Temat 04: Biżuteria kultury wielbarskiej 
Emilia P. 

 

W  kulturze  wielbarskiej  do  podstawowych  elementów  stroju  należały:  zapinki,  części  pasa, 

naszyjniki  złożone  najczęściej  z  paciorków  i  wisiorków,  rzadko  metalowe,  bransolety,  pierścionki, 
szpile  i  grzebienie,  przy  czym  te  ostatnie  należy  traktować  raczej  jako  przybory  toaletowe. 
Poświadczenie  tej  tezy  widoczne  jest  w  ułożeniu  tych  przedmiotów  w  grobach.    Nierzadko 
wykonywane  były    ze  srebra  i  złota,  przy  użyciu  skomplikowanych  technik  złotniczych  jak  np. 
złocenie, filigran i granulacja. Niestety, pomimo tak  doskonałych przykładów sztuki jubilerskiej nie 
odkryto ani jednego warsztatu złotniczego. 

Zapinki  noszono  najczęściej  na  ramionach  (barkach)  bądź  obojczykach;  w  identycznym 

rozmiarze  i  na  piersiach,  zdecydowanie  różniącą  się  kształtem  i  wielkością  lub  w  okolicach  głowy, 
mającą  za  zadanie  spinać  czepiec.  Pasy  noszone  były  na  biodrach,  szpile  wykonane  z  różnych 
materiałów  wpinane  były  w  odzież.  Naszyjniki,  kolie  z  paciorków,  wisiorki,  klamerki  esowate 
noszono na szyki, a bransolety na rękach. Nie ma istotnej różnicy w wyposażeniu grobów kobiecych i 
dziecięcych,  jedynie  pochowki  męskie  były  wyposażone  skromniej  w  elementy  ozdób.  Każda              
z  poszczególnych  form  biżuterii  mogła  świadczyć  o  statusie  społecznym  i  materialnym  osoby  z  nią 
pochowanej. Forma i ilość przedmiotów ulegała przeobrażeniom wraz ze zmieniającą się modą, którą 
można prześledzić w oparciu o następujący podział: 

Etap I (pocz. I w. n.e. – 70 r. n.e.) 

W  wyposażeniu  zauważamy  jedynie  zapinki,  brązowe  lub  żelazne  sprzączki  do  pasa,  pojedyncze 
paciorki szklane i bursztynowe, brązowe klamerki esowate, pojedyncze bransolety brązowe oraz szpile 
brązowe lub żelazne. 

 

Etap II (70 – 170 r. n.e.) 

Zauważamy  większą  różnorodność  ozdób,  zmienia  się  wystrój  pasa;  posiada  on  już  tzw.  złącza 
ogniwkowe,  na  których  przywieszano  różne  przybory.  Pod  koniec  tego  etapu  występują  już  prawie 
wyłącznie  sprzączki  wykonane  z  brązu.  Wzrasta  ilość  paciorków  noszonych  w  kolii.  Pojawiają  się 
nowe formy bransolet z zakończeniami w postaci stylizowanych główek żmii wykonane z brązu. 

 

Etap III (170 – 230 r. n.e.) 

Niebywałą  różnorodność  biżuterii,  rozwinięta  umiejętność  wykorzystywania  filigranu.  Dla  tego 
okresu  charakterystyczne  są  klamerki  esowate  ,  srebrne  bransolety  żmijowate  oraz  wężykowate                
z  zapięciami  kapsułkowatymi.  Pojawiają  się  srebrne  naszyjniki  i  wysokie  zróżnicowanie  kształtu 
sprzączek i końca okucia pasa. 

 

Etap IV (230 r. – do IV w. n.e.) 

Zapinki przybierają prostsze formy, złote i srebrne wisiorki gruszkowate i kuliste zostają zastąpione  
brązowymi i żelaznymi wisiorkami wiaderkowatymi. Istotne jest w tym etapie bogactwo form kolii z 
paciorków 

 

Nie  wszystkie  ozdoby  wytwarzane  były  bezpośrednio  przez  ludność  kultury  wielbarskiej. 

Część z nich stanowiły tzw. importy. 

 

Do stosunkowo rzadkich ozdób należą pierścionki i zausznice, znane jedynie z kilku zespołów 

tej kultury. Niezbyt jasną funkcję pełniły łańcuszki metalowe, sporadycznie spotykane, lokalizowane 
w nogach, służyć mogły do spinanie obuwia. 

 
Bibliografia: 
Mączyńska M, Przemiany stroju kobiecego w kulturach wielbarskiej i czerniachowskiej, [w:] 
Malinowski T. (red.), Problemy kultury wielbarskiej, Słupsk 1981, s. 235-241. 
Skorupka T., Biżuteria Gotów. Ozdoby i części stroju. Poznań 2004.