BUDOWA GEOLOGICZNA POLSKI na tle E.doc

BUDOWA GEOLOGICZNA POLSKI NA TLE BUDOWY GEOLOGICZNEJ

EUROPY

I. Budowa geologiczna Europy

II. Charakterystyka jednostek tektonicznych Polski

III. Surowce mineralne Polski

I. BUDOWA GEOLOGICZNA EUROPY

Źródło: Świat. Polska. Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Książnica- ATLAS, Warszawa-

Wrocław 2005

W Europie możemy wyróżnić wielkie jednostki tektoniczne:

Obszar fałdowań prekambryjskich

– zajmuje wschodnią część kontynentu i jest

jego najstarszą częścią. Powstał w prekambrze i składa się z:

§ Platformy Wschodnioeuropejskiej (tarcza krystaliczna przykryta płytą osadową),

sięgającej od gór Ural na wschodzie po linię dyslokacyjną przechodzącą przez
Polskę na zachodzie (polecam artykuł pt. „Polski szew” znajdujący się na stronie
geograficznej IV LO)

§ Tarcz krystalicznych: Fennoskandzkiej (=Bałtyckiej) na Półwyspie

Skandynawskim i Ukraińskiej na południu między rzekami Don i Dniestr.

Jednostka ta występuje w północno-wschodniej Polsce.

2. Obszar fałdowań paleozoicznych

– część Europy, która powstała w erze

paleozoicznej podczas

orogenezy kaledońskiej

orogenezy hercyńskiej.

Zaliczamy do tej jednostki:

Kaledonidy

: Góry Skandynawskie, Góry Kaledońskie, Góry Grampian, Góry

Pennińskie oraz góry północnej Irlandii

Hercynidy

, czyli góry i zapadliska śródgórskie. Zaliczamy do nich: góry Ural,

Góry Świętokrzyskie, Masyw Czeski z Sudetami, , Masyw Reński, góry Harz,
Wogezy, Schwarzwald, Masyw Armorykański, Masyw Centralny, Masyw
Iberyjski, Masyw Korsyki i pn Sardynii, Basen Polski, Basen Północnoniemiecki,
Basen Południowoniemiecki, Basen Paryski, Basen Akwitański.

3. Obszar fałdowań kenozoicznych

, czyli góry i zapadliska śródgórskie, które

powstały w czasie orogenezy alpejskiej. Zajmują one całą południową część
kontynentu. Zaliczamy do nich:

alpidy;

Góry Betyckie, Pireneje, Alpy, Apeniny, Góry Dynarskie, Bałkan,

Karpaty

§ zapadliska: zapadlisko rzeki Ebro, Zapadlisko rzeki Pad, Basen Panoński,

Zapadlisko Podkarpackie, rów tektoniczny Renu, rów tektoniczny Rodanu

PDF created with pdfFactory trial version

www.pdffactory.com

W Polsce występują elementy należące do wszystkich głównych prowincji
tektonicznych Europy (zaznaczyłam je pogrubiona czcionką).

II. JEDNOSTKI TEKTONICZNE POLSKI

Źródło: Atlas Geograficzny Świat Polska. PPWK wydawnictwo Nowa Era, Wrocław 2004

Na terenie Polski możemy wyróżnić 10 jednostek tektonicznych:

1. Platforma Wschodnio-europejska

•

Jest najstarszym elementem budowy geologicznej Polski

•

Zbudowana jest z tarczy krystalicznej (tworzą ją skały metamorficzne i

magmowe) przykrytej płytą osadową (w obrębie osadów występują luki
stratygraficzne – brakuje serii osadowych okresów, w których obszar ten
był terytorium lądowym i był narażony na działanie czynników
zewnetrznych)

•

Podlegała ruchom tektonicznym w prekambrze

•

Zajmuje NE część obszaru Polski. Na zachodzi kończy się linią

dyslokacyjną (linią T-T) biegnącą od Kołobrzegu po Przemyśl

•

Na jej obszarze w obrębie Polski wyróżniamy 6 jednostek (3 wyniesienia i

3 obniżenia). W przypadku wyniesień tarcza leży blisko powierzchni Ziemi
a w przypadku obniżeń – głęboko. Wśród wyniesień wyróżniamy: Łeby,
Mazursko – suwalskie, Sławatycz. Wśród obniżeń wyróżniamy:
Nadbałtyckie (Perybałtyckie), Podlaskie, Nadbużańskie

•

W obrębie platformy występują surowce mineralne – patrz mapa na końcu

opracowania oraz rys. 1 przedstawiający okres ich powstania

2. Sudety:

•

Uważa się je za orogen hercyński ale należy pamiętać, że ich wschodnia

część została po raz pierwszy sfałdowana w orogenezie kaledońskiej

PDF created with pdfFactory trial version

www.pdffactory.com

•

Orogenezie hercyńskiej towarzyszył silny wulkanizm i plutonizm, czego

dowodem są stożki wulkaniczne np. wulkan Ostrzyca oraz pokrywy
bazaltowe a także granitowe intruzje magmowe: Karkonoszy, Strzelina,
Strzegomia

•

Maja budowę zrębową. Możemy znaleźć tutaj uskoki tektoniczne, zrębu,

rowy tektoniczne (np. Kotlina Kłodzka). Masywy skalne zostały
zdyslokowane (poprzesuwane wzdłuż linii uskoków). Ruchom
tektonicznym podlegały w czasie orogenezy alpejskiej i od tego momentu
mają rzeźbę zrębową.

•

Surowce mineralne – patrz mapa

3. Góry Świętokrzyskie – zostały sfałdowane zarówno w orogenezie kaledońskiej jak

i hercyńskiej dlatego zalicza się je do hercynidów. Surowce mineralne – patrz
mapa

4. Zapadlisko Śląsko – krakowskie

•

powstało na przedpolu Sudetów jako zapadlisko podgórskie w czasie

orogenezy hercyńskiej.

•

W jego obrębie występują liczne pokłady węgla kamiennego wieku

karbońskiego

5. Wał kujawsko – pomorski

•

powstał w erze mezozoicznej na skutek sfałdowania osadów zalegających w

płytkim, epikontynentalnym morzu, rozciągającym się w tzw. bruździe polsko
– duńskiej pomiędzy Górami Świętokrzyskimi a Danią.

•

Obszar ten znajdował się w suchym i gorącym klimacie co sprzyjało

wytrącaniu się soli i gipsów.

•

Sole kamienne występują na obszarze wału w formie diapirów (wysadów

solnych) i są eksploatowane np. w Kłodawie (mapa rozmieszczenia surowców)

Diapir. Autor: Wojciech Stankowski

6. Niecka Brzeżna

•

Powstała w tym samym okresie co Wał kujawsko – pomorski, po jego

wschodniej stronie

•

Graniczy bezpośrednio z platformą wschodnio-europejską przykrywając

uskokowo zapadającą się linię dyslokacyjną

•

Surowce mineralne – patrz mapa

7. Niecki: szczecińska, mogileńska, łódzka i miechowska

•

Leżą po zachodniej stronie wału i powstały razem z nim w mezozoiku

•

Surowce - mapa

PDF created with pdfFactory trial version

www.pdffactory.com

8. Monoklina Przedsudecka

•

Powstała w mezozoiku

•

Tworzą ja warstwy skalne zapadające się w kierunku NE, czyli w kierunku

niecek

•

Surowce – patrz mapa

9. Karpaty

•

Są to młode góry fałdowe

•

Powstały na skutek ruchów górotwórczych orogenezy alpejskiej

•

Mają budowę płaszczowinową

•

Powstały na skutek zamykania sie geosynkliny oceanu Tetydy, który rozciągał

sie na południu Europy

•

Z geologicznego punktu widzenia dzielą sie na 3 jednostki

Tatry – ich część granitowa (Tatry Wysokie) to intruzja magmowa

wieku hercyńskiego. Na ten trzon krystaliczny nasunęły się
płaszczowiny: wierchowa i reglowa, które powstały w orogenezie
alpejskiej

Budowa geologiczna Tatr. Źródło: Geografia w zadaniach i testach. Kop, Kucharska

Pieniński pas skałkowy o budowie wapiennej

Karpaty fliszowe (czyli Beskidy i Bieszczady). Zbudowane są z fliszu,

czyli osadów, które odkładały się w coraz płytszej geosynklinie z nowo
wypiętrzonych gór. Flisz składa się z naprzemian ległych warstw
piaskowców, łupków, wapieni i margli. Osady te później zostały
sfałdowane tworząc płaszczowiny, z których powstała ta część Karpat

Flisz karpacki w dolinie Wetlinki

PDF created with pdfFactory trial version

www.pdffactory.com

Surowce mineralne – patrz mapa

10. Zapadlisko Podkarpackie – jest zapadliskiem przedgórskim, które powstało na

skutek wypiętrzenia się Karpat w orogenezie alpejskiej
Surowce mineralne – patrz mapa

Rozmieszczenie surowców mineralnych Polski

Źródło: Świat. Polska. Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Książnica- ATLAS, Warszawa-

Wrocław 2005

PDF created with pdfFactory trial version