2012-05-17
1
Bóle głowy i twarzy
Podział bólów głowy
•
Bóle głowy:
-
samoistne 80%
- objawowe 20%
(różne choroby układu nerwowego, twarzoczaszki,
narządów wewnętrznych i ogólnoustrojowych) –
mogą sygnalizować groźną, śmiertelną chorobę
Diagnostyka w bólach głowy
•
Wywiad
•
Badanie przedmiotowe
•
Badania dodatkowe: podstawowe laboratoryjne,
badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, eeg, rtg
kręgosłupa szyjnego, obrazowe KT i NMR,
angiografia
Samoistne bóle głowy
•
Migrena
•
Ból głowy typu napięciowego
•
Klasterowy ból głowy
•
Samoistny kłujący ból głowy
•
Ból głowy przy jedzeniu lodów
•
Samoistny kaszlowy ból głowy
•
Łagodny wysiłkowy ból głowy
•
Koitalne bóle głowy (występujące w związku z aktywnością
seksualną)
Migrena
•
Dotyczy około 10-15% populacji
•
Etiopatogeneza nieznana, ale:
- uwarunkowania genetyczne, AR
-
skurcz (aura) a następnie rozkurcz i
zwiększona przepuszczalność naczyń
z wtórnym obrzękiem wokół naczyń
-
rola receptorów serotoninowych
•
Początek w młodym wieku i trwa całe życie
•
K>M, 4:1
Migrena
– obraz kliniczny
•
Okresowe napady stopniowo narastającego,
przeważnie tętniącego bólu głowy z nudnościami i
wymiotami, foto-
i sonofobią. Bóle nasilają się pod
wpływem wysiłku fizycznego. Napad trwa 4-72 h.
•
Migrena z aurą (klasyczna)
Aura: wzrokowa (mroczki, zniekształcenie obrazu,
ubytki w polu widzenia)
czuciowa (parestezje)
ruchowa (niedowład połowiczy, afazja)
•
Migrena bez aury (zwykła)
2012-05-17
2
Migrena
– obraz kliniczny
•
Rzadkie formy migreny: okoporaźna, miesiączkowa,
podstawna, siatkówkowa, brzuszna.
•
Napad migreny może sprowokować: stres, zmian
pogody, niektóre pokarmy
•
Badanie neurologiczne
– bz
•
eeg
– mogą byż zmiany zbliżone do padaczki
•
NMR
– drobne ogniska hiperintensywne w substancji
białej
Migrena - leczenie
•
Unikanie czynników prowokujących napady
•
Doraźne zwalczanie napadów:
łagodne - NLPZ, NLPZ+ kofeina, kodeina;
+metoclopramid
średnie i ciężkie – tryptany (sumatriptan,
zolmitriptan), ergotamina
•
Leczenie zapobiegawcze: dihydroergotamina,
propranolol, pizotifen (Polomigran), karbazochrom
(Divascan), kwas walproinowy (Depakine chrono)
Ból głowy typu napięciowego (zwykły
naczynioruchowy ból głowy)
•
Przewlekłe, okresowe lub codzienne tępe bóle głowy
o charakterze ucisku, o nieznacznym nasileniu
•
Równie częsty jak migrena
•
K>M
•
Początek w młodości
•
Ból nasila się powoli, trwa od kilkudziesięciu minut do
kilku tygodni, a nawet trwa cały czas z krótkimi
przerwami
•
Nawrotom sprzyja stres, niewyspanie, zmęczenie
•
Leczenie: NLPZ, leki p/depresyjne, psychoterapia,
biofeedback
Klasterowy ból głowy (ból głowy
Hortona)
•
M>K
•
Szczyt 20 -
30 rż, choć może wystąpić w każdym wieku
•
Napad jednostronnego bólu w okolicy oczodołu i skroni z
towarzyszącym po tej stronie zaczerwienieniem oka, obrzękiem
powiek, łzawieniem, wyciekiem surowiczym z nosa trwający od
kilkunastu minut do 3 godz.
•
Napad może powtarzać się kilka razy w ciągu doby, przez
kilkanaście tygodni z następową remisją nawet kilka lat) po
czym okres bólowy powraca
•
W czasie napadu chorzy są pobudzeni, chodzą, czasem
zachowują się histerycznie
•
Etiopatogeneza: nieznana
•
Leczenie: w trakcie bólu -Sumatriptan s.c, do przerywania
okresu bólowego - Dexamethason przez 4-5 dni, lit, Depakine
chrono, Polomigran
Objawowe bóle głowy
1.
Ostre bóle głowy (kilka godzin lub dni):
-
krwotok podpajęczynówkowy
-
zapalenie opon m-
rdz lub mózgu
-
piorunujący ból głowy *
-
popunkcyjny ból głowy
-
Udar mózgu
-
Ostre wodogłowie
-
Ostra encefalopatia nadciśnieniowa
-
Ostre zapalenie zatok obocznych nosa
-
Ostre zapalenie ucha środkowego
-
Bóle zębopochodne
-
Jaskra
-
Zatrucia
-
Półpasiec twarzy
Objawowe bóle głowy
2. Podostre bóle głowy (kilkanaście dni lub kilka
tygodni):
-
Proces uciskowy mózgu (guz, krwiak, ropień)
-
Postępujące wodogłowie
-
Zapalenie tętnicy skroniowej
-
Rzekomy guz mózgu (łagodne nadciśnienie
wewnątrzczaszkowe)
-
Przewlekłe zapalenie opon m-rdz
2012-05-17
3
Objawowe bóle głowy
3. Przewlekłe bóle głowy (dłużej niż kilka tygodni,
najczęściej miesiące i lata):
-
Pourazowe bóle głowy
-
Nadciśnienie tętnicze
-
Choroba niedokrwienna mózgu
-
Przewlekłe zatrucia
-
Polekowe bóle głowy: jako objaw uboczny, z „odbicia”
-
Nerwobóle
-
Kręgowopochodne bóle głowy
-
Depresja maskowana
-
Ale też: guz mózgu, zapalenie tętnicy skroniowej, krwiak
podtwardówkowy !
Co powinno budzić szczególny
niepokój?
•
Ostry i podostry charakter bólu
•
Narastający w ciągu kilku dni lub tygodni ból głowy
•
Ból zapoczątkowany wysiłkiem, urazem głowy
•
Obecność objawów: zaburzenia świadomości, zaburzenia
pamięci, napady padaczkowe, objawy ogniskowe, objawy
oponowe, tarcza zastoinowa, gorączka, wysokie ciśnienie
tętnicze
•
Początek bólów głowy po 50 rż
Nerwobóle (neuralgie)
czaszkowe
•
ból promieniujący w obrębie pola unerwienia
określonego nerwu lub jego gałęzi
•
charakter napadowy
•
napad bólu trwa krótko, zwykle sekundy
•
występuje z różną częstotliwością w ciągu dnia
•
rwący, świdrujący, piekąco-kłujący
•
ból wyzwalany jest przez lekkie dotykanie
określonych miejsc zwanych punktami spustowymi
•
nerwobóle samoistne (idiopatyczne) i objawowe
Neuralgia nerwu trójdzielnego
•
Napady bólu w obrębie II, III, rzadko I gałęzi n. V,
wyjątkowo obustronnie
•
Głównie u starszych osób, szczyt występowania
około 60 rż.
•
Ból wyjątkowo silny, powoduje charakterystyczny
grymas twarzy
•
Ból występuje samoistnie lub po podrażnieniu stref
spustowych
•
Choroba przebiega z remisjami i zaostrzeniami,
przewlekle
•
W badaniu neurologicznym bez zmian
Neuralgia nerwu trójdzielnego
•
Etiopatogeneza:
90% idiopatyczne (dość często konflikt nerwowo-
naczyniowy)
10 % objawowe: uraz, guz, tętniak, SM (szczególnie
u osób młodych, <30 rż, brak efektu leczenia)
•
Leczenie:
- karbamazepina w dawce do 1000 mg/d (wystarcza z
reguły 300-600 mg/d)
- inne leki: fenytoina, klonazepam, baklofen, kwas
walproinowy
- leczenie operacyjne
- akupunktura
Neuralgia nerwu językowo-
gardłowego
•
Napadowe, jednostronne bóle okolicy migdałka,
podniebienia, nasady języka, rzadziej w głębi ucha
•
Głównie osoby starsze, po 50 rż
•
Samoistnie lub objawowe (np. rak krtani, migdałka)
•
Prowokowane przez mówienie, połykanie, żucie,
jedzenie, ziewanie
•
Strefa spustowa znajduje się w okolicy migdałka więc
chory przechyla głowę w stronę przeciwną przy
jedzeniu lub piciu
•
Mogą towarzyszyć omdlenia, zespoły MAS,
zaburzenia rytmu serca (połączenie między n. IX a
nerwem zatoki szyjnej)
2012-05-17
4
Inne neuralgie czaszkowe
•
N. zwoju klinowo-podniebiennego -
ból w okolicy nasady nosa, wewn. kąta oka, promieniujące do
podniebienia, migdałków, ucha, połączone z łzawieniem i
wyciekiem z nosa
•
N. nerwu pośredniego -
bóle w okolicy ucha i stawu żuchwowego promieniujące do
wyrostka sutkowatego lub twarzy z towarzyszącym łzawieniem,
ślinotokiem i zaburzeniami smaku. Objawowo - półpasiec uszny
•
N. nerwu krtaniowego górnego –
jednostronne bóle w okolicy krtani promieniujące do ucha,
karku, ramienia
Inne neuralgie czaszkowe
•
Atypowy ból twarzy (sympatalgia twarzy)
-
jednostronne, stałe i uporczywe palące i piekące bóle twarzy
-
współistnieje zespół hipohondryczno-depresyjny
-
nie poddaje się leczeniu, poza lekami p/depresyjnymi i
psychoterapią
-
czasem może wystąpić po ekstrakcji zęba
-
neurologicznie, stomatologicznie, laryngologicznie
– bz
•
Odontalgia atypica
-
dolegliwości dotyczą jednego zęba, choć nie stwierdza się
żadnych zmian
Zespół Costena, zespół bólowy
stawu skroniowo-
żuchwowego
•
bóle stawu żuchwowego i ucha promieniujące do
różnych okolic głowy i karku
•
charakter przewlekły
•
przeważnie tępy, czasem ulega zaostrzeniu
naśladując neuralgie
•
związany z jedzeniem lub dłuższym mówieniem,
ustępuje w spoczynku
•
spowodowany zaburzeniem czynności mięśni żucia
na tle wad zgryzu, braków w uzębieniu, bruksizmu,
czynników psychogennych
•
towarzyszą: zaburzenia ruchomości stawu
żuchwowego, „trzaskanie” w stawie, zwiększone
napięcie mięśni żwaczy oraz szum w uchu,
osłabienie słuchu, zawroty głowy
Zespół Costena, zespół bólowy
stawu skroniowo-
żuchwowego
•
Diagnostyka:
-
rtg stawów żuchwowych dynamiczne - wykazać
asymetrię stawów
- otolaryngolog
– wykluczyć zmiany ucha
środkowego
•
Leczenie:
-
leczenie wad zgryzu i braków w uzębieniu,
- blokady stawu z lignokainy,
-
leki p/bólowe, leki uspokajające,
- ew. leczenie operacyjne
Bóle twarzy i narządów
twarzoczaszki
•
Procesy chorobowe dotyczące zębów, zatok
przynosowych, oczu, uszu, kości twarzoczaszki,
mięśni, stawów, tkanek miękkich, pni i zwojów
nerwowych mogą promieniować do różnych okolic
głowy – są to tzw. bóle rzutowane
•
Przyczyny można podzielić na stomatologiczne,
otolaryngologiczne, okulistyczne
Stomatologiczne przyczyny bólów
twarzy i głowy
•
Stany zapalne miazgi zęba i ozębnej, kości, dziąseł, błony śluzowej
jamy ustnej
•
Zęby zatrzymane
•
Utrudnione wyrzynanie zębów mądrości
•
Tzw. suchy zębodół
•
Ucisk protezy
•
Paradontopatie
•
Tkanki miękkie: czyraki, półpasiec, ropne zapalenie węzłów chłonnych,
zapalenie naczyń
•
Choroby stawu skroniowo-
żuchwowego: zapalenie, artropatia, z.
Costena
•
Choroby ślinianek: zapalenie, kamica
•
Nowotwory
•
Nienowotworowe guzy i zmiany kostne (torbiele, dysplazje)
•
Urazy twarzoczaszki
•
Nietypowa odontalgia
•
Inne: poekstrakcyjna neuropatia n. V, kauzalgia poekstrakcyjna,
miesiączkowy ból zębów, zespół bólowy u osób bezzębnych,
wysokościowy ból zębów
2012-05-17
5
Otolaryngologiczne przyczyny bólów
twarzy i głowy
•
Zapalenie ochrzęstnej małżowiny usznej, przewodu słuchowego
zewnętrznego, ucha środkowego, wyrostka sutkowatego
•
Półpasiec uszny
•
Nowotwory ucha środkowego
•
Barotrauma
•
Choroby nosa: skrzywienie przegrody nosa, urazy, nowotwory,
czyraki
•
Ostre zapalenie zatok przynosowych
Okulistyczne przyczyny bólów twarzy
i głowy
•
Zapalenie rogówki, tęczówki, ciała rzęskowego
•
Jaskra
•
Astenopia
– dyskomfort związany z pracą oczną
•
Wady refrakcji (astygmatyzm, nadwzroczność)
•
Żle dobrane szkła korekcyjne
•
Zez ukryty
•
Zapalenie nerwu wzrokowego