BARBARA BATKO-TOKARZ

Tematyczny podzia

á sáownictwa

w Wielkim s

áowniku jĊzyka polskiego*

1. Wprowadzenie

W koncepcji WSJP wzi

Ċto pod uwagĊ moĪliwoĞü zastosowania podziaáu na siatkĊ pól

tematycznych, która powinna da

ü obraz zaleĪnoĞci leksykalno-semantycznych wspóá-

czesnej polszczyzny. Forma elektroniczna WSJP umo

Īliwia poáączenie ze sobą podziaáu

alfabetycznego i rzeczowego, nie zmuszaj

ąc autorów sáownika do decydowania o nad-

rz

ĊdnoĞci któregoĞ z nich. Sáownik komputerowy stwarza teĪ moĪliwoĞü wyszukiwania

hase

á na podstawie róĪnorodnych kryteriów szybkiego przechodzenia od jednego do

drugiego has

áa — w ten sposób unika siĊ wszelkich ograniczeĔ wynikających z ukáadu

alfabetycznego. Jak podkre

Ğlają badacze, z jednej strony

[...] kolejno

Ğü alfabetyczna artykuáów hasáowych wydaje siĊ zupeánie naturalna i rzeczywiĞcie,

znaczna wi

ĊkszoĞü sáowników ma wáaĞnie taki ukáad. Jednak uporządkowanie takie jest czysto

mechaniczne i nie pozwala w opisie leksykograficznym wskaza

ü podobieĔstw miĊdzy poszcze-

gólnymi has

áami i grupami haseá (ĩmigrodzki 2005: 54).

Podzia

á tematyczny umoĪliwia, po pierwsze, przeprowadzanie róĪnorodnych badaĔ

dotycz

ących poszczególnych grup leksemów, stwarzając moĪliwoĞü wyszukiwania grupy

s

áownictwa odnoszącej siĊ do okreĞlonego obszaru rzeczywistoĞci, po drugie, poszcze-

gólne leksemy zostaj

ą zaszeregowane do odpowiedniej grupy, tym samym wskazując

na swoje powi

ązania z innymi. WyodrĊbnione pola tematyczne mogą pokazaü obraz

rzeczywisto

Ğci pozajĊzykowej w jej potocznym oglądzie, tym samym zwracając uwagĊ

na preferowane warto

Ğci, hierarchie funkcjonujące w kulturze Īycia codziennego, które

ró

Īnią siĊ znacznie od naukowych hierarchizacji rzeczywistoĞci. Podziaáy na pola tema-

tyczne odchodz

ą bowiem w wiĊkszoĞci od kategoryzacji naukowych, chcąc odzwier-

ciedli

ü zdroworozsądkowe, potoczne widzenie Ğwiata typowego uĪytkownika danego

* Praca naukowa fi nansowana ze Ğrodków na naukĊ w latach 2007–2012 jako projekt rozwo-

jowy (R 17 004 03).

32

j

Ċzyka. Tworzenie wiĊc sieci takich pól moĪe siĊ staü dodatkową informacją o sposobie

postrzegania

Ğwiata, poniewaĪ zasób danego pola wiąĪe siĊ z okreĞloną spoáecznoĞcią,

która u

Īywa takiego, a nie innego zasobu wyrazów, w taki, a nie inny sposób pojmuje

Ğwiat i nazywa pojĊcia, rzeczy, czynnoĞci (Rembiszewska 2005: 37). Poza tym podziaá
tematyczny mo

Īe podkreĞliü polisemiĊ definiowanych leksemów, których poszczególne

znaczenia mog

ą zostaü zaliczone do odrĊbnych pól tematycznych.

Zastosowanie podzia

áu na pola tematyczne wymaga jednak rozwaĪenia wielu szcze-

gó

áowych zagadnieĔ. PoniĪej przedstawione zostaną najwaĪniejsze problemy związane

z jego wprowadzaniem. Odwo

áam siĊ do róĪnych tematycznych podziaáów sáownictwa,

nie koncentruj

ąc siĊ jednak na opisie poszczególnych pozycji naukowych. NajwaĪniejsze

podzia

áy sáownictwa na pola tematyczne, zarówno polskie, jak i obce, zostaáy bowiem

przedstawione przez j

Ċzykoznawców (Miodunka 1989: 111–167, Cygal-Krupa 1990:

11–43, Markowski 1990: 79–84, Rembiszewska 2005).

2. Podzia

á na pola tematyczne w sáownikach

Coraz cz

ĊĞciej podziaá na pola tematyczne jest wykorzystywany w sáownikach. W sáow-

nikach j

Ċzyka polskiego, co jest szczególnie interesujące w kontekĞcie tematycznego

zró

Īnicowania sáownictwa w WSJP, wystĊpuje on jednak w sposób ograniczony, obejmu-

j

ąc tylko sáownictwo nacechowane. Takiemu podziaáowi sáuĪą dominujące w sáownikach

j

Ċzyka polskiego kwalifikatory terminologiczne, zwane teĪ profesjonalno-naukowymi,

specjalistycznymi lub zawodowymi (Engelking, Markowski, Weiss 1989, Kury

áo 1993).

Jest to typ kwalifikatorów genetycznie encyklopedycznych, denotacyjnych. Odnosz

ą one

s

áownictwo do okreĞlonej dziedziny naukowej i zawodowej, wskazując na fachowoĞü

lub specjalistyczny charakter danego leksemu. W s

áownikach wspóáczesnego jĊzyka

polskiego wyst

Ċpuje okoáo 90 takich kwalifikatorów (Nauka o jĊzyku dla polonistów

2002: 370–371). Mo

Īna jednak dostrzec znaczne róĪnice w ich zastosowaniu, co opi-

sane zostanie poni

Īej.

Zupe

ánie inaczej podziaá tematyczny funkcjonuje w SPP. Autorzy koncepcjĊ pól

leksykalno-semantycznych wykorzystali do dokonania nadrz

Ċdnej klasyfikacji haseá,

rezygnuj

ąc tym samym z typowego dla wiĊkszoĞci sáowników ukáadu alfabetycznego

1

.

Has

áa sáownika uporządkowane zostaáy bowiem w ukáadzie rzeczowym, wedáug siatki

s

áowno-znaczeniowej, oddającej system znaczeĔ i wartoĞci charakterystycznych dla

stylu potocznego. Autorom chodzi

áo o to, by SPP nie byá tylko zbiorem sáów i definicji,

lecz by sta

á siĊ wprowadzeniem w zagadnienia kultury Īycia codziennego. Charakter

s

áownictwa determinuje w znacznym stopniu powyĪszy podziaá, który odzwierciedla

potoczny sposób ogl

ądu rzeczywistoĞci, niemniej jednak sama próba wykorzystania

klasyfikacji tematycznej jako nadrz

Ċdnej w sáowniku warta jest zauwaĪenia

2

.

1

Nie jest to jedyny przyk

áad takiego wspóáczesnego sáownika w leksykografi i polskiej, podobny

charakter ma tak

Īe SGS.

2

Uwagi na temat zastosowanego w SPP uk

áadu rzeczowego (ZaĞko-ZieliĔska, Borkowski

1996: 38–40).

Barbara Batko-Tokarz

33

Przedstawione powy

Īej propozycje są niewystarczające, by byü podstawą dla te-

matycznego podzia

áu sáownictwa w WSJP, poniewaĪ dotyczą one konkretnej grupy

wyrazów, nie pretenduj

ąc do opracowania caáoĞci bogactwa leksykalnego jĊzyka pol-

skiego. Dlatego nale

Īy skorzystaü takĪe z innych podziaáów, które dotyczą sáownictwa

nienacechowanego

3

lub tworzone s

ą w celach dydaktycznych, co kieruje nas w stronĊ

pozycji glottodydaktycznych. Podzia

á rzeczowy jest bowiem stosowany w dwujĊzycz-

nych s

áownikach tematycznych (np. Gajos, Gourgaud 1994; Hataáa, Bielicka 1996,

Jastrz

Ċbska-OkoĔ 1999; Wilson 2000, 2003), które grupują wyrazy ze wzglĊdu na ich

przynale

ĪnoĞü do danej grupy tematycznej. Celem tego typu sáowników nie jest objĊ-

cie swoim zakresem wszystkich leksemów, lecz dostarczenie osobie ucz

ącej siĊ jĊzy-

ka obcego odpowiedniego s

áownictwa na dany temat, dlatego zastosowanie podziaáu

tematycznego ma wzgl

Ċdy praktyczne. CzĊsto jest to podziaá arbitralny, bo związany

z okre

Ğlonymi potrzebami dydaktycznymi, dopasowany do odpowiedniego poziomu

znajomo

Ğci jĊzyka obcego (Rembiszewska 2005: 48). Podziaáy tematyczne moĪemy

odnale

Ĩü takĪe w podrĊcznikach przeznaczonych do nauki jĊzyka dla obcokrajowców

(np. Ch

áopicka, Fornelski 1991; Miodunka 2002; Szelc-Mays 2004). Skorzystanie

z do

ĞwiadczeĔ uczących danego jĊzyka jako obcego stawaáo siĊ juĪ podstawą opra-

cowywania pól tematycznych o charakterze ogólnym, np. W.W. Morkowkin stworzy

á

s

áownik wyrazów jĊzyka rosyjskiego pogrupowanych tematycznie na podstawie analizy

programów i rozstrzygni

Ċü zawartych w podrĊcznikach do nauki jĊzyka rosyjskiego dla

cudzoziemców (Markowski 1990: 82–83).

Nowo

Ğcią jest natomiast pojawienie siĊ sáownika tematycznego tylko z materiaáem

polskim. Leksyka zaprezentowana w STJP zosta

áa podzielona na krĊgi znaczeniowe

dotycz

ące czáowieka. DziĊki takiemu zgrupowaniu wyrazów sáownik stanowi pomoc

dydaktyczn

ą dla osób, które mają stworzyü tekst na okreĞlony temat — uczniów, stu-

dentów, obcokrajowców. Cho

ü w centrach tematycznych moĪemy odnaleĨü zarówno

s

áownictwo ogólne, jak i specjalistyczne, a takĪe przysáowia i frazeologizmy, dobór

poszczególnych grup tematycznych, zw

áaszcza tych najmniejszych, jest arbitralny, bo

odpowiadaj

ący potrzebom osób piszących i mówiących na okreĞlone tematy. Dlatego

odnale

Ĩü moĪemy w sáowniku niespotykane w innych podziaáach grupy tematyczne,

jak: sen, ko

ánierzyki, zupy mleczne, bezrobocie, prozodia, morfologia, pamiĊü o woj-

nie,

Ğlady biblijne w jĊzyku, rodzaje krysztaáków Ğniegu lub frazeologizmy związane

z mi

Ċczakami.

Interesuj

ącą i nowatorską w stosunku do przedstawionych powyĪej opracowaĔ pro-

pozycj

ą jest zastosowanie podziaáu tematycznego w LDOCE, który jest przeznaczony

dla osób ucz

ących siĊ jĊzyka angielskiego i dostĊpny w wersji elektronicznej. To jeden

z niewielu przyk

áadów wykorzystania podziaáu tematycznego w sáowniku obejmującym

tak szerok

ą grupĊ sáownictwa, dlatego moĪe byü on, przynajmniej jeĞli chodzi o rozwią-

3

Jak wskazuj

ą badacze (Rembiszewska 2005: 45), w polskiej leksykografi i ogólnej nie po-

dejmowano wielu prób systematycznego uporz

ądkowania sáownictwa. Do najbardziej znaczących

nale

Īą Markowski 1990 i Cygal-Krupa 1990. Dobrym punktem odniesienia są takĪe opisane przez

polskich j

Ċzykoznawców propozycje zagranicznych badaczy.

Tematyczny podzia

á sáownictwa w Wielkim sáowniku jĊzyka polskiego

34

zania techniczne,

Ĩródáem inspiracji. UĪytkownik tego sáownika ma bowiem moĪliwoĞü

wyszukiwania tematycznego subject search. Ka

Īde sáowo ma poza tym w strukturze

has

áa moĪliwoĞü sprawdzenia, do jakiej kategorii zostaáo ono zakwalifikowane, infor-

macja taka znajduje si

Ċ w zakáadce word set, w której ukazują siĊ select a category.

Podzia

á tematyczny zastosowany w tym sáowniku moĪe budziü wiele kontrowersji, ale

sama propozycja warta jest uwagi.

Wszystkie zaprezentowane powy

Īej pozycje staáy siĊ punktem odniesienia i inspi-

racj

ą do stworzenia wstĊpnej wersji tematycznego podziaáu sáownictwa w WSJP. Przed-

stawiaj

ąc tĊ propozycjĊ, warto skoncentrowaü siĊ natomiast na kilku problemowych

zagadnieniach i spróbowa

ü odpowiedzieü na kilka podstawowych pytaĔ.

3. Propozycja tematycznego podzia

áu sáownictwa w WSJP —

ustalenia teoretyczne

3.1. Grupa s

áownictwa, którą naleĪy objąü podziaáem tematycznym (sáownictwo

tematyczne i atematyczne)

Zasadnicze pytanie dotyczy tego, czy wszystkie jednostki uznane zostan

ą za nacecho-

wane tematycznie. Niektóre opisy dokonuj

ą podziaáu na pola tematyczne, uwzglĊdnia-

j

ąc wszystkie jednostki, inne natomiast przyjmują, Īe istnieje grupa sáownictwa atema-

tycznego. Wyrazicielem pierwszego stanowiska jest A. Markowski, który stwierdza,

Īe „wszystkie wyrazy wspólnoodmianowe moĪna scharakteryzowaü ze wzglĊdu na
przynale

ĪnoĞü do okreĞlonych pól jĊzykowych” (Markowski 1990: 79). Inni badacze

uznaj

ą natomiast, Īe istnieje grupa sáownictwa atematycznego. Wedáug Z. Cygal-Kru-

py s

áownictwo tematyczne — to sáownictwo konkretne, są to nazwy rzeczy związane

z okre

Ğlonym tematem, statystycznie rzadsze od sáownictwa czĊstego, z którym au-

torka uto

Īsamia wystĊpujące czĊsto w teĞcie zaimki, przyimki, spójniki, wiĊkszoĞü

przymiotników, cz

ĊĞü czasowników i rzeczowników posiadających znaczenie ogólne

(Cygal-Krupa 1990: 28–29). Podobne stanowisko przyj

ąá W. Miodunka (Miodunka

1976). Autorzy ci przyjmuj

ą za R. Micheą pojĊcie sáownictwa tematycznego, odróĪ-

niaj

ąc je od sáów atematycznych. Sáowa atematyczne wedáug niego charakteryzują siĊ

niemal regularnym wyst

Ċpowaniem we wszelkiego rodzaju tekstach o wystarczającej

d

áugoĞci — niezaleĪnie od ich treĞci — tematu. SáuĪą one raczej

[...] do mówienia na temat rzeczy ni

Ī do wyraĪania rzeczy samych, są to terminy mniej lub wiĊcej

wspólne dla wszystkich mówi

ących we wszystkich sytuacjach. Przeciwstawiające siĊ im sáowa są

mniej lub bardziej zwi

ązane z jakimĞ tematem lub rodzajem tematów, a ich uĪycie implikuje wpro-

wadzenie do tekstu rzeczy, faktów lub idei w okre

Ğlonym przypadku (Cygal-Krupa 1990: 28).

Z jednej strony s

áuszne wydaje siĊ stanowisko, by jak najwiĊksza iloĞü materiaáu

j

Ċzykowego zostaáa objĊta w WSJP podziaáem tematycznym. Z drugiej jednak stro-

ny d

ąĪenie do uwzglĊdnienia wszystkich jednostek moĪe prowadziü do sztucznoĞci

zastosowanego schematu i nadmiernego jego skomplikowania — tym samym stanie
si

Ċ on niefunkcjonalny dla uĪytkowników. Dlatego autorzy sáownika przyjĊli, Īe nie

Barbara Batko-Tokarz

35

b

Ċdą obejmowaü podziaáem tematycznym wszystkich jednostek. WstĊpna propozycja

uwzgl

Ċdnia wiĊkszoĞü rzeczowników, czasowników, przymiotników, przysáówków

i nawet liczebników. Je

Īeli dany leksem bĊdzie mógá byü zakwalifikowany do wiĊk-

szo

Ğci grup tematycznych, lecz do Īadnej z nich jako pierwszoplanowy, to nie naleĪy

go umieszcza

ü w podziale, ani tworzyü specjalnych kategorii obejmujących tego typu

leksemy, np. nazwy ogólne. Dotyczy to na przyk

áad tak ogólnych czasowników jak:

sta

ü siĊ, postĊpowaü, dziaáaü, odbyü siĊ.

Wydaje si

Ċ, Īe jest to propozycja kompromisowa, áącząca w sobie postulaty opisa-

nych powy

Īej stanowisk badawczych. Przyjmujemy bowiem z jednej strony istnienie

s

áownictwa atematycznego, które nie zostanie objĊte podziaáem na okreĞlone pola lek-

sykalno-semantyczne, z drugiej jednak strony s

áownictwo tematyczne bĊdzie rozumiane

szerzej ni

Ī np. u Z. Cygal-Krupy, która swoim podziaáem objĊáa tylko nazwy konkretne.

Za

áoĪenie takie spowodowaáo, Īe wyodrĊbniając 23 krĊgi tematyczne, pominĊáa grupy

dotycz

ące czáowieka jako istoty psychicznej, czyli nie wyodrĊbniáa takich centrów te-

matycznych, jak uczucia, cechy charakteru, intelekt (Markowski 1990: 84), skoncen-
trowa

áa siĊ tylko na okreĞleniach konkretnych, co zdecydowanie organicza iloĞü sáow-

nictwa poddanego podzia

áowi tematycznemu, a takie podejĞcie nie jest funkcjonalne

dla tematycznej klasyfikacji s

áownictwa w WSJP.

Trzeba stworzy

ü taki podziaá, który by objąá jak najwiĊkszą grupĊ sáownictwa

i który nie odnosi

áby siĊ tylko do znaczeĔ peryferyjnych danego leksemu. Nie moĪe

doj

Ğü bowiem do sytuacji, z jaką mamy do czynienia w LDOCE. W sáowniku tym

wi

ĊkszoĞü haseá zostaáa przyporządkowana do danej kategorii, choü autorzy przyjĊli

tak

Īe istnienie leksemów atematycznych. Niejednokrotnie zdarza siĊ jednak, Īe przy

zaszeregowaniu do danego pola tematycznego pomini

Ċto typowe znaczenie danego

leksemu, bo nie zosta

áa stworzona dla niego odpowiednia kategoria, a pozostaáe zna-

czenia dopasowano do istniej

ących kategorii, co spowodowaáo, Īe tylko znaczenia

okazjonalne,

Ğrodowiskowe zostaáy zakwalifikowane do pól tematycznych. Staáo siĊ

tak dlatego, poniewa

Ī w zastosowanym podziale dla wielu grup leksemów, zwáaszcza

abstrakcyjnych, nie ma odpowiedniej kategorii (np. dla uczu

ü, relacji miĊdzyludzkich

itp). Autorzy, przyporz

ądkowując dane hasáo do okreĞlonej grupy, nie zaznaczyli jed-

nak, o które jego znaczenie chodzi, co nie s

áuĪy przejrzystoĞci opisu. Potwierdzają to

poni

Īsze przykáady:

— has

áo love w znaczeniu rzeczownikowym (miáoĞü) przyporządkowane zostaáo tyl-

ko do kategorii mail (poczta) i tennis (tenis), poniewa

Ī w definicji tego leksemu

podano spotykan

ą czĊsto w zakoĔczeniach listów formuáĊ z tym rzeczownikiem:

lots of love, all my love, rzeczownik love jest tak

Īe Ğrodowiskowym okreĞleniem

braku punktów przy grze na korcie;

— has

áo friend (przyjaciel) zaklasyfikowane zostaáo tylko do tematycznej grupy Chri-

stianity (chrze

ĞcijaĔstwo), bo jest to takĪe charakterystyczne dla przedstawicieli

niektórych ko

Ğcioáów okreĞlenie wspóáwyznawców;

— artyku

áy hasáowe takie jak hate (nienawidziü), believe (wierzyü), freedom (wol-

no

Ğü) nie zostaáy zaszeregowane do Īadnej kategorii, podobnie hasáo politician

(polityk), mimo i

Ī w podziale tematycznym istnieje kategoria Politics (polityka).

Tematyczny podzia

á sáownictwa w Wielkim sáowniku jĊzyka polskiego

36

Powy

Īsze przykáady pokazują, iĪ tworząc podziaá na pola tematyczne dla sáownika

o charakterze ogólnym, nie mo

Īna uwzglĊdniaü w nim tylko wyrazów konkretnych,

lecz nale

Īy objąü nim jak najwiĊkszą grupĊ leksemów. Dlatego podziaá tematyczny

s

áownictwa w WSJP obejmie takĪe poza tak zwanym sáownictwem konkretnym wiĊk-

szo

Ğü przymiotników, czasowników a takĪe rzeczowników niekonkretnych i abstrak-

cyjnych.

3.2. Wzajemny stosunek pomi

Ċdzy kwalifi katorami profesjonalno-naukowymi

a podzia

áem tematycznym wprowadzanym do WSJP

Kolejne pytanie dotyczy tego, czy w tematycznym opisie s

áownictwa respektowaü po-

dzia

á na leksemy nacechowane i nienacechowane, te pierwsze oznaczając kwalifikato-

rami profesjonalno-naukowymi. Je

Īeli tak, to w jakim zakresie i jaką iloĞü kwalifika-

torów przyj

ąü?

Podzia

áem na pola tematyczne naleĪy objąü zarówno sáownictwo nienacechowane,

jak i nacechowane, posiadaj

ące rozmaite kwalifikatory. Klasyfikacje te bĊdą siĊ krzyĪo-

wa

ü, ale w Īadnym razie siĊ nie wykluczają. Decyzja o stosowaniu kwalifikatorów spe-

cjalistycznych niezale

Īnie od podziaáu tematycznego wydaje siĊ równieĪ uzasadniona,

poniewa

Ī tego typu kwalifikatory wskazują na uĪycie danego terminu w terminologii

jakiego

Ğ zawodu lub podkreĞlają jego naukowy charakter. Natomiast stworzony podziaá

tematyczny musi mie

ü charakter bardziej ogólny i nie dublowaü siatki kwalifikatorów

specjalistycznych. Pozostaje tylko odpowiedzie

ü na pytanie, w jakim zakresie stosowaü

nale

Īy kwalifikatory profesjonalno-naukowe, moĪemy bowiem dostrzec znaczne róĪnice

w ich wyst

Ċpowaniu w sáownikach jĊzyka polskiego. Na przykáad koncepcja SWJPDun

zak

áada, Īe kwalifikatory powinny informowaü o przynaleĪnoĞci danego wyrazu do

s

áownictwa specjalistycznego (np. med., praw., sport., wojsk.). Nie opatrzono natomiast

kwalifikatorami terminów i znacze

Ĕ specjalistycznych, jeĞli są one rozpowszechnio-

ne, znane przeci

Ċtnemu uĪytkownikowi jĊzyka, niespecjaliĞcie. Kwalifikator mają np.

has

áa fedrunek górn. czy táocznia techn. Ale nie mają go hasáa: jod, kofeina, koja.

Z kolei w USJP has

áa te oznaczone zostaáy kwalifikatorami (chem., biochem., mors.).

Autorzy USJP oznaczaj

ą bowiem kwalifikatorami profesjonalno-naukowymi terminy

i znaczenia specjalistyczne, nawet je

Ğli są one powszechnie znane; jest to nowoĞcią

i mo

Īe wzbudzaü kontrowersje. W USJP tego typu kwalifikatory pojawiają siĊ takĪe

przy leksemach zaliczanych do s

áownictwa wspólnego róĪnym odmianom, a przypisa-

ne s

ą poszczególnym poáączeniom, które traktowane są przez autorów jako naleĪące

do specjalistycznych, nacechowanych (np. jajko na mi

Ċkko jako kulin., most zwodzony

jako bud., malowa

ü z natury jako szt.).

Cz

ĊstotliwoĞü stosowania kwalifikatorów profesjonalno-naukowych w USJP jest

zbyt du

Īa, naleĪaáoby zrezygnowaü z tych kwalifikatorów, które odnoszą siĊ do po-

wszechnie znanych realiów

Īycia codziennego i gdy definiowany termin juĪ w sam

w sobie wskazuje na dziedzin

Ċ, do której siĊ odnosi, np. gra komputerowa. Stanowisko

takie jest zgodne z postulatami dotycz

ącymi kwalifikatorów w WSJP (Kurkiewicz 2007:

38). Stosowanie przy tego typu s

áownictwie kwalifikatorów specjalistycznych prowa-

Barbara Batko-Tokarz

37

dzi

áoby do niepotrzebnej scientyzacji. Trzeba równieĪ ograniczyü zakres stosowania

niektórych tego typu kwalifikatorów, np. kulin., który jest zdecydowanie nadu

Īywany

w USJP, wiele oznaczanych tym kwalifikatorem leksemów mo

Īna natomiast zakwalifi-

kowa

ü do okreĞlonego pola tematycznego. Tematyczny podziaá sáownictwa umoĪliwia

bowiem wype

ánienie tej luki, nie wprowadzając niepotrzebnego zaciemniania istoty za-

gadnienia poprzez stosowanie zb

Ċdnych kwalifikatorów dla jednostek funkcjonujących

w potocznej i powszechnej

ĞwiadomoĞci uĪytkowników jĊzyka.

3.3. Stopie

Ĕ szczegóáowoĞci opisu

Kolejne zagadnienie dotyczy stopnia szczegó

áowoĞci tematycznego podziaáu sáownictwa

w WSJP. Powstaje bowiem pytanie, czy obejmowa

ü nim tylko znaczenie gáówne danego

leksemu, czy te

Ī i inne wyodrĊbnione w definicji znaczenia, w tym takĪe poszczególne

idiomy, frazemy, skrzydlate s

áowa, przysáowia. Wydaje siĊ, Īe podziaáem naleĪy objąü

wszystkie elementy, które zosta

áy zdefiniowane, chyba Īe uznamy je za atematyczne.

Wielu badaczy tworz

ących tematyczne podziaáy sáownictwa wychodzi z zaáoĪenia,

Īe elementy jĊzykowe wchodzące w skáad pól leksykalno-semantycznych lub centrów
tematycznych nie dadz

ą siĊ uporządkowaü w sposób caákowicie rozdzielny, dlatego są

one cz

Ċsto skáadnikiem dwóch lub wiĊkszej liczby pól (Cygal-Krupa 1990, Markowski

1990: 87, LDOCE). Wyznaczenie granicy pól jest bardzo trudne, dlatego czasem s

áowa

umieszczone s

ą w kilku polach w tych samych znaczeniach. Nie ma tego w SPP i to

wed

áug badaczy powoduje sztucznoĞü zastosowanego tam podziaáu, poniewaĪ pewne

wyrazy uwzgl

Ċdniono w jednym polu, a pominiĊto w drugim, czĊĞciowo siĊ niego na-

k

áadającym (ZaĞko-ZieliĔska, Borkowski 1996: 40). Autorzy WSJP przyjmują, Īe jeden

leksem mo

Īe siĊ znaleĨü w kilku polach tematycznych, a przyporządkowane do danej

grupy tematycznej b

Ċdą poszczególne znaczenia danej jednostki leksykalnej, a nie caáa

jednostka, co powinno by

ü uáatwieniem dla uĪytkowników sáownika. W strukturze hasáa

przy poszczególnych znaczeniach danego leksemu znajdzie si

Ċ pole, w którym zostanie

umieszczona informacja dotycz

ąca zaklasyfikowania danego znaczenia do danej grupy

tematycznej, wi

ĊkszoĞü sáów objĊtych podziaáem tematycznym zostanie zakwalifiko-

wana do kilku kategorii.

Nie nale

Īy natomiast obejmowaü podziaáem tematycznym kolokacji, czyli takich

po

áączeĔ wyrazowych, których elementy funkcjonują w danym znaczeniu takĪe i poza

analizowanym po

áączeniem (WĊgrzynek 2007: 89), a które mają za zadanie ilustro-

wa

ü uĪycie opisywanej jednostki w tekstach. Okazuje siĊ jednak, Īe kolokacje bardzo

cz

Ċsto precyzują znaczenie danego wyrazu, uĞciĞlają ogólną definicjĊ, powodując,

Īe w zaleĪnoĞci od kolokacji moĪe on byü przypisany do innej grupy tematycznej.
Pokazuj

ą to proponowane definicje w WSJP, np. definicja hasáa sáownikowego stóá.

Po

áączenia takie jak: stóá kuchenny, ogrodowy, prezydialny, negocjacyjny, bilardowy,

pingpongowy, wigilijny, wielkanocny, monta

Īowy, operacyjny, do masaĪu (Przybyl-

ska 2007: 76–77) zosta

áy wstĊpnie zakwalifikowane do kolokacji, co oznacza, Īe nie

b

Ċdą brane pod uwagĊ w podziale tematycznym, poniewaĪ autorzy sáownika stwier-

dzili,

Īe nie wnoszą one Īadnego nowego znaczenia, stanowiąc tylko sumĊ znaczeĔ

Tematyczny podzia

á sáownictwa w Wielkim sáowniku jĊzyka polskiego

38

dwóch konstytuuj

ących je leksemów. Z tego takĪe wynika, iĪ uĪytkownik jĊzyka jest

w stanie samodzielnie dokona

ü takiego zaszeregowania, zwáaszcza Īe pojawiające siĊ

w kolokacjach okre

Ğlenia hasáa sáownikowego stóá bĊdą zaliczone do odpowiednich

grup tematycznych. Je

Īeli jednak przy okazji opisu tego leksemu zdefiniowane zostaną

poszczególne jednostki (to samo b

Ċdzie dotyczyü jednostek leksykalnych nieciągáych,

frazemów, skrzydlatych s

áów lub przysáów, uznanych za jednostki tematyczne), jak

np. okr

ągáy stóá, stóá szwedzki, stóá paĔski, uderzyü, rąbnąü piĊĞcią w stóá, bĊdą one

uwzgl

Ċdnione w podziale tematycznym i zakwalifikowane do odpowiedniego pola

tematycznego.

Has

áo sáownikowe stóá zostanie wiĊc przyporządkowane na podstawie definicji

do grup tematycznych zwi

ązanych z meblami, poĪywieniem i pracą (por. Przybylska

2007: 76–77), podczas gdy wzi

Ċcie pod uwagĊ kolokacji spowodowaáoby zaklasyfi-

kowanie go do s

áownictwa związanego np. ze sportem, leczeniem czy zwyczajami,

co mog

áoby wydawaü siĊ sáuszne z punktu widzenia uĪytkownika jĊzyka. Branie pod

uwag

Ċ kolokacji w podziale tematycznym byáoby jednak niewygodne przy opracowy-

waniu tak du

Īego materiaáu, poza tym autorzy musieliby dokonywaü subiektywnych

i niejednokrotnie arbitralnych decyzji, która z kolokacji powinna by

ü objĊta podziaáem

tematycznym, co nie sprzyja

áoby przejrzystoĞci opisu.

Wielu autorów podzia

áów tematycznych, klasyfikując dany wyraz do odpowied-

niej grupy, kieruje si

Ċ wiedzą o Ğwiecie i typowymi skojarzeniami przeciĊtnego uĪyt-

kownika j

Ċzyka, co czĊsto nie znajduje uzasadnienia ani w definicji sáownikowej (por.

definicje z USJP), np. nó

Ī w podziale A. Markowskiego zaliczony zostaá do sztuüców

(Markowski 1990: 106), ani nawet w kolokacjach, np. piecz

ątkĊ zaliczono do grupy

urz

ąd (Markowski 1990: 149). W tematycznym podziale sáownictwa w WSJP nie bĊ-

dzie mo

Īna natomiast kwalifikowaü jednostek do odpowiednich grup tematycznych

tylko na podstawie konotacji, je

Ğli dane znaczenie nie zostaáo zapisane przynajmniej

cz

ĊĞciowo w definicji.

Autorzy WSJP przyj

Ċli, Īe bĊdą kwalifikowaü do odpowiednich pól tematycznych

tylko zdefiniowane jednostki leksykalne, odwo

áując siĊ zwáaszcza do definicji sáowni-

kowych i koncentruj

ąc na znaczeniach prototypowych, typowych, bez uĞciĞlania ich za

pomoc

ą kolokacji. PrzyjĊli takĪe, Īe nie bĊdą siĊ kierowaü tylko wiedzą o Ğwiecie, choü

oczywi

Ğcie nie zawsze bĊdzie to zagadnienie áatwe i jednoznaczne do rozstrzygniĊcia.

Wiele zale

Īy równieĪ od jakoĞci definicji i wzajemnej spójnoĞci miĊdzy nimi. Niekon-

sekwencja w definiowaniu mo

Īe bowiem spowodowaü problemy z zaklasyfikowaniem

jednostki do danego pola tematycznego. Wida

ü to na przykáadzie definicji zwierząt na-

le

Īących do ssaków w USJP, w niektórych hasáach sáownikowych umieszczono infor-

macj

Ċ o przynaleĪnoĞci zwierzĊcia do grupy ssaków (Īubr, sáoĔ, lew, borsuk, tygrys),

w innych has

áach uĪyto tylko okreĞlenia ‘zwierzĊ’, bez odwoáania do klasyfikacji nauko-

wej (

Īyrafa, maápa, lis, koĔ, pies), pantera to wedáug definicji ‘bardzo silny, zwinny

drapie

Īnik’, lew i tygrys natomiast to ‘drapieĪny ssak’. Takie niekonsekwencje w defi-

niowaniu wyrazów nale

Īących do okreĞlonych grup tematycznych mogą spowodowaü,

Īe stworzony odgórnie i czĊĞciowo nawet zweryfikowany praktycznie podziaá moĪe siĊ
okaza

ü niefunkcjonalny dla okreĞlonych grup wyrazów.

Barbara Batko-Tokarz

39

3.4. Stopie

Ĕ skomplikowania podziaáu na pola tematyczne

W propozycjach klasyfikacji tematycznej nie ma jednoznaczno

Ğci, w niektórych z nich

dokonano podzia

áu na grupy, które zestawione są obok siebie bez Īadnej hierarchi-

zacji (Cygal-Krupa 1990; Ch

áopicka, Fornelski 1991; Wilson 2000, 2003), natomiast

w wi

ĊkszoĞci tego typu podziaáów zastosowano ukáad hierarchiczny (Markowski 1990;

LDOCE; SPP; Gajos, Gourgaud 1994; Hata

áa, Bielicka 1996; JastrzĊbska-OkoĔ 1999).

Zhierarchizowanie pozwala znacznie u

ĞciĞliü granice pól i precyzyjniej pokazaü wza-

jemne relacje semantyczne mi

Ċdzy nimi, dlatego jest to lepsze rozwiązanie. Pojawia siĊ

jednak pytanie dotycz

ące stopnia skomplikowania podziaáu tematycznego. W LDOCE

i SPP jest on trzystopniowy, natomiast w propozycji A. Markowskiego sze

Ğciostopnio-

wy (Markowski 1990).

Projekt tematycznego opisu s

áownictwa w WSJP nie bĊdzie obejmowaá wszyst-

kich jednostek leksykalnych, a obj

Ċte nim leksemy zostaną zdefiniowane, co powoduje,

Īe niepotrzebny jest tak dokáadny podziaá, jak np. zaprezentowany przez A. Markow-
skiego. Dlatego w WSJP przyj

Ċto trzystopniową klasyfikacjĊ na sfery, pola i podpola.

Pojawia si

Ċ jednak pytanie, czy dany leksem ma zawsze przynaleĪeü do najmniejszej

grupy, co jednocze

Ğnie oznaczaü bĊdzie jego przynaleĪnoĞü do dwóch wiĊkszych. Wiele

z zaprezentowanych propozycji podzia

áów tematycznych kierowaáo siĊ takim zaáoĪe-

niem, które wydaje si

Ċ sáuszne dla podziaáów okreĞlonej grupy sáownictwa. Dla podzia-

áów obejmujących duĪą grupĊ sáownictwa zaáoĪenie takie jest jednak niefunkcjonalne.
W LDOCE np. s

áowo przynaleĪy zazwyczaj do najmniejszej grupy tematycznej, ale

zdarza si

Ċ takĪe, Īe zostaáo zaklasyfikowane do najwiĊkszej lub do Ğredniej kategorii.

W WSJP wykorzystana zostanie ta propozycja, poniewa

Ī tym samym unika siĊ rozbu-

dowywania schematu tak, by w najmniejszej grupie znalaz

áy siĊ wszystkie zakwalifiko-

wane s

áowa przez tworzenie dla nich specjalnych kategorii. Dlatego nieliczne leksemy

takie jak pa

Ĕstwo, ciaáo znajdą siĊ w najwiĊkszych polach, czyli sferach, natomiast inne

mog

ą zostaü zakwalifikowane do Ğrodkowej grupy pól. W strukturze hasáa powinna siĊ

pojawi

ü tylko jedna, wáaĞciwa grupa, do której dane znaczenie leksemu zostaáo przy-

porz

ądkowane.

3.5. Zasady zastosowane w przygotowaniu podzia

áu tematycznego

A. Markowski deklaruje, i

Ī jego schemat nie jest skonstruowany od góry, przez aprio-

ryczny podzia

á rzeczywistoĞci psychicznej i jĊzykowej, poniewaĪ powstaá w wyniku

syntetycznego potraktowania ponad 6000 tysi

Ċcy jednostek leksykalnych, które áączono

w wi

Ċksze grupy, powiązane semantycznie. Dla tych powstaáych „oddolnie” pól szuka-

no nast

Ċpnie odpowiedników w sferach pojĊciowych (Markowski 1990: 84). Podobny

sposób opracowania podzia

áu rzeczowego wykorzystano w SPP, poniewaĪ ukáad pojĊ-

ciowy zastosowany w s

áowniku powstaá, jak deklarują autorzy, po przebadaniu tysiąca

losowo wybranych wypisów. Dzi

Ċki temu uzyskali oni obraz kategorii znaczeniowych

polszczyzny potocznej nie taki, „jak nam si

Ċ wydaje”, lecz taki, jaki rzeczywiĞcie istnieje

(SPP: 9). Ma to wp

áyw na wyodrĊbnienie pól, które trudno byáoby wyróĪniü apriorycz-

Tematyczny podzia

á sáownictwa w Wielkim sáowniku jĊzyka polskiego

40

nie (np. Zachowania i sytuacje niecodzienne, nieoczekiwane, powoduj

ące nieporządek,

zamieszanie) (Za

Ğko-ZieliĔska, Borkowski 1996: 39).

Spe

ánienie tego zaáoĪenia jest niemoĪliwe w WSJP, poniewaĪ w przeciwieĔstwie

do innych podzia

áów, m.in. A. Markowskiego, nie mamy zamkniĊtej listy sáownictwa,

które poddane zostanie klasyfikacji, dlatego propozycja tematycznego opisu s

áownic-

twa jest konstrukcj

ą teoretyczną i musi byü tworzona odgórnie. Skonstruowany teore-

tycznie podzia

á moĪe siĊ jednak okazaü czĊĞciowo niefunkcjonalny, dlatego wstĊpna

wersja zosta

áa poddana próbie praktycznej i sprawdzona na dwustu losowo wybra-

nych jednostkach leksykalnych zdefiniowanych w USJP (co daje kilkaset zaklasyfi-
kowanych w podziale tematycznym znacze

Ĕ). Pozwoliáo to przynajmniej w pewnym

stopniu zweryfikowa

ü praktyczną uĪytecznoĞü schematu teoretycznego — wprowa-

dzi

ü wymuszone przez materiaá jĊzykowy modyfikacje, choü zapewne nie rozwiązaáo

wszystkich w

ątpliwoĞci.

Ostatnie pytanie dotyczy natomiast tego, jak

ą podstawĊ opisu rzeczywistoĞci utrwa-

lonej w j

Ċzyku naleĪy przyjąü. WiĊkszoĞü przywoáywanych powyĪej tematycznych

opisów s

áownictwa celowo odchodzi od naukowych hierarchizacji rzeczywistoĞci, re-

zygnuj

ąc tym samym z nomenklatury naukowej. Punktem wyjĞcia jest bowiem prze-

Ğwiadczenie, Īe czáowiek odbiera rzeczywistoĞü zewnĊtrzną i wewnĊtrzną przez pry-
zmat w

áasnego ja. Dlatego omówione podziaáy skoncentrowane są przewaĪnie wokóá

cz

áowieka jako istoty biologicznej (fizycznej, Īywej), psychicznej (myĞlącej), spoáecz-

nej, uwzgl

Ċdniając takĪe otaczający go Ğwiat (wszechĞwiat, otoczenie fizyczne) i kate-

gorie ogólne (Markowski 1990, STJP, podzia

á W. Morkowkina [za: Markowski 1990:

83]; podzia

á R. Halliga i W. Wartburga [za: Miodunka 1989: 159–160]. Inne (np. Mar-

kowski 1990, SPP) opisuj

ą czáowieka wobec innych ludzi, sytuacji, wartoĞci, rzeczy,

a nawet Boga.

Konstruuj

ąc ogólny schemat podziaáu tematycznego w WSJP, wyszliĞmy z zaáoĪe-

nia,

Īe ma on odzwierciedlaü naiwnosemantyczny stosunek do rzeczywistoĞci jĊzykowej

tzw. przeci

Ċtnego uĪytkownika jĊzyka, dlatego zaproponowane nadrzĊdne kategorie są

w wi

ĊkszoĞci analogiczne do przedstawionych powyĪej. Punktem wyjĞcia byáa bowiem

intuicja badacza weryfikowana odwo

áaniem siĊ do innych propozycji, opierających siĊ

na podobnych za

áoĪeniach. W zaprezentowanym poniĪej podziale zrezygnowano wiĊc

z terminologii naukowej, starano si

Ċ natomiast stworzyü takie kategorie, by zmieĞci-

áo siĊ w nich sáownictwo fachowe. Skoro przyjĊliĞmy siatkĊ kwalifikatorów specjali-
stycznych, nie ma potrzeby uwzgl

Ċdniaü w podziale dziedzin naukowych, takich jak:

biologia, chemia, geografia. Lepiej zrezygnowa

ü z klasyfikacji naukowej, a stworzyü

ogólne kategorie, np. cz

áowiek jako istota fizyczna, przyroda, w ramach których bĊdą

si

Ċ pojawiaü takĪe terminy specjalistyczne z odpowiednimi kwalifikatorami (biol.,

geogr.). Dzi

Ċki takiemu podejĞciu podziaá staje siĊ bardziej naturalny. Inaczej mogáoby

bowiem doj

Ğü takich sytuacji, jak w LDOCE, w którym zastosowana zostaáa w wiĊk-

szo

Ğci terminologia naukowa:

— has

áo sáownikowe winter (zima) zostaáo zaszeregowane do Chronology (chro-

nologia), która to podkategoria znajduje si

Ċ w kategorii Measurement (pomiary)

i w nadrz

Ċdnej sferze tematycznej Technology (technologia).

Barbara Batko-Tokarz

41

4. Propozycja tematycznego podzia

áu sáownictwa w WSJP —

ustalenia praktyczne

Zaproponowany poni

Īej podziaá jest propozycją wstĊpną, w nikáym zaledwie stopniu

zweryfikowan

ą przez materiaá jĊzykowy, dlatego zapewne w trakcie opracowywania

s

áownictwa poddany on zostanie znaczącym modyfikacjom, które zaleĪeü bĊdą zwáasz-

cza od charakteru definicji poszczególnych grup tematycznych leksemów. Poza tym,
jak twierdzi R. Tokarski,

[...] przy lekturze wszystkich prac z tego zakresu nie mo

Īna jednak uniknąü wraĪenia, Īe podziaáy

te, aczkolwiek wykorzystuj

ące empirycznie dany materiaá jĊzykowy, nie są wolne od duĪej dozy

subiektywizmu badawczego, nazbyt uzale

Īniają siĊ od klasyfikacyjnej inwencji interpretatora.

Jednostki leksykalne poprzez swoj

ą wieloznacznoĞü, nieostroĞü znaczeniową, wieloĞü moĪli-

wych skojarze

Ĕ semantycznych bardzo utrudniają zbudowanie klarownego i logicznie zwartego

systemu przechodzenia od struktur hierarchicznie najwa

Īniejszych do coraz to szczegóáowszych

(Tokarski 2001: 362).

Opinia ta mo

Īe zostaü odniesiona równieĪ do poniĪszego podziaáu.

I.

CZ

àOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA

1. Budowa i funkcjonowanie cia

áa ludzkiego

1.1. cz

ĊĞci ciaáa

1.2. czynno

Ğci i stany fizjologiczne

1.3. seksualno

Ğü

1.4. zmys

áy

2. Etapy

Īycia

2.1. narodziny i dzieci

Ĕstwo

2.2. dorastanie i dojrza

áoĞü

2.3. starzenie si

Ċ

2.4.

Ğmierü

3. Piel

Ċgnacja ciaáa

3.1. czynno

Ğci związane z pielĊgnacją ciaáa

3.2. przedmioty zwi

ązane z pielĊgnacją ciaáa

3.3. osoby zwi

ązane z pielĊgnacją ciaáa

3.4. miejsca zwi

ązane z pielĊgnacją ciaáa

4. Choroby i ich leczenie

4.1. rodzaje chorób
4.2. przyczyny, objawy i skutki chorób
4.3. uzale

Īnienia

4.4. leki i sposoby leczenia
4.5. osoby zwi

ązane z leczeniem

4.6. miejsca zwi

ązane z leczeniem

Tematyczny podzia

á sáownictwa w Wielkim sáowniku jĊzyka polskiego

42

5. Okre

Ğlenia fizycznoĞci czáowieka

5.1. okre

Ğlenia wyglądu

5.2. okre

Ğlenia páci

5.3. okre

Ğlenia sprawnoĞci fizycznej

II. CZ

àOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA

6. Stany psychiczne cz

áowieka

6.1. emocje i uczucia
6.2. zachowania emocjonalne

7. Usposobienie cz

áowieka

7.1. cechy charakteru, temperamentu, zdolno

Ğci i umiejĊtnoĞci

7.2. okre

Ğlenia czáowieka ze wzglĊdu na jego usposobienie

8. Ocena i warto

Ğciowanie

8.1. warto

Ğci

8.2. postawy wobec

Ğwiata i Īycia

8.3. s

áownictwo oceniające

9. Dzia

áalnoĞü intelektualna czáowieka

9.1. nazwy dzia

áaĔ intelektualnych czáowieka

9.2. wytwory dzia

áaĔ intelektualnych czáowieka

9.3. okre

Ğlenia czáowieka ze wzglĊdu na jego dziaáalnoĞü intelektualną

9.4. dziedziny nauki
9.5. filozofia

10. Dzia

áalnoĞü artystyczna czáowieka

10.1. literatura
10.2. sztuki plastyczne
10.3. muzyka
10.4. teatr
10.5. film
10.6. fotografia
10.7. pr

ądy i kierunki artystyczne

11. Relacje mi

Ċdzyludzkie

11.1. okre

Ğlenia relacji miĊdzyludzkich

11.2. okre

Ğlenia osób wchodzących w relacje miĊdzyludzkie

III. CODZIENNE

ĩYCIE CZàOWIEKA

12. Rodzina

12.1. cz

áonkowie rodziny

12.2. relacje rodzinne

13. Najbli

Īsze Ğrodowisko Īycia czáowieka

13.1. dom/inne miejsca zamieszkania i ich otoczenie
13.2. czynno

Ğci związane z codziennym Īyciem w domu

13.3. meble

Barbara Batko-Tokarz

43

13.4. przedmioty codziennego u

Īytku

13.5. miasto
13.6. wie

Ğ

14. Ubranie

14.1. rodzaje ubra

Ĕ

14.2. ozdoby i dodatki
14.3. cechy i wzory ubra

Ĕ

14.4. czynno

Ğci, przedmioty i osoby związane z robieniem i noszeniem ubraĔ

15. Jedzenie i jego przygotowanie

15.1. rodzaje pokarmu/potraw i ich cechy
15.2. miejsca, osoby, przedmioty zwi

ązane z jedzeniem

15.3. czynno

Ğci związane z przyrządzaniem jedzenia

15.4. czynno

Ğci związane z jedzeniem

15.5. u

Īywki

15.6. smaki

16. Czas wolny

16.1. turystyka
16.2. urlop i wypoczynek
16.3. hobby i zainteresowania
16.4. rozrywka
16.5. gry i zabawy

17. Sport

17.1. dyscypliny sportu
17.2. przedmioty zwi

ązane ze sportem

17.3. czynno

Ğci związane ze sportem

17.4. osoby zwi

ązane ze sportem

17.5. miejsca zwi

ązane ze sportem

18. Praca

18.1. rodzaje pracy
18.2. miejsca pracy
18.3. materia

áy pracy

18.4. wynagrodzenie za prac

Ċ

18.5. zawody
18.6. stosunki w pracy

IV. CZ

àOWIEK W SPOàECZEēSTWIE

19. Funkcjonowanie pa

Ĕstwa

19.1. w

áadza paĔstwowa

19.2. stosunki mi

Ċdzynarodowe

19.3. urz

Ċdy i organizacje paĔstwowe

19.4. polityka
19.5. doktryny i pogl

ądy polityczne

Tematyczny podzia

á sáownictwa w Wielkim sáowniku jĊzyka polskiego

44

20. Przynale

ĪnoĞü i podziaá terytorialny

20.1. narodowo

Ğü

20.2. pa

Ĕstwa, miasta, obszary geograficzne

20.3. nazwy mieszka

Ĕców

21. Wojsko

21.1. rodzaje armii
21.2. rodzaje broni
21.3. czynno

Ğci i przedmioty związane z wojskiem

21.4. osoby zwi

ązane z wojskiem

22. Prawo i

áamanie prawa

22.1. regulacje prawne
22.2. policja
22.3. s

ąd

22.4. przest

Ċpstwa

22.5. wi

Ċzienie i kara

23. Zasady wspó

áĪycia spoáecznego

23.1. zwroty grzeczno

Ğciowe i zachowania akceptowane spoáecznie

23.2. zachowania i wyra

Īenia nieakceptowane spoáecznie

23.3. stosunki spo

áeczne

24. J

Ċzyk

24.1. mówienie
24.2. pisanie
24.3. j

Ċzyki Ğwiata

25. Tradycja

25.1. zwyczaje i obyczaje
25.2. uroczysto

Ğci i ĞwiĊta

25.3. wierzenia i przes

ądy

25.4.

Ğwiat dawnych epok i wydarzenia historyczne

26. Religia – ko

Ğcióá

26.1. wyznania
26.2. sakramenty i obrz

Ċdy religijne

26.3. osoby zwi

ązane z religią i koĞcioáem

26.4. miejsca zwi

ązane z religią i koĞcioáem

27. Szkolnictwo

27.1. wychowanie
27.2. nauczanie
27.3. szko

áa

27.4. studia

28.

ĝrodki masowego przekazu
28.1. radio
28.2. telewizja
28.3. prasa
28.4. wydawnictwa

Barbara Batko-Tokarz

45

29. Biznes

29.1. reklama i marketing
29.2. przedsi

Ċbiorstwa

29.3. handel i us

áugi

29.4. w

áasnoĞü

30. Finanse

30.1. czynno

Ğci, przedmioty związane z pieniĊdzmi

30.2. waluta
30.3. podatki
30.4. bankowo

Ğü

30.5. ubezpieczenia
30.6. papiery warto

Ğciowe i akcje/udziaáy

V. CZ

àOWIEK I TECHNIKA

31. Budownictwo

31.1. rodzaje budowli
31.2. cz

ĊĞci budowli

31.3. materia

áy budowlane

31.4. czynno

Ğci związane z budową

31.5. osoby zwi

ązane z budową

32. Komunikacja na odleg

áoĞü

32.1. poczta
32.2. telefon/telegraf
32.3. Internet

33. Narz

Ċdzia, urządzenia i maszyny

33.1. rodzaje narz

Ċdzi, urządzeĔ i maszyn

33.2. budowa narz

Ċdzi, urządzeĔ i maszyn

33.3. funkcjonowanie narz

Ċdzi, urządzeĔ i maszyn

33.4. komputery/informatyka

34. Przemys

á

34.1. rodzaje przemys

áu

34.2. miejsca zwi

ązane z przemysáem

34.3. osoby zwi

ązane z przemysáem

34.4. produkcja
34.5. rzemios

áo

34.6. materia

áy uĪywane w przemyĞle

35. Energia

35.1. elektryczno

Ğü

35.2.

Ĩródáa energii

36. Transport

36.1. pojazdy mechaniczne i inne

Ğrodki transportu lądowego

36.2. transport powietrzny
36.3. transport wodny

Tematyczny podzia

á sáownictwa w Wielkim sáowniku jĊzyka polskiego

46

VI. CZ

àOWIEK I PRZYRODA

37. Wszech

Ğwiat

37.1. niebo i kosmos
37.2. gwiazdy i planety
37.3. s

áoĔce i ksiĊĪyc

38. Pogoda

38.1. rodzaje klimatu
38.2. zjawiska atmosferyczne
38.3. warunki atmosferyczne

39. Ziemia

39.1. budowa Ziemi
39.2. ukszta

átowanie terenu

39.3. zbiorniki wodne
39.4. minera

áy i pierwiastki

39.5. gleba
39.6. ochrona i zanieczyszczenie

Ğrodowiska

39.7. rolnictwo

40.

ĝwiat roĞlin
40.1. budowa i funkcjonowanie ro

Ğlin

40.2. ro

Ğliny leĞne i áąkowe

40.3. ro

Ğliny ogrodowe i doniczkowe

40.4. ro

Ğliny wodne

40.5. ro

Ğliny uprawne

40.6. owoce i warzywa
40.7. ro

Ğliny egzotyczne

40.8. ro

Ğliny ozdobne

40.9. ogrodnictwo i dba

áoĞü o roĞliny

40.10. drzewa i krzewy

41.

ĝwiat zwierząt
41.1. budowa i funkcjonowanie organizmów zwierz

Ċcych

41.2. zwyczaje i zachowania zwierz

ąt

41.3. zwierz

Ċta domowe i hodowlane

41.4. zwierz

Ċta leĞne

41.5. zwierz

Ċta drapieĪne

41.6. inne zwierz

Ċta lądowe

41.7. zwierz

Ċta wodne

41.8. ptaki
41.9. owady
41.10. mikroorganizmy
41.11. hodowla i opieka nad zwierz

Ċtami

Barbara Batko-Tokarz

47

VII. KATEGORIE FIZYCZNE

42. Cechy i w

áaĞciwoĞci materii

42.1. kolory
42.2. kszta

áty

42.3. wzory
42.4. zapachy
42.5. d

ĨwiĊki

42.6. ci

ĊĪar

42.7. temperatura
42.8. cechy dotykowe
42.9. stan skupienia
42.10. wielko

Ğü,

42.11. ruch i spoczynek
42.12. jako

Ğü i intensywnoĞü

43. Cechy i w

áaĞciwoĞci przestrzeni

43.1. usytuowanie w przestrzeni
43.2. kierunek
43.3. odleg

áoĞü

43.4. u

áoĪenie wzglĊdem siebie

43.5. miary przestrzeni

44. Cechy i w

áaĞciwoĞci czasu

44.1. up

áyw czasu

44.2. cz

ĊstotliwoĞü

44.3. kalendarz i miary czasu

45. Ilo

Ğü

45.1. ogólne okre

Ğlenia iloĞci

45.2. szczegó

áowe okreĞlenia iloĞci

45.3. kolejno

Ğü

Bibliografi a

C h

á o p i c k a M., F o r n e l s k i P., 1991, Brak mi sáów. PodrĊcznik do nauczania obcokrajowców

s

áownictwa jĊzyka polskiego, red. W. Miodunka, cz. I: Sáownictwo tematyczne, Kraków.

C y g a l - K r u p a Z., 1990, Podstawowe s

áownictwo tematyczne jĊzyka polskiego (na wybranych

przyk

áadach), Kraków.

E n g e l k i n g A., M a r k o w s k i A., W e i s s E., 1989, Kwalifikatory w s

áownikach — próba

systematyzacji, Poradnik J

Ċzykowy, z. 5, s. 300–310.

G a j o s M., G o u r g a u d N.M., 1994, S

áownik tematyczny francusko-polski, Warszawa.

H a t a

á a G., B i e l i c k a M., 1996, Sáownik tematyczny jĊzyka niemieckiego dla licealistów i stu-

dentów, Zielona Góra.

J a s t r z

Ċ b s k a - O k o Ĕ J., 1999, Sáownik tematyczny angielsko-polski, polsko-angielski, War-

szawa.

Tematyczny podzia

á sáownictwa w Wielkim sáowniku jĊzyka polskiego

48

K u r k i e w i c z J., 2007, Kwalifikatory w Wielkim s

áowniku jĊzyka polskiego, [w:] Nowe studia

leksykograficzne, red. P.

ĩmigrodzki, R. Przybylska, Kraków, s. 29–45.

K u r y

á o E., 1993, Kwalifikatory w trzech najwiĊkszych dwudziestowiecznych sáownikach jĊzyka

polskiego, [w:] Wokó

á sáownika wspóáczesnego jĊzyka polskiego, red. W. LubaĞ, t. 3, Kraków

1993, s. 61–68.

M a r k o w s k i A., 1990, Leksyka wspólna ró

Īnym odmianom polszczyzny, t. I–II, Warszawa.

M i o d u n k a W., 1976, Swoisto

Ğü sáownictwa tematycznego, JĊzyk Polski LXV, s. 180–186.

— 1989, Podstawy leksykologii i leksykografii, Warszawa.
— 2002, Cze

Ğü, jak siĊ masz? PodrĊcznik do nauczania jĊzyka polskiego dla początkujących, Kraków.

Nauka o j

Ċzyku dla polonistów, 2002, red. S. Dubisz, Warszawa.

P r z y b y l s k a R., 2007, Z problemów s

áownikowego opisu áączliwoĞci rzeczownika, [w:] Nowe

studia leksykograficzne, red. P.

ĩmigrodzki, R. Przybylska, Kraków, s. 69–77.

R e m b i s z e w s k a D.K., 2005, S

áownictwo tematyczne w dwudziestowiecznych opracowaniach

leksykograficznych, Poradnik J

Ċzykowy, z. 8, s. 37–51.

R o k i c k a T., 2007, Status kolokacji w Wielkim s

áowniku jĊzyka polskiego, [w:] Nowe studia lek-

sykograficzne, red. P.

ĩmigrodzki, R. Przybylska, Kraków, s. 79–86.

S z e l c - M a y s M., 2004, Nowe s

áowa — stare rzeczy: podrĊcznik do nauczania sáownictwa jĊzyka

polskiego: poziomy: podstawowy i

Ğredni ogólny, Kraków.

T o k a r s k i R., 2001, Pole znaczeniowe, [w:] Wspó

áczesny jĊzyk polski, red. J. BartmiĔski, Lublin,

s. 360–364.

W

Ċ g r z y n e k K., 2007, Związki frazeologiczne w Wielkim sáowniku jĊzyka polskiego, [w:] Nowe

studia leksykograficzne, red. P.

ĩmigrodzki, R. Przybylska, Kraków, s. 87–100.

W i l s o n F., 2000, S

áownik tematyczny hiszpaĔsko-polski, Warszawa.

— 2003, S

áownik tematyczny rosyjsko-polski, Warszawa.

Z a

Ğ k o - Z i e l i Ĕ s k a M., B o r k o w s k i I., 1996, Sáownik polszczyzny potocznej J. Anusiewi-

cza i J. Skawi

Ĕskiego na tle polskiego dorobku leksykograficznego, Poradnik JĊzykowy, z. 5,

s. 35–49.

ĩ m i g r o d z k i P., 2005, Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice.

S

áowniki

LDOCE — Dictionary of Contemporary English, Longman, wersja elektroniczna.
SGS — L. Kaczmarek, T. Skubalanka, S. Grabias, S

áownik gwary studenckiej, Lublin 1994.

SPP — J. Anusiewicz, J. Skawi

Ĕski, Sáownik polszczyzny potocznej, Warszawa 1996.

STJP — M. Kita, E. Pola

Ĕski, Sáownik tematyczny jĊzyka polskiego, àódĨ 2002.

Barbara Batko-Tokarz