LEKCJA 1

Temat:

Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy

Czas realizacji:

•

2 godziny lekcyjne

Cele operacyjne:

Po zako

ń

czeniu lekcji ucze

ń

powinien:

•

zna

ć

definicj

ę

ergonomii,

•

przedstawi

ć ź

ród

ł

a ergonomii,

•

wiedzie

ć

, na czym polega projektowanie ergonomiczne,

•

okre

ś

li

ć

poj

ę

cie stanowiska pracy,

•

sformu

ł

owa

ć

etapy procesu projektowania bezpiecznego stanowiska pracy,

•

wyró

ż

ni

ć

cechy barw i rozró

ż

ni

ć

kody barw,

•

przedstawi

ć ś

rodki i materia

ł

y wspomagaj

ą

ce projektowanie ergonomiczne.

Treści:

1. Przedmiot i zadania ergonomii.
2. Kszta

ł

towanie stanowiska pracy.

3. Projektowanie

ergonomiczne.

4. Proces projektowania bezpiecznego stanowiska pracy.
5. Kszta

ł

towanie struktury przestrzennej.

6. Kszta

ł

towanie o

ś

wietlenia i barwy

ś

rodowiska pracy.

7.

Ś

rodki wspomagaj

ą

ce projektowanie ergonomiczne.

Pomoce dydaktyczne:

•

materia

ł ź

ród

ł

owy,

•

rzutnik pisma,

•

foliogramy,

•

sprz

ę

t audiowizualny,

•

film pt. „Uwaga komputer” (na p

ł

ycie CD).

Spis foliogramów

Nr Tytu

ł

1. Definicja

ergonomii.

2. Elementy

sk

ł

adowe ergonomii.

3. Kszta

ł

towanie stanowiska pracy.

4. Projektowanie

ergonomiczne.

5.

Proces projektowania bezpiecznego stanowiska pracy.

6. Kryteria

kszta

ł

towania struktury przestrzennej stanowiska pracy.

7. Kszta

ł

towanie barwy

ś

rodowiska pracy.

52

Plan zajęć:

Lp.

Tre

ść

Metoda nauczania

Czas realizacji

1.

Cele lekcji

Wyk

ł

ad

5 min.

2.

Definicja ergonomii, zadania i jej podzia

ł

Wyk

ł

ad

10 min.

3.

Stanowisko pracy i metody s

ł

u

żą

ce jego kszta

ł

towaniu

Wyk

ł

ad,

pytania

10 min.

4.

Projektowanie ergonomiczne i jego etapy

Wyk

ł

ad,

dyskusja

12 min.

5.

Kszta³towanie struktury przestrzennej stanowiska pracy

wyk

ł

ad,

pytania,
dyskusja

10 min.

6.

Znaczenie barwy i oświetlenia w projektowaniu
stanowiska pracy

Wyk

ł

ad,

pytania

10 min.

7.

Ś

rodki i materia

ł

y wspomagaj

ą

ce projektowanie

ergonomiczne

Wyk

ł

ad,

pytania

8 min.

8.

Film video pt. „Uwaga komputer”

(film z cyklu „Praca a zdrowie” - 8 min.)

Pytania,

dyskusja

25 min.

SCENARIUSZ ZAJĘĆ

Poradnik ma za zadanie u

ł

atwi

ć

nauczycielowi przekazanie uczniom wiadomo

ś

ci na temat roli ergonomii w kszta

ł

towaniu

warunków pracy. Lekcja w formie wyk

ł

adu, dyskusji z wykorzystaniem foliogramów i filmu.

Nauczyciel powinien:

•

zapozna

ć

uczniów z celami lekcji,

•

zach

ę

ci

ć

ich do aktywno

ś

ci a wi

ę

c zadawania pyta

ń

,

•

wykorzysta

ć

za

łą

czone foliogramy,

•

zwróci

ć

szczególn

ą

uwag

ę

na ergonomiczne rozwi

ą

zania przy kszta

ł

towaniu stanowiska pracy.

Ad. 1.

•

przedstaw cele lekcji, które powinny by

ć

osi

ą

gni

ę

te po zrealizowaniu tre

ść

lekcji.

Ad. 2.

•

zaprezentuj foliogramy nr 1 i 2,

•

poinformuj, co to jest ergonomia i przedstaw jej podzia

ł

.

Ad. 3.

•

zaprezentuj foliogram nr 3,

•

zadaj pytanie uczniom, co kryje si

ę

pod poj

ę

ciem „stanowisko pracy”.

Ad. 4.

•

zaprezentuj foliogramy nr 4 i 5,

•

zadaj zaprojektowanie przyj

ę

tego przez ka

ż

dego ucznia stanowiska pracy zgodnie z wcze

ś

niej omówionymi etapami

projektowania.

53

Ad. 5.

•

zaprezentuj foliogram nr 6,

•

zadaj pytanie - Jakie stosujemy kryteria w kszta

ł

towaniu stanowiska pracy?

Ad. 6.

•

zaprezentuj foliogram nr 7,

•

zadaj pytanie - Jakie znaczenie maj

ą

: o

ś

wietlenie i barwy w kszta

ł

towaniu stanowiska pracy?

Ad. 7.

•

zaprezentuj foliogram nr 6,

•

zadaj pytanie: Jakie

ś

rodki i materia

ł

y mo

ż

esz u

ż

y

ć

przy projektowaniu stanowiska pracy?

Ad. 8.

•

wy

ś

wietl film video pt. „Uwaga komputer” (film z cyklu „Praca a zdrowie” - 8 min.), pokieruj dyskusj

ą

i sformu

ł

owaniem wniosków.

PROPOZYCJE ĆWICZEŃ

do realizacji w ramach zaj

ęć

lekcyjnych lub pracy domowej

Ćwiczenie nr 1

Na podstawie dok

ł

adnej obserwacji swojego stanowiska pracy w szkole (pracownia lub klasa) wylicz i uzasadnij, jakie

znajduj

ą

si

ę

tam przedmioty ergonomiczne i nieergonomiczne? Czas przeznaczony na realizacj

ę ć

wiczenia - 10 min.

Ćwiczenie nr 2

Wskaza

ć

, które wyroby w Twojej szkole nie spe

ł

niaj

ą

wg Ciebie warunków ergonomicznych i dlaczego? Czas przezna-

czony na realizacj

ę ć

wiczenia - 10 min.

Ćwiczenie nr 3

Dokonaj oceny i udziel odpowiedzi na pytanie „Czy stanowisko pracy nauczyciela oraz wybrane stanowisko ucznia s

ą

stanowiskami ergonomicznymi?”

Czas przeznaczony na realizacj

ę ć

wiczenia - 10 min.

Ćwiczenie nr 4

Zaprojektuj dla siebie stanowisko pracy wykorzystuj

ą

c przy tym posiadane wiadomo

ś

ci w tym zakresie.

Ćwiczenie nr 5

Jak powinno wyglądać stanowisko komputerowe? W jaki sposób można dostosować je do użytkownika?
Zadanie domowe: Dokonaj oceny własnego stanowiska komputerowego.

U

UWAGA:

U

Proponuje si

ę

, aby

ć

wiczenia by

ł

y realizowane w grupach, a wyznaczeni liderzy grup dokonywali prezentacji

opracowanego

ć

wiczenia.

54

PYTANIA KONTROLNE Z ODPOWIEDZIAMI

1. Czym zajmuje si

ę

ergonomia?

U

Odpowied

ź

:

U

Ergonomia, to nauka zajmująca się projektowaniem systemów pracy, produktów i środowiska

zgodnie z fizycznymi zdolnościami.

2. Jakie dziedziny nauki sk

ł

adaj

ą

si

ę

na wiedz

ę

ergonomiczn

ą

?

U

Odpowied

ź

:

U

S

ą

to fizjologia pracy, psychologia, antropometria, biomechanika, higiena pracy, socjologia, ochrona

ś

rodowiska,

medycyna pracy, estetyka, bionika, mechanika.

Czy cz

ł

owiek wykonuj

ą

cy prac

ę

tworzy uk

ł

ad samodzielny?

U

Odpowied

ź

:

U

Przy wykonywaniu pracy cz

ł

owiek jest powi

ą

zany w sposób wieloraki z czynnikami, od których zale

ż

y wykonanie

jego pracy, a wi

ę

c: maszyn

ą

, stanowiskiem roboczym, przedmiotami pracy i zespo

ł

em ludzi.

Co rozumiesz pod poj

ę

ciem ergonomia koncepcyjna?

U

Odpowied

ź

:

U

Jest to rodzaj ergonomii, który ma na celu stosowanie rozwi

ą

za

ń

prawid

ł

owych ergonomicznie ju

ż

w fazie

przygotowywania projektów maszyn, urz

ą

dze

ń

, stanowisk roboczych, hal, budynków, mieszka

ń

i innych

konstrukcji.

5. Co jest bardziej racjonalne i skuteczne, ergonomia koncepcyjna czy korekcyjna?

U

Odpowied

ź

:

U

Bardziej skuteczna jest ergonomia koncepcyjna, gdy

ż

ma zastosowanie we wczesnej fazie opracowywania

rozwi

ą

za

ń

technicznych.

6. Co jest zadaniem ergonomii korekcyjnej?

U

Odpowied

ź

:

U

D

ąż

enie do poprawy istniej

ą

cych warunków pracy.

7. Jak dzielimy ergonomi

ę

?

U

Odpowied

ź

:

U

Na korekcyjn

ą

i koncepcyjn

ą

.

8. Podaj

definicj

ę

stanowiska pracy.

U

Odpowied

ź

:

U

Stanowisko pracy to uk

ł

ad, gdzie cz

ł

owiek za pomoc

ą ś

rodków pracy (narz

ę

dzia, maszyny, przyrz

ą

dy) w

okre

ś

lonej przestrzeni i

ś

rodowisku wykonuje zorganizowane czynno

ś

ci maj

ą

ce na celu wytworzenie

okre

ś

lonego produktu.

9. Jaki czynnik jest traktowany jako najwa

ż

niejszy w projektowaniu ergonomicznym?

U

Odpowied

ź

:

U

Jest to czynnik ludzki, cz

ł

owiek wraz z jego mo

ż

liwo

ś

ciami psychofizycznymi.

55

3.

4.

12. Jakie fazy wyodr

ę

bniamy w procesie projektowania?

U

Odpowied

ź

:

U

Wyró

ż

niamy nast

ę

puj

ą

ce fazy:

•

sformu

ł

owanie danych wyj

ś

ciowych,

•

tworzenie koncepcji,

•

opracowanie projektu,

•

sprawdzenie poprawno

ś

ci rozwi

ą

zania na wykonanym prototypie.

13. Jakie

cechy fizyczne człowieka należy uwzględniać

w kszta

ł

towaniu stanowiska pracy?

U

Odpowied

ź

:

U

•

1. wymiary antropometryczne ciała ludzkiego,

•

2. zakresy kątowe ruchu w stawach

•

3. Możliwości siłowe i sprawnościowe układu ruchu związane z:

•

- siłami rozwijanymi

•

- pozycją ciała

•

- czasem pracy lub częstością powtórzeń czynności roboczych

14. Jak

ą

rol

ę

spe

ł

nia o

ś

wietlenie przy projektowaniu stanowiska pracy?

U

Odpowied

ź

:

U

Odpowiedni jego dobór decyduje o bezpiecze

ń

stwie i komforcie psychofizycznym.

15. Jakie mo

ż

esz wyró

ż

ni

ć ś

rodki wspomagaj

ą

ce projektowanie ergonomiczne?

U

Odpowied

ź

:

U

Do najcz

ęś

ciej stosowanych nale

żą

:

•

rysunki (sylwetka cz

ł

owieka w obr

ę

bie stanowiska pracy),

•

fantomy (sztuczne modele cz

ł

owieka),

•

komputerowe dwu- i trójwymiarowe modele cz

ł

owieka,

•

metoda modelowania fizycznego stanowiska pracy (wybrana osoba z populacji bierze udzia

ł

w procesie

produkcyjnym w okre

ś

lonym czasie).

56

TEST

1. Ergonomia jest to nauka:

D

a) której celem jest zapoznanie si

ę

z procesami technicznymi

□

b) której celem jest kszta

ł

towanie dzia

ł

alno

ś

ci cz

ł

owieka

□

c) której celem jest kszta

ł

towanie dzia

ł

alno

ś

ci cz

ł

owieka w tym przede wszystkim

ś

rodowiska pracy

odpowiednio do jego fizjologicznych i psychologicznych mo

ż

liwo

ś

ci

2. Na

wiedz

ę

ergonomiczn

ą

sk

ł

adaj

ą

si

ę

:

D

a) biologia, chemia, fizyka, anatomia

□

b) fizjologia pracy, psychologia, antropologia, biomechanika, higiena pracy, socjologia

□

c) psychologia, technika bezpiecze

ń

stwa, ochrona

ś

rodowiska, fizyka

3. Na etapie projektowania urz

ą

dzenia i stanowiska roboczego mamy do czynienia z:

D

a) ergonomi

ą

koncepcyjn

ą

D

b) ergonomi

ą

korekcyjn

ą

□

c) koncepcyjno-korekcyjn

ą

4. Do

czego

d

ąż

y ergonomia korekcyjna:

D

a) do zmiany czasu pracy

D

b) do poprawy istniej

ą

cych warunków pracy

□

c) do usprawnie

ń

technicznych

5. Ergonomi

ę

dzielimy na:

□

a) koncepcyjn

ą

D

b) korekcyjn

ą

□

c) koncepcyjn

ą

i korekcyjn

ą

6. Stanowisko pracy to:

□

a) uk

ł

ad, gdzie cz

ł

owiek za pomoc

ą ś

rodków pracy w okre

ś

lonej przestrzeni i

ś

rodowisku wykonuje

zorganizowane czynno

ś

ci maj

ą

ce na celu wytworzenie okre

ś

lonego produktu

D

b) konfiguracja

ś

rodków pracy

D

c) uk

ł

ad mi

ę

dzy

ś

rodkami pracy i

ś

rodowiskiem

7. Co

nale

ż

y dostosowa

ć

do cz

ł

owieka przy projektowaniu stanowiska pracy?

□

a) nale

ż

y dostosowa

ć ś

rodowisko, o

ś

wietlenie, klimatyzacj

ę

, przedmioty pracy

D

b) nale

ż

y dostosowa

ć

:

ś

rodki pracy, przestrze

ń

,

ś

rodowisko, organizacj

ę

pracy

D

c) nale

ż

y dostosowa

ć

pracowników, przedmioty i

ś

rodki pracy

8. Co

stanowi

pierwszoplanow

ą

rol

ę

w procesie projektowania?

□

a)

ś

rodki pracy i cz

ł

owiek

D

b) przedmioty pracy i

ś

rodki pracy

D

c) struktura przestrzenna stanowiska pracy

9. Jakie

czynno

ś

ci dokonuje si

ę

na etapie tworzenia koncepcji?

□

a) analizowanie oczekiwa

ń

pracodawcy

□

b) rejestracja i analiza procesu pracy

D

c) opracowanie rysunków oraz modelowanie (tworzenie modeli roboczych)

57

10. Podstawowe kryteria w kszta

ł

towaniu stanowiska pracy to:

D

a) kryteria fizyczne i otaczaj

ą

ce go

ś

rodowisko

D

b) kryteria antropometryczne

□

c) kryteria biomechaniczne i antropometryczne

11. Jakie wyró

ż

niamy cechy barw?

□

a) kolor, jasno

ść

, nasycenie

□

b) szaro

ść

i jaskrawo

ść

□

c) nasycenie i nat

ęż

enie

12. Jakie wyró

ż

niamy kody barwne?

□

a) barwa czerwona,

ż

ó

ł

ta, czarna

□

b) barwa czerwona,

ż

ó

ł

ta, zielona, niebieska

D

c) barwa czerwona, pomara

ń

czowa, zielona,

ż

ó

ł

ta, niebieska

13. Co to jest fantom?

D

a) przedmiot u

ż

ywany jako

ś

rodek produkcji

D

b)

ż

ywy model

□

c) płaski model reprezentanta populacji ludzkiej

14. W jakim celu i kiedy stosuje si

ę

modelowanie fizyczne stanowiska pracy?

□

a) w trudnych i z

ł

o

ż

onych przypadkach w procesie projektowania

□

b) zawsze w procesie projektowania

□

c) w zale

ż

no

ś

ci od projektanta

15. Jak cz

ę

sto wykorzystujemy technik

ę

komputerow

ą

przy projektowaniu?

□

a) do

ść

cz

ę

sto

□

b) nigdy

]

c) jest nie zalecane

ROZWI¥ZANIE TESTU

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

A

X

X

X

X

X

B

X

X

X

X

C

X

X

X

X

X

X

58

MATERIAŁ ŹRÓDŁOWY DLA UCZNIA

Temat:

Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy

PRZEDMIOT I ZADANIA ERGONOMII

Ergonomia to nauka zajmuj

ą

ca si

ę

przystosowaniem wszystkiego, co nas otacza, czym si

ę

pos

ł

ugujemy do wygody

cz

ł

owieka przy jak najmniejszych stratach dla

ś

rodowiska i minimalnej liczbie ogranicze

ń

. Jest to dziedzina nauki i prak-

tyki, której celem jest kszta

ł

towanie dzia

ł

alno

ś

ci cz

ł

owieka odpowiednio do jego fizjologicznych i psychologicznych

w

ł

a

ś

ciwo

ś

ci.

Zakres ergonomii to wiedza z zakresu ró

ż

nych dziedzin, mi

ę

dzy innymi:

•

fizjologii,

•

psychologii,

•

antropometrii,

•

biomechaniki,

•

higieny pracy,

•

socjologii,

•

nauk mechanicznych,

•

naukowej organizacji pracy,

•

techniki i technologii.

ELEMENTY SKŁADOWE ERGONOMII

ERGONOMIA

to nauka zajmująca się projektowaniem systemów pracy, produktów i środowiska zgodnie

z fizycznymi i umysłowymi

mo

ż

liwo

ś

ciami cz

ł

owieka.

Ergonomia dzieli si

ę

na:

1. Koncepcyjn

ą

(projektow

ą

), która zajmuje si

ę

optymalizacj

ą

uk

ł

adu cz

ł

owiek - technika -

ś

rodowisko na etapie pro-

jektowania. Baz

ą

do ergonomicznego projektowania s

ą

wyniki bada

ń

podstawowych oraz metody, takie jak:

•

diagnoza,

•

modelowanie.

Dzia

ł

alno

ść

koncepcyjna jest nieograniczona gdy

ż

we wczesnej fazie opracowywania rozwi

ą

za

ń

technicznych jest:

•

o wiele bardziej racjonalna,

•

bardziej skuteczna od ergonomii korekcyjnej i w przysz

ł

o

ś

ci winna by

ć

kierunkiem dominuj

ą

cym.

59

2. Korekcyjn

ą

, która jest realizowana w miejscu pracy. Zajmuje si

ę

:

•

analiz

ą

istniej

ą

cych warunków na stanowiskach pracy

•

ocen

ą

tych warunków,

•

wymaganiami organizacyjnymi i spo

ł

ecznymi,

•

opracowaniem projektu
optymalizacji. Ograniczona
jest:

-

mo

ż

liwo

ś

ciami technicznymi,

-

wzgl

ę

dami ekonomicznymi.

Nikt nie b

ę

dzie si

ę

domaga

ł

przekonstruowania jakiego

ś

urz

ą

dzenia (np. agregatu), w którym analiza ergonomiczna

wykryje usterki nie daj

ą

ce si

ę

usun

ąć

za pomoc

ą

drobnych poprawek - chyba,

ż

e usterki te b

ę

d

ą ź

ród

ł

em powa

ż

nych

zagro

ż

e

ń

dla zdrowia czy

ż

ycia cz

ł

owieka.

OBSERWACJE WADLIWYCH ROZWI

Ą

ZA

Ń

SYSTEMÓW

CZ

Ł

OWIEK - PRACA

SĄ

Ź

RÓD

Ł

EM USPRAWNIE

Ń

I DOSKONALENIA WARUNKÓW PRACY

ERGONOMIA STANOWISKA PRACY

STANOWISKO PRACY w poj

ę

ciu ogólnym to miejsce pracy cz

ł

owieka, np.:

•

przy komputerze,

•

przy ta

ś

mie monta

ż

owej,

•

w centrali telefonicznej,

•

w kabinie samochodu.

W uj

ę

ciu systemowym stanowisko pracy to uk

ł

ad, gdzie cz

ł

owiek za pomoc

ą ś

rodków pracy (maszyny, narz

ę

dzia,

przyrz

ą

dy), w okre

ś

lonej przestrzeni i

ś

rodowisku wykonuje zorganizowane czynno

ś

ci, maj

ą

ce na celu wytworzenie

okre

ś

lonego produktu. W ergonomii stosowane s

ą

metody s

ł

u

żą

ce do kszta

ł

towania warunków pracy w dwóch fazach, tj.

Na stanowisku pracy powinna być przeprowadzona kompleksowa analiza materialnych i psychospo

ł

ecznych

warunków pracy oraz ich ocena. Narz

ę

dziem tych dzia

ł

a

ń

s

ą m. innymi

listy kontrolne, których zadaniem jest

umo

ż

liwienie analizy czynników decyduj

ą

cych o warunkach pracy. Listy te zawieraj

ą

pytania tak sformu

ł

owane,

ż

e zwracaj

ą

uwag

ę

na czynniki decyduj

ą

ce o jako

ś

ci warunków pracy w zakresie:

•

organizacji pracy,

•

ś

rodków pracy,

•

stanowiska pracy.

Najbardziej znanym przyk

ł

adem jest klasyczna lista ergonomiczna nazywana „List

ą

Dortmundzk

ą"

- zawiera ona 300

pyta

ń

ogólnych i szczegó

ł

owych, pozwala na kompleksow

ą

analiz

ę

prawie wszystkich elementów pracy, nie zawiera jed-

nak kryteriów oceny.

60

.

Myśląc stanowisku
ergonomicznym zawsze mamy
na wzgl

ę

dzie cz

ł

owieka, do

którego musimy dostosowa

ć

otoczenie, tzn. wszystko musi
mu by

ć

podporz

ą

dkowane tak,

aby wykonywana przez niego
praca by

ł

a wygodna i

bezpieczna.

Ergonomia to nauka dla nas
przyjazna - je

ż

eli z niej

skorzystamy to ka

ż

de utworzone

stanowisko b

ę

dzie bezpieczne i

wygodne (z przyjemno

ś

ci

ą

i

u

ś

miechem b

ę

dziemy przy nim

pracowa

ć

).

61

PROJEKTOWANIE ERGONOMICZNE

Przedmiotem projektowania ergonomicznego s

ą

relacje zachodz

ą

ce mi

ę

dzy

cz

ł

owiekiem a struktur

ą

techniczn

ą

(obiektem) i rodzajem zadania roboczego

wykonywanego w okre

ś

lonym

ś

rodowisku pracy.

Rozpatruj

ą

c zale

ż

no

ś

ci cz

ł

onów tego systemu trzeba zda

ć

sobie spraw

ę

,

ż

e

decyduj

ą

cym a równocze

ś

nie najbardziej wra

ż

liwym ogniwem jest cz

ł

owiek,

którego niezawodno

ść

i bezpiecze

ń

stwo pracy jest warunkowane jego

mo

ż

liwo

ś

ciami psychofizycznymi. Mo

ż

liwo

ś

ci cz

ł

owieka s

ą

ograniczone w

przeciwie

ń

stwie do mo

ż

liwo

ś

ci urz

ą

dze

ń

technicznych (pomijaj

ą

c wzgl

ę

dy

ekonomiczne). St

ą

d nasuwa si

ę

wniosek,

ż

e przy projektowaniu i

organizowaniu stanowiska pracy nale

ż

y dostosowywa

ć

do cz

ł

owieka:

•

ś

rodki pracy, przestrze

ń

,

•

ś

rodowisko,

•

organizacj

ę

pracy

Stanowisko zosta

ł

o zaprojektowane

nieergonomicznie, nie uwzgl

ę

dniono

w otworze drzwiowym odpowiedniej

wysoko

ś

ci.

Pracownik ma k

ł

opoty ze swobodnym

wej

ś

ciem do pomieszczenia.

Stanowisko

ź

le zaprojektowane

ergonomicznie.

Lampa, która ma o

ś

wietla

ć

stanowisko

pracy dotyka g

ł

owy i zas

ł

ania pole

widzenia.

Ź

le zaprojektowana przestrze

ń

. Cz

ł

owiek,

aby trzyma

ć

si

ę

za uchwyt musi bardzo

wysoko podnie

ść

r

ę

k

ę

.

PROCES PROJEKTOWANIA ERGONOMICZNEGO STANOWISKA PRACY

Pierwszoplanow

ą

rol

ę

w procesie projektowania odgrywa w

ł

a

ś

ciwe zaprojektowanie struktury przestrzennej stanowiska

pracy. Struktur

ę

t

ę

mo

ż

e tworzy

ć

, np. korpus maszyny, konstrukcja sto

ł

u, uk

ł

ad elementów manipulacyjnych, w tym

sterowniczych i informacyjnych, oraz siedziska, wyposa

ż

enia dodatkowe (pojemniki, podstawki, rega

t

y itp.). W strukturze

stanowiska wyró

ż

niamy przestrze

ń

do:

•

przemieszczenia si

ę

i zaj

ę

cia przez operatora pozycji roboczej,

•

wykonywania czynno

ś

ci wynikaj

ą

cych z procesu pracy.

62

Projektowanie ergonomiczne ma by

ć

dla cz

ł

owieka niezawodne w aspekcie bezpiecze

ń

stwa i optymalne w zakresie

obci

ąż

enia i wydajno

ś

ci. Nale

ż

y wszystkie

ś

rodki, przestrze

ń

,

ś

rodowisko i organizacj

ę

pracy dostosowa

ć

do cz

ł

owieka.

Aby to zrealizowa

ć

, nale

ż

y zapewni

ć

odpowiedni

ą

konfiguracj

ę

(rozmieszczenie w przestrzeni) wszystkich elementów -

ś

rodków i przedmiotów pracy oraz wymiary umo

ż

liwiaj

ą

ce przyj

ę

cie wygodnej pozycji cia

ł

a i swobod

ę

wykonywania

czynno

ś

ci manualnych, a tak

ż

e zwi

ą

zanych z odbiorem informacji przy mo

ż

liwie najmniejszym obci

ąż

eniu organizmu.

W procesie projektowania ergonomicznego wyodr

ę

bniamy nast

ę

puj

ą

ce etapy:

1. Sformu

ł

owanie danych wyj

ś

ciowych w celu uwzgl

ę

dnienia zadania roboczego oraz wymogów i oczekiwa

ń

u

ż

ytkowni-

ka (gromadzenie i analizowanie informacji). Temu celowi s

ł

u

żą

obserwacje, rejestracja i analiza procesu pracy, wywiady

z pracownikami, dane statystyczne o wypadkach itp.

2. Tworzenie koncepcji. W tej fazie nast

ę

puje opracowywanie rysunków, stosuje si

ę

te

ż

metody modelowania (tworzy

si

ę

modele robocze).

3. Opracowanie projektu. Projekt obejmuje rysunki przedstawiaj

ą

ce elementy uk

ł

adu cz

ł

owiek - obiekt zawieraj

ą

ce

dok

ł

adny opis i niezb

ę

dne szczegó

ł

y, np. punkty kontaktowe (elementy wchodz

ą

ce w kontakt dotykowy, elementy

sterownicze, narz

ę

dzia, materia

ł

y).

4. Sprawdzenie poprawno

ś

ci rozwi

ą

zania na wykonanym prototypie.

Gdy projekt jest zako

ń

czony, opracowuje si

ę

instrukcj

ę

obs

ł

ugi dla operatora. Oprócz oceny po ka

ż

dym etapie pro-

jektowania, przeprowadzana jest ocena ko

ń

cowa na podstawie bada

ń

prototypu. Jest to bardzo wa

ż

ne, gdy

ż

mo

ż

na tu

ujawni

ć

usterki i wprowadzi

ć

nowe zmiany, a to daje nam du

ż

e oszcz

ę

dno

ś

ci ekonomiczne.

KSZTAŁTOWANIE STRUKTURY PRZESTRZENNEJ

Za podstawowe uznaje się kryteria:

• antropometryczne,
• biomechaniczne;

obciążenia układu ruchu na które wpływają:

•

pozycja przyjmowana podczas pracy

•

czas pracy oraz częstotliwość czynności roboczych

Kryteria antropometryczne okre

ś

laj

ą

, i

ż

struktura stanowiska pracy powinna by

ć

dostosowana do przynajmniej 90%

u

ż

ytkowników, tj. stwarza

ć

wygodne i bezpieczne warunki pracy osobom, których wymiary mieszcz

ą

si

ę

mi

ę

dzy

warto

ś

ciami 5. i 95. centyla.

CENTYL - jest to punkt w skali ocen, poni

ż

ej którego znajduje si

ę

okre

ś

lony % czynników,

np. 5. centyl jest to punkt na skali, poni

ż

ej którego le

ż

y 5 % wyników.

Do precyzyjnego wyznaczania przestrzennych stref pracy stosuje si

ę

kryteria zasi

ę

gu r

ą

k przedstawione jako:

•

zasi

ę

g normalny - okre

ś

la granic

ę

strefy optymalnej,

•

zasi

ę

g maksymalny,

•

zasi

ę

g wymuszony - wymaga ruchów tu

ł

owia,

•

odleg

ł

o

ś

ci bezpieczne zawarte w PN (Polskie Normy).

KSZTAŁTOWANIE OŚWIETLENIA I BARWY ŚRODOWISKA PRACY

Wiele prac wykonywanych w pozycji siedz

ą

cej zwi

ą

zanych jest wyt

ęż

on

ą

prac

ą

wzrokow

ą

, a wi

ę

c obci

ąż

eniem wzroku,

dlatego te

ż

parametry o

ś

wietlenia poza ogólnymi zasadami winny by

ć

dobierane indywidualnie w zale

ż

no

ś

ci od:

•

charakterystyki danego stanowiska,

•

rodzaju wykonywanej czynno

ś

ci.

Na przyk

ł

ad, praca przy komputerze wymaga o

ś

wietlenia do:

•

czytania drukowanego tekstu na dokumencie i znaków na klawiaturze,

•

czytania znaków na monitorze.

W takiej sytuacji nale

ż

y zapewni

ć

dobre o

ś

wietlenie dla obu zada

ń

.

63

Elementem cz

ę

sto u

ż

ywanym w miejscu pracy jest kolorystyka. Wyró

ż

niamy nast

ę

puj

ą

ce cechy barw:

•

kolor,

•

jasno

ść

(cecha powoduje wi

ę

ksze lub mniejsze odbicia),

•

nasycenie (cecha okre

ś

laj

ą

ca stopie

ń

oddalenia danej barwy od szarej tej samej jasno

ś

ci, im mniej szaro

ś

ci tym

barwa jest bardziej jaskrawa).

U

Rozró

ż

nia si

ę

nast

ę

puj

ą

ce kody barw:

U

•

barwa czerwona

- jest sygna

ł

em kategorycznego zakazu wykonywania okre

ś

lonych czynno

ś

ci, z wyj

ą

tkiem

wy

łą

czników maszyn i urz

ą

dze

ń

,

•

ż

ż

ó

ó

ł

ł

t

t

a

a

- stanowi ostrze

ż

enie przed niebezpiecze

ń

stwem,

•

barwa zielona

- oznacza miejsca i przej

ś

cia bezpieczne,

•

barwa niebieska

- jest barw

ą

informacyjn

ą

.

Nie nale

ż

y u

ż

ywa

ć

w sposób niezasadny barw przeznaczonych do okre

ś

lonych celów.

OGÓLNE ZNACZENIE I KSZTA

Ł

T ZNAKÓW BEZPIECZE

Ń

STWA

64

ŚRODKI I MATERIAŁY WSPOMAGAJĄCE PROJEKTOWANIE ERGONOMICZNE

W procesie projektowania nale

ż

y pos

ł

ugiwa

ć

si

ę

sylwetk

ą

cz

ł

owieka, któr

ą

wprowadza si

ę

do rysunku przedstawiaj

ą

cego

stanowisko pracy. Do tego celu szczególnie przydatne s

ą

tzw. fantomy (p

ł

askie modele reprezentantów populacji zaopatrzone

w osie obrotu), co umo

ż

liwia symulacj

ę

pozycji pracownika.

Aktualnie stosowane s

ą

komputerowe modele cz

ł

owieka, dwu- i trójwymiarowe. S

ą

to specjalne programy kompu-

terowe wspó

ł

pracuj

ą

ce z programami do projektowania. W trudniejszych, z

ł

o

ż

onych przypadkach stosuje si

ę

metod

ę

modelowania fizycznego stanowiska pracy. Modele fizyczne s

ą

wykonywane w skali zredukowanej (przyk

ł

adem s

ą

tu

modele przestrzenne tzw. manekiny) lub, w wi

ę

kszo

ś

ci, naturalnej - osoba wybrana z danej populacji - traktowana jest

przez czas krótszy ni

ż

8 godzin jako pracownik do

ś

wiadczalny, który w tym czasie powinien sygnalizowa

ć

swoje uwagi.

SŁOWNICZEK

•

Stanowisko pracy to układ, gdzie człowiek za pomocą środków pracy (maszyny, narzędzia, przyrządy), w
określonej przestrzeni i środowisku wykonuje zorganizowane czynności, mające na celu wytworzenie
określonego produktu.

•

Przestrzeń pracy - przestrze

ń

przydzielona osobie lub grupie osób dla zrealizowania okre

ś

lonego celu pracy

w danym systemie pracy.

•

Proces pracy - kolejno nast

ę

puj

ą

ce po sobie w czasie i przestrzeni wspó

ł

dzia

ł

anie ludzi,

ś

rodków pracy, materia

ł

ów,

energii i informacji w ramach systemu pracy. Ci

ą

g czynno

ś

ci, których wykonanie jest niezb

ę

dne do osi

ą

gni

ę

cia celu pracy.

•

Ergonomiczna analiza stanowiska pracy - systematyczny przegl

ą

d i ocena elementów stanowiska pracy, jego struk-

tury przestrzennej oraz realizowanego na nim procesu pracy pod k

ą

tem okre

ś

lenia stopnia przystosowania do psy-

chofizycznych cech cz

ł

owieka, eliminacji dyskomfortu oraz zagro

ż

e

ń

.

•

Pracownik - ka

ż

da osoba zatrudniona przez pracodawc

ę

, w tym praktykant i sta

ż

ysta.

•

Centyl - jest to punkt w skali ocen, poni

ż

ej którego znajduje si

ę

okre

ś

lony % czynników, np. 5. centyl jest to punkt

na skali, poni

ż

ej którego le

ż

y 5% wyników.

•

Fizjologia - nauka o czynno

ś

ciach organizmów

ż

ywych. Fizjologia ro

ś

lin i fizjologia zwierz

ą

t s

ą

dzia

ł

ami biologii,

a w przypadku fizjologii cz

ł

owieka tak

ż

e medycyny.

•

Psychika - ca

ł

okszta

ł

t procesów psychicznych i cech psychicznych istot

ż

ywych. Obejmuje funkcj

ę

mózgu, który

jest przedmiotem bada

ń

psychologii.

•

Antropometria - metoda badawcza, polegająca na pomiarach porównawczych części ciała ludzkiego.

•

Biomechanika - interdyscyplinarna dyscyplina o przyczynach i skutkach działania sił zewnętrznych
i wewnętrznych na układy biologiczne.

LITERATURA

1. Koradecka

D.:

Bezpiecze

ń

stwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999.

2. Bezpiecze

ń

stwo i ochrona cz

ł

owieka w

ś

rodowisku pracy. Ergonomia. CIOP, Warszawa 2002.

3.

Mac S., Leowski J.: Bezpiecze

ń

stwo i higiena pracy dla ZSZ. Pa

ń

stwowe Wydawnictwo Szkolnictwa Zawodowego,

Warszawa 1972.

PYTANIA KONTROLNE

1. Czym zajmuje się ergonomia?
2. Jakie dziedziny nauki składają się na wiedzę ergonomiczną?
3. Czy człowiek wykonujący pracę tworzy układ samodzielny?
4. Co rozumiesz pod pojęciem ergonomia koncepcyjna?
5. Co jest bardziej racjonalne i skuteczne, ergonomia koncepcyjna czy korekcyjna?
6. Co jest zadaniem ergonomii korekcyjnej?
7. Jak dzielimy ergonomię?
8. Podaj definicję stanowiska pracy.
9. Jaki czynnik jest traktowany jako najważniejszy w projektowaniu ergonomicznym?

65