

 

 

 

 

 

sem VI 

 

Osteoporoza 
 
Osteoporoza  jest  układową  chorobą  szkieletu,  która  charakteryzuje  się  wzrastającym  ryzykiem 
złamań  kości  w  następstwie  malejącej  odporności  mechanicznej.  Odporność  mechaniczna  kości 
zależy  od  ich  gęstości  mineralnej  i  budowy  tkanki  kostnej.  W  przebiegu  osteoporozy  występuje 
mała masa kości oraz upośledzona mikroarchitektura tkanki kostnej. 
 
Epidemiologia :Obecnie szacuje się, że w Polsce osteoporoza występuje u około 25% kobiet i 17% 
mężczyzn.  Występowanie  tego  schorzenia  wzrasta  w  starszych  grupach  wiekowych,  obejmując 
70% kobiet po osiemdziesiątym roku życia. W skali światowej choroba ta sięga prawie 50% kobiet 
i około 15% mężczyzn. Epidemiolodzy szacują, iż wśród kobiet 50- letnich osteoporoza występuje 
w 16-  18 %.  Zgodnie z kryteriami rozpoznawania schorzenia przyjętymi  przez WHO, nawet  30% 
kobiet po menopauzie można kwalifikować do grupy osteoporozy. 
 
Szczególnie zagrożone osteoporozą są kobiety w wieku okołomenopauzalnym. W tym czasie spada 
produkcja  estrogenów,  co  wiąże  się  z  utratą  masy  kostnej.  Po  menopauzie  poziom  estrogenów 
zmniejsza się prawie o połowę. Najbardziej narażone są kobiety o drobnej budowie, palące i pijące 
alkohol. Jednak nie jest prawdą, że osteoporoza to choroba „zarezerwowana” dla starszych kobiet. 
Cierpią na nią również starsi mężczyźni, a także niekiedy młodzi ludzie, u których towarzyszy ona 
innym, poważnym chorobom. 
 
Słabość kośćca zwiększa ryzyko złamań, szczególnie: 
- nadgarstka, 
- kręgosłupa, 
- szyjki kości udowej. 
Powoduje również bóle, spadek wagi oraz zniekształcenie sylwetki.  
 
Rodzaje osteoporozy: 



  Pierwotna: samoistna, inwolucyjna (typu I, typu II) 



 

Wtórna: typu I, typu II 

 
Osteoporoza pierwotna, samoistna  
Osteoporoza  samoistna  występuje  u  młodszych  osób-  w  wieku  dziecięcym,  młodzieńczym  lub 
średnim; jest spotykana stosunkowo rzadko , a jej przyczyna pozostaje nieznana. 
Osteoporoza  pierwotna,inwolucyjna   
Typu I: Osteoporoza po menopauzalna, rozwija się u kobiet po menopauzie: 
Pojawia się w wieku 50- 70 lat 
Spowodowana jest niedoborem hormonów, głównie estrogenu 
Ubytek kości postępuje szybko, a ich gęstość gwałtownie spada 
Jest związana przede wszystkim z kręgosłupem i nadgarstkami 
Dotyka również żuchwy, powodując wypadanie zębów 
 
Typu II: Osteoporoza starcza, rozwija się u osób starszych, zarówno kobiet, jak i mężczyzn 
Pojawia się po 70. roku życia 
Spowodowana jest narastaniem zmian związanych z wiekiem 
Ubytek kości nie postępuje tak szybko jak w osteoporozie pomenopauzalnej, a ich gęstość nie jest 
dużo mniejsza 
Jest związana przede wszystkim z kręgami, miednicą, stawem biodrowym i stawem barkowym 
 

Żywienie kliniczne C6  

 

4.04.2011 

 

 

 

 

 

sem VI 

 

Osteoporoza wtórna: 
Typu I: związana z przyjmowaniem leków: 
Może pojawić się w każdym wieku 
Spowodowana jest przyjmowaniem niektórych leków i środków farmaceutycznych, np. steroidów 
Jest związana przede wszystkim z kręgami, kośćmi długimi i stawem biodrowym 
Typu II: powstała w wyniku innej choroby: 



 

Nadczynność tarczycy          



  Choroba Pageta 



  Stwardnienie rozsiane 



 

Reumatoidalne zapalenie stawów 



  Choroby nerek 



 

Cukrzyca insulinozależna 



  Hemofilia 



 

Choroby wątroby 



  Anemia 



  POChP 



 

Rak płuc 



 

Białaczka  



  Choroba Parkinsona 



 

Niektóre choroby genetyczne 

 
Czynniki ryzyka osteoporozy, których nie można wyeliminować: 



  Uwarunkowania genetyczne 



  Uwarunkowania geograficzne 



  Jasna cera 



  Drobna budowa kostno- szkieletowa 



 

Starzenie się, wiek powyżej 40 lat 



 

Usunięcie jajników u kobiet 



 

Wczesne ustanie miesiączkowania 



  Alergia na mleko i jego przetwory 



 

Szczególnie narażone są kobiety, które nie rodziły 

 
Czynniki ryzyka osteoporozy zależne od stylu życia: 



  Uwarunkowania genetyczne 



  Uwarunkowania geograficzne 



  Jasna cera 



  Drobna budowa kostno- szkieletowa 



 

Starzenie się, wiek powyżej 40 lat 



 

Usunięcie jajników u kobiet 



 

Wczesne ustanie miesiączkowania 



  Alergia na mleko i jego przetwory 



 

Szczególnie narażone są kobiety, które nie rodziły 

 

Żywienie kliniczne C6  

 

4.04.2011 

 

 

 

 

 

sem VI 

 

Objawy:odczuwalne objawy pojawiają się, gdy choroba jest już w pełni rozwinięta: 



 

Bóle stawowe i kostne, szczególnie w okolicy pleców i kręgosłupa w odcinku piersiowym i 
lędźwiowym oraz w okolicy bioder 



 

Skrzywienie sylwetki ciała 



 

Obniżanie wzrostu 



 

Pojawienie się złamań nawet po niewielkich urazach 



 

Bóle nasilające się w ciągu dnia, a ustępujące w nocy 



 

Bóle promieniujące od kończyn górnych i dolnych 

 
Diagnostyka: 
Dawniej  osteoporozę  diagnozowało  się  przede  wszystkim  na  podstawie  wywiadu  z  pacjentem, 
opisu objawów oraz zdjęć rentgenowskich. Obecnie używa się DENSYTOMETRU, czyli aparatu 
do pomiaru gęstości kości. 
Pomiar gęstości mineralnej kości metodą densytometrii (DEXA)musi być dokonany w odcinku 
lędźwiowym  kręgosłupa  lub  górnej  części  nasady  kości  udowej(  badanie  nasady  dalszej  kości 
promieniowej  nie  jest  wiarygodne).  Badanie  jest  bezbolesne,  trwa  około  kilkunastu  minut  i 
wykonywane jest w pozycji leżącej. Nie ma potrzeby rozbierania się do jego wykonania. 
 

Norma  
 

BMD ≥ -1,0 SD 

OSTEOPENIA  (niska  masa  kostna) 
 

BMD=-1÷-2,5SD 
(mineralna gęstość kości) 

OSTEOPOROZA  
 

BMD 3 ≤ -2,5 SD 

OSTEOPOROZA  ZAAWANSOWANA 
 

BMD < -2,5 SD + obecność jednego lub kilku złamań 

zdrowa kość - T-score większy od -1,0 (gęstość kości większa od 833 mg/cm2) 
osteopenia - T-score między -1,0 a -2,5 (gęstość kości między 833 a 648 mg/cm2) 

osteoporoza - T-score mniejszy od -2,5 (gęstość kości poniżej 648 mg/cm2) 
 
Kiedy należy wykonać densytometrie kości? 



 

Przy częstych złamaniach kości 



 

Przy siedzącym trybie życia lub uprawianiu sportu wyczynowego 



 

Przy nadużywaniu alkoholu i tytoniu 



 

Przy stosowaniu steroidów 



 

Przy wczesnym początku menopauzy 



 

Przy chorobach tarczycy, nerek, wątroby 

 
Inne badania: 
Badanie krwi i moczu, w celu sprawdzania poziomu wapnia. 
Badanie rentgenowskie kości, ukazujące charakterystyczne zmiany, gdy utrata tkanki kostnej sięga 
kilkudziesięciu procent. 
Badanie przesiewowe w kierunku osteoporozy. 
 
 

Żywienie kliniczne C6  

 

4.04.2011 

 

 

 

 

 

sem VI 

 

Łagodzenie bólu w osteoporozie: 
 1. Łagodzenie silnego bólu spowodowanego np. złamaniem kręgów kręgosłupa: 
Gorsety( przynoszą ulgę, ale lekarze je odradzają, gdyż unieruchamiają ciało, przez co dochodzi do 
większego ubytku masy kostnej) 
Tabletki przeciwbólowe 
Kalcytonina-  hormon  produkowany  przez  tarczycę,  reguluje  metabolizm  wapnia  i  hamuje  proces 
ubytku masy kostnej 
2. Łagodzenie chronicznego bólu: 
Fizykoterapia 
Masaże 
Inne środki: poduszki elektryczne, termofory, zimne okłady. 
 
Leczenie osteoporozy: 
Celem  leczenia  osteoporozy  jest  poprawa  wytrzymałości  mechanicznej  kości  i  zapobieganie 
pierwszemu złamaniu lub ograniczenie ryzyka kolejnych złamań. 
Leczenie takie obejmuje: 
Postępowanie  niefarmakologiczne  (żywieniowo-  rehabilitacyjne  ściśle  związane  ze  zmianą  stylu 
życia). 
Postępowanie farmakologiczne 
 
Zalecenie dietetyczne 
W  codziennej  diecie  osób  chorujących  na  osteoporozę  szczególną  uwagę  należy  zwrócić  na 
odpowiednią  podaż  wapnia  i  witaminy  D3,  białka,  potasu  i  magnezu.  Do  prawidłowej  budowy 
układu  kostnego  potrzebna  jest  także  witamina  K  (  konieczna  do  syntezy  osteokalcyny)  oraz 
witamina  C,  która  jest  wykorzystywana  w  tworzeniu  kolagenu.  Z  diety  należy  wyeliminować 
wszystkie 

substancje 

i 

produkty 

utrudniające 

wchłanianie 

podanych 

składników 

pokarmowych(kofeina, fityniany, alkohol). 
Podstawą żywienia w profilaktyce osteoporozy i leczeniu są : sałaty, owoce, warzywa i zboża. Taka 
dieta odznacza się dużą zawartością witamin i dostarcza organizmowi potrzebnej do życia energii i 
roślinnego  białka.  Należy  preferować  wszelkiego  rodzaju  produkty  pełnoziarniste,  ponieważ 
zawierają  one  więcej  witamin  i  składników  mineralnych  niż  wyroby  z  jasnych  mąk. 
Zapotrzebowanie na pełnowartościowe, potrzebne do budowania substancji kostnej białko najlepiej 
pokrywać  dużym  spożyciem  mleka  i  jego  przetworów,  bowiem  zawierają  one  także  dużą  ilość 
wapnia.  Nie  ma  także  przeciwwskazań  do  stosowania  diety  wegetariańskiej  u  osób  chorych  na 
osteoporozę.  
Należy wybierać napoje mleczne, naturalne soki owocowe i warzywne oraz napoje bogate w wapń 
czyli wody mineralne. Alkohol niekorzystnie wpływa na kości i dlatego należy znacznie ograniczyć 
jego  spożycie.  W  trakcie  przygotowywania  potraw  należy  stosować  takie  technologie  i  warunki 
obróbki  cieplnej,  aby  w  maksymalnym  stopniu  nie  dopuścić  do  strat  witamin  i  soli  mineralnych 
zawartych  w  żywności.  Jeśli  osteoporozie  towarzyszy  nadwaga  lub  jakaś  inna  choroba,  to 
odpowiednią dietę musi zalecić lekarz.  
 
Wapń 
Odpowiednia  podaż  wapnia  już  w  okresie  wzrastania  jest  niezbędna  do  właściwej  mineralizacji 
kośćca i odpowiada za osiągnięcie szczytowej masy kostnej. W wieku dorosłym wapń warunkuje 
utrzymanie  optymalnej  masy  kostnej,  zapobiegając  wystąpieniu  osteoporozy.  Jest  on  nie  tylko 
głównym budulcem kości, lecz także bierze udział w procesach krzepnięcia krwi i przewodnictwa 
nerwowo- mięśniowego. 
 

Żywienie kliniczne C6  

 

4.04.2011 

 

 

 

 

 

sem VI 

 

Źródła wapnia: 
Głównym  źródłem  spożywanego  wapnia  powinno  być  mleko  i  jego  przetwory.  Wapń  zawarty  w 
produktach  mlecznych  jest  lepiej  przyswajalny  (  m.in.  ze  względu  na  obecność  laktozy). 
Prawidłowo zbilansowana dieta, dostarczająca odpowiedniej ilości wapnia, nie jest wskazaniem do 
suplementacji  farmakologicznej.  Jeśli  spożycie  produktów  mlecznych  trzeba  ograniczyć  oraz  w 
przypadku rozpoznanej  osteoporozy, zaleca się również farmakoterapię preparatami  wapniowymi. 
PODAWANIE  PREPARATÓW  WAPNIA  ŁĄCZNIE  Z  WITAMINĄ  D  NALEŻY  DO 
STANDARDÓW  POSTĘPOWANIA  TERAPEUTYCZNEGO  W  CZASIE  LECZENIA 
OSTEOPOROZY! 
 
Podaż wapnia  
 

GRUPA WIEKOWA (LAT)   PODAŻ 

WAPNIA 

(mg/d) 

Niemowlęta 

0-0,5 

 0,5-1 
Dzieci 

1-3 

 4-6 
 7-9 
Dziewczęta 

10-18 

Kobiety 

19-50 

Kobiety 

powyżej 

51 

Ciąża 

<19 

 >19 
Laktacja 

<19 

 >19 
Chłopcy 

10-18 

Mężczyźni 

19-50 

Mężczyźni powyżej         51 

300 
400 
500 
700 
800 
1300 
1000 
1300 
1300 
1000 
1300 
1000 
1300 
1000 
1300 
 

 
Witamina D 
Spełnia w organizmie kilka funkcji. Jest  niezbędna do funkcjonowania układu kostnego,  wzmaga 
resorpcję wapnia i fosforanów w jelitach, konieczna jest w procesach transportu wapnia. Wpływa 
na  gospodarowanie  fosforanami  przez  nerki,  a  więc  odgrywa  istotną  rolę  w  regulacji  gospodarki 
wapniowo- fosforanowej organizmu( wpływa na rozwój i mineralizację tkanki kostnej). Wzmacnia 
system immunologiczny. 
Źródła witaminy D: 
Witamina D rzadko występuje w naturalnej żywności i dlatego powinna stanowić tylko dodatkowe 
uzupełnianie diety. Jej źródłem są ryby i tłuszcze rybne np. oleje otrzymywane z wątroby dorsza i 
tuńczyka. Niektóre produkty zbożowe, pieczywo, mleko i margaryny są wzbogacane w witaminę D. 
Witamina  ta  w  niewielkim  stopniu  występuje  w  mięsie  drobiowym,  wołowym  i  wieprzowym. 
Około 80% tej witaminy organizm człowieka czerpie z syntezy skórnej. 
 

Żywienie kliniczne C6  

 

4.04.2011 

 

 

 

 

 

sem VI 

 

Zapotrzebowanie na witaminę D 
 

Niemowlęta 

0-1 

Dzieci 

1-9 

Dziewczęta 

10-18 

Kobiety 

19-50 

 51-65 
Powyżej 

66 

Ciąża  
Laktacja 
Chłopcy 

10-18 

Mężczyźni 

19-50 

 51-65 
Powyżej 66 

5  
5 
5 
5 
10 
15 
5 
5 
5 
5 
10 
15 
 

 
Leczenie farmakologiczne 
Planując leczenie farmakologiczne, należy uwzględnić mechanizm działania leków stosowanych w 
osteoporozie. Zależnie od wieku pacjenta, stanu klinicznego oraz rodzaju i ilości złamań stosuje się 
leki  o  różnym  mechanizmie  działania.  Do  leków  antykatabolicznych  należą  bisfosfoniany, 
selektywne modulatory receptora estrogenowego, terapia hormonalna oraz kalcytonina. W leczeniu 
osteoporozy stosuje się również leki proanaboliczne oraz leki o mieszanym mechanizmie działania. 
Leki w osteoporozie 

 1.  Leki powstrzymujące niszczenie kości: 

 a)  Bisfosfoniany 
 b)  Estrogeny 
 c)  Kalcytonina 
 d)  Raloksyfen 

 2.  Leki pobudzające tworzenie i uwapnienie kości: 

 a)  Preparaty wapnia i wit. D 
 b)  Fluorki  
 c)  Parathormon (PTH) 

 
U  kobiet  po  menopauzie  zalecane  jest  prowadzenie  hormonalnej  terapii  zastępczej  (HTZ)  - 
polegającej  na  podawaniu  hormonów,  które  w  warunkach  prawidłowych  są  produkowane  przez 
jajniki  i  pełnią  rolę  ochronną  wobec  kości.  Kiedy  zanika  czynność  jajników,  proces 
osteoporotyczny  ulega  gwałtownemu  przyspieszeniu.  Stosowanie  estrogenów  (w  postaci  tabletek 
lub plastrów przylepianych do skóry) hamuje ten proces. Niestety, hormonalna terapia zastępcza ma 
swoje ograniczenia i nie u każdej kobiety może być zastosowana. Poza tym uważa się, że czas jej 
prowadzenia  nie  powinien  przekraczać  5  lat.Nową  grupą  leków,  znajdującą  coraz  szersze 
zastosowanie w leczeniu osteoporozy u kobiet po menopauzie są selektywne modulatory receptora 
estrogenowego  (SERM),  które  reprezentuje  raloksyfen.  Udowodniono,  że  leczenie  raloksyfenem 
znacząco  zmniejsza  ryzyko  osteoporotycznych  złamań  trzonów  kręgowych,  jednak  lek  ten  nie 
zmniejsza zagrożenia złamaniem szyjki kości udowej. 
W  leczeniu  osteoporozy  od  dawna  stosowane  są  preparaty  kalcytoniny  -  hormonu  regulującego 
metabolizm  wapnia  i  hamującego  proces  niszczenia  kości.  Podobnie  jak  raloksyfen,  kalcytonina 
znamiennie  zmniejsza  ryzyko  złamań  kompresyjnych  trzonów  kręgowych,  jednak  nie  zmienia 
zagrożenia  złamaniem  szyjki  kości  udowej.  Kalcytonina  jest  natomiast  bardzo  dobrym  lekiem  w 
zwalczaniu bólów kostnych, spowodowanych osteoporozą. 

Żywienie kliniczne C6  

 

4.04.2011 

 

 

 

 

 

sem VI 

 

Używki a osteoporoza: 
Spożywanie więcej niż 2 filiżanek kawy lub 4 filiżanek herbaty dziennie zwiększa ryzyko złamań 
osteoporotycznych . Jeśli podaż  wapnia jest mała i nie osiąga 800 mg na dobę u osób dorosłych, 
wówczas  kofeina  zwiększa  jego  utratę.  Podobnie  jak  kofeina,  również  alkohol  nasila  wydalanie 
wapnia  z  moczem  oraz  zaburza  funkcję  osteoblastów,  a  tym  samym  utrudnia  procesy 
kościotworzenia.  Przewlekły  alkoholizm  często  współistnieje  z  małym  stężeniem  wapnia  w 
surowicy. 
Profilaktyka 
Profilaktyka powinna obejmować edukację w zakresie oceny zagrożeń oraz właściwego stylu życia 
i  żywienia,  eliminację  czynników  ryzyka  złamań  oraz  suplementacje  wapniem  i  witaminą  D 
zgodnie  z  aktualnymi  zaleceniami.  Ważna  jest  odpowiednia  aktywność  fizyczna,  która  zwiększa 
szczytową masę kostną u młodych osób, a w okresie starzenia zwalnia tempo utraty kości.