Każda religia objawiona jest tą właściwą religią, a zarazem religią w ogóle; 

tą właściwą religią jest dlatego, że zawiera w sobie prawdę i sposoby 
dochodzenia do prawdy, natomiast religią w ogóle jest dlatego, że 

podkreśla jakiś szczególny aspekt prawdy, zgodny z duchowymi i 
psychologicznymi potrzebami ludzkości, dla której jest przeznaczona i do 

której jest adresowana. Religia wywodzi się do słowa religere, co oznacza 
wiązać. To ona wiąże człowieka z prawdą. :lako taka każda religia obejmuje 

dwa zasadnicze elementy, stanowiące jej podstawę i fundament: 
doktrynę, która oddziela absolut od względności, to, co absolutnie 

rzeczywiste, od tego, co względnie rzeczywiste; to, co ma wartość 
absolutną, od tego, co ma wartość względną; oraz metodę 

koncentrowania się na tym, co rzeczywiste, metodę wiązania się z 
absolutem i życia zgodnego z wolą nieba, odpowiednio do celu i sensu 

egzystencji ludzkiej. 

W każdej religii istnieje wiara w transcendentną rzeczywistość, 
występującą ponad .światem zmian i stawania się. Ale zarazem w żadnej 

religii nie twierdzi się, że świat taki, jaki istnieje,jest całkowicie 
nierzeczywisty. Nawet hinduistyczna maya jako, Boska gra nie jest w pełni 

iluzją, podobnie jak nie jest nią która przesłania i ukrywa absolut. Gdyby 
świat i dusza były tak całkowicie nierzeczywiste, bezsensem byłoby 

dążenie do powiązania duszy z tym, co rzeczywiste, z absolutem. Doktryna 
zatem oznacza odróżnianie absolutu od tego, co względne, oznacza 

rozróżnianie stopni rzeczywistości, poziomów uniwersalnej egzystencji. 
Natomiast metoda nie jest niczym innym jak sposobem powiązania tego, 

co jest względnie rzeczywiste, z tym,. co jest rzeczywiste absolutnie, skoro 
wiadomo, że rzeczywistość. duszy i świata ją otaczającego nie jest 

absolutna, lecz względna,: że zarówno dusza jak i świat wywodzą swoje 
istnienie z rzeczywistości transcendentnej zarówno w stosunku do duszy, 

jak i świata. 

Islam, jak każda ortodoksyjna religia, składa się z doktryny i metody. 
Naszym zadaniem jest pokazanie, w jaki sposób muzułmańskie objawienie 

:traktuje. te dwa zasadnicze elementy, jak ujmuje stosunek między 
człowiekiem i Bogiem. Oczywiście Bóg jest owym absolutem, a człowiek 

względnością. Człowiek winien zdać sobie sprawę z tej prawdy, winien 
wiedzieć, że tylko Bóg jest Bogiem, a więc że jest On absolutem, a 

człowiek. jest istotą względną, stającą przed Bogiem, jest istotą mającą, 

prawo wolnego wyboru, przyjęcia lub odrzucenia Jego woli. 

W związkach między człowiekiem a' Bogiem islam nie podkreśla zstąpienia 

na świat, wcielenia czy przejawów absolutu, ani tez upadku, 
niedoskonałości i grzesznej natury człowieka. Człowieka ujmuje takim, jaki 

zasadniczo jest, a Boga takim, jaki jest w swojej absolutnej rzeczywistości. 
Punkt widzenia islamu oparty jest na traktowaniu Boskiego bytu takim, 

jaki jest sam w sobie, a nie jak został historycznie przedstawiony. Ten 
punkt widzenia dotyczy absolutu, a nie „przejawów absolutu". Islam 

również nie zajmuje się człowiekiem po owym bardzo znaczącym 
wydarzeniu, które w chrześcijaństwie określa się mianem grzechu 

pierworodnego i upadkiem, natomiast zajmuje się człowiekiem w jego 
pierwotnym kształcie, w tym, co się zwie lura, naturą ukrytą głęboko w 

duszy. 
Można oczywiście stwierdzić, ze nie tylko w islamie, ale w każdej religii 

punktem wyjścia jest Bóg i stosunek człowieka do niego. Są jednak religie, 
które kładą nacisk na określone wcielenie boskości lub na różne przejawy 

absolutu. W nie--teistycznym klimacie buddyzmu dotyczy to „pustki" i 
samego Buddy, który jest „przejawem 'pustki" (czyli shunyi). W 

chrześcijaństwie szczególnie zwraca się uwagę na centralną postać 
Chrystusa, a w związku z tym religia założona przez Chrystusa w sposób 

oczywisty zwie się chrześcijaństwem. Sytuacja w islamie jest zupełnie inna 
i z tego właśnie powodu błędem jest nazywanie islamu 

mahometanizmem, choć terminu tego tak długo używano w zachodnich 
językach, że trudno całkowicie go usunąć. 

Islam jest religią, która nie opiera się na osobowości jej założyciela, lecz na 

samym Allahu. Prorok jest pośrednikiem, dzięki któremu ludzie otrzymali 
posłannictwo dotyczące natury absolutu, a co za tym idzie również i 

względności, posłannictwo obejmujące zarówno doktrynę, jak i metodę. A 
zatem sam Allah stanowi centralną rzeczywistość tej religii, i tym samym 

role Proroka w islamie i Chrystusa w chrześcijaństwie są całkowicie różne, 
choć jednocześnie jako „wysłannicy Boga" obaj są .do siebie w jakiś 

sposób podobni. Islam nieustannie zwraca uwagę nie na to, jak Bóg się 
objawią, lecz jaka jest Jego natura — natura w zwykłym tego słowa 

znaczeniu, a nie w znaczeniu filozoficznym, ponieważ z filozoficznego 

punktu widzenia Allah nie ma natury. A zatem bliższe muzułmańskiemu 
spojrzeniu byłoby nazwanie islamu „allahizmem" niż używanie 

rozpowszechnionego terminu mahometanizm. 

Natomiast człowieka islam ujmuje zgodnie z jego naturą, takiego, jaki jest i 

jakie są jego możliwości, odpowiadające jego człowieczeństwu. Co to 
jednak znaczy „człowiek taki, jaki jest”?  W typowych warunkach człowiek 

jest istotą słabą i nie-doskonałą. Zwykle jest zależny od otoczenia, jest 
niewolnikiem własnych namiętności i zwierzęcych potrzeb. Nie ma 

pojęcia, co to znaczy być człowiekiem, nie dorasta w pełni do możliwości 
swojej ludzkiej kondycji. Gdyby było inaczej, nie potrzebowałby ani religii, 

ani objawienia, by nim kierowały. Islam wprawdzie nie pomija owego 
ograniczenia i słabości natury człowieka, nie uważa jednak człowieka za 

istotę zniekształconą, lecz za istotę teomorficzną, będącą następcą 
(chalifa) Boga na ziemi, czyli za centralną teofanię (tadżalli) imion Boga i 

jego cech. 

W człowieku jest coś na kształt Boga, jak o tym świadczy stwierdzenie 
Koranu: „stworzyłem go i tchnąłem w niego mojego ducha" * 

(Koran XV, 29: fa-iza sawajtuhu wa-nafachtu fihi min ruhi), zaś tradycja 
stwierdza: „Bóg stworzył Adama na swój obraz" (chalak-a Allah Adam ala 

suratihi). Stworzenie Adama, pierwszego człowieka, „na swój obraz" wiąże 
się z koncepcją lustra odzwierciedlającego świadomie przede wszystkim 

imiona i cechy Boga. Jest zatem w człowieku coś z „boskiej natury" 
(malakuti). Islam ujmuje człowieka w świetle tej jego głębokiej natury.