Krajowy Punkt Centralny
Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
__________________________________________________________________________
Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy 2005
Hałas
– najważniejsze informacje
STOP HAŁASOWI !
Krajowy Punkt Centralny
Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
__________________________________________________________________________
Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy 2005
1.
Hałas i jego wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników
Hałasem określamy każdy uciążliwy, szkodliwy lub niebezpieczny dla zdrowia dźwięk.
Ucho ludzkie reaguje na dźwięki o częstotliwościach od 20Hz (dźwięki niskie, basy) do
20kHz (dźwięki wysokie, soprany). Dźwięki o częstotliwościach poniżej 20Hz nazywamy
infradźwiękami a o częstotliwościach powyżej 20kHz ultradźwiękami. Są one niesłyszalne
dla człowieka, chociaż w przypadku dużych poziomów mogą także mieć negatywny wpływ
na zdrowie człowieka. Czynnikiem który decyduje o głośności odbieranego przez człowieka
dźwięku jest ciśnienie akustyczne dźwięku. Ciśnienia akustyczne dźwięków odbieranych
przez człowieka wahają się od 0,00002Pa do ponad 20Pa! Ponieważ rozpiętość ta jest tak
duża (dźwięki najgłośniejsze mają ciśnienie ponad milion razy większe od najcichszych)
stosuje się skalę logarytmiczną i używa się pojęcia poziom ciśnienia akustycznego wyrażany
w dB. Za wartość ciśnienia odniesienia przyjmuje się ciśnienie najcichszego dźwięku, a więc
dźwięki najcichsze mają poziom ciśnienia akustycznego równy 0dB a dźwięki, które
wywołują ból uszu poziom około 130-140dB. Przykłady innych poziomów to: szept – 30dB,
rozmowa – 60dB, ruch uliczny – 85dB, młot pneumatyczny – ponad 100dB.
Ucho ludzkie różnie reaguje na dźwięki o różnych częstotliwościach. Najlepiej
słyszymy dźwięki o częstotliwościach od 1kHz do 4kHz. Dźwięki o wyższych i niższych
częstotliwościach słyszymy gorzej. Z tego powodu przy pomiarach hałasu i ocenie jego
wpływu na człowieka, wprowadza się korekcję poziomów ciśnienia akustycznego zgodnie z
tymi charakterystykami częstotliwościowymi.
Negatywne oddziaływanie hałasu na człowieka i wpływ na jego zdrowie utożsamiany
jest przede wszystkim z bezpośrednim oddziaływaniem hałasu na narząd słuchu. Szkodliwość
oddziaływania hałasu zależy od jego poziomu ciśnienia akustycznego oraz czasu trwania
narażenia na hałas, czyli tzw. „dawki” hałasu. Innymi słowy, im wyższy jest poziom ciśnienia
akustycznego i dłuższy czas narażenia na hałas tym jest on bardziej szkodliwy.
STOP HAŁASOWI !
Krajowy Punkt Centralny
Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
__________________________________________________________________________
Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy 2005
Podstawowym skutkiem oddziaływania hałasu na narząd słuchu jest czasowe lub trwałe
przesunięcie progu słyszenia. Czasowe przesunięcie progu słyszenia ustępuje po upływie
określonego czasu, natomiast trwałe przesunięcie jest nieodwracalne. Utrata słuchu następuje
bezboleśnie, stopniowo i wynika z wywołanych hałasem zmian przede wszystkim w
uchu wewnętrznym.
Hałasy o wysokich szczytowych nagle narastających poziomach ciśnienia akustycznego
rzędu 130-140dB (w szczególności hałasy impulsowe) stają się czynnikiem szczególnie
niebezpiecznym w środowisku pracy lub życia, gdyż narażenie na hałas o takich poziomach
może prowadzić do natychmiastowego i nieodwracalnego uszkodzenia słuchu.
Obustronny trwały ubytek słuchu spowodowany hałasem polegający na trwałym
przesunięciu progu słyszenia o 45dB (w uchu lepiej słyszącym obliczony jako średnia dla
częstotliwości 1, 2, 3 kHz) stanowi kryterium rozpoznania i orzeczenia zawodowego
uszkodzenia słuchu jako choroby zawodowej.
Pozasłuchowe skutki oddziaływania hałasu nie są jeszcze w pełni rozpoznane. Badania
doświadczalne wykazują, że po przekroczeniu poziomu ciśnienia akustycznego hałasu rzędu
75dB występują wyraźne zaburzenia funkcji fizjologicznych organizmu. Ich występowanie
wynika z istnienia powiązań nerwowych dróg układu słuchowego z innymi z układami
organizmu człowieka (ośrodkowy układ nerwowy, układ krążenia).
Hałas o poziomie dźwięku A poniżej 80dB w środowisku pracy ma również istotny
wpływ na wydajność pracy i jakość realizowanych zadań. Ogranicza on zdolność do
koncentracji, przyczynia się do pogorszenia zrozumiałości mowy i percepcji sygnałów
ostrzegawczych, narastania zmęczenia, utrudnienia wykonywania prac precyzyjnych i
koncepcyjnych. Z tego względu traktowany jest on jako czynnik uciążliwy w środowisku
pracy. Długotrwałe narażenie na hałas może być przyczyną występowania bólów głowy,
bezsenności, zaburzeń widzenia. Słuchowe i pozasłuchowe skutki oddziaływania hałasu na
organizm powodując uczucie dyskomfortu przyczyniają się do powstawania stresu
zawodowego. Ponadto kontakt z niektórymi substancjami chemicznymi (tzw. substancjami
ototoksycznymi) w powiązaniu z narażeniem na hałas może znacznie zwiększać
STOP HAŁASOWI !
Krajowy Punkt Centralny
Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
__________________________________________________________________________
Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy 2005
prawdopodobieństwo wystąpienia uszkodzenia słuchu. Przykładem są tu
rozpuszczalniki (np. toluen).
Bardzo istotny jest także wpływ hałasu na zwiększenie ryzyka wypadków przy pracy.
Najnowsza Dyrektywa 2003/10/WE, dotycząca ochrony przed hałasem mówi, że
pracodawca powinien udostępnić ochronniki słuchu pracownikowi narażonemu na hałas o
równoważnych poziomach dźwięku A przekraczających 80dB. Pracownicy narażeni na
hałasy o równoważnych poziomach dźwięku A przekraczających 85dB powinni
bezwzględnie stosować ochrony słuchu, gdyż oddziaływanie takiego hałasu prowadzi do
nieodwracalnych uszkodzeń słuchu.
Problem hałasu jest powszechny dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. Szacuje się,
że w Europie narażenie na hałas obejmuje około 100 milionów osób. W Polsce szacuje się, że
na szkodliwe, bądź uciążliwe oddziaływanie hałasu narażonych jest około 13 milionów osób
co stanowi ponad jedną trzecią ogółu ludności. W zbadanej (choć niepełnej, bo obejmującej
4,7 mln osób) zbiorowości osób zatrudnionych w 2003r. W Polsce stwierdzono ponad
200 tys. przypadków pracy w warunkach zagrożenia hałasem. Oznacza to, że prawie 50 osób
na każdych 1000 zatrudnionych jest narażonych na wystąpienie trwałego ubytku słuchu. W
2003r. stwierdzono w Polsce 4365 przypadków chorób zawodowych w tym 738 przypadków
trwałego ubytku słuchu (16,9% ogółu chorób zawodowych).
Analizy statystyczne dotyczące narażenia zawodowego na hałas pracowników w
zakładach zatrudniających powyżej 9 osób przeprowadzone na bazie danych GUS dla lat
1995–2002 pokazują, że liczba osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia hałasem, tj. przy
przekroczeniu dopuszczalnych wartości hałasu na stanowisku pracy, wynosiła w roku 1995
ok. 335 tyś. i w roku 2002 ok. 220 tyś., co stanowiło prawie 1/3 liczby osób zagrożonych
wszystkimi czynnikami szkodliwymi i uciążliwymi. Porównując dane liczbowe opisujące
liczbę pracowników zagrożonych hałasem z analogicznymi danymi odnoszącymi są do
innych czynników szkodliwych należy stwierdzić, że hałas był dominującym zagrożeniem.
Sektory, w których zatrudnionych była najliczniejsza grupa osób zagrożonych hałasem to
górnictwo, następnie włókiennictwo, produkcja metali i wyrobów z metali.
STOP HAŁASOWI !
Krajowy Punkt Centralny
Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
__________________________________________________________________________
Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy 2005
Stan zagrożenia hałasem oceniać można również na podstawie analizy skutków tego
zagrożenia w postaci liczby przypadków choroby zawodowej nazywanej zawodowym
uszkodzeniem słuchu. Jak wynika z danych zawodowe uszkodzenie słuchu od lat stanowi
prawie 30% przypadków chorób zawodowych i zajmuje czołowe miejsce na liście tych
chorób. Największą liczbę przypadków uszkodzenia słuchu wywołanego działaniem hałasu
odnotowano w górnictwie, hutnictwie żelaza, przemyśle metalowym a także w przemyśle
środków transportu, przemyśle maszynowym i włókienniczym.
2. Prawne obowiązki pracodawców w zakresie ochrony przed hałasem
Obowiązki pracodawców dotyczące ochrony pracowników przed nadmiernym hałasem
określają odpowiednie dyrektywy Unii Europejskiej i przepisy krajowe wdrażające do prawa
polskiego postanowienia tych dyrektyw:
•
Dyrektywa Rady (86/188/EWG) z dnia 12 maja 1986 r. dotycząca ochrony
pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas przy pracy,
•
Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy – tekst jednolity (DzU 2003, nr 160, poz. 1650).
•
Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dna 30 maja 1996 r. w
sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej
opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do
celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU 1996, nr 69, poz. 332 ze
zmianami).
Obecnie trwa wprowadzanie do prawa polskiego postanowień Dyrektywy 2003/10/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań
ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na czynniki fizyczne
(hałas). Dyrektywa 2003/10/WE ma zostać wdrożona przez Państwa Członkowskie przed 15
lutego 2005 r. i zastąpić dyrektywę 86/188/EWG. Obecnie w przygotowaniu jest projekt
rozporządzenia ministra gospodarki i pracy w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy
STOP HAŁASOWI !
Krajowy Punkt Centralny
Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
__________________________________________________________________________
Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy 2005
pracowników narażonych na działanie hałasu i/lub drgań mechanicznych które będzie
wdrażało do prawa polskiego postanowienia w/w dyrektywy.
Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami pracodawca jest zobowiązany
zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami, związanymi z narażeniem na hałas, a w
szczególności zapewnić stosowanie:
•
procesów technologicznych nie powodujących nadmiernego hałasu,
•
maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy
hałas, nie przekraczający dopuszczalnych wartości,
•
rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy (z priorytetem środków
redukcji hałasu u źródła jego powstawania).
Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych rozwiązań
technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne,
pracodawca ma obowiązek zapewnić:
•
ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu oraz
opracowanie i zastosowanie programu działań technicznych i organizacyjnych,
mających na celu najskuteczniejsze zmniejszenie narażenia pracowników na hałas,
•
zaopatrzenie pracowników w środki ochrony indywidualnej słuchu, dobrane do
wielkości charakteryzujących hałas i do cech indywidualnych pracowników oraz
ich stosowanie,
•
ograniczenie ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy,
•
oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a także, gdy jest to uzasadnione ze
względu na stopień zagrożenia oraz możliwe, ograniczenie dostępu do tych stref
oraz poprzez ich odgrodzenie.
Pracownikom zatrudnionym na wymienionych stanowiskach należy zapewnić
informację na temat:
•
wyników pomiarów hałasu i zagrożenia dla zdrowia wynikającego z narażenia na
hałas,
STOP HAŁASOWI !
Krajowy Punkt Centralny
Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
__________________________________________________________________________
Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy 2005
•
działań podjętych w związku z przekroczeniem dopuszczalnych wartości hałasu na
określonych stanowiskach,
•
właściwego doboru i sposoby używania środków ochrony indywidualnej słuchu.
Obowiązkiem pracodawcy jest również zapewnienie pracownikom okresowych badań
lekarskich. Przy narażeniu na hałas badania ogólne wykonuje się co 4 lata, a badania
otolaryngologiczne i audiometryczne: przez trzy pierwsze lata pracy w hałasie – co rok,
następnie co 3 lata. W razie ujawnienia w okresowym badaniu audiometrycznym ubytków
słuchu charakteryzujących się znaczną dynamiką rozwoju, częstotliwość badań
audiometrycznych należy zwiększyć, skracając przerwę między kolejnymi testami do 1 roku
lub 6 miesięcy. W razie narażenia na hałas impulsowy albo na hałas, którego równoważny
poziom dźwięku A przekracza stale lub często 110dB, badania audiometryczne należy
prowadzić nie rzadziej niż raz na rok.
3. Rozwiązania eliminujące lub zmniejszające zagrożenie hałasem
Proces kształtowania hałasu w środowisku pracy można podzielić na etapy:
1. Określenie celów i dobór kryteriów.
2. Przeprowadzenie oceny hałasu w środowisku pracy (źródła hałasu,
ekspozycja osób itd.).
3. Określenie optymalnych pod względem akustycznym i ekonomicznym
środków do obniżenia hałasu.
4. Sformułowanie programu redukcji hałasu.
5. Zastosowanie odpowiednich sposobów redukcji.
6. Zweryfikowanie osiągniętej redukcji hałasu.
Redukcja hałasu może być realizowana poprzez zastosowanie różnych środków
technicznych (odpowiednia konstrukcja maszyn, ekrany akustyczne, obudowy
dźwiękoizolacyjne, tłumiki, ochronniki słuchu, itp.) i rozwiązań organizacyjno-
administracyjnych (właściwe rozmieszczenie źródeł hałasu, organizacja procesu pracy, itp.).
STOP HAŁASOWI !
Krajowy Punkt Centralny
Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
__________________________________________________________________________
Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy 2005
Należy przy tym podkreślić, że redukcja hałasu jest najskuteczniejsza, gdy jest
prowadzona na etapie: planowania procesu produkcyjnego lub jego modernizacji, planowania
pomieszczeń pracy i budynków oraz zakupów nowych maszyn i urządzeń.
Rozwiązania eliminujące lub zmniejszające zagrożenie hałasem powinny być stosowane
w następującej kolejności:
1.
Redukcja hałasu u źródła jego powstawania, realizowana poprzez:
•
wybór i stosowanie procesów technologicznych o małej emisji hałasu,
•
wybór i stosowanie maszyn (zarówno typów jak i egzemplarzy) o małej emisji
hałasu,
•
zmianę warunków pracy maszyny,
•
modernizację lub wymianę części składowych maszyny (np. zastosowanie innego
rodzaju dysz, zastosowanie łożysk cichobieżnych, wyłożenie wewnętrznych
powierzchni obudów materiałem dźwiękochłonnym),
•
odpowiednią konserwację maszyny (właściwe smarowanie, wyważanie części
itp.).
Redukcja hałasu u źródła jego powstawania jest najbardziej efektywnym sposobem
redukcji hałasu w miejscu pracy. Powinna być stosowana na etapie projektowania, gdyż
późniejsze jej wprowadzenie najczęściej narusza wymagania procesu wykonawczego i
wymaga znaczniejszych nakładów finansowych, jednakże tam gdzie jest to możliwe zaleca
się zastosowanie redukcji u źródła.
2.
Ochrony zbiorowe przed hałasem z zastosowaniem środków technicznych w postaci:
•
urządzeń ograniczających hałas (obudowy, tłumiki, ekrany),
•
materiałów pochłaniających dźwięk (eliminacja hałasu odbitego od przeszkód,
ścian i sufitów poprzez wyłożenie ich materiałami pochłaniającymi dźwięk),
STOP HAŁASOWI !
Krajowy Punkt Centralny
Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
__________________________________________________________________________
Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy 2005
•
konstrukcji i urządzeń ograniczających transmisję dźwięku powietrznego i
materiałowego (ściany, stropy, okna i drzwi o podwyższonej izolacyjności
akustycznej, wibroizolacje ograniczające dźwięki materiałowe).
i środków organizacyjno-administracyjnych polegających na:
•
grupowaniu źródeł dźwięku w zależności od poziomu ciśnienia akustycznego
emitowanego dźwięku (głośniejsze w jednym pomieszczeniu, cichsze w innym)’
•
odpowiednim usytuowaniu tych źródeł względem siebie i względem ścian
pomieszczenia,
•
oddzieleniu obszarów prac o małej emisji hałasu od prac powodujących znaczny
hałas,
•
zastosowaniu zdalnego sterowania i automatyzacji procesów produkcyjnych.
3.
Ochrony indywidualne przed hałasem w postaci nauszników lub wkładek
przeciwhałasowych
Rozwiązanie to powinno być wykorzystywane w ostateczności, gdy zastosowanie
redukcji hałasu u źródła jego powstawania lub ochron zbiorowych przed hałasem nie jest
możliwe lub jest niewystarczające. Należy przy tym pamiętać, że środki ochrony
indywidualnej muszą być dobrane nie tylko w sposób odpowiedni do wielkości
charakteryzujących hałas lecz także do cech indywidualnych stosujących je pracowników.
4.
Przykłady rozwiązań obniżających poziom hałasu w środowisku
pracy
Poza tradycyjnymi źródłami hałasu w przemyśle ważne jest obniżanie poziomu hałasu
emitowanego przez urządzenia w pomieszczeniach biurowych.
Jednym ze źródeł takiego hałasu mogą być urządzenia rozsyłania sieci komputerowej,
tzw. szafy krosownicze. Właściwym rozwiązaniem mającym na celu wyeliminowanie hałasu
jest uwzględnienie tego problemu na etapie projektowania sieci przez umieszczenie szaf
STOP HAŁASOWI !
Krajowy Punkt Centralny
Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
__________________________________________________________________________
Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy 2005
krosowniczych poza pomieszczeniami, w których przebywają ludzie. Często jednak
zdarza się, że tego typu urządzenia znajdują się w pokojach do pracy koncepcyjnej. Wtedy
skargi na uciążliwy hałas nasilają się w miarę upływu czasu, bowiem hałas wydobywający się
z szafy krosowniczej zwiększa się w miarę eksploatacji urządzenia. Zwykle też w miarę
upływu czasu wzrasta obciążenie sieci komputerowej i starzeją się elementy mechaniczne
szaf krosowniczych (m.in. łożyska wentylatora). Pomimo, że w istocie nie występują
przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu, to ludzie długo przebywający w
pomieszczeniach z takimi źródłami hałasu zaczynają odbierać je jako bardzo uciążliwe.
W przedstawionym przypadku (patrz rys.1) wstępne pomiary poziomu hałasu
emitowanego przez szafę krosownicą pokazały, że jest on o 16dB wyższy od poziomu tła
akustycznego w pomieszczeniu (poziom tła – 34dB), co potwierdzało uciążliwość tego źródła
hałasu.
Rys. 1. Szkic rozmieszczenia stanowisk pracy
W celu obniżenia hałasu zastosowano rozwiązanie techniczne w postaci wymiany
istniejącej obudowy na specjalnie zaprojektowaną i wykonaną obudowę dźwiękochłonno-
izolacyjną wyposażoną w labiryntowe tłumiki akustyczne t na wlotach otworów
STOP HAŁASOWI !
Krajowy Punkt Centralny
Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
__________________________________________________________________________
Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy 2005
wentylacyjnych. Skuteczność zastosowanych rozwiązań zweryfikowano
przeprowadzając pomiary emitowanego hałasu po ich wdrożeniu.
Zastosowanie obu wymienionych wyżej rozwiązań spowodowało obniżenie hałasu o
16dB do poziomu ok. 34dB, (poniżej wartości 35dB, przyjętej jako wartość dopuszczalna w
pomieszczeniach przeznaczonych do pracy umysłowej wymagającej dużej koncentracji
uwagi).
W kolejnym rozwiązaniu wykorzystano aktywne metody redukcji hałasu do poprawy
właściwości dźwiękoizolacyjnych kabin przemysłowych. W metodach tych do redukcji
hałasu wykorzystuje się dodatkowe, odpowiednio sterowane źródła dźwięku, zgodnie z
zasadą zaprezentowaną na rys 2.
Rys. 2. Zasada aktywnej redukcji hałasu
Zastosowanie metod aktywnych pozwala na skuteczną redukcję hałasu o charakterze
niskoczęstotliwościowym. Hałas niskoczęstotliwościowy jest bardzo trudny do zwalczenia
metodami klasycznymi i tego właśnie powodu metody aktywne zostały wykorzystane do
poprawy skuteczności kabin dźwiękoizolacyjnych w zakresie niskich częstotliwości.
W prezentowanym rozwiązaniu zastosowano układ wykonawczy w postaci zagłówka
(rys. 3). Jest to zespół dwóch niewielkich głośników umieszczonych w zagłówku fotela
pracownika przebywającego w kabinie przemysłowej.
STOP HAŁASOWI !
Krajowy Punkt Centralny
Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
__________________________________________________________________________
Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy 2005
Rys. 3. Zastosowanie zagłówka aktywnego w kabinie przemysłowej.
Zadaniem zagłówka aktywnego jest wytworzenie wokół głowy pracownika strefy o
obniżonym poziomie ciśnienia akustycznego, zwanej potocznie strefą ciszy. Na rysunku 4.
pokazano rozkład tłumienia uzyskiwanego dzięki zastosowaniu zagłówka.
Rys. 4. Rozkład tłumienia aktywnego.
Uzyskane wyniki pokazują, że wokół głowy pracownika powstają obszary obniżonego o
8 do 14dB poziomu hałasu.
STOP HAŁASOWI !