Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

1

Instytucje europejskie

Notatki z wykładów u dr-a M. Zielińskiego

Semestr letni [2010/2011]

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

2

Dyżury:

Egzamin:

- poniedziałki 16

00

-17

00

- pisemny

- wtorki do południa

- 12 krótkich pytao otwartych

- pokój 1.12

- trzeba odpowiedzied na co najmniej 8 żeby zdad

- wykłady podstawą zaliczenia egzaminu

- będą podane orientacyjne zagadnienia

Podręczniki:

1. E. Latoszek, M. Proczek „Organizacje międzynarodowe” – rozdziały I oraz IX;
2. M. Górka, „System instytucjonalny Unii Europejskiej”
3. J. Maliszewska-Nienartowicz, „System instytucjonalny i prawny Unii Europejskiej”

Instytucje europejskie

– organizacje międzynarodowe, działające na kontynencie europejskim.

Organizacja międzynarodowa

– przez organizację międzynarodową rozumiemy zrzeszenia bądź to paostw,

bądź też innych osób prawnych (najczęściej krajowych związków lub stowarzyszeo) lub osób fizycznych
z różnych krajów, powołanych do życia dla realizowania zadao określonych w statucie – definicja ogólna.

Podział organizacji międzynarodowych ze względu na

członkostwo

:

1. Organizacje rządowe (zrzeszające paostwa – governmental organisations);
2. Organizacje pozarządowe (zrzeszające inne osoby prawne lub fizyczne – non governmental

organisations).

Ad.1
Organizacje rządowe (governmental organisations) – 1867r. – prawnik Lorimer po raz pierwszy posłużył się
tym terminem. Liczba organizacji rządowych wynosi około 5-6 tysięcy. Nie ma jednej, powszechnej
definicji. Podejmowano jedynie próby jej sformułowania na potrzeby danej umowy np. Konwencja
Wiedeoska o Prawie Traktatów w §2 definiuje organizację międzynarodową. Przykład regionalnej –
Karta Organizacji Paostw Amerykaoskich – 1948r. – również podejmuje próby zdefiniowania.

Ad.2
Organizacje pozarządowe (non governmental organisations) – tworzone są przez osoby dzielące wspólne
zainteresowania, wykonywujące podobną działalnośd gospodarczą. Międzynarodowe = zrzeszają osoby
prawne lub fizyczne różnych narodowości. Cele i zainteresowania przekraczają granice paostwa.
Przykładem Międzynarodowa Unia na Rzecz Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych – jest to
jednocześnie przykład organizacji pozarządowej, gdzie reprezentowane są także paostwa a nie tylko osoby
fizyczne i prawne. Nabycie osobowości prawnej w oparciu o przepisy prawa krajowego jakiegoś paostwa –
podstawowe kryterium rozróżnienia od organizacji rządowych. Prawo tego paostwa znajduje także
zastosowanie do funkcji np. kontroli organów tych organizacji. Liczba tych organizacji to około 25-30
tysięcy. Przykłady: Amnesty International, Greenpeace. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża –
formalnie jest to organizacja pozarządowa, ale wykonuje pewne zadania zlecone przez paostwa na
podstawie umowy międzynarodowej. Powszechny Kościół Chrześcijaoski – uznaje się za pierwszą
organizację międzynarodową o charakterze pozarządowym. W wieku XIX nastąpił rozwój tych organizacji,
powstało wiele nowych, często zwalczających niewolnictwo, ochraniających prawa pracownicze itp. (nowe
dziedziny wieku XIX). 1945r. – Karta Narodów Zjednoczonych – art. 71 – Rada Gospodarczo-Społeczna
może zawierad porozumienia w sprawie zasięgania opinii organizacji pozarządowych. Ten przepis dał
możliwośd ubiegania się organizacjom pozarządowym o status konsultacyjny przy Radzie Gospodarczo-
Społecznej. Do tej pory taki status uzyskało około 3 tysięcy organizacji pozarządowych. Rada Europy –
rezolucja z 2003r. – o statusie uczestniczących dla „non governmental organisations”. 1986r. – Konwencja
o uznaniu osobowości prawnej „non governmental organisations”.

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

3

Hierarchia aktów prawnych

1. Konstytucja;
2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe za zgodą ustawową – „duża ratyfikacja” – prawo

stanowione przez organizacje międzynarodowe (pierwszeostwo przed ustawą w razie kolizji);

3. Ustawa/rozporządzenie z mocą ustawy;
4. Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez zgody wyrażonej w ustawie – „mała ratyfikacja”;
5. Rozporządzenia;
6. Akty prawa miejscowego.

Ad.2
Ustawa uchwalona zwykłą większością głosów lub 2/3 głosów, gdy umowa przenosi częśd kompetencji
organów paostwowych organizacji międzynarodowej w niektórych sprawach. Artykuł Konstytucji RP
zezwalający na przeniesienie części kompetencji nazywamy

„klauzulą europejską”.

[!] WAŻNE

Definicja organizacji międzynarodowej według Holendrów

Organizacje międzynarodowe stanowią formy współpracy między paostwami, oparte na porozumieniu
międzynarodowym, tworzących co najmniej jeden stały organ, posiadający autonomię działania,
utworzone na podstawie przepisów prawa międzynarodowego.

Omówienie powyższych elementów definicji:

Porozumienie międzynarodowe

– z reguły w postaci wielostronnych umów międzynarodowych.

Wyjątkiem od tej reguły OBWE (Organizacja Bezpieczeostwa i Współpracy w Europie) - tutaj w postaci
oświadczenia wspólnego na konferencji międzynarodowej, a także drugim wyjątkiem Rada Nordycka.
Statut, karta, konstytucja, pakt, układ – umowy tworzące organizacje międzynarodowe. Co do zasady taką
umowę muszą podpisad minimum trzy paostwa. Stronami są z reguły paostwa, ale zdarza się,
że i organizacje międzynarodowe. Przykładem Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, gdzie obok paostw
stroną jest także np. Unia Europejska. Istnieje domniemanie podmiotowości prawnej organizacji
międzynarodowej, nawet jeśli statut jej wprost nie nadaje.

Stały organ

– musi byd co najmniej jeden i składad się przynajmniej z przedstawicieli 2 lub więcej paostw

członkowskich oraz byd niezależny. W zwykłych umowach międzynarodowych każde paostwo może składad
własne oświadczenia woli. Przy organizacji międzynarodowej organ reprezentuje, działa w imieniu paostw
członkowskich.

Utworzenie w oparciu o przepisy prawa międzynarodowego

– trzecie kryterium; rozstrzyga czy

organizacja międzynarodowa jest rządowa czy pozarządowa.


KLASYFIKACJA ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH (w oparciu o kryterium funkcji – 3 podstawowe
grupy):

1. Kryterium ściślejszej współpracy pomiędzy paostwami członkowskimi (według ich członkostwa):
a) organizacje uniwersalne (powszechne)
b) organizacje zamknięte (partykularne)

Ad. a)

Organizacje uniwersalne (powszechne)

– otwarte dla każdego zainteresowanego paostwa, skład ma

charakter ogólnoświatowy. Mogą zostad ustalone pewne kryteria dla przyjęcia ale nie mogą one byd zbyt
restrykcyjne. Przykładem ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych), Światowa Organizacja Zdrowia
(WHO). Cechą zróżnicowany skład członkowski. Z reguły posiadają niewiele kompetencji ze względu na
niski poziom zaufania paostw członkowskich. Koniecznośd rekrutacji personelu w oparciu o reprezentację
geograficzną (kryterium reprezentacji geograficznej).

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

4

Ad. b)

Organizacje zamknięte (partykularne)

– skład członkowski ograniczony jest do pewnej grupy paostw.

Najczęściej kryterium geograficzne – terytoria muszą byd w obrębie danego regionu np. Unia Afrykaoska,
Unia Europejska, Rada Europy (tu akurat trzy paostwa zakaukaskie wyjątkami). Kryterium gospodarcze,
kryterium etniczne (np. Liga Paostw Arabskich), religijne (np. Organizacja Konferencji Paostw Islamskich).

2. Kryterium ze względu na stopieo władzy jaki przysługuje organizacji względem paostw

członkowskich:

a) organizacje ponadnarodowe (federacyjne)
b) organizacje międzyrządowe (koordynacyjne)

Obecnie nie ma czystej organizacji ponadnarodowej.

[!] CZĘSTE PYTANIE EGZAMINACYJNE

Ad. a)

Organizacje ponadnarodowe (federacyjne)

– Cechy: możliwośd podejmowania przez organizacje decyzji

wiążących paostwa członkowskie, niezależnośd organów organizacji od paostw członkowskich,
kompetencje organizacji do wykonywania jej decyzji nawet przy braku współpracy ze strony paostw
członkowskich, pewien zakres autonomii finansowej uniezależniającej organizację od jej paostw
członkowskich. Przykładem Unia Europejska. Przekazanie dużej części kompetencji. Co do zasady decyzje
większością głosów ze skutkiem wiążącym dla wszystkich paostw członkowskich.
|
|
|
|
|
|
|___________ Niezależnośd organów może polegad:

[!] CZĘSTE PYTANIE EGZAMINACYJNE

a) na obsadzaniu przez paostwa członkowskie składu niektórych organów przez osoby niebędące ich

przedstawicielami np. Komisja Europejska w Unii Europejskiej czy również Trybunał Obrachunkowy;

b) wybór członków niektórych organów dokonywany jest bez udziału paostw członkowskich np.

Parlament Europejski w Unii Europejskiej.

Decyzje wiążące mieszkaoców paostw członkowskich – nie ma pośrednictwa paostwa, decyzje
bezpośrednio do jednostek. Gdy występuje kolizja stosujemy prawo organizacji ponadnarodowej.


Ad. b)

Organizacje międzyrządowe (koordynacyjne)

– Cechy: podejmowanie decyzji wyłącznie przez

przedstawicieli paostw członkowskich, paostwa członkowskie nie są związane jej decyzjami wbrew ich woli,
jednomyślnośd podejmowanych decyzji, mogą istnied organy niezależne od paostw ale odgrywają one rolę
wyłącznie doradczą. Przykładem Rada Europy. Przekazanie niewielkiej części kompetencji.

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

5

3. Kryterium ze względu na ich kompetencje:
a) o kompetencjach ogólnych
b) o kompetencjach szczególnych (funkcjonalnych)

Ad. a)

O kompetencjach ogólnych

– np. bezpieczeostwo, prawa człowieka, współpraca gospodarcza (ONZ).

Ad. b)

O kompetencjach szczególnych (funkcjonalnych)

– np. Europejska Wspólnota Energii Atomowej,

Organizacja ds. Połowu Łososia na Północnym Atlantyku.

Rada Europy

Rada Europy

– charakter koordynacyjny; międzyrządowy. Przyczyny integracji europejskiej

1

:

chęd odbudowy gospodarki europejskiej;

obawa przed ekspansją Związku Radzieckiego i ekspansją światowego komunizmu;

obawa przed Niemcami, obawa przed powtórzeniem się historii.

Podstawa prawna Rady Europy to statut (Londyn, 5.5.1949r.)

2

Obecnie liczy 47 krajów członkowskich, na początku było ich 10. Białoruś nie jest członkiem Rady Europy.
Rozpad bloku wschodniego w 1989 roku przyczynił się do znacznego zwiększenia liczby członków. Polska
przystąpiła do Rady Europy w listopadzie 1991 roku.

3

Członkostwo uzależnione jest przede wszystkim od jednego, podstawowego warunku – członek musi
uznawad zasadę, że wszystkie osoby znajdujące się pod jego jurysdykcją (czyli także cudzoziemcy czy
bezpaostwowcy) korzystają z praw człowieka i podstawowych wolności.

4

Aby uzyskad status członka Komitet Ministrów Rady Europy musi wysład zaproszenie a kraj ratyfikowad
statut Rady Europy. Do zaproszenia wymagane jest 2/3 głosów.

5

Członkostwo można utracid (art. 8) – gdy członek poważnie naruszy statut Rady Europy może zostad
zawieszony w swym prawie reprezentacji a Komitet Ministrów wzywa do wystąpienia. Gdy paostwo do
wezwania się nie zastosuje to Komitet Ministrów może zdecydowad, że dane paostwo nie jest już
członkiem od określonej daty. Przykładem Grecja, która sama wystąpiła, w 1971r. ponownie przystąpiła.

6

Można zawiesid prawo do reprezentacji w Zgromadzeniu Parlamentarnym i Komitecie Ministrów (art. 9).

7

Każdy członek może wystąpid notyfikując ten fakt Sekretarzowi Generalnemu. Wystąpienie staje się faktem
po zakooczeniu roku budżetowego.

8

Struktura wewnętrzna Rady Europy – 2 grupy organów:

1. Organy statutowe
2. Organy pozastatutowe

1

Integracja europejska - przyczyny

2

Podstawa prawna powstania Rady Europy

3

Członkowie, Polska w Radzie Europy

4

Warunki członkostwa

5

Uzyskiwanie statusu członka w Radzie Europy

6

Utrata statusu członka

7

Sankcje

8

Dobrowolne wystąpienie z Rady Europy

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

6

Ad. 1)

Komitet Ministrów,

Sekretariat Generalny,

Zgromadzenie Parlamentarne.

Ad. 2)

Europejski Trybunał Praw Człowieka,

Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych (podstawa prawna: decyzja statutowa),

Komisarz Praw Człowieka (podstawa prawna: decyzja statutowa),

Kongres Organizacji Pozarządowych.

OMÓWIENIE NIEKTÓRYCH ORGANÓW RADY EUROPY

Komitet Ministrów

– najważniejszy organ decyzyjny, działa w imieniu Rady Europy, w składzie po jednym

przedstawicielu z każdego paostwa członkowskiego. Każdemu przysługuje 1 głos. Art. 14 – członkami
Komitetu Europejskiego powinni byd ministrowie spraw zagranicznych paostw członkowskich. Gdy
minister nie może brad udziału to może byd zastępowany w miarę możliwości innym członkiem rządu.
Kompetencje: organ decyzyjny, przedmiotem obrad wszystkie sprawy do niego wniesione przez paostwa
członkowskie, bądź przez Zgromadzenie Parlamentarne. Decyzje mogą przybierad formę niewiążących
zaleceo dla paostw członkowskich. Może żądad złożenia informacji jakich działao podjęło się paostwo
w celu realizacji zaleceo. Przyjmuje umowy międzynarodowe, które podlegają ratyfikacji przez paostwa
członkowskie. Komitety Ekspertów Rządowych – organy pomocnicze Komitetu Ministrów, najczęściej dla
konkretnej sprawy (ad hoc). Decyzje zapadają zwykłą większości głosów, niektóre 2/3 np. zaproszenie
a niektóre wymagają jednomyślności (art.20) np. gdy podejmowana jest decyzja o tym, że obrady mają się
odbyd poza Strasbourgiem.

Zgromadzenie parlamentarne

– ciało obradujące, może obradowad we wszystkich sprawach należących

do kompetencji Rady Europy. Ustalenia z obrad w formie zaleceo mogą byd przekazywane do Komitetu
Ministrów. Art. 25 (skład): przedstawiciele każdego członka, wybrani przez jego parlament spośród jego
grona lub wyznaczeni spośród członków parlamentu. Liczba wynika z liczby mieszkaoców – max. 18
przedstawicieli dla największych członków, nie mniej jednak niż 2 dla najmniejszych. Po 18-stu
przedstawicieli ma np. Francja, Niemcy, Rosja. Polska i Hiszpania mają po 12 przedstawicieli. Obecnie
Zgromadzenie Parlamentarne liczy 318 przedstawicieli. Mamy 318 przedstawicieli i 318 ich zastępców
(oczywiście nie biorą udziału jednocześnie). Grupują się oni we frakcje polityczne (coś jak kluby
w parlamentach krajowych) Art. 32 – sesja zwyczajna raz w roku, trwająca nie więcej niż miesiąc.
W praktyce jest rozbijana na 3 podsesje. Kompetencje: może omawiad cele i kompetencje Rady Europy itp.
Może wydawad akty w 4 formach prawnych a są to:

rekomendacje

rezolucje

opinie

zalecenia

Akty te wydawane są i kierowane do Komitetu Ministrów. Zgromadzenie Parlamentarne posiada także
funkcje kreacyjne – mianuje Sekretarza Generalnego, sędziów Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Głównym organem pomocniczym tzw. Stały Komitet.

Sekretariat Generalny

– działa permanentnie, zajmuje się codzienną obsługą administracyjną Rady

Europy. Na czele Sekretarz Generalny.

Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych

– powołany przez Komitet Ministrów w 1994r. Jest wzorowany

na Zgromadzeniu Parlamentarnym. Składa się z 318 członków i 318 zastępców (razem 636 ) Członkowie
muszą spełniad kryteria: osoby pochodzące z bezpośrednich wyborów, przedstawiciele władz lokalnych

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

7

i regionalnych bądź urzędnicy, którzy są odpowiedzialni bezpośrednio przed nimi. Muszą to byd
przedstawiciele różnych typów (szczebli) i sił politycznych przedstawicieli władz lokalnych. Dwie izby
wewnątrz Kongresu: Izba Władz Lokalnych i Izba Regionów. Zadaniem zapewnienie władzom lokalnym
oraz regionalnym udziału w procesie tworzenia jedności europejskiej i zapewnienie udziału w pracach Rady
Europy, wspieranie demokracji lokalnych i regionalnych, umacnianie współpracy trans granicznej, ochrona
środowiska naturalnego, edukacja itp.

DZIAŁALNOŚD RADY EUROPY (CELE) – ART. 1:

osiągnięcie większej jedności między jej członkami, aby ochronid i wcielad w życie ideały i zasady
stanowiące ich wspólne dziedzictwo oraz aby ułatwid ich postęp ekonomiczny i społeczny,

wyłączenie spraw dotyczących obrony narodowej z zakresu kompetencji Rady Europy.

Realizacja tych celów przez:
umowy międzynarodowe (konwencje, których projekty zostały opracowane przez Zgromadzenie
Parlamentarne i Komitet Ministrów) – od paostw członkowskich zależy czy je ratyfikują. Do tej pory
przygotowano 207 konwencji. Zawierane w różnych dziedzinach np. ochrona praw człowieka (Europejska
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności [1950r., Rzym]), Europejska Karta
Społeczna, Europejska Konwencja w/s Zapobiegania Torturom, Europejska Karta Samorządu
Terytorialnego (w dziedzictwie samorządu terytorialnego), a także inne dziedziny np. sport, ochrona
zdrowia etc.

Europejska Konwencja o Ochronie Praw

Człowieka i Podstawowych Wolności

Konwencja weszła w życie w 1953 roku. Zawiera także system kontroli, którym jest Europejski Trybunał
Praw Człowieka. Częśd materialna (katalog praw i wolności) i proceduralna (system kontroli czy są
przestrzegane). 14 protokołów dodatkowych: z jednej strony rozszerzały zakres ochrony, inne dotyczyły
reform systemu kontroli przestrzegania postanowieo konwencji. Skargi do Trybunału mogą byd kierowane
przez paostwa i przez jednostki indywidualne.

Zawartośd materialna
- zapewnienie praw i wolności konwencji wszystkim jednostkom podlegającym jurysdykcji paostwa
członkowskiego (czyli skargę może złożyd nie tylko obywatel ale i obcokrajowiec czy bezpaostwowiec);
- obowiązuje także poza terytorium np. gdy paostwo wysyła siły zbrojne poza swoje terytorium (np. do
misji stabilizacyjnej).

PRAWA I WOLNOŚCI ZAWARTE W KONWENCJI



prawo do życia (art.2)

– nie jest prawem bezwzględnym, są wyjątki np. stłumienie powstania,

kiedyś także kara śmierci; obecnie protokół 6-sty zabrania, ale także i on nie ma charakteru
absolutnego – dopuszcza on bowiem karę śmierci w trakcie wojny, stanu wojennego etc.,
dopiero protokół 13-sty zabrania całkowicie (przez Polskę nieprzyjęty);



zakaz tortur (art.3)

– charakter absolutny;



zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej (art.4)

– nie ma charakteru bezwzględnego – można

zmusid np. żołnierza, więźnia, obywatela gdy np. stan wyjątkowy;



prawo do wolności i bezpieczeostwa osobistego

– nie ma charakteru absolutnego;

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

8



prawo do rzetelnego procesu sądowego w rozsądnym terminie

– w każdej sprawie cywilnej lub

karnej, nie dotyczy administracji
|
|

wynikają z niej (gwarancje proceduralne):

|_______________

zasada domniemania niewinności

zasada prawa do informacji o zarzutach

prawo do obrony

prawo do obroocy

zasada równości broni

pomoc tłumacza

 prawo do poszanowania życia prywatnego, rodzinnego i korespondencji;
 zakaz dyskryminacji (praw zawartych w Konwencji);
 prawo do nauki;
 prawo do poszanowania mienia;
 prawo do wolnych wyborów opartych na tajnym głosowaniu;
 prawo do zawarcia małżeostwa;
 wolnośd myśli, sumienia i wyznania (art.9);
 swoboda wypowiedzi;
 prawo do zgromadzania się i stowarzyszania się.

Europejski Trybunał Praw Człowieka

Skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka:

a)

skargi paostwowe

– jeden kraj skarży drugi o łamanie postanowieo konwencji. Z przyczyn

politycznych skarga paostwowa jest rzadko stosowana.

b)

skargi indywidualne

– zainteresowana jednostka wnosi skargę na jakieś paostwo, musi jednak

spełniad pewne kryteria dopuszczalności (art.35).
Każda jednostka, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedno z paostw związanych
konwencją praw, które są w niej lub w jej protokołach zawarte. Złożyd skargę może tylko direct
victim, czyli osoba, która została bezpośrednio pokrzywdzona. Wyjątkiem, gdy taka osoba nie ma
takiej możliwości fizycznej złożenia skargi np. więzieo.

9

Instytucja potencjalnie pokrzywdzonego – gdy istnieje wysokie prawdopodobieostwo,
że w przyszłości może dojśd do naruszania praw.

10

Skargę może składad osoba fizyczna, prawna lub grupa osób, którzy są pod jurysdykcją paostwa
związanego postanowieniami konwencji. Koniecznośd wyczerpania wszystkich krajowych środków
odwoławczych zanim skarga będzie mogła zostad złożona. Skarga może byd wniesiona tylko
do 6 miesięcy od dnia wydania ostatecznego orzeczenia w sprawie.

11

Skarga nie może byd anonimowa. Skarżący nie może nadużyd prawa do wniesienia skargi. Jeżeli
skarga jest w sposób oczywisty nieuzasadniona, zostanie odrzucona. Trybunał nie rozpatruje skargi
identycznej ze skargą już rozpatrzoną. Nie rozpatruje skargi, która została poddana innej,
międzynarodowej procedurze skarżenia/rozstrzygania np. przez Komitet Praw Człowieka, Komisję

9

Kto może wnieśd skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

10

Instytucja potencjalnie pokrzywdzonego

11

Podmioty i inne kryteria wniesienia skargi

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

9

UNESCO.

12

Nowa przesłanka wniesienia skargi z 2010r. – Trybunał odrzuci skargę, w której skarżący

nie doznał znaczącego uszczerbku, ale można ją rozpatrzed jeżeli:

1. poszanowanie praw i wolności konwencji tego wymaga,
2. jeżeli żadna sprawa nie została należycie rozpatrzona przez sąd krajowy.

Wszystkie powyższe przesłanki muszą byd spełnione łącznie. Skarga może byd wniesiona w każdym
z języków paostw będących stroną tej konwencji.

Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka

składy 1 sędziego, komitetów 3 sędziów, izb składających się z 7 sędziów lub Wielkiej Izby
składającej się z 17 sędziów

sędzia zasiadający jednoosobowo może uznad skargę za niedopuszczalną (kiedyś było potrzeba do
tego 3 sędziów)

jeżeli nie ma przesłanki niedopuszczalności, sędzia przesyła ją do komitetu składającego się z 3
sędziów lub izby 7 sędziów

Komitet 3 sędziów może:

- odrzucid skargę
- wydad wyrok (komitet tylko gdy dane zagadnienie jest już przedmiotem ugruntowanego orzecznictwa
Trybunału)
- w innym wypadku przesyła skargę do izby

Izba 7 sędziów może:

- wydad wyrok
- może zrzec się swojej właściwości na rzecz Wielkiej Izby, gdy pojawią się kontrowersje w interpretacji
postanowieo konwencji

Wielka Izba:

- wyrok ma charakter ostateczny

Jeżeli Komitet Ministrów uzna, że wyrok nie został wykonany przez paostwo członkowskie, zwraca się do
Trybunału o stwierdzenie tego. Komitet Ministrów może zastosowad jakąś sankcję wobec paostwa,
które uporczywie nie wykonuje tych wyroków.


Trybunał stwierdza naruszenie Konwencji i może zasądzid odszkodowanie. Trybunał może również
wydawad opinie doradcze, które mogą dotyczyd wszystkich kwestii prawnych, dotyczących Konwencji oraz
jej protokołów. Komitet Ministrów może się zwrócid o taką opinię doradczą do Trybunału.

12

Przesłanki odrzucenia skargi

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

10

Schemat postępowania przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka

Integracja o charakterze

ponadnarodowym

- po raz pierwszy przy Wspólnotach Europejskich

Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS)

– kwiecieo 1951r., Paryż

 Robert Schuman – deklaracja – propozycja kontroli przemysłu węgla i stali przez organizację

ponadnarodową we Francji i Niemczech. Przyczyny o charakterze politycznym
i gospodarczym. Polityczne, by zabezpieczyd pokój pomiędzy Francją a Niemcami;

 podstawa pod stworzenie Federacji Europejskiej;
 lipiec 1952r. – wszedł w życie;

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

11

 oprócz Niemiec i Francji podpisały go Włochy i kraje Beneluxu;
 przyjęta na czas określony 50 lat;
 organami:

Wysoka Władza (organ decyzyjny i wykonawczy)

Specjalna Rada Ministrów (charakter prawodawczy, zapewnienie sprawnej
współpracy)

Wspólne Zgromadzenie (organ o charakterze parlamentarnym, wykonuje funkcje
opiniodawcze)

Europejski Trybunał Sprawiedliwości (organ o charakterze sądowniczym).

Europejska Wspólnota Obronna (EWO)

– projekt podpisany w maju 1952r. (UPADŁ przez Francję,

która uznała, że ogranicza jej suwerennośd)

Europejska Wspólnota Polityczna (EWP)

– projekt UPADŁ przez Francję, która uznała, że ogranicza

jej suwerennośd tak jak w przypadku EWO

Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG)

Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EWEA; Euratom)

 EWG i EWEA podpisane na czas nieoznaczony;
 1.1.1958r. weszły w życie;
 Trzeci z 1957r. – Rzym – (Traktat Rzymski) – o niektórych wspólnych instytucjach

Traktat o niektórych wspólnych instytucjach
EWWiS EWG EWEA (Euratom)
Wspólne Zgromadzenie
1967r. – Traktat o Fuzji (ujednolicający)
1 lipca 1968r. – Unia Celna

Wielka Brytania nie należała do żadnej ze wspólnot. ESWH (EFTA) – Europejskie Stowarzyszenie Wspólnego
Handlu – konkurencja dla Wspólnot.

1968-1976r.

- okres rozwoju instytucjonalnego
- wykształcenie cię Rady Europejskiej – nieformalne decyzje o charakterze politycznym
- pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego – 1979r. – wybory – wybrano 410 posłów
- rozwój prawny --> instytucja wspólnego rynku

1987-1992r.

- luty 1987r. – Jednolity Akt Europejski – umowa międzynarodowa – współpraca o charakterze
politycznym, po raz pierwszy takie przepisy, ponadto wprowadzał zmiany do traktatów już istniejących
|
|zmiany do traktatu o EWG
|

niektóre z decyzji podejmowanych dotąd jednomyślnie mają byd uchwalane kwalifikowaną
większością głosów;

rozszerzał zakres działania EWG na dziedziny, które dotąd nie były regulowane przepisami
traktatów np. ochrona środowiska naturalnego, badania naukowe i rozwój technologiczny, spójnośd
gospodarcza i społeczna;

powiększenie kompetencji Parlamentu Europejskiego:

nowa procedura podejmowania decyzji tzw. procedura współpracy – daje to większy udział
Parlamentowi Europejskiemu w procesie przyjmowania wspólnotowych aktów prawnych;

prawo weta zawieszającego;

przyznał Parlamentowi Europejskiemu prawo do zatwierdzania traktatów o przystąpieniu do
wspólnot nowych krajów członkowskich.

wprowadził przepisy dotyczące rynku wewnętrznego, wypierając pojęcie rynku wspólnego.

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

12

01.11.1989r. – rozpoczął działalnośd tak zwany Sąd Pierwszej Instancji --> zadaniem odciążenie
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.

Rozwój prawny --> pierwsze umowy z paostwami Europy Środkowej i Wschodniej.
16.10.1989r. – „Umowa pierwszej generacji”.

1994-2009r.

01.02.1994r. – Układ Europejski – Polska była stowarzyszona ze Wspólnotami.

Przyspieszenie prac nad stworzeniem Unii Europejskiej. Filar polityczny i gospodarczy – z założenia miała
się na nich opierad Unia Europejska. Unia gospodarczo-walutowa najważniejsza z filaru gospodarczego oraz
unia polityczna.
Konferencja międzyrządowa ---> 07.02.1992r. – Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht).

01.11.1993r. – od tego momentu zaczęła funkcjonowad Unia Europejska

(Traktat z Maastricht wszedł

w życie). Unia Europejska nie zlikwidowała Wspólnot, stworzyła z nich pierwszy filar.

FILARY UNII EUROPEJSKIEJ

Pierwszy filar:
- Wspólnota Europejska
- Europejska Wspólnota Węgla i Stali
- Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom)
Drugi filar:
- Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeostwa
Trzeci filar:
- Wymiar Sprawiedliwości i Sprawy Wewnętrzne

- Unia Europejska nie posiadała podmiotowości prawnej
- ever closer union – nowy etap

1997r. – Traktat Amsterdamski – wszedł w życie 01.05.1999r. --> zmienił nazwę trzeciego filaru na
Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych. Azyl, imigracja, uchodźcy – przeniesienie tych
dziedzin do pierwszego filaru.

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

13

12.2000r. – Traktat Nicejski – wszedł w życie 01.02.2003r. – przede wszystkim dotyczył struktury
instytucjonalnej Wspólnot.

Projekt Traktatu Konstytucyjnego – upadł – cechy:

przygotowany w oparciu o tzw. metodę konwencji – Konwent Europejski (przedstawiciele
parlamentów krajowych, przedstawiciele instytucji europejskich, przedstawiciele organizacji
międzynarodowych); do tej pory Konferencja Międzyrządowa;

znosił dotychczas istniejącą koncepcję filarową, w jej miejsce ma powstad jeden filar – jednolita
Unia Europejska;

nadawał podmiotowośd prawną;

Karta Praw Podstawowych uzyskała moc wiążącą;

zastępował wszystkie dotychczasowe traktaty;

zawierał symbole paostwowości --> flaga, motto, hymn;

stanowił o istnieniu Ministra Spraw Zagranicznych Unii;

nowa typologia aktów prawnych np. Ustawa Europejska, Europejskie Ustawy Ramowe

01.12.2009r. – wchodzi w życie Traktat z Lizbony

nie zastępuje dotychczasowych traktatów,

EWEA pozostała, Unia Europejska nadal nie jest jednolita

NAJWAŻNIEJSZE ZMIANY JAKIE WPROWADZA TRAKTAT LIZBOOSKI:

dekonstytucjonalizacja traktatów,

nie ma Ministra Spraw Zagranicznych Unii Europejskiej,

nie ma przepisu o pierwszeostwie nad prawem krajowym,

odstąpiono od nazewnictwa aktów prawnych (ustaw),

przekształcenie Unii w jednolitą organizację międzynarodową,

ma osobowośd prawa międzynarodowego i krajowego,

wartości Unii Europejskiej (art.2) – ustanowienie katalogu wartości. Unia Europejska opiera się na
wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, paostwa
prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do
mniejszości,

Unia uznaje prawa, zasady i wolności zawarte w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej – ma
taką samą moc jak traktaty, chod nie jest ona sama w sobie traktatem,

Unia Europejska przystępuje do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950r. – prawa tam
zagwarantowane oraz w tradycjach konstytucyjnych paostw członkowskich,

można nałożyd na paostwo sankcje za naruszenie wartości --> procedura ostrzegawcza art. 7 ust. 1
Traktatu o Unii Europejskiej, art. 7 ust.2 Traktatu o Unii Europejskiej,

 decyzje większością 4/5 głosów Rady Unii Europejskiej przy procedurze ostrzegawczej

(stwierdzenie istnienia poważnego ryzyka naruszenia wartości),

 Rada Europejska jednomyślnie może stwierdzid na wniosek 1/3 paostw członkowskich lub

Komisji Europejskiej poważne i stałe naruszenie wartości (art. 7 ust. 2 Traktatu o Unii
Europejskiej). Rada może zdecydowad o zawieszeniu niektórych praw wynikających
z traktatów wobec takiego paostwa np. prawo do głosowania w Radzie.

instytucja obywatela Unii Europejskiej – obywatelem Unii Europejskiej jest każda osoba mająca
obywatelstwo paostwa członkowskiego. Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku
do obywatelstwa krajowego i nie zastępuje go,

KATALOG PRAW OBYWATELA UNII EUROPEJSKIEJ

1. Prawo pobytu i poruszania się po terytoriach paostw członkowskich,
2. Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do władz lokalnych i Parlamentu Europejskiego

w paostwie stałego pobytu, którego nie jest się obywatelem,

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

14

3. Prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej na terytorium paostw 3-cich, w których nie ma

placówki ojczystej,

4. Prawo do składania petycji do Parlamentu Europejskiego, skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich

Unii Europejskiej oraz prawo do skierowania listu do wszystkich instytucji Unii i otrzymania
odpowiedzi w języku, w którym to pismo zostało skierowane,

5. Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż 1 milion, mające obywatelstwo znacznej liczby paostw

członkowskich, mogą podjąd inicjatywę zwrócenia się do Komisji Europejskiej o przedłożenie
w ramach jej uprawnieo odpowiedniego wniosku w sprawach, w których zdaniem obywateli
stosowanie traktatów wymaga aktu prawnego Unii.

cele Unii sformułowane w zupełnie nowy sposób – art.3 Traktatu o Unii Europejskiej:
- cele gospodarcze np. Unia ustanawia rynek wewnętrzny, unię gospodarczo-walutową, wzmacnia
spójnośd gospodarczą i społeczną,
- cele polityczne,
- cele społeczne.

rynek wewnętrzny/negatywny aspekt

spójnośd gospodarcza i społeczna/pozytywny aspekt

 pomoc tym, którzy nie czerpią korzyści ze znoszenia barier
 aspekt terytorialny spójności gospodarczej i społecznej – udzielenie pomocy najbiedniejszym
 fundusze strukturalne
 spójnośd międzygeneracyjna

bardziej precyzyjne rozdzielenie kompetencji paostw członkowskich a UE,

zasada przyznania - art. 4 Traktatu o Unii Europejskiej – wszelkie kompetencje nie przyznane Unii
Europejskiej należą do paostw członkowskich; Unia Europejska działa wyłącznie w granicach
kompetencji przyznanych jej przez paostwa członkowskie w traktatach. Kompetencje przyznane UE
mogą jej byd odebrane – art. 48 Traktatu o Unii Europejskiej – możliwośd odebrania lub
rozszerzenia kompetencji,

kompetencje pełzające – gdy nie ma podstawy prawnej Rada jednomyślnie na wniosek Komisji
Europejskiej i za zgodą Parlamentu Europejskiego może przepis ustanowid,

RODZAJE KOMPETENCJI UNII EUROPEJSKIEJ

– art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej:

1. kompetencje wyłączne (exclusive),
2. kompetencje dzielone z paostwami członkowskimi /polityka ekonomiczna/
3. kompetencje w zakresie prowadzenia działao w celu wspierania, koordynowania lub

uzupełniania działao paostw członkowskich (tzw. kompetencje wspierające) /turystyka,
ochrona ludności, przestrzeo kosmiczna, współpraca administracyjna/

Ad.1)

Kompetencje wyłączne

– obejmują dziedziny, w których traktaty przyznają Unii Europejskiej wyłącznośd

stanowienia prawa oraz przyjmowania aktów prawnie wiążących. Paostwa członkowskie mogą natomiast

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

15

to czynid tylko wtedy, gdy mają upoważnienie Unii lub w celu wykonania aktów Unii. Dziedziny: unia celna,
ustalanie reguł konkurencji niezbędnych dla funkcjonowania rynku wewnętrznego, polityka pieniężna
(strefa euro), zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa,
wspólna polityka handlowa.

Ad.2)

Kompetencje dzielone z paostwami członkowskimi

– obejmują dziedziny, w których Unia i jej paostwa

członkowskie mogą stanowid prawo i przyjmowad akty prawnie wiążące. Paostwa członkowskie wykonują
swoje kompetencje w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji. Paostwa członkowskie
ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia postanowiła zaprzestad wykonywania
swoich kompetencji. Deklaracja nr 18. Instytucje muszą postanowid o uchyleniu. Jeżeli kompetencje nie są
wyłącznymi ani wspierającymi to istnieje domniemanie kompetencji dzielonych. Kategorie kompetencji
dzielonych: rynek wewnętrzny, polityka społeczna, spójnośd gospodarcza i społeczna, środowisko
naturalne, ochrona konsumentów, transport, rolnictwo i inne.

Ad.3)

Kompetencje wspierające

– grupa kompetencji pozwalających Unii Europejskiej na prowadzenie działao

mających na celu wspieranie, koordynację lub uzupełnianie działao paostw członkowskich. Kompetencje
Unii nie zastępują kompetencji paostw członkowskich. Art. 4 ust. 5 Traktatu o Unii Europejskiej – nie
pozwala przyjmowad Unii aktów wiążących prawnie, które prowadziłyby do harmonizacji przepisów
ustawowych paostw członkowskich. Ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego, przemysł, młodzież i sport,
ochrona ludności oraz współpraca administracyjna i kultura.

[!] CZĘSTE PYTANIE EGZAMINACYJNE

ZASADA PROPORCJONALNOŚCI I POMOCNICZOŚCI:

Zasada pomocniczości – art. 5 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej – w dziedzinach, które nie należą do
wyłącznych kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele
zamierzonego działania nie mogą zostad osiągnięte w sposób wystarczający przez paostwa członkowskie,
zarówno na poziomie centralnym jak i regionalnym oraz lokalnym i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki
proponowanego działania możliwe jest ich lepsze osiągnięcie na poziomie Unii *zasada subsydiarności+.

Zasada proporcjonalności – zakres i forma działania Unii Europejskiej nie wykraczają poza to, co jest
konieczne do osiągnięcia celów traktatowych.

MONITOROWANIE PRZESTRZEGANIA ZASAD POMOCNICZOŚCI I PROPORCJONALNOŚCI (ROLA
PRALAMENTÓW KRAJOWYCH – PROCEDURA ŻÓŁTYCH KARTEK):

Organy monitorujące stosowanie zasady pomocniczości i proporcjonalności ----> parlamenty krajowe.
Zasady monitorowania w protokole w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności do
Traktatu o Unii Europejskiej. Istotą zwiększenie przepływu informacji do parlamentów krajowych
(informacje dotyczące środków legislacyjnych Unii Europejskiej).

Procedura żółtych kartek

– każdy z parlamentów krajowych może wyrazid sprzeciw w formie

uzasadnionych opinii wobec jakiegoś projektu legislacyjnego Unii. Zwłaszcza dotyczy to sytuacji, gdy
parlamenty uważają, że w projekcie naruszone zostały w/w zasady. Termin 8 tygodni na sprzeciw. Komisja
Europejska musi rozpatrzed wszystkie sprzeciwy. Jeśli 1/3 parlamentów krajowych wyrazi sprzeciw to
projekt musi zostad ponownie przejrzany, jednak nie upada on (nie jest to sprzeciw bezwzględny). Komisja
musi przedstawid uzasadnienie o podtrzymaniu, zmianie lub wycofaniu tego projektu. Kontrola ex ante
(przed przyjęciem).

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

16

Przystąpienie i wystąpienie z Unii Europejskiej

Przystąpienie

art. 49 Traktatu o Unii Europejskiej

kandydat musi szanowad podstawowe wartości Unii Europejskiej i zobowiązad się do ich wspierania

decyzja o przystąpieniu podejmowana jest jednomyślnie przez Radę, musi jednak uzyskad zgodę
Parlamentu Europejskiego i opinię Komisji

Rada musi wziąd pod uwagę kryteria kwalifikacji określone przez Radę Europejską

Wystąpienie

tryb – art. 50 Traktatu o Unii Europejskiej

każde paostwo może wystąpid, zamiar wystąpienie zgłasza się Radzie Europejskiej

następnie negocjacje w sprawie umowy o wystąpienie z Unii

negocjacje prowadzi Rada w imieniu Unii Europejskiej

jeżeli nie dojdzie do umowy to wystąpienie następuje po 2 latach od zgłoszenia zamiaru
wystąpienia

paostwo może wstąpid ponownie po spełnieniu warunków z art. 49

Zmiany traktatów

Zmiany traktatów zgodnie z tzw. zwykłą procedurą oraz procedurami uproszczonymi

Procedura zwykła

– art. 48 ust. 4-5 Traktatu o Unii Europejskiej

 z propozycjami do Rady mogą wystąpid: Parlament Europejski, Komisja Europejska i paostwa

członkowskie

 celem może byd rozszerzenie lub ograniczenie kompetencji Unii Europejskiej
 następnie propozycje zmian przekazywane są Radzie Europejskiej i notyfikowane parlamentom

krajowym

 Rada Europejska zwołuje Konwent, który składa się z przedstawicieli parlamentów narodowych,

Parlamentu Europejskiego, Komisji Europejskiej oraz szefów paostw lub rządów

 zadaniem Konwentu jest przygotowanie odpowiednich projektów zmian w traktatach, następnie

projekt ---> Konferencji Międzyrządowej, która za wspólnym porozumieniem uchwala zmiany

 zmiany w traktatach wchodzą w życie po ratyfikacji.

Uproszczona procedura zmian

– może dotyczyd tylko niektórych przepisów traktatów (cz. III Traktatu

o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej --> podstawy prawne dla prowadzenia praktyk unijnych)

 z propozycjami mogą wystąpid: paostwo członkowskie, Parlament Europejski i Komisja Europejska
 zmiany uchwalane przez Radę Europejską jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem

Europejskim

 wymagane zatwierdzenie przez paostwa członkowskie (przez rządy paostw członkowskich)

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

17

Prawo Unii Europejskiej

Akty nazwane:

Rozporządzenie unijne – ma zasięg ogólny, wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane w paostwach
członkowskich.

Dyrektywa – wiąże każde paostwo członkowskie, do którego jest kierowana w odniesieniu do rezultatu,
który ma byd osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.

Implementacja dyrektywy – wprowadzenie krajowych aktów prawnych, które wykonują cel zawarty
w dyrektywie. Terminy na dokonanie implementacji są określone.

Decyzja – wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów wiąże tylko tych adresatów.

Opinia – do paostwa członkowskiego, niewiążąca.

Zalecenie – np. Rady Unii Europejskiej, niewiążące.

Inne akty nazwane, ale niewynikające z art. 288:

- porozumienia międzyinstytucjonalne – art. 295 ToUE

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

18

- konkluzje Rady Europejskiej
- regulaminy wewnętrzne instytucji

Akty nienazwane:

(traktaty nic o nich nie wspominają) np. :

- komunikaty Komisji Europejskiej (tzw. prawo miękkie – soft law)
- białe i zielone księgi Komisji Europejskiej
- rezolucje Parlamentu Europejskiego – NIEWIĄŻĄCE
- decyzje nominacyjne Rady – WIĄŻĄCE

Walor prawny jest różny.

AKTY PRAWODAWCZE I AKTY NIEPRAWODAWCZE

Decyduje procedura.

Prawodawcze

– to akty przyjęte zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą ale i również z tzw.

specjalnymi procedurami prawodawczymi wynikającymi z traktatów.
Co do zasady z projektem występuje Komisja Europejska ale wyjątki:

z inicjatywą może wystąpid 1/4 paostw członkowskich ale tylko w zakresie współpracy policyjnej
i sądowej w sprawach karnych

drugi wyjątek – grupa 1 miliona obywateli Unii Europejskiej, pochodzących ze znacznej liczby
paostw członkowskich, może wezwad Komisję do przygotowania jakiegoś projektu

Projekt jest przyjmowany przez Radę i Parlament Europejski po 3 czytaniach.
Specjalne procedury prawodawcze – dotyczą przede wszystkim jednomyślności Rady, zasięgania opinii
Parlamentu Europejskiego, zgody Parlamentu Europejskiego (art. 19 ToFUE – w sytuacji, gdy Rada
przyjmuje środki antydyskryminujące).

Nieprawodawcze

– wynikają ze wszystkich innych instrumentów prawnych.

3 kategorie:

1) przyjęte bezpośrednio na podstawie traktatów
2) akty tzw. delegowane
3) akty wykonawcze

Ad.1)

Przyjęte bezpośrednio na podstawie traktatów

– np. Komisja Europejska może przyjmowad w niektórych

dziedzinach np. w zakresie współpracy administracyjnej, tak samo Europejski Bank Centralny, Rada
Europejska.

Ad.2)

Akty delegowane

– art. 290 ToFUE – akt prawodawczy Unii może przekazad Komisji Europejskiej

uprawnienie do przyjęcia aktów o charakterze nieprawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub
zmieniają niektóre, inne niż istotne elementy aktu prawodawczego.

Ad.3)

Akty wykonawcze

– art. 291 ToFUE – Unia przyjmuje akty, a paostwa muszą je wprowadzid w życie (tak jest

normalnie) lecz czasem taka kompetencja przysługuje Komisji Europejskiej lub Radzie (uprawnienia
wykonawcze) np. dyrektywa wykonawcza, rozporządzenie wykonawcze.

DRUGI PODZIAŁ PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ

a) prawo materialne – mieszczą się wszystkie normy dotyczące realizacji celów Unii Europejskiej,

a więc tzw. polityki Unii Europejskiej

b) prawo instytucjonalne – normy dotyczące funkcjonowania instytucji i organów Unii Europejskiej,

tryb i zasady zawierania umów międzynarodowych

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

19

Organy Unii Europejskiej

KATEGORIE ORGANÓW UNII EUROPEJSKIEJ:

1) art. 13 Traktatu o Unii Europejskiej - Instytucje

a) Parlament Europejski
b) Rada Europejska (kiedyś nie była)
c) Rada
d) Komisja Europejska
e) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
f) Europejski Bank Centralny (kiedyś nie był)
g) Trybunał Obrachunkowy

2) art. 13 ust. 4 Traktatu o Unii Europejskiej – Organy doradcze

a) Komitet Ekonomiczno-Społeczny
b) Komitet Regionów

3) Organy niezależne

a) Europejski Bank Inwestycyjny – ma niezależną od Unii osobowośd prawną, może byd stroną umów

międzynarodowych.

4) Organy międzyinstytucjonalne

– tworzone przez instytucje Unii Europejskiej, świadczą na rzecz

tych instytucji np. Urząd Publikacji Europejskich, Europejski Urząd Doboru Kadr, Europejska Szkoła
Administracji.

5) Agencje (Agendy) Unii Europejskiej

– organy działające w zakresie różnych dziedzin

funkcjonowania Unii dla realizacji szczegółowych zadao o charakterze technicznym, naukowym lub
administracyjnym. Władza, centrum, fundacja, biuro, czy obserwatorium – pod takimi nazwami
także występuję Agencje. Z ich nazwy wynika czym się zajmują. „Frontex” – jako jedyny w Polsce
(od października 2004r.).

Urzędnicy mianowani na stałe stanowiska – pewnośd stałego zatrudnienia
Pracownicy – zatrudnieni na kontraktach

ZASADA LOJALNEJ WSPÓŁPRACY MIĘDZYINSTYTUCJONALNEJ I ZASADA AUTONOMII INSTYTUCJONALNEJ

Zasada lojalnej współpracy międzyinstytucjonalnej

– obowiązek współdziałania instytucji przy ustalaniu

prawa unijnego. Obowiązek poddawania się kontroli budżetowej.

Zasada autonomii instytucjonalnej

– każdy organ Unii posiada pewien zakres autonomii, który umożliwia

jej wykonywanie zadao zapisanych w traktatach. W praktyce – uchwalanie własnych regulaminów
wewnętrznych, pewien zakres przywilejów i immunitetów.

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

20

Instytucje Unii Europejskiej – art. 13 ToUE

Rada Europejska

HISTORIA

w jej składzie najważniejsi przedstawiciele Unii Europejskiej

powstała ona w drodze praktyki spotkao szefów paostw lub rządów paostw członkowskich

1974r. – deklaracja potwierdzająca funkcjonowanie Rady Europejskiej

miała się zbierad co najmniej 3 razy w roku celem uzgadniania ogólnych problemów w związku
z jednością europejską

1986r. – Jednolity Akt Europejski – dawał Radzie Europejskiej legitymację prawną – opisywał
kompetencje, członków itd. – 1987r. – wchodzi w życie
art. 2 => art. 4 ToUE po Traktacie z Maastricht z 1992r.
- po 1992r. Rada Europejska stała się organem Unii
art. 4 => art. 15 ToUE po Traktacie z Lizbony Rada Europejska stała się instytucją Unii Europejskiej

SKŁAD

szefowie paostw lub rządów paostw członkowskich, jak również przewodniczący oraz
przewodniczący Komisji Europejskiej (29 członków)

ponadto Wysoki Przedstawiciel Unii ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeostwa – uczestniczy także,
chod nie jest członkiem

można podjąd decyzję, by członkom towarzyszyli ministrowie spraw zagranicznych
a przewodniczącemu Komisji Europejskiej jeden z komisarzy

POSIEDZENIA

zwyczajne – 2 razy w ciągu półrocza

nadzwyczajne – w razie potrzeby

posiedzenia w Brukseli, chyba że przewodniczący wyjątkowo wyznaczy inne

trwają max. 2 dni, istnieje jednak możliwośd przedłużenia – Rada ds. Ogólnych lub Sama Rada
Europejska decydują o tym

PRZEWODNICTWO

do Traktatu z Lizbony rotacyjnie przewodniczącymi byli ci, którzy mieli prezydencję w danym
półroczu

obecnie stałe przewodnictwo

przewodniczący wybierany na 2,5 roku przez Radę Europejską, kwalifikowaną większością

KOMPETENCJE PRZEWODNICZĄCEGO

o wynikają z art. 15 ust. 6
o przewodniczy Radzie Europejskiej i prowadzi jej prace
o zapewnia przygotowanie i ciągłośd prac Rady Europejskiej we współpracy

z przewodniczącym Komisji Europejskiej i na podstawie prac Rady ds. Ogólnych

o wspomaga osiąganie spójności i konsensusu w Radzie Europejskiej
o przedstawia Parlamentowi Europejskiemu sprawozdania z każdego posiedzenia Rady

Europejskiej

o reprezentuje Unię Europejską na zewnątrz w sprawach dotyczących wspólnej polityki

zagranicznej i bezpieczeostwa

KOMPETENCJE RADY EUROPEJSKIEJ

charakter polityczny

art. 15 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej – Rada Europejska nadaje Unii impulsy niezbędne do jej
rozwoju i określa ogólne kierunki i priorytety polityczne

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

21

nie pełni funkcji prawodawczej, jednakże:

o proponuje kandydata Komisji Europejskiej i mianuje ostatecznie skład Komisji Europejskiej
o mianuje Wysokiego Przedstawiciela ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeostwa
o gdy przystąpi nowy kraj, Rada Europejska dzieli liczbę miejsc w Parlamencie Europejskim

SPOSOBY/SYSTEMY PODEJMOWANIA DECYZJI W RADZIE EUROPEJSKIEJ

o ile traktaty nie stanowią inaczej to w drodze konsensusu (nie ma głosowania); negocjuje się tak
długo, aż nikt się nie będzie sprzeciwiał, projekt może byd zmieniany

drugim sposobem jednomyślnośd np. podział miejsc w Parlamencie Europejskim

kwalifikowana większośd głosów np. wybór przewodniczącego Rady Europejskiej, czy wybór
Wysokiego Przedstawiciela ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeostwa. Kwalifikowana jak w Radzie.

Parlament Europejski

SKŁAD

skład wybierany w wyborach przez mieszkaoców paostw

1979r. – pierwsze wybory bezpośrednie, wcześniej wybierały rządy krajowe

do dzisiaj nie ma jednolitej ordynacji wyborczej (charakter mieszany; hybrydowy)

akt dotyczący wyboru członków Parlamentu Europejskiego w drodze powszechnych i bezpośrednich
wyborów

terminy wyborów ustala paostwo członkowskie ale w pewnym zakresie widełek

u nas ustawa – ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego (ze stycznia 2004r.)

obecnie 736 miejsc, jednak liczba miejsc nie może przekroczyd 350+przewodniczący, przyznawane
według degresywnej proporcjonalności (małe paostwa nie mogą mied mniej niż 6, a największe nie
więcej niż 96)

członkowie Parlamentu Europejskiego są przedstawicielami obywateli Unii Europejskiej

STATUS POSŁÓW

czynne i bierne prawo wyboru każdego obywatela paostw członkowskich

bierne prawo wyborcze – 21 lat, niekarana, zamieszkująca co najmniej 5 lat na terenie paostwa
członkowskiego

korzystają z pewnego zakresu przywilejów i immunitetów

można zatrzymad go na gorącym uczynku popełniania poważnego przestępstwa

posłom przysługuje immunitet formalny o zakresie bezterminowym w związku z pełnieniem funkcji

przysługuje im także immunitet jurysdykcyjny w sprawach karnych, obecnie także rozciąga się na
sprawy cywilne

immunitet jurysdykcyjny za zgodą Parlamentu Europejskiego może byd uchylony

uposażenie jest obecnie jednakowe

STRUKTURA WEWNĘTRZNA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

przewodniczący, wiceprzewodniczący, kwestorzy

wybierani spośród członków na 2,5-letnią kadencję

przewodniczący kieruje Parlamentem Europejskim, reprezentuje w stosunkach międzynarodowych
oraz między innymi instytucjami Unii Europejskiej

kwestorzy zajmują się obsługą finansową i administracyjną członków Parlamentu Europejskiego

przewodniczący, wiceprzewodniczący oraz kwestorzy tworzą Prezydium Parlamentu
Europejskiego

o Konferencja Przewodniczących – przewodniczący oraz szefowie grup politycznych

działających w Parlamencie Europejskim

o Komisje – stałe bądź tymczasowe

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

22

o Europejska Partia Ludowa, Partia Europejskich Socjalistów

KOMPETENCJE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej tak jak w parlamentach krajowych, wyjątkiem projekt
ordynacji wyborczej

nie może samodzielnie stanowid prawa, wyjątkiem statut posła

FUNKCJE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

1) funkcja kreacyjna – bierze udział w mianowaniu członków innych organów
2) funkcja ustawodawcza – wpływa na kształt unijnej legislacji
3) funkcja kontrolna
4) funkcja budżetowa

Ad.1)

Funkcja kreacyjna

:

 zatwierdza kandydata na przewodniczącego Komisji Europejskiej i zatwierdza skład Komisji
 mianuje samodzielnie Rzecznika Praw Obywatelskich (przyjmuje skargi na organy UE)
 wydaje opinie co do kandydatów na członków Trybunału Obrachunkowego i członków

Europejskiego Banku Centralnego

Ad.2)

Funkcja ustawodawcza

:

 Parlament Europejski wraz z Radą pełni funkcję prawodawczą
 najczęściej stosowana tzw. zwykła procedura prawodawcza, Parlament Europejski posiada prawo

weta stanowczego, inną tzw. procedura współpracy, wtedy prawo weta zawieszającego, które
może byd przez Radę odrzucone, trzecią procedurą jest tzw. procedura zgody (zatwierdzenia),
stosowana przy umowach międzynarodowych, wystarczy większośd głosów Parlamentu
Europejskiego

Ad.3)

Funkcja kontrolna

:

 tworzenie tymczasowych komisji śledczych dla zbadania zarzutów dotyczących naruszania lub

niewłaściwego stosowania prawa unijnego

 przyjmowanie petycji składanych przez osoby prawne lub fizyczne, mające siedzibę/zamieszkanie

na terytorium jednego z paostw członkowskich i obywatele Unii Europejskiej

 przeprowadzanie dyskusji nad sprawozdaniem rocznym, przekazywanym Parlamentowi

Europejskiemu przez Komisję Europejską

 kontrola działalności Komisji Europejskiej, może udzielid Komisji Europejskiej wotum nieufności

ze względu na jej działalnośd

Ad.4)

Funkcja budżetowa

:

 Parlament Europejski wraz z Radą uchwala budżet Unii Europejskiej, zgodnie ze specjalną

procedurą prawodawczą

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

23

Rada

składa się z przedstawicieli paostw członkowskich na szczeblu ministerialnym

może występowad w różnych składach (tzw. konfiguracjach)

[!] CZĘSTE PYTANIE EGZAMINACYJNE

– art. 16 ust. 6 ToUE – wymienia 2 składy: Rada ds. Ogólnych i Rada ds. Zagranicznych. Pozostałe
wymienione są w decyzji Rady ds. Ogólnych:

o Rada Spraw Gospodarczych i Finansowych
o Rada Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych
o Rada Zatrudnienia i Polityki Społecznej
o Rada Konkurencyjności
o Rada Transportu i Komunikacji
o Rada Rolnictwa i Rybołówstwa
o Rada Środowiska
o Rada Edukacji Młodzieży i Kultury

najważniejszym składem Rada ds. Ogólnych – koordynuje działalnośd pozostałych składów

PRZEWODNICZĄCY

przewodnictwo w Radzie na zasadzie rotacji

kompetencje przewodniczącego Rady:

o zwoływanie posiedzeo poszczególnych składów
o zarządza głosowania
o podpisuje akty prawne uchwalone przez Radę
o przygotowuje program (orientacyjny)

Komitet Stałych Przedstawicieli – organ pomocniczy Rady – w składzie stali przedstawiciele paostw
akredytowani przy Unii Europejskiej

FUNKCJE RADY

jest najważniejszym organem Unii Europejskiej

uchwala akty – funkcja ustawodawcza; prawodawcza

bez zgody Rady nie może byd wydany żaden akt prawny

nie ma inicjatywy ustawodawczej chod może niewiążąco żądad od Komisji Europejskiej opracowania
projektu

funkcja kreacyjna – mianuje członków niektórych organów

funkcja kontrolna – kontroluje poprzez system skarg kierowanych do Trybunału Sprawiedliwości,
także w zakresie unii gospodarczo-walutowej (deficyt)

funkcja wewnątrzorganizacyjna – Rada uchwala własny regulamin wewnętrzny, ustala wysokośd
uposażenia, uchwala warunki zatrudnienia, statut urzędników i pracowników

funkcja międzynarodowa – zawiera umowy międzynarodowe z paostwami trzecimi, bądź
organizacjami międzynarodowymi. Udziela Komisji Europejskiej instrukcji dotyczących negocjacji
odnośnie treści zawieranych umów międzynarodowych

SPOSOBY (TRYBY) PODEJMOWANIA DECYZJI PRZEZ RADĘ

cztery tryby, co do zasady jednak większością kwalifikowaną – art. 16 ust. 3 ToUE
1) większośd zwykła
2) większośd kwalifikowana – oparta na założeniu, że paostwa nie są równe:

trzy fazy przejścia od Nicei do Lizbony (większośd kwalifikowana)
a)

1 grudzieo 2009r. – 31 października 2014r.

– obowiązuje system nicejski tzw. system

potrójnej większości – paostwa mają różną liczbę głosów ważonych (bierze się pod uwagę
ludnośd) – paostwo największe 29 głosów, Polska – 27 głosów, 345 głosów ważonych
posiada 27 paostw członkowskich

o 255 głosów co najmniej trzeba zebrad (przez co najmniej 14 paostw) – gdy

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

24

z inicjatywą występuje Komisja Europejska – tak jest najczęściej

o 255 głosów co najmniej trzeba zebrad (przez co najmniej 2/3 paostw) – gdy inny

podmiot wystąpił z inicjatywą

o ponadto każde paostwo może żądad sprawdzenia czy te paostwa, które głosowały

„za” reprezentują co najmniej 62% mieszkaoców Unii Europejskiej

b)

1 listopada 2014r. – 31 marca 2017r.

– co najmniej 55% członków Rady (ale nie mniej niż 15

paostw) a łączna liczba ludności co najmniej 65%. W tym okresie na żądanie będzie można
wrócid do zasad nicejskich (żądanie któregokolwiek paostwa)

c)

1 kwietnia 2014r.

– wchodzą w życie zasady z Lizbony – 1 paostwo = 1 głos, co najmniej

55% członków Rady (ale nie mniej niż 15 paostw), 65% ludności

3) głosowanie jednomyślne – stopniowo odchodzi się od tego rozwiązania np. jednomyślnie:

o zmiany ilości członków Komisji Europejskiej
o tworzenie sądów wyspecjalizowanych
o uchwalanie rozporządzenia finansowego

4) system 4/5 – art. 7 ToUE – stwierdzenie wyraźnego ryzyka naruszenia przez paostwo wartości

Unii Europejskiej

Komisja Europejska

w miejsce Wysokiej Władzy EWWiS, Komisji EWG i Komisji Euratomu ---> Traktat o Fuzji

SKŁAD

w skład wchodzi 1 obywatel z każdego paostwa członkowskiego (do 31 października 2014r.) –
dążenie do ograniczenia składu ---> skład, składający się z 2/3 paostw członkowskich od 1 listopada
2014r., wybierani na podstawie systemu równej rotacji

członkowie wybierani na 5-letnią kadencję, wybierani ze względu na ich ogólne kwalifikacje
i zaangażowanie w sprawy europejskie

ETAPY W PROCESIE WYBIERANIA CZŁONKÓW

I etap

– Rada Europejska kwalifikowaną większością głosów przedstawia Parlamentowi

Europejskiemu kandydata na przewodniczącego Komisji Europejskiej – wybierany przez Parlament
Europejski większością głosów swoich członków

II etap

– Rada Europejska w porozumieniu z wybranym przewodniczącym przyjmuje listę

pozostałych osób, które proponuje mianowad członkami Komisji. Kandydatury składane przez rządy
poszczególnych paostw członkowskich. Etap ten kooczy się zatwierdzeniem listy przez Komisję

III etap

– Parlament Europejski zatwierdza, bądź odrzuca całą listę

Komisja Europejska jest mianowana przez Radę Europejską, działając kwalifikowaną większością (po
zatwierdzeniu przez Parlament Europejski)

Parlament Europejski może uchwalid wotum nieufności dla całej Komisji. Odwołanie konkretnego
komisarza przez prawomocny wyrok Trybunału Sprawiedliwości, w razie śmierci komisarza, bądź
dymisji z jego woli

STRUKTURA WEWNĘTRZNA KOMISJI EUROPEJSKIEJ

jako kolegium:

o istnienie przewodniczącego, szczególna rola, wybierany w innym trybie niż członkowie
o przewodniczący posiada następujące kompetencje:

[!] WAŻNE

 posiada możliwośd podziału zadao pomiędzy poszczególnych komisarzy
 sprawuje polityczne kierownictwo nad działaniami Komisji Europejskiej
 wyposażony jest w możliwośd żądania rezygnacji od komisarza
 mianuje wiceprzewodniczących z grona członków Komisji Europejskiej

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

25

o istnienie wiceprzewodniczących – jednym (z urzędu) jest Wysoki Przedstawiciel Unii

Europejskiej ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeostwa (mianowany przez Radę Europejską),
resztę wybiera przewodniczący Komisji Europejskiej

o gabinety komisarzy – najbliżsi współpracownicy komisarzy (maksymalnie 5 osób,

przewodniczący maksymalnie 7 osób. Powinni pochodzid z co najmniej 3 krajów
członkowskich

jako instytucji:

o podział na:

 dyrektoriaty generalne
 departamenty

KOMPETENCJE/ZADANIA/FUNKCJE KOMISJ EUROPEJSKIEJ

art. 17 Traktatu o Unii Europejskiej

wykonuje funkcje prawodawcze (posiada prawo inicjatywy ustawodawczej)

w oparciu kompetencji przekazanych przez Radę

funkcja administracyjna

o wykonuje budżet
o Komisja Europejska jest reprezentantem prawnym

funkcja kontrolna

o czuwa nad stosowaniem traktatów i środków przyjmowanych przez instytucje na ich

podstawie

o nadzoruje stosowanie prawa Unii Europejskiej za pomocą Trybunału Sprawiedliwości

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

HISTORIA, ORGANIZACJA I ISTOTA TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI

składa się z 3 różnych organów (art. 13 i art. 19 Traktatu i Unii Europejskiej):

o Trybunał Sprawiedliwości sensu stricto
o Sąd
o Sądy wyspecjalizowane

działalnośd rozpoczął w 1958r.

sąd I instancji z 1987r. po Traktacie z Lizbony ----> Sąd (General Court)

2003r. – Traktat z Nicei – sądy wyspecjalizowane ---> odciążenie sądu I instancji

Sąd ds. Służby Publicznej Unii Europejskiej (SSPUE) od 2004r. (sąd wyspecjalizowany)

Sygnatury:

o C – Trybunał Sprawiedliwości sensu stricto
o T – Sąd
o F – Sąd ds. Służby Publicznej Unii Europejskiej

ZADANIA

rozstrzyganie sporów

Rzecznik Generalny:

o publiczne przedstawianie w sposób zupełnie bezstronny i niezależny uzasadnionych

wniosków w sprawach, które zgodnie ze statutem Trybunału Sprawiedliwości, wymagają
jego zaangażowania

o działają w interesie wymiaru sprawiedliwości a nie stron

Notatki z wykładów *Instytucje europejskie+ – dr M. Zielioski, semestr letni *2010/2011+ by Maikler

26

SKŁAD

o Trybunał Sprawiedliwości sensu stricto

 1 sędzia z każdego paostwa członkowskiego (z Polski prof. Safian)
 27 sędziów oraz 8 Rzeczników Generalnych (Hiszpania ma 1 stałego Rzecznika Generalnego)
 za zgodą Rady można powiększyd do 11 Rzeczników Generalnych, obecnie 8 rzeczników,

system rotacji oraz stały rzecznik

 są mianowani na 6 lat za wspólnym porozumieniem rządów paostw członkowskich,

kadencje mogą byd powtarzane

 Komitet z 7 osobistości wybranych przez poprzednich członków – opiniują kandydatów

zaproponowanych przez rządy

 co 3 lata zmiana części składu
 sędziego mogą odwoład jednomyślnie wszyscy sędziowie

o Sąd

 nie ma Rzeczników Generalnych
 sekretarz, przewodniczący, 27 członków wybieranych tak jak w Trybunale Sprawiedliwości

sensu stricto

o Sądy wyspecjalizowane

 niezależni, wykwalifikowani członkowie wybierani przez Radę
 skład SSPUE – 7 sędziów
 obecnie istnieje jeden sąd wyspecjalizowany (SSPUE) ale mogą byd utworzone przez

Parlament Europejski z Radą na wniosek Komisji Europejskiej

KOMPETENCJE TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI

orzeka zgodnie z traktatami w zakresie skarg

w trybie prejudycjalnym w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez
instytucje

ROLE

jako sąd administracyjny

działa także jako sąd pracy

działa jako sąd międzynarodowy w sporach pomiędzy paostwami członkowskimi

działa jako sąd konstytucyjny

wydaje orzeczenia o wykładni prawa unijnego

działa jako sąd cywilny – odszkodowania za szkody wyrządzone przez instytucje lub pracowników
Unii Europejskiej