Temat: Finanse przedsiębiorstwa

Wstęp

Niniejsze materiały szkoleniowe, przeznaczone dla studentów Wyż-

szej Szkoły Biznesu w Pile, kształcących się na dwóch kierunkach: me-

nadżer transportu i spedycji, a także: menadżer logistyki, dotyczą zagadnień

związanych z finansami przedsiębiorstw. Materiały te powstały w ramach

projektu Menadżer transportu i spedycji, Menadżer logistyki – efektywne

zarządzanie potencjałem gospodarczym regionu wielkopolskiego, współfi-

nansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.

Materiały mają stanowić cenne wsparcie dla osób uczestniczących

w szkoleniu. Zdobyta w oparciu o nie wiedza jest źródłem licznych po-

mysłów, które mogą zostać wykorzystanie zarówno do przygotowania

zawodowego studentów, jak i w ich działalności pozazawodowej.

Materiały szkoleniowe Finanse przedsiębiorstwa składają się

z pięciu części. Pierwsza z nich jest wprowadzeniem do zagadnień zwią-

zanych z finansami przedsiębiorstw. Dzięki zawartych w niej wiadomo-

ściom uczestnicy warsztatów będą mieli możliwość zapoznania się z pod-

stawowymi pojęciami z tego zakresu, a także z rodzajami grup finanso-

wych. W części pierwszej zostały również zamieszczone informacje na

temat gospodarki finansowej oraz cech charakterystycznych finansów

przedsiębiorstw. Druga część materiałów zawiera podstawowe wiadomo-

ści dotyczące aktywów finansowych przedsiębiorstwa, a więc jego przy-

chodów i kosztów. Informacje dotyczące finansowej oraz gospodarczej

efektywności firmy umieszczono w trzeciej części materiałów, zawierają-

cej między innymi definicję nadwyżki finansowej oraz ekonomicznej,

a także informacje dotyczące zysku i jego funkcji. Uczestnicy projektu

mają możliwość zapoznania się także z wiedzą na temat rodzajów wyni-

ków finansowych w firmie. Na czwartą części materiałów szkoleniowych

składa się podstawowa wiedza z zakresu majątku przedsiębiorstwa: poję-

cie majątku trwałego i obrotowego, jego struktura, a także definicje amor-

tyzacji i jej rodzaje. Ostania, piąta część, została poświęcona źródłom

i formom finansowania przedsiębiorstwa. Adresaci opracowania będą

zatem mieli możliwość zdobycia wiedzy na temat wewnętrznego i ze-

wnętrznego zasilania firmy, struktury oraz funkcji kapitału własnego

i obcego oraz elementarnych form finansowania, tj. samofinansowania,

samospłaty, kredytowania bankowego, leasingu czy dotowania.

Niniejsze materiały szkoleniowe są streszczeniem szeregu teore-

tycznych zagadnień, na które składają się obszerne zagadnienia doty-

czące finansów przedsiębiorstw. Poprzez aktywny i zaangażowany

udział uczestników szkolenia będzie możliwe zrozumienie zagadnień

dotyczących problematyki podjętej w niniejszych materiałach, a także

późniejsze wykorzystanie tej wiedzy w codziennej praktyce zawodowej.

1. Wprowadzenie do finansów
przedsiębiorstwa

Celem pierwszej części materiałów szkoleniowych jest zapoznanie

uczestników z:

pojęciem finansów przedsiębiorstwa,

rodzajami grup finansowych,

cechami charakterystycznymi finansów przedsiębiorstw,

celami przedsiębiorstw,

gospodarką finansową,

kryteriami oceny gospodarki finansowej.

1.1. Pojęcie i zakres finansów przedsiębiorstwa

Finanse przedsiębiorstwa stanowią jeden z elementów konstytu-

ujących tak rozległą dyscyplinę naukową, jaką są finanse rozumiane jako

ogół zjawisk związanych z działalnością gospodarczą. Zasadnicza część

wiedzy o finansach przedsiębiorstwa jest związana z ich zarządzaniem.

Dziedzina wiedzy o finansach przedsiębiorstw ukazuje mechanizmy

i prawidłowości, jak również opisuje i analizuje funkcjonowanie całego

mechanizmu finansowego firmy. Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa

jest skoncentrowane na podejmowaniu, w oparciu o odpowiednie, sfor-

malizowane narzędzia, decyzji o charakterze techniczno-organizacyjnym.

Decyzje te są związane zarówno z bieżącymi sprawami przedsiębiorstwa,

jak i z jego rozwojem. Wykorzystanie i zastosowanie przy podejmowaniu

decyzji określonych narzędzi w celu osiągnięcia pożądanego rezultatu jest

uwarunkowane dokładną znajomością zjawisk zachodzących w firmie,

a także w jej otoczeniu

W literaturze fachowej, jak również w szeregu opracowań doty-

czących zagadnień związanych z finansami firmy, stosuje się zamiennie

określenia „finanse przedsiębiorstwa” oraz „zarządzanie finansami przed-

siębiorstwa”. Jednak biorąc pod uwagę zakres znaczeniowy tych termi-

nów nie należy ich utożsamiać. Określenie „zarządzanie finansami przed-

siębiorstwa” budzi szereg kontrowersji odnoszących się przede wszyst-

kim do treści oraz zakresu rozpatrywanych zagadnień. Z tej przyczyny

szereg znawców zagadnienia posługując się terminem „zarządzanie finan-

sami przedsiębiorstwa” ma na celu odstąpienie od uważanego za trady-

cyjny, a używanego do tej pory pojęcia „finanse przedsiębiorstw”. Zwra-

cają oni bowiem uwagę na fakt, że ów uważany przez nich za archaiczny

termin stosuje się przede wszystkim w przypadku opisywania procesów

gromadzenia oraz wydatkowania pieniędzy w warunkach systemu naka-

zowo-rozdzielczego, który już nie istnieje. Ponadto za nieutożsamianiem

obu terminów przemawia również fakt, że dzięki zarządzaniu finansami

firmy osoby nią kierujące mają szansę na uzyskanie pomocy

przy podejmowaniu decyzji. Dlatego należy podkreślić konieczność

skoncentrowania się na problemach przedsiębiorstwa, a także technikach

podejmowania decyzji, ze szczególnym uwzględnieniem czasu, ryzyka

czy kryterium wyboru. Należy jednak zauważyć, że techniki podejmowa-

nia decyzji mogą powodować pewne ograniczenia przedmiotu badań na

finansami firmy, dotyczącymi wszystkich zjawisk i procesów finanso-

wych, zachodzących w całej organizacji, a nie tylko w jej wycinkach,

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse przedsiębiorstwa, Wydawnictwo PWE, Warszawa

2003, s. 17.

w obszarze praktyki decyzyjnej

. Tak więc za jak najbardziej właściwe

należy uznać używanie określenia „finanse przedsiębiorstwa”, ponieważ

jest ono zdecydowanie bardziej pojemne znaczeniowo, a także zdecydo-

wanie bardziej adekwatne względem treści i zakresu dyscypliny, do której

się odnosi.

Finanse przedsiębiorstw można rozpatrywać w różny sposób. We-

dle encyklopedycznego ujęcie nauki o finansach zagadnienia związane

z finansami przedsiębiorstw określa się jako element wszystkich zjawisk

ekonomicznych, które polegają na gromadzeniu oraz podziale zasobów

pieniężnych. Mogą być również rozumiane jako element pieniężnego

procesu wymiany oraz podziału wartości rzeczowych i usług. O podziale

dóbr i usług można mówić w przypadku, gdy dochodzi do przeplatania

się przepływów dotyczących różnych kategorii strumieni pieniężnych,

które głównie dzielą na cztery podstawowe kategorie

rynkowe – inaczej ekwiwalentne, które charakteryzują się

przede wszystkim bezpośrednim związkiem przepływu pienią-

dza z przepływem usług bądź dóbr;

transferowe – charakteryzujące się przepływem pieniądza bez

ekwiwalentu;

kredytowe – inaczej dochody kredytowe, utworzone w wyniku

bankowej kreacji pieniądza podczas udzielania kredytu;

oszczędności – różniące się od rynkowych, transferowych

i kredytowych tym, że stanowią strumień pieniężny zatrzymany

w ruchu, a więc są zasobem.

W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Difin, Warszawa

2000, s. 14.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 18.

Główną charakterystyczną cechą finansów przedsiębiorstw jest

więc ich pieniężny charakter.

Przepływ pieniądza w połączeniu z utworzeniem zasobów ma

miejsce w trakcie działania określonych podmiotów, a więc osób praw-

nych bądź fizycznych. Dzięki właściwościom tych podmiotów możliwe

jest wyodrębnienie grup finansów (a w wyniku tego wyodrębnienia rów-

nież procesy i zjawiska finansowe), które dzieli się na

finanse ludności oraz gospodarstw domowych;

finanse budżetu państwa, samorządów terytorialnych;

finanse ubezpieczeń;

finanse banków oraz instytucji kredytowych;

finanse przedsiębiorstw.

Przepływ środków pieniężnych mający miejsce w przedsiębior-

stwie rozumie się jako część funkcjonowania procesu finansowego

w danym społeczeństwie, państwie czy związkach gospodarczych. Takie

ujmowanie finansów okazuje się niezwykle przydatne podczas progno-

zowania, a także przeprowadzania analizy makroekonomicznej (m.in.

przy badaniu tworzenia oraz podziału produktu krajowego brutto). Przy-

toczonej powyżej definicji finansów przedsiębiorstw nie można jednak

uznać za wystarczającą, po pierwsze ze względu na jej zbyt wąski zakres

znaczeniowy, po drugie zaś z powodu makroekonomicznego ujęcia me-

chanizmów odnoszących się do finansów przedsiębiorstwa. Z tej przy-

czyny powyższa definicja wymaga rozwinięcia, a także spojrzenia na za-

gadnienia związane z finansami firmy z punktu widzenia samego podmio-

tu i jego działania w obszarze finansów, uwzględniającego programowa-

nie, realizację procesów oraz ich rezultaty. Podejmując się stworzenia

Z. Federowicz, Finanse przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Poltex, Warszawa 1993, s. 15–16.

nowej definicji finansów przedsiębiorstwa nie można brać pod uwagę

jedynie jego roli w tworzeniu przepływów pieniężnych oraz makroeko-

nomicznych skutków tych przepływów. W niniejszych materiałach szko-

leniowych przyjmie się więc inne niż dotychczasowe ujęcie, a mianowi-

cie podejście mikroekonomiczne

Finanse przedsiębiorstwa są głównie wiedzą stosowaną, czyli

pragmatyczną. Jej cechy charakterystyczne ogniskują się wokół

mikroekonomicznego punktu widzenia podczas oceny zjawisk

finansowych, czyli punktu widzenia właściciela, a czasem tak-

że zarządzającego, czyli menedżera;

zakresu badań ograniczonego do wyznaczonego obszaru dzia-

łalności jednostki, przez co należy rozumieć oddzielenie jej od

gospodarstwa domowego (w związku z czym przedmiotem

rozważań nie jest m.in. gospodarka chłopska, w której brakuje

wyraźnego rozdzielenia warsztatu pracy i gospodarstwa domo-

wego);

zidentyfikowania zjawisk finansowych występujących zarówno

w przedsiębiorstwie, jak i w jego otoczeniu;

badania wpływu regulacji prawnych na postawy osób prowa-

dzących firmę;

treści, metod oraz sposobów, za pomocą których ocenia się go-

spodarkę finansową przedsiębiorstwa.

Podsumowując należy stwierdzić, że zarządzanie finansami sta-

nowi istotną część finansów przedsiębiorstwa, a więc opisu i analizy me-

chanizmu finansowego danej firmy. Z kolei zarządzanie nimi to obszar

W. Bień, Zarządzanie…, op.cit., s. 14.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 19.

decyzji zarówno bieżących, jak i rozwojowych, podejmowanych w opar-

ciu o sformalizowane narzędzia, których właściwe wykorzystanie jest

uzależnione przede wszystkim od dogłębnej znajomości funkcjonowania

zjawisk finansowych.

1.2. Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa

a cele przedsiębiorstwa

Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa jest zbiorem czynności,

polegającym głównie na racjonalnym wprawianiu w ruch strumieni pie-

niężnych, a także ich osiadaniu, tj. tworzeniu oszczędności przy uwzględ-

nieniu opłacalności, wiążącej się z unieruchomieniem większego bądź

mniejszego zasobu pieniędzy. Gospodarkę finansową można uznać zatem

za mechanizm ciągłego, właściwie zorganizowanego procesu gromadze-

nia przychodów i dochodów, a także realizacji wydatków. Funkcjonowa-

nie gospodarki finansowej nierozerwalnie wiąże się z występowaniem

zespołu różnego rodzaju szeroko pojmowanych rozliczeń. Zalicza się do

nich – w oparciu o kryterium przedmiotowe – na przykład: pozyskiwanie

kapitału obcego i własnego (realizujące się według prowadzonego ra-

chunku opłacalności oraz dostępności źródeł finansowania), wypłaty wy-

nagrodzeń pracowniczych, wydatki (przeznaczone na inwestycje posiada-

jące charakter rzeczowy oraz finansowy), świadczenia podatkowe. Z ko-

lei biorąc pod uwagę kryterium podmiotowe można wyróżnić następujące

rodzaje rozliczeń: z bankami, budżetem, pracownikami, odbiorcami oraz

dostawcami

Z. Federowicz, Finanse…, op.cit., s. 11–12.

Gospodarka finansowa polega na bezustannym prowadzeniu dzia-

łalności w obszarze operacji pieniężnych. W związku z tym nie należy

rozpatrywać zagadnień z nią związanych w ujęciu statycznym, a jedynie

dynamicznym, ponieważ wymaga ona podejmowania działań w realiach

nieustającego ruchu oraz zmienności przepływów pieniężnych. Prowa-

dzenie gospodarki finansowej jest tożsame nie tylko z uzyskiwaniem

i wydatkowaniem środków finansowych, ale również z programowaniem

tego rodzaju działań zarówno w krótkim, jak i długim okresie oraz ich

analizą i oceną dokonywaną w celu podejmowana na ich podstawie przy-

szłych decyzji. Tak więc na gospodarkę finansową składa się szereg

czynności, do których należy zaliczyć

działania poprzedzające ruch pieniądza, tożsame z przygoto-

waniem operacji pieniężnych, które obsługują oczekiwane

przez przedsiębiorcę procesy, a więc: prognozowanie, przewi-

dywanie, planowanie, a także podejmowanie decyzji uwzględ-

niających dwa istotne czynniki: czas i ryzyko;

działania związane z faktyczną realizacją operacji pieniężnych;

działania polegające na rejestrowaniu zrealizowanych operacji

finansowych, a także na analizie przebiegu występujących

w przeszłości zjawisk finansowych oraz wnioskowaniu służą-

cym kształtowaniu w przyszłości tych zjawisk, czyli podejmo-

waniu decyzji w obszarze rzeczowego i finansowego zarządza-

nia przedsiębiorstwem.

Definiując gospodarkę finansową firmy należy odpowiedzieć na

pytanie o sens jej prowadzenia. Jedna z prostszych odpowiedzi opiera się

na twierdzeniu, że ogólnym celem jest zrealizowanie zamierzeń bądź za-

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 20.

dań, które stawiają przed przedsiębiorstwem jego właściciele. Przyjmu-

jąc, że dla większości przedsiębiorstw charakterystyczna jest działalność

zarobkowa, należy stwierdzić, że za ważny cel funkcjonowania przedsię-

biorstwa musimy uznać uzyskanie nadwyżki ekonomicznej wyrażonej

w pieniądzu jako pewnej nadwyżki finansowej, względem wyłożonego

kapitału

. Twierdzenie, w myśl którego dla przedsiębiorstwa najważniej-

sza jest maksymalizacja zysku za wszelką cenę i w krótkim okresie, trze-

ba uznać za spore i bezpodstawne uproszczenie. Cel istnienia i funkcjo-

nowania przedsiębiorstwa w dużej mierze jest zależny od formy własno-

ści oraz jego struktury prawno-organizacyjnej, dlatego też małe prywatne

przedsiębiorstwo stawia sobie za cel uzyskanie nadwyżki niezbędnej dla

pokrycia potrzeb konsumpcyjnych właściciela bądź pokrycia potrzeb

rozwojowych. Z kolei celem dużych przedsiębiorstw państwowych jest

uzyskanie nadwyżki, która zapewni wysokie niepodatkowe dochody bu-

dżetowi bądź skarbowi państwa. W przypadku firm państwowych cel

istnienia może być tylko pozorny, na co znacząco wypływa realizacja

funkcji społecznych. Typ przedsiębiorstwa państwowego (menadżerski

albo samorządowy) w znacznym stopniu determinuje zdefiniowanie moż-

liwego do osiągnięcia przez nie celu. I tak dla przedsiębiorstw państwo-

wych menedżerskich, w których wynagrodzenia menedżerów zależą od

dochodu przedsiębiorstwa, celem jest zysk. Z kolei w przypadku samo-

rządowych przedsiębiorstw państwowych ze cel ich funkcjonowania

uznać należy czysty dochód, który w uproszczeniu rozumiany jest jako

połączenie zysku z wynagrodzeniami pracowniczymi

Ibidem, s. 21.

J. Czekaj, Z. Dresler, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Wydawnictwo PWN,

Warszawa 2008, s. 17.

Biorąc pod uwagę kryterium, jakim jest forma własności, można

wyróżnić również przedsiębiorstwa spółdzielcze, dążące głównie do za-

spokojenia zawartych w ich statucie zbiorowych potrzeb członków spół-

dzielni. Warto zwrócić uwagę na fakt istnienia przedsiębiorstw powołują-

cych fundację, których cel jest podporządkowany zadaniom przez nie

realizowanym. O specyficznym celu funkcjonowania można mówić rów-

nież w przypadku zakładów pracy chronionej, bowiem należy zań uznać

aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych, powiązaną z aspektem

moralnym oraz ekonomicznym, wyrażającym się w możliwości stworze-

nia tym osobom szansy na choćby częściowe zarobkowanie. Z jednej

strony tego rodzaju przedsięwzięcie wiąże się z koniecznością zapewnie-

nia chociaż częściowego pokrycia kosztów utrzymania osób dotkniętych

niepełnosprawnością, z drugiej natomiast zdejmuje z barków społeczeń-

stwa obowiązek całościowego finansowania tego rodzaju potrzeb

Przedstawione powyżej przykłady ukazują różnego rodzaju cele

istnienia i działania organizacji. Podejmując próbę określenia ogólnego

celu przedsiębiorstw należy opisać go jako dążenie do osiągnięcia wzro-

stu efektywności, która jest rozumiana jako stosunek oczekiwanej katego-

rii nadwyżki (zysk lub czysty dochód) do zaangażowanego kapitału.

W związku ze zmiennymi warunkami i realiami rynku, takimi jak np.

rosnąca konkurencja, nie jest możliwe nieprzerwane zwiększanie efek-

tywności bez zaistnienia konieczności rozwoju przedsiębiorstwa czy też

zwiększania jego wartości. W związku z powyższym za cel działalności

organizacji należy przyjąć uzyskanie efektywności, która mogłaby sprzy-

jać zwiększeniu wartości przedsiębiorstwa. Temu celowi powinno się

D.B. Jordan, A.S. Ross, W.R. Westerfield, Finanse przedsiębiorstw, Wydawnictwo

Wolters Kluwer Polska – OFICYNA, Warszawa 1999, s. 29.

podporządkować gospodarkę przedsiębiorstwa, wraz z jego gospodarką

finansową

Pisząc o skutkach zwiększenia efektywności przedsiębiorstwa

wspomniano o konieczności zwiększenia jego wartości. Z tej przyczyny

należy zadać pytanie o to, czym jest owa wartość. Tak więc za rynkową

wartość przedsiębiorstwa uznaje się nie tylko księgową wycenę jego ma-

jątku, ale również takie jego elementy, jak: pozycja na rynku, opinia ban-

ków oraz kontrahentów oraz możliwość pozyskiwania kapitałów. Czyn-

niki te są niezwykle istotne w przypadku spółek akcyjnych notowanych

na giełdzie. Nie wdając się w szczegółowe rozważania na temat charakte-

rystycznych czynników wynikających z realiów gry giełdowej, należy

stwierdzić, że rynkowa wartość przedsiębiorstwa giełdowego jest wyra-

żona w cenach jego akcji

Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa musi więc sprzyjać

zwiększaniu nadwyżki finansowej oraz realizacji inwestycji rzeczowych,

które nie zawsze polegają na powiększeniu bieżącego wyniku finansowe-

go. Ponadto powinna przyczyniać się do realizacji inwestycji finanso-

wych, które w przyszłości mogą przełożyć się na zwiększenie efektywno-

ści przedsiębiorstwa. Celem gospodarki finansowej może być również

reprodukcja rozszerzona kapitału własnego. Oba te cele realizuje się

w ramach gospodarki finansowej, przy wykorzystaniu szeregu zróżnico-

wanych operacji wymagających dokładnej analizy, która powinna zostać

przeprowadzona w oparciu o długoterminową strategię zaprojektowaną

przez przedsiębiorcę oraz o realizowaną przez niego bieżącą taktykę fi-

nansową. Operacje te w obszarze realizowanej gospodarki finansowej

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 22.

Z. Federowicz, Finanse …, op.cit., s. 52.

powinny prowadzić do zaistnienia równowagi finansowej, stanowiącej

bezpośredni cel gospodarki finansowej firmy. Gospodarka finansowa

żadną miarą nie może zostać oderwana od procesów rzeczowych, które

zachodzą w organizacji, dlatego też zadania rzeczowe, eksploatacyjne

oraz inwestycyjne są realizowane w ramach gospodarki finansowej, po-

wodując tym samym wzrost wpływów połączony z kształtowaniem się

nadwyżki finansowej

Podsumowując należy stwierdzić, że gospodarka finansowa służy

procesom produkcji oraz obrotu, które zostają wyznaczone w zamierze-

niach organizacji dzięki pozyskiwaniu różnych form kapitału bądź inwe-

stowaniu (za pomocą wykorzystania kapitału uzyskuje się majątek rze-

czowy, niematerialny oraz finansowy) w materiały, maszyny, licencje,

surowce, itp. Jest ona również wykorzystywana do bieżącej obsługi płat-

ności, m.in. wypłaty wynagrodzeń. Prawidłowe i sprawne funkcjonowa-

nie gospodarki finansowej, a także dysponowanie środkami umożliwiają-

cymi finansowanie realnych procesów, jest podstawą rozwoju przedsię-

biorstwa oraz jego wysokiej efektywności

Gospodarka finansowa jest zatem ogółem czynności, które wiążą

się z przygotowaniem oraz realizacją operacji pieniężnych, wśród których

wyróżnia się planowanie finansowe, gromadzenie i wydatkowanie środ-

ków pieniężnych oraz kontrolę finansową.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 22.

D.B. Jordan, A.S. Ross, W.R. Westerfield, Finanse…, op.cit., s. 36.

1.3. Kryteria oceny gospodarki finansowej

Prowadzenie gospodarki finansowej powinno być racjonalne, przy

czym ową racjonalność należy rozpatrywać na dwóch płaszczyznach.

Pierwsza z nich, zewnętrzna, jest tożsama z całością gospodarki przedsię-

biorstwa. Drugą, wewnętrzną, należy rozumieć jako gospodarkę finanso-

wą rozpatrywaną w sposób izolowany. Racjonalność czynności, która jest

ujmowana na płaszczyźnie zewnętrznej, mierzy się wpływem na maksy-

malizację nadwyżki finansowej w firmie. Nadwyżka finansowa i pomna-

żanie wartości firmy to podstawa oceny nie tylko gospodarki finansowej,

ale także wszystkich efektów działalności przedsiębiorstwa

Gospodarka finansowa w firmie jest traktowana oddzielnie jako

działalność, która została wyodrębniona wśród innych rodzajów, bądź

w powiązaniu z pełną gospodarką firmy. Podział ten jest niezbędny

w przypadku zaistnienia konieczności określenia dodatkowych kryteriów

oceny gospodarki finansowej. Do tych kryteriów zalicza się

utrzymanie płynności finansowej, rozumianej jako zdolność do

planowego regulowania każdych zobowiązań;

obniżenie kosztów finansowych (kryterium traktowane na za-

sadzie racjonalności) polegające na obniżaniu zbędnych i nie

powodujących ujemnych skutków (np. spadku wydatków na

reklamę, który może ograniczać popyt) kosztów.

Spodziewaną obniżkę kosztów umożliwia głównie korzystanie

z tanich obcych źródeł finansowania, takich jak: kredyty i pożyczki ban-

kowe, długoterminowe oraz krótkoterminowe pożyczki typy obligacyjne-

J. Czekaj, Z. Dresler, Zarządzanie…, op.cit., s. 19.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 23.

go. Ocena tych źródeł powinna zostać dokonana między innymi w opar-

ciu o porównanie opłacalności zastosowania oraz porównanie dostępu do

własnych i obcych źródeł finansowania. W przypadku własnych źródeł

finansowania (w odróżnieniu od form własności i form organizacyjno-

prawnych przedsiębiorstwa) występuje możliwość wykorzystywania róż-

nych form dopływu kapitału własnego. Efektywna gospodarka finansowa

umożliwia rozwój firmy dzięki angażowaniu najniższych kosztów finan-

sowych. Rozpatrując kwestie związane z gospodarką finansową organiza-

cji w porównaniu z całą gospodarką, warto za kryterium porównania

przyjąć warunki maksymalizacji nadwyżki finansowej w konkretnym

typie przedsiębiorstwa, a także zapewnienie mu relatywnie trwałych wa-

runków rozwoju. Dlatego też duże znaczenie posiada obniżka kosztów

finansowych

. Może ona bowiem w znaczący sposób przyczynić się do

zwiększenia środków przeznaczonych na przyszłe inwestycje, które

z kolei przyniosą przedsiębiorstwu zyski.

Ibidem, s. 24.

2. Przychody i koszty firm

Celem drugiej części materiałów szkoleniowych jest zapoznanie

uczestników z:

pojęciem przychodów ze sprzedaży,

pojęciem przychodów operacyjnych,

pojęciem przychodów finansowych,

różnicą pomiędzy kosztem a wydatkiem przedsiębiorstwa,

podziałem kosztów na stałe i zmienne,

obliczaniem kosztów i przychodów firmy przy danej wielkości

produkcji,

działaniem i obliczaniem dźwigni operacyjnej.

2.1. Przychody przedsiębiorstw

Pod pojęciem „przychody przedsiębiorstwa” należy rozumieć

wpływy uzyskane przez przedsiębiorstwo w określonym czasie. Należy

jednak podkreślić fakt, że przychody nie zawsze przybierają postać pie-

niężną bądź towarowo-usługową.

2.1.1. Przychody ze sprzedaży

Źródła przychodów przedsiębiorstwa mogą być różne, jednak

podstawową grupę tworzą przychody pochodzące ze sprzedaży produk-

tów, usług oraz towarów. W zależności od tego, co jest przedmiotem

działalności przedsiębiorstwa, można mówić o przychodach ze sprzedaży

towarów bądź produktów. Firma wytwarza produkt, który ma formę do-

bra materialnego bądź usługi. Należy zaznaczyć, że przychody ze sprze-

daży są uzyskiwane głównie przez przedsiębiorstwa handlowe, których

przedmiotem działalności jest odsprzedanie wcześniej nabytych dóbr ma-

terialnych. Kwota przychodów ze sprzedaży jest uzależniona od ilości

sprzedanych produktów, a także od cen, w jakich zostały one sprzedane.

Ilość produktów sprzedanych przez przedsiębiorstwo stanowi rezultat

zarówno popytu na nie, jak i możliwości produkcyjnych, właściwych

działań marketingowych organizacji oraz wysokości cen, w których dany

towar jest oferowany nabywcom. Z tego powodu decyzje przedsiębior-

stwa dotyczące ceny sprzedaży konkretnych produktów mają istotny

wpływ na wysokość uzyskiwanych przez firmę przychodów

Polityka cenowa prowadzona przez przedsiębiorstwo może być

dwojakiego rodzaju. Pierwszy rodzaj dotyczy produktów masowych, któ-

rych ceny są określane przez rynek, w związku z czym bardziej korzystne

dla firmy jest podjęcie działań mających na celu dążenie do wzrostu

udziału w sprzedaży określonego rodzaju produktów na rynku. Można

zatem mówić o polityce określonej jako „duży obrót – mały zysk jednost-

kowy”. W tej sytuacji firma chce zwiększyć ilość sprzedawanych towa-

rów, jednak nie może w dużym stopniu zwiększyć cen, ponieważ konku-

renci mogą przejąć klientów proponując im podobne produkty w niższej

cenie

Drugi rodzaj polityki cenowej wiąże się z sytuacją, w której

sprzedawca dobra bądź usługi jest monopolistą, a więc ma prawo do

określania wielkości podaży oraz ceny. W związku z tym może maksy-

W. Bień, Zarządzanie …, op.cit., s. 198.

R. Niestrój, Zarządzanie marketingiem, Wydawnictwo PWN, Warszawa-Kraków

2002, s. 42.

malizować kwotę zysku zdobywaną w przypadku, w którym cena sprze-

daży produktu (utarg krańcowy) będzie taka sama jak koszty zmienne

związane z powstaniem jednostki produktu (koszty krańcowe). Dlatego

też polityka kształtowania cen powinna być uzależniona od wysokości

ceny, wielkości sprzedaży oraz kwoty zysku, którą przedsiębiorstwo mo-

nopolistyczne może uzyskać

W sytuacji, w której firma udziela nabywcom usług lub dóbr upu-

stów, rabatów bądź bonifikat, jej przychody zostają zmniejszone. Oczy-

wiście przychodem dla firmy jest przychód netto, czyli ten widniejący na

fakturze – bez uwzględnienia podatku VAT oraz akcyzy. Kwoty te wpły-

wają do kasy bądź na rachunek firmy, jednak należy je odprowadzić do

budżetu. Specyficznym rodzajem przychodu ze sprzedaży jest wytwarza-

nie przez przedsiębiorstwo produktów na własne potrzeby – m.in. pro-

dukcja narzędzi czy też usługi transportowe. Przedsiębiorstwo musi zatem

dokładnie skalkulować poziom przychodu. Z reguły przyjmuje się, że

przychody te są takie same jak koszty własne produkcji

Podsumowując należy stwierdzić, że przychody ze sprzedaży sta-

nowią pierwszą część rachunku zysku i strat. Ukazują one kwotę, za którą

został sprzedany towar bądź usługa, bez względu na to, czy należność

została ściągnięta. Ocena przychodów ze sprzedaży pozwala przede

wszystkim na ustalenie dynamiki sprzedaży w całości, a także jej po-

szczególnych składników, stopnia wykonania założonej sprzedaży i struk-

tury dochodów ze sprzedaży według kierunków oraz składników. Dzięki

analizie sprzedaży można ustalić, jak poszczególne składniki tych przy-

chodów wpływają na ogólną wartość sprzedaży.

M. Nasiłowski, System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Wydawnictwo

Key Text, Warszawa 1998, s. 142.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse …, op.cit., s. 23.

2.1.2. Pozostałe przychody operacyjne

Oprócz przychodów ze sprzedaży usług, towarów bądź produktów

istnieje też możliwość uzyskania przez przedsiębiorstwo tzw. pozostałych

przychodów operacyjnych. Do tej grupy przychodów można zaliczyć

należne przedsiębiorstwu kwoty, które nie są związane z jego podstawo-

wą działalnością, jaką jest wytwarzanie właściwych dóbr bądź usług. Za

tego rodzaju przychody uznaje się m.in. wpływy z likwidacji środków

trwałych należących do przedsiębiorstwa. Chodzi przede wszystkim

o zbywanie maszyn, urządzeń, środków transportu, gruntów, itp.

Pozostałymi przychodami operacyjnymi mogą być te powstające

w rezultacie rozwiązania rezerw. Tego rodzaju sytuacja ma miejsce

w przypadku, w którym firma wcześniej utworzyła rezerwy, ale okazało

się, że wierzyciele w części bądź całości je uregulowali. W takiej sytuacji

występuje możliwość rozwiązania uprzednio utworzonych rezerw w cało-

ści bądź częściowo, zaś pochodząca z tego kwota będzie stanowiła przy-

chód dla przedsiębiorstwa. Przychodem firmy mogą być także umorzone

bądź przedawnione zobowiązania. W przypadku, w którym wierzyciele

rezygnują z części lub z całości roszczeń bądź nie dochodzą ich w okre-

ślonym czasie, kwoty, które odpowiadają wartości roszczeń umorzonych

bądź przedawnionych, stanowią pozostałe przychody operacyjne firmy

Innym rodzajem omawianych przychodów jest aktualizacja warto-

ści posiadanych zapasów. W przypadku, w którym organizacja posiada

w magazynie zapasy, a ich cena w stosunku do ceny nabycia wzrosła,

występuje możliwość ich przecenienia, zaś przychodem staje się wzrost

wartości zmagazynowanych zapasów. Do pozostałych przychodów ope-

M. Nasiłowski, System…, op.cit., s. 144.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 36.

racyjnych można zaliczyć również uzyskane odszkodowania, grzywny,

wszelkiego rodzaju kary itp. W takim przypadku przychodem będzie od-

szkodowanie, które firma ubezpieczeniowa wypłaca przedsiębiorstwu

z tytułu różnych szkód objętych umową ubezpieczeniową, grzywna

otrzymana z określonego tytułu czy kara umowna, która została nałożona

na niewiarygodnego odbiorcę bądź wykonawcę usługi na rzecz firmy

Specyficznym rodzajem pozostałych przychodów operacyjnych są

dotacje, subwencje czy dopłaty, które przedsiębiorstwo otrzymuje w mo-

mencie sprzedaży swoich produktów po cenach urzędowych, czyli cenach

niższych od kosztów własnych firmy. Warto wspomnieć, że w latach 80.

XX wieku ceny urzędowe obowiązywały w przypadku większości grup

produktów, w związku z czym dotacje dla wielu firm stanowiły istotną

część ich przychodów. W latach 90. XX stulecia zaczęto rezygnować

z cen urzędowych, co doprowadziło do zmniejszenia roli, jaką dotacje

odgrywały w przychodach przedsiębiorstwa. Jednak dotacje istnieją

nadal, zaś w niektórych dziedzinach gospodarki stanowią ważną część

przychodów firmy. Przykładem może być spółka PKP. Innym rodzajem

przychodów operacyjnych są również nieodpłatne składniki majątku bądź

innego rodzaju darowizny

Jak już wcześniej wspomniano, przychody operacyjne nie wiążą

się bezpośrednio z działalnością gospodarczą jednostki, nie dotyczą także

jej podstawowej działalności. Stanowią one pośredni efekt podejmowa-

nych czynności. Cechą charakterystyczną pozostałych przychodów ope-

racyjnych jest duża różnorodność, związana z szerokim wachlarzem moż-

liwości ich powstawania. Przychody te kształtują wynik działalności ope-

Ibidem, s. 36.

Z. Federowicz, Finanse…, op.cit., s. 31.

racyjnej, zwiększając bądź obniżając rezultat uzyskany ze sprzedaży, któ-

ry jest wielkością potrzebną do wyznaczenia wyniku finansowego pod-

miotu gospodarczego.

2.1.3. Przychody finansowe

Przedsiębiorstwa mogą uzyskiwać także przychody finansowe,

przez które należy rozumieć kwoty należne przedsiębiorstwu, związane

z prowadzonymi operacjami finansowymi. Przychody finansowe uzysku-

ją przedsiębiorstwa, które wcześniej dokonały odpowiednich inwestycji

finansowych, a więc zdecydowały się na zakup akcji, udziałów innych

podmiotów, nabycie obligacji lub bonów skarbowych itp. Do przychodów

finansowych zalicza się również procent naliczony od środków pienięż-

nych, które zostały powierzone innym podmiotom gospodarczym. W tej

grupie znajdzie się zatem oprocentowanie lokat oraz rachunków banko-

wych. Przychodem finansowym mogą być też odsetki przysługujące fir-

mie od należności, które nie zostały zapłacone w terminie

Za przychody finansowe można również uznać zyski przedsiębior-

stwa pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych, czyli uzyskane

z prowadzonych przez przedsiębiorstwo operacji finansowych, polegają-

cych na zakupie w celu sprzedaży różnego rodzaju papierów wartościo-

wych, tj. bonów skarbowych czy obligacji

Do przychodów finansowych zalicza się także dodatnie różnice

kursowe, które pojawiają się w firmach dokonujących transakcje z zagra-

nicznymi partnerami. Pomiędzy chwilą wystawienia faktury za sprzedany

A. Dziuba-Burczyk, Podstawy rachunkowości w świetle międzynarodowych standar-

dów, Krakowska Szkoła Wyższa im. A.F. Modrzewskiego, Kraków 2003, s. 98.

E. Śnieżek, Wprowadzenie do rachunkowości. Podręcznik z przykładami, zadaniami

i testami, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, s. 175.

wyrób a momentem zapłaty występuje pewien okres czasu. Z chwilą wy-

stawienia faktury powstaje należność, która zależy od ceny sprzedaży

i kursu waluty krajowej w stosunku do kursu waluty używanej podczas

dokonywania transakcji. Często kurs waluty w chwili zapłaty jest inny niż

był w momencie wystawienia faktury. W przypadku, w którym podczas

realizacji przez zagranicznego kontrahenta zapłaty za produkt przedsię-

biorstwo może otrzymać większą kwotę niż zaksięgowano w momencie

wystawienia faktury, przedsiębiorstwo uzyskuje wyższy przychód,

zwiększony o dodatnią różnicę kursową

Podsumowując – przychody finansowe są pieniężnym ujęciem

przychodów ze sprzedanych papierów wartościowych, udziałów oraz ak-

cji, a także uzyskanych odsetek bądź dywidend od lokat pieniężnych.

Omawiane przychody należy ujmować w księgach rachunkowych według

zasady memoriału. Zasada ta oznacza, że w księgach rachunkowych da-

nego podmiotu gospodarczego uwzględnia się wszystkie osiągnięte przy-

chody finansowe.

2.2. Koszty przedsiębiorstw

Pod pojęciem „koszty przedsiębiorstwa” należy rozumieć jednost-

ki pieniężne przeznaczone na realizację zadań stojących przed przedsię-

biorstwem. Koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo mogą przybierać

formę rzeczową lub finansową.

Ibidem, s. 189.

2.2.1. Koszty a wydatki przedsiębiorstwa

Udział kosztów w ogólnych przychodach przedsiębiorstwa decy-

duje o stopniu efektywności firmy. Prawidłowo oszacowana wielkość

kosztów wiąże się z precyzyjnym ustaleniem znaczenia pojęcia kosztów.

Stąd konieczność ścisłego rozgraniczenia i precyzyjnego zdefiniowania

oraz nakreślenia różnic pomiędzy pojęciem wydatku a pojęciem kosztu

Wydatkiem jest każdorazowe zmniejszenie środków pieniężnych

znajdujących się w kasie przedsiębiorstwa lub na jego rachunku banko-

wym. Niezwykle istotny jest przy tym fakt, że nie każdy odpływ środków

pieniężnych będzie kosztem, gdyż kosztami są tylko te wydatki, które

wiążą się z bieżącą działalnością firmy. Takie rozumienie i definiowanie

kosztów stanowi rezultat szeregu ograniczeń, wynikających z tego, że

wzrost kosztów jest jednoznaczny ze spadkiem dochodu przedsiębior-

stwa. Omawiana kwestia ma niezwykle ważne znaczenie, ponieważ do-

chód stanowi podstawę naliczania podatku dochodowego. W związku

z tym ustawa o podatku dochodowym dokładnie określa, których wydat-

ków firmy nie należy traktować jako kosztów uzyskania przychodów. Do

kosztów tych nie zalicza się zatem nakładów o charakterze inwestycyj-

nym, wydatków polegających na płaceniu kar, odszkodowań czy grzy-

wien, a także wydatków uznanych przez ustawodawcę za zbędne (zbyt

duże wydatki na reklamę czy amortyzacja wartościowych samochodów

osobowych). Istnieją także koszty, które nie wiążą się z wypływem środ-

ków pieniężnych z kasy bądź rachunku bankowego firmy. Zalicza się do

A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość finansowa. Wybrane zagadnie-

nia, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 171.

nich odpisy amortyzacyjne, uwzględniające zużycie majątku trwałego

w kosztach firmy. Wydatek następuje w chwili zakupu środka trwałego

Podsumowując można stwierdzić, że wśród szeregu wydatków

występują takie, których nie można zaliczyć do kosztów. Ponadto istnieją

również koszty, które nie wiążą się z odpływem pieniądza, czyli wydat-

kiem. Tak więc jak najbardziej wskazane i właściwe jest rozgraniczenie

obu pojęć.

2.2.2. System kosztów, ich układ rodzajowy

oraz kalkulacyjny

Analiza kosztów w firmie polega na wydzieleniu z nich pewnych

grup, czyli kosztów rzeczowych, osobowych, amortyzacyjnych i finan-

sowych. Przeprowadzenie tego rodzaju analizy pozwala na ustalenie od

czego zależą rodzaje kosztów, a także zaprojektowanie działań przedsię-

biorstwa, pozwalających na obniżenie udziału poszczególnych grup kosz-

tów w przychodach

Omawiając zagadnienia związane z podziałem kosztów należy

wspomnieć o dwóch sposobach ewidencji kosztów w każdym przedsię-

biorstwie. Zalicza się do nich

Kalkulacyjny układ kosztów – stosowany w przedsiębiorstwach

produkcyjnych o szerokiej strukturze asortymentowej. Przedsię-

biorstwa te, w celu dokładnego skalkulowania cen poszczegól-

nych asortymentów, powinny obliczyć koszt własny wszystkich

rodzajów produktu. Firma jest zatem zobowiązana do ustalenia

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 37.

A. Dziuba-Burczyk, Podstawy…, op.cit., s. 96.

A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość…, op.cit., s. 172.

wysokości kosztu technicznego wytworzenia danej jednostki asor-

tymentu produkcji. Składają się nań koszty surowców

i materiałów zużytych podczas procesu produkcyjnego, a także

koszty bezpośredniej robocizny itp. Należy pamiętać o tym, że

koszty bezpośrednio związane z produkcją należy odpowiednio

powiększyć o koszty wydziałowe, ogólnozakładowe oraz koszty

sprzedaży.

Porównawczy układ kosztów – stosuje się w przedsiębior-

stwach posiadających jednorodną produkcję. W ich przypadku

nie istnieje potrzeba przeprowadzania dokładnej kalkulacji jed-

nostkowego kosztu wytwarzania. Jak najbardziej wskazane jest

jednak dokładne określenie tego, jaka część poniesionych

w danym okresie kosztów odnosi się do produkcji w tym czasie

sprzedanej. Tego rodzaju obliczenia są niezbędne, ponieważ

częsty zakup surowca, proces produkcji i sprzedaż wyrobu ma

miejsce w różnych okresach sprawozdawczych. Ponadto ani

produkcja, ani sprzedaż nie przebiegają tak samo, mogą bo-

wiem wzrastać lub maleć.

Jak już wspomniano, ponoszone koszty można podzielić na koszty

rzeczowe, osobowe, finansowe oraz pozostałe koszty. Na koszty rzeczo-

we składają się trzy grupy kosztów. Pierwsza z nich to koszty związane

z zużyciem surowców, materiałów oraz energii, która jest potrzebna do

prawidłowego przebiegu procesu produkcyjnego w firmie. Druga grupa

jest związana z zużyciem rzeczowych składników majątku firmy, czyli

z amortyzacją. Ostatnią grupę rzeczowych kosztów produkcji stanowią

usługi obce, m.in. transportowe, remontowe itp.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 40.

Poziom kosztów związanych z zużyciem surowców, materiałów

czy energii (kosztów materiałowych) jest kształtowany albo przez ich

jednostkowe zużycie, albo przez ceny jednostkowe wszystkich rodzajów

materiałów. W sytuacji, w której firma dąży do ograniczenia kosztów

materiałowych, podejmowane w tym celu działania powinny powodować

ograniczenie ilości zużywanych surowców, energii, materiałów. Ponadto

przedsiębiorstwo powinno poszukiwać dostawców oferujących zakup po

najniższych cenach. Rzeczowe składniki majątku trwałego, których okres

użytkowania jest dłuższy niż rok, a także te, których wartość jest wyższa

niż kwota określona w przepisach prawa podatkowego, podlegają amor-

tyzacji. Implikuje to konieczność corocznego umarzania wyznaczonej

części ich wartości. Należy podkreślić, że wartość umorzenia staje się dla

firmy kosztem wtedy, gdy używane stawki amortyzacyjne są mniejsze niż

przewidywane w aktualnym rozporządzeniu Ministra Finansów

Trzecią grupę kosztów rzeczowych stanowią koszty nabywanych

przez firmę usług obcych. Do tej grupy zalicza się nabywanie nie tylko

usług, które nie są możliwe do wytworzenia przez firmę, ale także tych,

które można zaspokoić własnym sumptem, jednak bardziej opłacalny

okazuje się zakup tych usług od innych, bardziej wyspecjalizowanych

firm – przykładem są m.in. usługi remontowe czy transportowe. Przed-

siębiorstwo musi dokładnie skalkulować to, z jakich usług obcych opłaca

się korzystać, a które prace można wykonać we własnym zakresie. Jest to

o tyle istotne, że sytuacja związana z zakupem usług może ulegać czę-

stym zmianom. Uzależniona jest bowiem od rynkowej ceny usług oraz od

kosztów zorganizowania właściwych, wyspecjalizowanych jednostek

w firmie. Niekiedy zdecydowanie bardziej korzystne, z finansowego

Ibidem, s. 41.

punktu widzenia, okazuje się zlecenie niektórych prac innym firmom,

a czasami zatrudnienie swoich pracowników

Duże znaczenie dla ogólnych kosztów przedsiębiorstwa mają

koszty związane z zatrudnianiem pracowników. Składają się na nie wy-

nagrodzenia za wykonaną pracę oraz inne wydatki ponoszone przez pra-

codawcę na rzecz zatrudnionych. Zalicza się do nich

wynagrodzenie za czas pracy, który nie był przepracowany;

dodatkowe wypłaty, tj. nagrody, premie;

świadczenia w naturze;

świadczenia na ubezpieczenia społeczne;

koszty opieki socjalnej i społecznej;

koszty działalności szkoleniowej;

pozostałe wydatki pracodawcy.

Warto wspomnieć, że do roku 1994 do kosztów pracy zaliczano

także opodatkowanie ponadnormatywnego zwiększenia wynagrodzeń

Oprócz wynagrodzenia brutto pracownika bardzo dużym obciążeniem

pracodawcy jest także składka na ubezpieczenie społeczne, której aktual-

na wysokość kształtuje się na poziomie 27,97% kwoty należnego wyna-

grodzenia brutto pracownika.

Działalność przedsiębiorstwa nierozerwalnie wiąże się z koniecz-

nością korzystania z szeregu usług finansowych, których koszty jest zo-

bowiązane ponosić. Dlatego też, oprócz kosztów rzeczowych czy kosz-

tów związanych są z zatrudnieniem pracowników, firma ponosi też kosz-

ty stricte finansowe. Zalicza się do nich odsetki i prowizje od zaciągnię-

C. Drury, Rachunek kosztów, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1996, s. 38–39.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 40.

A. Marzec, Wpływ procesów transformacji na efektywność ekonomiczną przedsiębiorstw,

Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 1999, s. 81.

tych kredytów bądź pożyczek przeznaczonych na finansowanie bieżącej

działalności produkcyjnej. Należy podkreślić, że kredyty i pożyczki za-

ciągane na działalność inwestycyjną firmy nie stanowią bieżących kosz-

tów związanych z jej działalnością. Kosztem finansowym jest dyskonto,

rozumiane jako potrącenie przez nabywcę, którym zazwyczaj jest bank,

odsetek podczas zakupu weksli lub czeków obcych. W tej grupie kosztów

znajdują się również te będące rezultatem strat związanych ze sprzedażą

papierów wartościowych. Tego rodzaju ubytki w finansach przedsiębior-

stwa powstają, kiedy staje ono przed koniecznością sprzedaży nabytych

wcześniej papierów wartościowych poniżej ceny, w jakiej zostały nabyte.

Taka sytuacja może się powtórzyć w przypadku kiedy firma podejmuje

działania mające na celu zaktualizowanie wyceny posiadanych przez nią

papierów wartościowych, np. w związku ze spadkiem ceny notowań gieł-

dowych. Za koszty finansowe należy również uznać ujemne różnice kur-

sowe powstające w chwili wystawienia faktury, kiedy to kurs waluty kra-

jowej był niższy w stosunku do waluty, w której w chwili otrzymania

zapłaty rozliczano transakcję, dlatego też eksporter uzyska niższą kwotę

za świadczony produkt. Do kosztów finansowych można zaliczyć także

rezerwy utworzone na pewne bądź prawdopodobne straty dotyczące ope-

racji finansowych prowadzonych przez firmę

Powyższe rodzaje kosztów dotyczą podstawowej działalności pro-

dukcyjnej, pozostałej działalności operacyjnej oraz działalności finansowej.

Firma ponosi także inne koszty, które nie są bezpośrednio związane w wy-

mienionymi obszarami działalności. Do tych kosztów zalicza się tzw. koszty

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 40.

ogólnozakładowe, którymi są m.in. koszty ogólnego zarządu firmy, podatki

wliczane w ciężar kosztów oraz koszty służbowych delegacji

Jednostka gospodarcza posiada możliwość kwalifikacji pewnych

rodzajów ponoszonych kosztów, ponieważ niektóre z nich mogą być trak-

towane jako bezpośrednio produkcyjne, a innym razem jako ogólnozakła-

dowe. Wiąże się to z samodzielną decyzją firmy, podejmowaną zarówno

w oparciu o względy formalne, jak i dbałość o zmniejszenie obciążeń

jednostki podatkiem dochodowym.

2.2.3. Koszty stałe i zmienne oraz działanie

dźwigni operacyjnej

W poprzednich częściach niniejszych materiałów szkoleniowych

zaprezentowano podział kosztów dokonany w oparciu o różne kryteria.

W tej części opracowania zostaną przedstawione takie koszty, których

wysokość nie wiąże się z wielkością produkcji, a także takie, które są

z nią związane, a więc koszty stałe i zmienne.

Koszty stałe są ponoszone przez przedsiębiorstwo niezależnie od

tego, czy oraz ile ono wytwarza. Zalicza się do nich koszty ogólnego za-

rządu firmy, koszty amortyzacji, część płac, które nie wiążą się z ilością

wytwarzanej produkcji (jeżeli firma niczego nie wytwarza i tak ponosi te

koszty). Omawiane koszty są stałe co do kwoty (w przypadku określenia

ile z tej grupy kosztów przypada na jedną jednostkę wytworzonej przez

firmę produkcji). Wielkość ta jest uzależniona od ilości produktów, które

A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość…, op.cit., s. 171.

zostały wytworzone. Zatem im większa produkcja, tym mniejszy koszt

stały, który przypada na wszystkie jednostki

Druga grupa omawianych kosztów to koszty zmienne. Ulegają one

zmianie wraz ze zmianą ilości produkcji firmy. Tak więc im większa pro-

dukcja, tym większe koszty ponosi przedsiębiorstwo. Należy przy tym

pamiętać, że koszt zmienny wyprodukowania jednostki produkcji jest

stałą wielkością. Dlatego też do powstania jednostki potrzebna jest zaw-

sze niezmienna ilość surowców oraz energii, a także niezmienna ilość

pracy itp.

Przedstawiony podział na koszty stałe i zmienne jest niezwykle

istotny z punktu widzenia działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa,

ponieważ udział kosztów stałych we wszystkich kosztach decyduje o tym,

czy firma będzie przynosić zysk, czy też generować straty. Sytuację tę

ilustruje przykład 1.

: przedsiębiorstwo produkuje produkt sprzedawany

w cenie 6 zł (przyjmijmy cenę – c). Koszty stałe produktu kształtują się

na poziomie 60 000 zł (przyjmijmy koszty stałe – k

), a jednostkowe

koszty zmienne wynoszą 4 zł (przyjmijmy koszty zmienne – k

). Chcąc

określić liczbę produktów, jaką firma powinna wyprodukować aby uzy-

skać przychody równe kosztom własnym, należy skorzystać z następują-

cego wzoru:

30000

60000

szt

zł











S. Sojak, Rachunkowość zarządcza w warunkach inflacji, Wydawnictwo TONIK, Toruń

1994, s. 42.

A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość…, op.cit., s. 173.

Przykład opracowany na podstawie: L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 50.

Jeżeli zatem przedsiębiorstwo produkuje mniej niż 30 000 sztuk

wyrobu, koszty całkowite będę większe niż przychody ze sprzedaży. Przy

sprzedaży większej niż 30 000 sztuk przedsiębiorstwo zanotuje zysk ope-

racyjny, czyli dodatni wynik finansowy. Obliczmy zatem koszty i przy-

chody firmy dla produkcji wynoszące 20 000 sztuk i 400 000 sztuk.

koszt dla 20 000 sztuk produkcji:

zł

140000

60000

20000













przychody dla 20 000 sztuk produkcji:

zł

120000

20000









Dla produkcji 20 000 sztuk wyrobu firma poniosłaby zatem stratę w wy-

sokości 20 000 zł.

koszt dla 40 000 sztuk produkcji:

zł

220000

60000

40000













przychody dla 20 000 sztuk produkcji:

zł

240000

40000









Dla produkcji 40 000 sztuk wyrobu firma uzyskałaby przychód w wyso-

kości 20 000 zł.

Poziom kosztów stałych znacząco wpływa także na stopnień

zwiększenia zysku operacyjnego firmy w przypadku, gdy następuje

wzrost sprzedaży produktów wytworzonych przez przedsiębiorstwo. Ten

wpływ jest nazywany działaniem dźwigni operacyjnej

. W celu bardziej

obrazowego przedstawienia mechanizmu dźwigni operacyjnej należy

również posłużyć się przykładem. Na rynku działają dwie firmy wytwa-

rzające taki sam produkt, jednak w każdym przedsiębiorstwie występuje

inny poziom kosztów stałych i jednostkowych kosztów zmiennych. Przy-

A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość…, op.cit., s. 173.

kład 2

– firma A i B wytwarza produkt mogący być sprzedany za 6 zł za

sztukę. Przedsiębiorstwo A ponosi koszty stałe w wysokości 60 000 zł,

a przedsiębiorstwo B – 220 000 zł. Jednostkowe koszty zmienne w firmie

A wynoszą 4 zł, a w przedsiębiorstwie B – 3 zł. Przyjrzyjmy się bliżej

zmianie poziomu zysku operacyjnego podczas wzrostu sprzedaży w obu

tych firmach. Obliczmy najpierw liczbę produktów, jaką firma A i B po-

winna wyprodukować, aby uzyskać przychody równe kosztom własnym.

a. Przedsiębiorstwo A:

30000

60000

szt

zł











b. Przedsiębiorstwo B:

73000

220000

szt

zł











Przedsiębiorstwo B musi zatem sprzedać więcej produktów, aby

przychody ze sprzedaży mogłyby równać się z kosztami własnymi. Licz-

ba ta wynosi około 73 000 sztuk, natomiast przedsiębiorstwo A musi wy-

produkować tylko 30 000 sztuk produktu.

Wielkość, która stanowi informację na temat tego o jaki procent

zwiększy się zysk operacyjny firmy w momencie wzrostu o 1% przycho-

dów ze sprzedaży, to poziom dźwigni operacyjnej. Oblicza się ją na pod-

stawie następującego wzoru:

operacyjne

dźwigni

Poziom







)

(

)

Przykład opracowany na podstawie: L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 52.

Obliczmy zatem o ile procent wzrośnie zysk operacyjny, jeżeli produkcja

wzrośnie z poziomu 100 000 do 120 000 sztuk wyrobu.

przedsiębiorstwo A:

koszt dla 100 000 sztuk produkcji:

zł

460000

60000

100000













przychody dla 100 000 sztuk produkcji:

zł

600000

100000









zł

operacyjny

zysk

140000

460000

600000







koszt dla 120 000 sztuk produkcji:

zł

540000

60000

120000













przychody dla 120000 sztuk produkcji:

zł

720000

120000









zł

operacyjny

zysk

180000

540000

720000







poziom dźwigni operacyjnej:

600000

)

600000

720000

(

140000

)

140000

180000

(





W wyniku wzrostu przychodów ze sprzedaży o 1% zysk operacyjny

w firmie A wzrośnie o 1,45%.

przedsiębiorstwo B:

koszt dla 100 000 sztuk produkcji:

zł

520000

220000

100000













przychody dla 100 000 sztuk produkcji:

zł

600000

100000









zł

operacyjny

zysk

80000

520000

600000







koszt dla 120 000 sztuk produkcji:

zł

580000

220000

120000













przychody dla 120 000 sztuk produkcji:

zł

720000

120000









zł

operacyjny

zysk

140000

580000

720000







poziom dźwigni operacyjnej:

600000

)

600000

720000

(

80000

)

80000

140000

(





W wyniku wzrostu przychodów ze sprzedaży o 1% zysk operacyjny

w firmie B wzrośnie o 3,75%.

Z zamieszczonego powyżej przykładu jasno wynika, że poziom

dźwigni operacyjnej w firmie B jest wyższy niż w firmie A. Ta sytuacja

jest związana z występowaniem w firmie kosztów stałych. W przypadku

wzrostu sprzedaży koszty stałe zostają rozłożone na coraz większą liczbę

wyprodukowanych wyrobów, dlatego też na jednostkę przypada coraz

mniej produktów i rośnie jednostkowy zysk. Pozwala to na wysnucie

wniosku, że im poziom kosztów stałych jest wyższy, tym szybciej rośnie

zysk operacyjny wraz ze wzrostem produkcji, a także wyższy jest poziom

dźwigni operacyjnej w firmie.

3. Finansowa i gospodarcza efektywnośd
przedsiębiorstwa

Celem trzeciej części materiałów szkoleniowych jest zapoznanie

uczestników z:

pojęciem nadwyżki finansowej i ekonomicznej,

pojęciem utargu przedsiębiorstwa,

pojęciem zysku przedsiębiorstw,

funkcjami zysku,

podziałem wyniku finansowego,

wskaźnikami zysku.

3.1. Określenie nadwyżki finansowej

oraz ekonomicznej

Przedsiębiorstwo uzyskuje przychody oraz dochody z różnych ty-

tułów. Jednym z głównych przychodów jest utarg przedsiębiorstwa, bę-

dący rezultatem zrealizowanej sprzedaży, którą traktuje się jako

sprzedaż memoriałową, związaną z udostępnieniem produktu,

wykonaniem usługi, a także jej zafakturowaniem bądź ewentu-

alnym przyjęciem pracy przez zleceniobiorcę;

sprzedaż w ujęciu kasowym, rozumiana jako wpływ środków

pieniężnych w formie bezgotówkowej bądź gotówkowej oraz

przekazanie usługi bądź produktu.

W. Bień, Zarządzanie…, op.cit., s. 15.

Sprzedaż memoriałowa nie stanowi elementu finansów, jednak

zdarza się, że bywają od niej odprowadzane podatki.

Z kolei utarg, czyli sprzedaż w ujęciu kasowym, jest zjawiskiem

finansowym, gdyż stanowi główne źródło finansowania poszczególnych

etapów działalności przedsiębiorstwa. Poziom utargu zależy przede

wszystkim od ceny, struktury asortymentowej oraz od fizycznych rozmia-

rów sprzedaży. Ceny są ustalane przez rynek, monopol sztuczny bądź

naturalny, a także przez państwo. W przypadku cen rynkowych często

występuje jednak sytuacja, w której obserwuje się współuczestnictwo

państwa w ustaleniu ceny poprzez cenotwórcze podatki: VAT, akcyza.

Podczas ustalania ceny należy uwzględnić kurs walutowy, odgrywający

istotną rolę nie tylko w kształtowaniu importu, ale również w stymulowa-

niu eksportu

Ogromny wpływ na utarg ma również sprawność rozliczeniowa.

W Polsce przeważają rozliczenia bezgotówkowe. Banki sprawnie rozli-

czają klientów posiadających w nich rachunki, dlatego podczas przepro-

wadzania transakcji nie zmienia się poziom aktywów i pasywów w ban-

ku. Problemy pojawiają się w przypadku, kiedy należy dokonać przelewu

do innego banku niż ten, w którym przedsiębiorstwo posiada konto. Te

trudności są związane ze zmianą poziomu aktywów i pasywów banku

Utarg może zostać podzielony na koszt i nadwyżkę. Za nadwyżkę

ekonomiczną – z finansowego punktu widzenia – należy uznać akumula-

cję pieniężną brutto, nazywaną również akumulacją pieniężną netto

zwiększoną o amortyzację. Akumulacja pieniężna netto jest różnicą po-

między utargiem a kosztami z nim związanymi. Rzeczona nadwyżka,

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 55.

W. Bień, Zarządzanie…, op.cit., s. 16.

pomniejszona o saldo zysków i strat nadzwyczajnych, nosi nazwę akumu-

lacji z całokształtu działalności. Akumulacja pieniężna, określana również

mianem akumulacji finansowej, jest zjawiskiem finansowym i w związku

z tym musi przyjmować zawsze postać konkretnej i realnej sumy pienię-

dzy. Na akumulację finansową składa się: podatek VAT, akcyza oraz

zysk brutto, czyli zysk przed opodatkowaniem. W przypadku braku jed-

nego z wymienionych powyżej elementów części składowe zostają o nie-

go zredukowane. W sytuacji, w której nie występuje podatek VAT

i akcyza, akumulacja finansowa powinna być równa zyskowi brutto

W skali kraju akumulacja finansowa jest wielkością zagregowaną,

stanowi więc sumę uzyskaną w związku ze sprzedażą wyrobów, usług

czy towarów. W każdym przedsiębiorstwie poziom akumulacji wiąże się

z wysokością ceny, kosztów, asortymentu sprzedaży czy fizycznych roz-

miarów sprzedaży. Wraz ze wzrostem poziomu cen, przy założeniu, że

popyt nie ulegnie zmianie, zwiększa się również akumulacja pieniężna.

Cena jest niezależnym czynnikiem kształtowanym przez rynek. Z kolei

koszt jest czynnikiem częściowo zależnym bądź niezależnym od firmy.

To samo tyczy się wielkości sprzedaży w rozmiarach fizycznych.

W związku z różnym opodatkowaniem oraz szeregiem możliwościami

związanych z obniżeniem kosztów znaczący wpływ na wysokość akumu-

lacji finansowej wywiera struktura asortymentowa produkcji

Podsumowując należy stwierdzić, że akumulację ekonomiczną

określa się jako odpowiednik finansowy nadwyżki ekonomicznej netto

w skali makroekonomicznej. Podkreślenia wymaga jednak fakt, że po-

między tymi dwoma pojęciami występuje różnica, ponieważ akumulacja

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 56.

Z. Federowicz, Finanse…, op.cit., s. 18–19.

jest związana tylko z utargiem, natomiast nadwyżka ekonomiczna może

być częściowo zawarta w utargu, a częściowo w wyprodukowanych (lecz

nie sprzedanych) dobrach i usługach. Wspomnianą różnicę może również

stanowić fakt, że niektóre elementy nadwyżki ekonomicznej zawierają się

w kosztach (przede wszystkim w kosztach finansowych)

W skali mikroekonomicznej nadwyżka finansowa zależy od formy

własności organizacji oraz od jej kształtu prawnego. W przypadku przed-

siębiorstw prywatnych nadwyżkę finansową stanowi zysk netto powięk-

szony o amortyzację. Jest on źródłem powiększania kapitału oraz po-

wstawania dochodów osobistych przedsiębiorców. Podobnie kwestie

związane z nadwyżką finansową przedstawiają się w przypadku przedsię-

biorstw państwowych. Stanowi ją bowiem zysk netto powiększony

o amortyzację, ale pod warunkiem, że znajduje się ona w spektrum zain-

teresowania kadry kierowniczej oraz załogi. Oba omówione powyżej

przypadki dotyczą zysku, który jest zależny od trafności podejmowanych

decyzji. Z kolei amortyzacja, na mocy przepisów prawa, zostaje naliczona

automatycznie. W pozostałych rodzajach przedsiębiorstw państwowych

nadwyżką finansową jest kwota, która obejmuje wynagrodzenia pracow-

nicze, a także zysk netto i amortyzację. Jednak w tym przypadku ważną

rolę odgrywają płace. Z kolei w przypadku drobnych firm nadwyżkę fi-

nansową stanowi różnica pomiędzy przychodem a poniesionymi wydat-

kami, związanymi z konsumpcją przedsiębiorców oraz przyszłym rozwo-

jem firmy

Reasumując, nadwyżka finansowa jest dodatnią różnicą pomiędzy

uzyskanymi wpływami a poniesionymi wydatkami. Nadwyżka ekono-

Ibidem, s. 19.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 58.

miczna natomiast przyjmuje wartość pieniężną. Może mieć różne źródła

oraz charakter. Wyróżnić można dwa rodzaje nadwyżki ekonomicznej –

dochód z pracy oraz dochód z kapitału bądź majątku.

3.2. Zysk i jego funkcje

Jak wcześniej wspomniano, w większości przedsiębiorstw zysk

jest podstawową treścią nadwyżki finansowej, rozpatrywanej w skali mi-

kroekonomicznej. Rola zysku wynika z przypisanych mu i pełnionych

w firmie funkcji, przy założeniu, że organizacja danego podmiotu gospo-

darczego jest prawidłowa. Funkcję zysku określa się według zbioru pod-

stawowych reguł, stanowiących o tym, że

Zysk jest najbardziej całkowitym i wszechstronnym mierni-

kiem, za pomocą którego ocenia się pracę firmy. Reguła ta wy-

nika z faktu, że zysk:

a. jest wskaźnikiem odzwierciedlającym efekty działalności,

b. posiada syntetyczny charakter,

c. posiada najszersze pole recepcji gdyż jest związany z każ-

dym elementem gospodarki firmy,

d. jest zawsze jednoznacznie określony ilościowo.



Może pełnić funkcję motywacyjną dla właścicieli kapitału

oraz załogi, którzy będą dążyć do pomnażania.



Jest źródłem samofinansowania rozwoju.

Zysk staje się zatem miernikiem efektywności, skłaniającym

przedsiębiorstwo do maksymalizacji wielkości sprzedaży. Ponadto zna-

cząco wpływa na oszczędność kosztów, a także redukcję zapotrzebowania

W. Bień, Zarządzanie…, op.cit., s. 16.

na czynniki wytwórcze. Zewnętrznym warunkiem oceny efektywności za

pomocą zysku jest stanowienie cen przez rynek, a także swoboda w prze-

pływie kapitału pomiędzy różnymi rodzajami działalności. W przypadku

prywatnych przedsiębiorstw zysk jest naturalnym motywem podejmowa-

nia oraz nieprzerwanego prowadzenia działalności. Dlatego więc w tym

zakresie zysk pełni rolę czynnika sprawczego, motorycznego. Dzięki zy-

skom powstają dochody osobiste przedsiębiorców, dzięki czemu tworzy

się podstawa do zwiększania wartości ich kapitału

W przedsiębiorstwach państwowych występuje potrzeba związana

z zainteresowaniem kadry kierowniczej oraz załogi kształtowaniem zy-

sku. Kwestia ta dotyczy premii wypłacanych z zysku oraz oceny jakości

funkcjonowania kierownictwa z punktu widzenia osiąganego zysku. Ta

sytuacja jest jak najbardziej zgodna z podstawowymi zasadami odnoszą-

cymi się do funkcjonowania rynku, ponieważ w krajach rozwiniętych

gospodarczo wiele spośród prywatnych przedsiębiorstw nie jest zarządza-

nych bezpośrednio przez właścicieli. W takim wypadku funkcje osób za-

rządzających przejmują menedżerowie, którzy nie tylko legitymują się

odpowiednimi kompetencjami i kwalifikacjami, ale również otrzymują

adekwatne do pełnionych funkcji uposażenie. W tej sytuacji istotne zna-

czenie ma poziom wykształcenia kadry kierowniczej oraz sposób jej wy-

nagrodzenia, który oparty jest na kształtowaniu zysku przy jednoczesnym

zabezpieczeniu interesów rozwojowych

Zysk stwarza również potrzebę podjęcia działań mających na celu

zwiększenie kapitału własnego. To z kolei może pośrednio wpływać na

pozycję przedsiębiorstwa na rynku. Czynnik ten zwiększa zainteresowa-

Z. Federowicz, Finanse…, op.cit., s. 17.

A. Wiśniewski, Marketing, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995, s. 256.

nie właścicieli, kadry kierowniczej, a także załogi wynikiem finansowym.

Należy podkreślić, że aby zysk mógł realizować wszystkie opisane w tej

części funkcje, powinny one być urzeczywistniane jednocześnie.

3.3. Podstawowy podział wyniku finansowego

w przedsiębiorstwie

Pojęcie wyniku finansowego firmy powinno być sprecyzowane,

tak aby funkcje zysku oraz rozliczenia z budżetem były realizowane pra-

widłowo. Wynik finansowy może być zarówno dodatni (zysk), jak

i ujemny (strata). Jeżeli przedsiębiorstwo funkcjonuje w normalnych wa-

runkach gospodarki rynkowej, w których skutecznie przestrzega się pra-

wa, obiektem jego zainteresowania jest przede wszystkim zysk netto, po-

zostający w firmie po odprowadzeniu wszystkich obowiązkowych obcią-

żeń na rzecz budżetu. Zysk który pozostaje, staje się dochodem właścicie-

li, wynagrodzeniem menedżerów, często załogi, a ponadto stanowi pod-

stawę samofinansowania rozwoju

Wynik finansowy netto jest różnicą pomiędzy wynikiem działal-

ności operacyjnej, skorygowanym o saldo wyniku na operacjach nadzwy-

czajnych, a obowiązkowymi obciążeniami z tytułu podatku dochodowe-

go. Wynik działalności operacyjnej jest natomiast różnicą pomiędzy sumą

należnych przychodów ze sprzedaży produktów, towarów czy pozosta-

łych składników majątku, wyrażonych w rzeczywistych cenach sprzeda-

ży, uwzględniając dotacje, rabaty czy też inne zmniejszenia bądź zwięk-

szenia bez uwzględniania podatku VAT i akcyzy, a wartością wyrobów,

A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość…, op.cit., s. 205.

usług lub towarów sprzedanych w cenie wyprodukowania bądź cenie na-

bycia, powiększoną o koszty ogólnego zarządu, podatki które obciążają

sprzedawcę oraz koszty operacyjne. Zyskiem w operacjach finansowych

jest różnica pomiędzy przychodem z operacji finansowych a kosztem ich

prowadzenia

W celu zanalizowania jakości zysku w czasie i przestrzeni wyko-

rzystuje się szereg wskaźników przybierających różną postać, w tym

wskaźniki absolutne i relatywne. Pierwszy z nich, absolutny, jest trakto-

wany jako kwota zysku, ukazująca rozmiar uzyskanego efektu finanso-

wego obliczonego w złotówkach, a także jako przyrost zysku. Wskaźnik

absolutny nie może być wykorzystany do porównania w czasie oraz prze-

strzeni, co mogłoby umożliwić jednoznaczne określenie zmian w jakości

gospodarowania. Wskaźniki relatywne wyniku finansowego, wykorzy-

stywane w celu przeprowadzenia analizy działalności, posiadają znaczną

przewagę nad wskaźnikami absolutnymi. Stwarzają bowiem możliwość

przeprowadzania badań, których wyniki mogą być przydatne w zakresie

oceny zjawisk w ich ujęciu dynamicznym. Zastosowanie wskaźników

relatywnych pozwala na wyliczenie współczynników rentowności, wyra-

żonych w procentach bądź wskaźnikach zyskowności, określających war-

tość zysku przypadającą na pewną wielkość. Przedstawia się je w jed-

nostkach pieniężnych

Głównymi wskaźnikami stosowanymi w celu oceny przedsię-

biorstwa są mierniki określające rentowność sprzedaży, majątku, kosz-

tów oraz kapitałów własnych. Niezwykle znaczące wśród wymienio-

nych mierników są wskaźniki rentowności obrotu. Różna jest ich for-

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 60.

A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość…, op.cit., s. 205.

ma, a także przydatność analityczna wynikająca z postaci zysku (licz-

nik) i jego treści (mianownik). Zyskiem może być zysk brutto, netto

bądź zysk operacyjny. Natomiast treść zysku mogą stanowić przycho-

dy, określone bez korekty (dotyczącej wstępnego podziału akumulacji

finansowej) bądź z jej uwzględnieniem. W takim wypadku korekta jest

potrąceniem od kwoty sprzedaży akcyzy oraz podatku VAT. Dzięki

niej jest możliwa eliminacja zniekształceń wynikających z obciążeń

podatkami pośrednimi. Powstaje wówczas kategoria sprzedaży netto,

zaś wskaźnik zyskowności sprzedaży (informujący o wysokości zysku

pochodzącego z typowej działalności, przypadającego na każdą zło-

tówkę wykonanego obrotu bądź procent wartości przychodów) przyj-

muje następującą postać

netto

sprzedaż

operacyjny

zysk

sprzedaży

zyskowno

wskaźnik



Kolejnym znaczącym wskaźnikiem jest marża zysku brutto, uka-

zująca ogólny obraz zyskowności sprzedaży. Uwzględnia ona nie tylko

wynik operacyjny, ale również zysk pozaoperacyjny i efekt nadzwyczaj-

ny. Pokazuje zatem wartość zysku, wyrażoną w procentach bądź złotów-

kach, przypadającą na sprzedaż brutto bądź netto. Marża zysku brutto

przyjmuje postać

sprzedaż

brutto

zysk

brutto

zysku

marża



Większość przedsiębiorstw jest najbardziej zainteresowanych zy-

skownością sprzedaży. Wskaźnik ten pokazuje, jaki wynik – w formie

W. Bień, Zarządzanie…, op.cit., s. 99.

Ibidem, s. 99–100.

zysku pozostającego w firmie – uzyskuje się z przychodu ze sprzedaży

netto

netto

sprzedaż

netto

zysk

sprzedaży

zyskowno



Wskaźniki rentowności obrotu implikują konieczność przeanali-

zowania relacji kosztów do sprzedaży. Sytuacją optymalną jest ta, w któ-

rej dynamika sprzedaży jest wyższa niż dynamika kosztów. Wskaźnik

rentowności kosztów ukazuje więc relację pomiędzy zyskiem a kosztami

własnymi. Jest on miarą efektywności poniesionych nakładów. Wskaźnik

rentowności kosztów jest bardziej podatny na wahania niż miernik ren-

towności sprzedaży. Zmiana w wysokości kosztów wiąże się z korektą

licznika o tę kwotę. Dlatego też nawet niewielkie zmiany w wysokości

kosztów mogą znacząco wpłynąć na poziom miernika. Przedstawione

zależności ukazuje wzór

kosztu

zmiana

własne

koszty

kosztu

zmiana

netto

zysk

kosztów

rentowno



100

)

(

ść







Bardziej dokładny obraz efektywności można uzyskać dzięki za-

stosowaniu wskaźnika zyskowności majątku, ilustrującego efektywność

firmy w obszarze gospodarowania aktywami, dlatego też uznaje się go za

miarę jakości gospodarowania. Wskaźnik ten przyjmuje postać

majątek

netto

zysk

majątku

zyskowno



ść

Powyższy wskaźnik nie bierze pod uwagę wpływu struktury źró-

deł finansowania. Dlatego też przeprowadzona przy jego wykorzystaniu

analiza powinna zostać uzupełniona o wskaźnik rentowności kapitału

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 63.

Ibidem, s. 63–64.

W. Bień, Zarządzanie…, op.cit., s. 100.

własnego, odzwierciedlającego opłacalność inwestowania w dane przed-

siębiorstwo. Poziom wskaźnika powinien przewyższać stopę inflacji, zaś

jego wysokość powinna być równa rynkowej stopie procentowej. Wskaź-

nik rentowności kapitału własnego przyjmuje następującą postać

własny

kapitał

netto

zysk

rentowno

100

ść





Wskaźnik rentowności kapitału można także wyrazić iloczynem trzech

wskaźników:

własny

kapitał

gospodarcz

aktywa

gospodarcz

aktywa

netto

sprzedaż

netto

sprzedaż

netto

zysk

własny

kapitał

netto

zysk





Iloczyn ten pozwala na określenie wpływu niektórych czynników na wy-

sokość rentowności kapitału.

Podziału wyniku finansowego przedsiębiorstwa dokonuje się

w oparciu o trzy metody: kalkulacyjną, wynikową oraz mieszaną. Pierw-

sza z metod wiąże się z kształtowaniem zysku przy użyciu normatywów,

które odnoszą się do określonego nośnika, tj. premii z zysku dla kadry

pracowniczej w relacji procentowej do płac. Metoda wynikowa jest tzw.

metodą panującą, polegającą na procentowym obciążeniu zysku na rzecz

budżetu oraz dowolnym podziale pozostałej części zysku. Ostatnia meto-

da polega na obowiązkowym odpisie dywidendy na rzecz budżetu

Wynik finansowy jest zatem różnicą pomiędzy przychodami

a kosztami potrzebnymi do ich uzyskania. Rzeczoną różnicę oblicza się

dla określonego przedsiębiorstwa w określonym okresie sprawozdaw-

czym. Zyskiem dla firmy jest dodatni wynik finansowy, natomiast stratą

ujemny wynik finansowy.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 63–64.

A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość…, op.cit., s. 205.

4. Majątek przedsiębiorstwa

Celem czwartej części materiałów szkoleniowych jest zapoznanie

uczestników z:

1. pojęciem majątku trwałego,

2. strukturą majątku trwałego,

3. pojęciem amortyzacji,

4. rodzajami amortyzacji,

5. obliczaniem amortyzacji,

6. pojęciem majątku obrotowego,

7. strukturą majątku obrotowego.

4.1. Majątek trwały i jego struktura

Każde przedsiębiorstwo dysponuje majątkiem, który umożliwia

prowadzenie działalności gospodarczej. Biorąc pod uwagę kryterium roli,

jaką majątek odgrywa w procesach gospodarczych, można podzielić go

na majątek trwały i obrotowy. Podział ten stanowi rezultat ruchu okręż-

nego środków. Majątek trwały jest wykorzystywany przeważnie w wielu

cyklach produkcyjnych przez okres dłuższy niż rok. Ponadto nie wchodzi

on w naturalnej postaci do wyprodukowanego wyrobu. Zalicza się do

niego najbardziej trwałe składniki majątku firmy, których zużycie jest

stosunkowo niewielkie oraz następuje stopniowo podczas gospodarczego

wykorzystania. W każdym procesie produkcyjnym środki trwałe przeno-

szą na wyprodukowany gotowy produkt tylko małą część swojej wartości.

Dopiero po wielu cyklach produkcyjnych następuje pełny obrót środków

trwałych

Składniki majątku trwałego klasyfikuje się według funkcji, jakie

pełnią one w procesach gospodarczych. Można zatem wymienić pięć

podstawowych grup majątku trwałego

Rzeczowy majątek trwały, do którego zalicza się środki trwałe

przeznaczone na potrzeby przedsiębiorstwa. Są one potrzebne

firmie do realizacji działalności operacyjnej. Przedsiębiorstwa

utrzymują środki trwałe po to, aby wykorzystać je w procesach

produkcji, świadczenia usług czy obrotu towarowego. Można

wyróżnić środki trwałe, środki trwałe w budowie, zaliczki na

środki trwałe w budowie. Do środków trwałych zalicza się:

Grunty własne, łącznie z prawem użytkowania wieczystego

gruntu.

Budynki posiadające różne przeznaczenie, m.in. magazyny,

budynki mieszkalne, hale produkcyjne, itp.

Budowle, m.in. gazociągi, oświetlenie terenu, bocznice kole-

jowe, itp.

Urządzenia techniczne oraz maszyny.

Środki transportu.

Wartości niematerialne i prawne – zalicza się do nich:

Nabyte prawa majątkowe, które nadają się do wykorzystania

gospodarczego, a także posiadają przewidywany okres eko-

nomicznej użyteczności dłuższy niż rok. Można wyróżnić

wśród nich:

J. Olchowicz, A. Tłaczała, Sprawozdawczość finansowa, Wydawnictwo Difin, War-

szawa 2002, s. 48–49.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 105–108.



autorskie prawa majątkowe, licencje, koncesje oraz pra-

wa pokrewne;



prawo do wynalazków, znaków towarowych, patentów

oraz wzorów użytkowych;



know-how.

Wartość firmy, która jest określana różnicą pomiędzy ceną

nabycia określonej firmy (bądź jej części) a mniejszą od niej

wartością godziwą przyjętych aktywów netto.

Koszty związane z zakończonymi pracami rozwojowymi,

prowadzonymi przez jednostkę na własne potrzeby. Ich re-

zultaty wykorzystuje się w procesie wytwarzania nowych

bądź ulepszonych produktów i technologii.

Powyższe koszty są zaliczane do wartości niematerialnych

i prawnych w przypadku, kiedy:



Produkt bądź technologia wytwarzania zostanie dokładnie

określony. Wiarygodnie ustalone powinny też być koszty

prac rozwojowych.



Stwierdzono i udokumentowano techniczną przydatność

produktu bądź technologii, natomiast firma podjęła decy-

zję o ich stosowaniu.



Przewiduje się, że koszty rozwojowe będą pokryte przy-

chodami ze sprzedaży produktów bądź zastosowań tech-

nologii.

Należności długoterminowe – posiadają one termin wymagal-

ności dłuższy niż rok. Nie zalicza się do nich należności z tytu-

łu dostaw i usług, które niezależnie od terminu wymagalności

zaliczają się do należności krótkoterminowych. Z kolei do na-

leżności długoterminowych zalicza się:

Należności od jednostek powiązanych, czyli zależnych

i współzależnych.

Należności od pozostałych kontrahentów.

Inwestycje długoterminowe – do takich inwestycji zalicza się te

składniki aktywów firmy, które są nabyte w celu osiągnięcia

korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości

tych aktywów (poprzez odsetki, dywidendy, czynsze z najmu

bądź dzierżawy itp.). Nie są one użytkowane przez jednostkę,

lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia tych korzyści. Można do

nich zaliczyć:

Nieruchomości.

Wartości niematerialne i prawne.

Długoterminowe aktywa finansowe – rozpatruje się z po-

działem na aktywa występujące w jednostkach powiązanych

bądź w pozostałych jednostkach.

Wyróżnia się następujące aktywa:



udziały nabyte w podmiotach obcych bądź nabyte

akcje obce;



inne papiery wartościowe;



pożyczki długoterminowe, które są udzielone in-

nym firmom;



inne długoterminowe aktywa finansowe.

Inne inwestycje długoterminowe.

Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe – w tej grupie

majątku trwałego rozliczanie rat kosztów następuje w okresie

dłuższym niż rok. W odróżnieniu od poprzednich czterech

grup, długoterminowe rozliczenia międzyokresowe nie przed-

stawiają żadnych składników majątkowych. Ich zadaniem jest

bowiem przyporządkowanie określonych wydatków, których

firma dokonuje do okresu rozrachunkowego, w którym powstał

koszt. Do tej grupy majątku trwałego zalicza się:

Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego.

Inne rozliczenia międzyokresowe.

Do majątku trwałego mogą się zaliczać te środki, które

są wykorzystywane przez okres dłuższy niż rok, zaś w mo-

mencie przekazania są kompletne i odpowiednie do użytko-

wania, a także kontrolowane przez podmiot gospodarczy;

są przeznaczone na potrzeby firmy, które wiążą się z prowa-

dzoną działalnością gospodarczą;

są przeznaczone do oddania w użytkowanie na podstawie

umów – tj. najmu, dzierżawy itp.

Na majątek trwały firmy składają się zatem środki trwałe oraz

wartości niematerialne i prawne, które firma zakupiła, otrzymała bezpłat-

nie (np. darowizna, spadek), użytkuje na podstawie umowy najmu, dzier-

żawy czy przyjęła w związku ze zmianą, przekształceniem formy prawnej

firmy bądź w wyniku połączenia lub podziału. Pozyskane środki trwałe

oraz wartości niematerialne i prawne powinny być zaewidencjonowane

na podstawie wartości początkowej, która zwiększa poziom jej majątku.

Wartość początkowa nowo powstałych środków trwałych, które wyko-

rzystuje firma w procesach gospodarczych, jest zaliczana do majątku

A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość…, op.cit., s. 18.

trwałego w kwocie rzeczywistej ceny nabycia bądź kosztów, które ponosi

się na ich wytworzenie

Cena nabycia to rzeczywista cena, po której zostały nabyte środki

trwałe oraz wartości niematerialne i prawne. Jest ona należna sprzedają-

cemu bez odliczenia podatku VAT i podatku akcyzowego. W przypadku

importu cena nabycia może zostać zwiększona o cło oraz podatek akcy-

zowy, który nie podlega odliczeniu. Cena nabycia może również wzro-

snąć przez koszty bezpośrednio związane z zakupem, transportem czy

montażem. Koszty te są niezbędne do tego, aby można było użytkować

dany środek trwały. Cena nabycia może być również pomniejszana

o udzielane przez dostawców rabaty, upusty czy inne korzyści

Kosztem wytworzenia środków trwałych jest wartość (w cenie na-

bycia) zużytych do ich wyprodukowania rzeczowych składników majątku

oraz wykorzystanych usług obcych, kosztów wynagrodzeń za pracę

(łącznie z niezbędnymi narzutami), a także innych kosztów, które dadzą

się zaliczyć do wartości wytworzonych obiektów trwałych

Wartość początkowa wykorzystywanych środków trwałych zosta-

je ustalona na poziomie rzeczywistej ceny zakupu, która zostaje zwięk-

szona o koszty zainstalowania oraz remontu. Zwiększenie wartości po-

czątkowej, ustalonej według ceny nabycia czy kosztu wytworzenia środka

trwałego, może dotyczyć kosztów ulepszenia środka trwałego (przebu-

dowa, rozbudowa, adaptacja, itp.). Wartość początkowa ulega zmniejsze-

niu w przypadku, w którym od środka trwałego zostanie odłączona część

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 109–110.

A. Dziuba-Burczyk, Podstawy…, op.cit., s. 26.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 110.

składowa bądź peryferyjna. Zmniejszenie to będzie równe wartości netto

części trwale odłączonej

Otrzymane przez firmę nieodpłatnie środki trwałe oraz wartości

niematerialne i prawne zwiększają poziom jej majątku o kwotę, która

stanowi wartość rynkową tego środka w momencie otrzymania, bądź

w inny sposób określoną wartość godziwą, chyba że umowa na podstawie

której jest dokonane nieodpłatne przekazanie określa tę wartość w niższej

kwocie. Wartość majątku firmy zostaje również zwiększona przez war-

tość środków trwałych wniesionych do firmy w postaci aportu. Zwięk-

szenie to przyjmuje kwotę ustaloną samodzielnie przez określony pod-

miot gospodarczy i często odpowiada wartości nominalnej objętych

udziałów czy akcji. Warto pamiętać, że wartość tego środka trwałego nie

powinna być wyższa niż jego wartość rynkowa

Wartość początkowa środków trwałych oraz wartości niematerial-

nych i prawnych może – na podstawie odrębnych przepisów – ulec aktu-

alizacji wyceny. Aktualizacja ta nie może jednak odbyć się w dowolnym

czasie – jest to możliwe wyłącznie w przypadku przyjęcia odpowiedniego

rozporządzenia. Jeżeli wystąpi sytuacja, w której środek trwały bądź war-

tości niematerialne i prawne trwale utracą swoją wartość, odpis aktualiza-

cyjny będzie uzasadniony. Z trwałą utratą wartości mamy do czynienia,

gdy występuje duże prawdopodobieństwo, że dany składnik aktywów

trwałych nie przyniesie firmie w przyszłości oczekiwanych korzyści eko-

nomicznych (m.in. zmiana technologii produkcji, wycofanie aktywów

trwałych z produkcji itp.). W takiej sytuacji uzasadniony jest odpis aktu-

alizacyjny, umożliwiający doprowadzenie wartości składnika aktywów

Ibidem, s. 110.

A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość…, op.cit., s. 21.

(wynikającego z ksiąg rachunkowych) do ceny sprzedaży netto. Jeżeli

firma udowodni, że utrata wartości nie posiada charakteru trwałego,

a w przyszłości będzie możliwe otrzymanie z nich korzyści ekonomicz-

nej, nie należy dokonywać odpisu

Do środków trwałych nie można zaliczyć

dzieł sztuki;

eksponatów muzealnych;

mebli oraz dywanów;

książek;

środków dydaktycznych;

urządzeń rozbieralnych, które stanowi

m.in. wyposażenie placów czy zaplecze budowlane;

urządzeń sygnalizacyjnych.

Wszystkie środki trwałe, które wykorzystuje firma podczas wielu

powtarzających się cyklów produkcyjnych, zostają zużyte stopniowo,

przenosząc na wyprodukowane wyroby wartość zużycia. W tym samym

czasie zmniejsza się wartość początkowa majątku trwałego w firmie. Zu-

życie środków trwałych ma charakter zużycia fizycznego oraz ekono-

micznego.

Pierwsze z nich wiąże się ze zmianą początkowych właściwości

środków trwałych. Zużycie fizyczne zależy bezpośrednio od materiałów,

z których powstają środki trwałe, a także od ich konstrukcji i stopnia wy-

korzystania. Fizyczne zużycie może przybrać dwojaką formę. Pierwsza

polega na zużyciu wynikającym z uczestnictwa środków trwałych w pro-

A. Dziuba-Burczyk, Podstawy…, op.cit., s. 28.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 112.

w miarę upływu czasu

zyskują na wartości, a nie tracą

w związku ze specy-

ficzną rolą, jaką

pełnią, wygodniej

jest zaliczać je do

kosztów niż amorty-

zować przez wiele lat

cesach produkcyjnych. W ramach zużycia fizycznego można wymienić

również zużycie wynikającym z oddziaływania na środek trwały sił przy-

rody oraz warunków zewnętrznych (m.in. deszcz, śnieg itp.)

Z kolei ekonomiczne zużycie środków trwałych oraz wartości

niematerialnych i prawnych polega na utracie przez te środki wartości

przed upływem okresu ich faktycznego zużycia fizycznego. Sytuacja ta

może wiązać się z

tempem postępu technicznego;

konstrukcją bardziej wydajnych środków trwałych;

unowocześnieniem technologii produkcji wytwarzanych środ-

ków trwałych;

importem bardziej nowoczesnych linii produkcyjnych;

brakiem popytu na produkty wytwarzane przez dane środki

trwałe;

koniecznością zmiany charakteru produkcji;

przeznaczeniem do likwidacji aktywów trwałych;

wycofaniem z użytkowania aktywów trwałych;

innymi przyczynami.

Powyższe przyczyny powodują trwałą utratę wartości środka trwa-

łego bądź wartości niematerialnych i prawnych.

Każda firma musi racjonalnie zarządzać swoim majątkiem trwa-

łym. Powinna także systematycznie dokonywać prac remontowo-

naprawczych, które pomogą przywrócić środkom trwałym ich pierwotny

stan techniczny oraz użytkowy. Prace remontowe polegają na wymianie

zużytych składników technicznych środków trwałych (powstałych

L. Swatler, Finanse, Wydawnictwo PWE, Warszawa 1985, s. 481.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 112.

w związku z eksploatacją tych środków). Nie powodują natomiast zmian

w charakterze środka trwałego i jego właściwościach. Wydatki poniesio-

ne na prace remontowe są kosztami uzyskania przychodów, które nie

zwiększają początkowej wartości tych środków. Odtworzenie całościowo

zużytego środka trwałego nazywa się procesem reprodukcji całkowitej

Podsumowując, majątek trwały to część aktywów jednostki go-

spodarczej o przewidywalnym okresie użytkowania, który jest dłuższy niż

rok. Cechą charakterystyczną aktywów trwałych jest to, że występują

w wielu procesach gospodarczych, zużywając się stopniowo. W skład

majątku trwałego wchodzą: wartości niematerialne i prawne, rzeczowe

aktywa trwałe, należności długoterminowe, inwestycje długoterminowe,

długoterminowe rozliczenia międzyokresowe.

4.2. Problemy amortyzacji

Proces zużycia fizycznego i ekonomicznego skutkuje zmniejsze-

niem wartości majątku trwałego, czyli jego umorzeniem. Zmniejszenie

wartości środka trwałego podczas procesu produkcyjnego, związane

z przenoszeniem ich wartości na inne nowe wyroby produkowane za ich

pomocą, zaliczane do kosztów produkcji prowadzonej przez firmę dzia-

łalności gospodarczej, nazywa się amortyzacją. Głównymi funkcjami

amortyzacji są

funkcja umorzeniowa – polegająca na korekcie początkowej

wartości środka trwałego przy uwzględnieniu zużycia ekono-

micznego i fizycznego;

L. Swatler, Finanse, op.cit., s. 482.

B. Gierusz, Podręcznik samodzielnej nauki księgowania, Wydawnictwo ODDK, Gdańsk

2001, s. 245.

funkcja kosztowa – polegająca na obciążeniu kosztów firmy

wartością obliczonej amortyzacji;

funkcja finansowa – polegająca na zbieraniu funduszy pienięż-

nych, które są przeznaczone na odtworzenie środków trwałych.

Przedmiotem odpisów amortyzacyjnych są środki trwałe, które

stanowią własność bądź współwłasność firmy. Środki te zostały nabyte

bądź wytworzone we własnym zakresie przez przedsiębiorstwo i nadają

się do użytkowania. Obejmują one

budynki, budowle bądź lokale, które są odrębną własnością;

maszyny, środki transportu bądź urządzenia;

inne podmioty.

Powyższe środki trwałe powinny być użytkowane przez okres

dłuższy niż rok. Użytkowanie to powinno się odbywać na podstawie

umowy najmu, dzierżawy czy leasingu. Do środków trwałych podlegają-

cych amortyzacji zalicza się ponadto:

budynki i budowle, które są wzniesione na cudzym terenie;

inwestycje, które zostały przyjęte do użytkowania w obcych

środkach trwałych;

składniki majątku nie będące własnością bądź współwłasnością

firmy, ale są przez nią leasingowane podczas dokonywania od-

pisów amortyzacyjnych.

Odpisy amortyzacyjne zostają również naliczane od nabytego spół-

dzielczego własnościowego prawa do lokalu oraz spółdzielczego prawa do

lokalu użytkowego czy prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni

mieszkaniowej. Firma może także dokonywać odpisów amortyzacyjnych od

wartości niematerialnych i prawnych, posiadających przewidywany okres

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 114.

użytkowania dłuższy niż rok. Wartości niematerialne i prawne powinny być

wykorzystywane przez firmę na potrzeby wynikające z prowadzenia działal-

ności gospodarczej. Można do nich zaliczyć

autorskie i pokrewne prawa majątkowe;

licencje;

prawa do wynalazków, wzorów zdobniczych bądź użytkowych,

patentów;

wartość firmy, jeżeli powstała ona w związku z nabyciem firmy

przez kupno bądź odpłatne korzystanie – odpisy amortyzacyjne

dokonywane są przez podmiot korzystający;

koszty związane z pracami rozwojowymi, które zostały zakoń-

czone z wynikiem pozytywnym.

Warto także wspomnieć o tym, dla jakich środków trwałych nie

dokonuje się odpisów amortyzacyjnych. Są nimi

grunty i prawa wieczystego ich użytkowania;

budynki, lokale, budowle oraz urządzenia, które zalicza się do

spółdzielczych zasobów mieszkaniowych bądź które są prowa-

dzone przez spółdzielnie mieszkaniowe oraz służą działalności

społeczno-wychowawczej;

eksponaty muzealne i dzieła sztuki;

środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne nieużytko-

wane w działalności gospodarczej, które zostały nabyte w celu

uzyskania korzyści.

Podstawą do ustalenia odpisów amortyzacyjnych od środków

trwałych oraz od wartości niematerialnych jest wartość początkowa środ-

Ibidem, s. 115.

B. Gierusz, Podręcznik…, op.cit., s. 245.

ka trwałego. Wartość początkową można ustalić: za pomocą ceny naby-

cia, kosztu wytworzenia, wartości rynkowej, zasady kontynuacji oraz,

gdy inny sposób nie jest możliwy, przez indywidualne określenie warto-

ści początkowej. W trakcie ustalania okresu amortyzacji oraz rocznej

stawki amortyzacyjnej bierze się pod uwagę okres użyteczności ekono-

micznej środka trwałego. Na długość tego okresu wpływa

liczba zmian, na których dany środek pracuje;

stopień postępu techniczno-ekonomicznego;

wydajność środka trwałego, którą mierzy się za pomocą liczby

godzin jego pracy bądź liczby wytworzonych produktów;

prawne bądź inne ograniczenia okresu użytkowania danego

środka trwałego;

cena sprzedaży netto ważnej części środka trwałego, którą

przewiduje się do uzyskania przy likwidacji.

Najczęściej stosuje się cztery grupy metod amortyzacji środków

trwałych. Zalicza się do nich

Metodę naturalną – podstawą do obliczenia amortyzacji są na-

kłady na środek trwały oraz efekty, które mogą zostać osiągnię-

te podczas wykorzystywania tego środka. Stawka amortyzacyj-

na jest zatem uzależniona od wielkości produkcji – w fizycz-

nym ujęciu, w określonym czasie. Metodę tę mogą wykorzy-

stywać firmy zajmujące się produkcją jednorodną. Nie jest to

popularna metoda amortyzacji, bowiem stawka amortyzacyjna

zostaje obliczona na podstawie wzoru:

W. Romanowska, Amortyzacja a finansowanie rozwoju przedsiębiorstwa, Uniwersytet

Szczeciński, Szczecin 1998, s. 242.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 117–125.





, gdzie:

Metody czasowe – najczęściej stosowane przez firmy. Zalicza

się do nich:

Metodę liniową – najprostszą i najczęściej stosowaną metodę

obliczania stawek amortyzacyjnych. Przez cały okres użytko-

wania występują jednakowe wartości odpisów amortyzacyj-

nych, niezależnie od częstości wykorzystania środków trwa-

łych oraz ich rzeczywistego zużycia. Na podstawie tej metody

wartość środka trwałego zostaje rozłożona na poszczególne la-

ta użytkowania. Oblicza się ją na podstawie wzoru:

gdzie

100

lub







t – czas użytkowania.

Metodę degresywną, na którą składają się następujące

metody:



Malejącej wartości bieżącej, polegającej na używaniu

malejących odpisów amortyzacyjnych od środków

trwałych w miarę upływu okresu ich użytkowania.

Uzasadnia się to tym, że podczas upływu lat obniża się

przydatność środka trwałego, a także jego wartości. Na

początku okresu użytkowania za pomocą środka trwa-

łego można wyprodukować większą liczbę towarów,

zatem odpisy są większe wtedy, gdy środek trwały za-

A – stawka odpisu amortyzacyjnego;
W – wartość początkowa środka trwałego;
P

– szacowana wielkość produkcji w całym okresie użytkowania środka trwałego;

– wielkość produkcji wykonanej w danym okresie.

czyna się zużywać i wymagać napraw, które przywró-

cą utraconą wartość tego środka, jednak powiększą

koszty okresu. Odpisy amortyzacyjne zaczną wtedy

rosnąć. Metodę tę oblicza się na podstawie wzoru:

100

gdzie







Zmodyfikowanej metody malejącej wartości bieżącej

środka trwałego – modyfikacja polega na zastąpieniu

poprzedniej metody metodą amortyzacji liniowej

w chwili, w której stawka amortyzacyjna liczona me-

todą degresywną będzie niższa niż stawka amortyza-

cyjna obliczana za pomocą metody liniowej. Dzięki

temu następuje przyspieszenie tempa odtwarzania

środków trwałych.



Wykorzystującą sumę lat użytkowania – na początku

występuje wysoka stawka amortyzacyjna, która z każ-

dym rokiem maleje. Ustala się ją za pomocą następu-

jących wzorów:

suma

lat

użytkowania

środka

trwałego

–







, gdzie

WB – wartość bieżąca środka trwałego, stanowiąca różnicę pomiędzy wartością

początkową środka trwałego a jego zakumulowaną wartością rat umorzeniowych.

S – suma,
T – ostatni rok użytkowania
maszyny.

bądź:

)

(





stopa amortyzacji dla danego roku użytkowania –

)

(





gdzie

Metodę progresywną – w pierwszym okresie użytkowania

środka trwałego odpisy amortyzacyjne są najniższe, lecz co

roku wzrastają. Metoda ta nie jest często stosowana.

Metody specjalne – stosuje się je wtedy, kiedy firma wykorzy-

stuje wyjątkowe składniki majątku trwałego bądź gdy nie ma

możliwości obliczenia stawek amortyzacyjnych dla poszcze-

gólnych składników tego majątku. Do tych metod zalicza się:

metodę szacunkową amortyzacji,

metodę kosztów likwidacyjnych bądź wymiany,

metodę grupową amortyzacji.

Metodę jednorazowego odpisu, umożliwiającą wliczenie

w ciężar kosztów działalności operacyjnej całkowitych wydat-

ków poniesionych w związku z nabyciem (wytworzeniem)

określonego środka trwałego.

Niezależnie od tego, którą z metod amortyzacji wykorzysta przed-

siębiorstwo, łączna kwota odpisów amortyzacyjnych jest zawsze taka

sama. Metody te różnią się od siebie wielkością kwoty odpisów oraz

okresami amortyzacji. Podejmowanie przez firmę decyzji o wyborze me-

tody amortyzacji środka trwałego ma również wpływ na poziom wyniku

finansowego, kosztów, cen oraz wysokości obciążeń podatkowych. Wy-

– rok użytkowania środka trwałego

bierając metodę amortyzowania środków trwałych przedsiębiorstwo po-

dejmuje także decyzję o tym, czy dąży do maksymalizacji zysku, czy do

jak najszybszego odtworzenia środków trwałych poprzez wykorzystanie

większych odpisów amortyzacyjnych, co może prowadzić do maksymali-

zacji nadwyżki finansowej

Reasumując, amortyzacja jest procesem utraty wartości majątku

trwałego, który jest wywołany jego zużyciem fizycznym, związanym

z postępem technicznym, możliwością uzyskania na rynku, np. maszyn,

bardziej wydajnych urządzeń, które są tańsze w eksploatacji, a mimo to

pozwalają na uzyskanie produktów lepszej jakości. Utratę wartości prze-

nosi się na wartość produktów wytworzonych wykorzystując amortyzo-

wany majątek trwały.

4.3. Majątek obrotowy i jego struktura

Do majątku obrotowego firmy zaliczają się te składniki majątko-

we, które nie wchodzą w skład środków trwałych, natomiast są niezbędne

dla prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwa dążą do

zużycia, spieniężenia bądź sprzedania składników majątku obrotowego

w ciągu jednego cyklu produkcyjnego. Dlatego też środki obrotowe

w firmie są w stałym ruchu okrężnym, przechodząc po kolei następujące

fazy: zaopatrzenia, produkcji i zbytu, dzięki czemu dokonuje się pełen

proces przekształcenia. Struktura rodzajowa środków obrotowych przy-

biera różne formy w zależności od: działu, gałęzi, wielkości, miejsca po-

M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, Rachunkowość finansowa, Wydawnictwo Difin,

Warszawa 2004, s. 73.

łożenia czy charakteru firmy. W przedsiębiorstwach występują środki

obrotowe w formie

Zapasów (rzeczowy majątek obrotowy) – zalicza się do nich

Zapasy materiałowe:



materiały podstawowe, stanowiące bazę produkcji;



materiały pomocnicze, zapewniające dodatkowe właści-

wości, a także utrzymujące i konserwujące urządzenia

produkcyjne;



paliwo – zapasy, które są przeznaczone na potrzeby

technologiczne, energetyczne i gospodarcze;



opakowania.

Zapasy produkcyjne:



produkcja w toku – środki obrotowe zaangażowane

w procesie produkcyjnym podczas ich przetwarzania;



półfabrykaty – produkty o pewnym stopniu przetworze-

nia, które ukończyły tylko pewien etap produkcji;



wyroby gotowe – w pełni utworzone produkty, przezna-

czone do sprzedaży;

Towary – środki obrotowe przeznaczone na sprzedaż, nie-

wyprodukowane przez daną firmę.

Zaliczki na dostawy.

Należności krótkoterminowe – powstają w przypadku, kiedy

moment sprzedaży wyrobów gotowych, usług czy towarów nie

pokrywa się z terminem zapłaty. Można je podzielić na należ-

B. Kotowska, A. Uziębło, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Wydawnictwo

Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań-Gdańsk 2006, s. 7.

J. Szczepański, L. Szyszko, Elementy teorii i polityki finansów przedsiębiorstw, Szko-

ła Główna Planowania i Statystyki, Warszawa 1987, s. 283.

ności od jednostek powiązanych oraz należności od pozosta-

łych jednostek. W firmie może pojawić się następujący rodzaj

należności

Z tytułu dostaw oraz usług, których okres spłaty wynosi do

12 miesięcy bądź powyżej 12 miesięcy.

Z tytułu podatków, dotacji, ubezpieczeń społecznych, zdro-

wotnych i pozostałych świadczeń.

Inne należności.

Inwestycje krótkoterminowe – do tej grupy aktywów obroto-

wych zalicza się

Krótkoterminowe aktywa finansowe – udziały, akcje oraz

pozostałe papiery wartościowe.

Środki pieniężne i pozostałe aktywa pieniężne.

Inne aktywa krótkoterminowe.

Wśród inwestycji krótkoterminowych wyróżnia się aktywa finan-

sowe w jednostkach powiązanych oraz aktywa finansowe w pozo-

stałych jednostkach.

Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe – do tej grupy

środków obrotowych zalicza się wydatki poniesione w krótkim

okresie, stopniowo obciążające koszty, odnoszące się do dłuż-

szego okresu (do roku). Krótkoterminowe rozliczenia między-

okresowe dotyczą płatnych z góry kosztów czynszu, reklamy,

remontów, itp.

H. Litwińczuk, Prawo bilansowe, Wydawnictwo „KiK” Konieczny i Kruszewski, War-

szawa 1995, s. 64.

W. Bień, Zarządzanie …, op. cit., s. 209.

A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość…, op.cit., s. 22.

Środki obrotowe, z racji tego, że podlegają ciągłemu ruchowi, za-

leżą od procesów transformacyjnych. Podczas obrotu łączna kwota tych

środków, a także ich wewnętrzna struktura, podlegają ciągłym zmianom.

Dlatego jest ona analizowana na podstawie stanu na wyznaczony moment

bądź na podstawie stanu średniego w wyznaczonym czasie. Struktura

oraz wielkość wszystkich rodzajów środków obrotowych niezbędnych dla

prowadzenia działalności jest uzależniona przede wszystkim od:

rodzaju oraz charakteru działalności gospodarczej,

wielkości przedsiębiorstwa,

finansowych możliwości,

miejsca zlokalizowania firmy i możliwości komunikacyjnych,

umiejętności gospodarowania środkami obrotowymi.

W przypadku przedsiębiorstw przemysłowych środkami obroto-

wymi są przede wszystkim zapasy materiałowe, produkcyjne, a także

wyroby gotowe. Ta ostatnia grupa środków obrotowych nie występuje

w przedsiębiorstwach handlowych, natomiast największą grupę stanowią

tam towary obcej produkcji, które są przeznaczone do sprzedaży.

W przedsiębiorstwach budowlanych, w związku z długim cyklem pro-

dukcyjnym oraz rozliczeniowym, do środków obrotowych jest zaliczany

tok produkcji oraz należności od odbiorców.

Struktura środków obrotowych konkretnego przedsiębiorstwa

ukazuje prawidłowości, które występują w ich obrocie, szczególnie zaś

szybkość obrotu. Aby środki obrotowe mogły podlegać pełnej przemianie

formy własności, potrzebny jest czas. Należy przy tym podkreślić, że ten

czas jest inny nie tylko w przypadku różnych rodzajów przedsiębiorstw,

ale także w odniesieniu do różnych rodzajów środków obrotowych.

5. Źródła i formy finansowania
przedsiębiorstw

Celem piątej części materiałów szkoleniowych jest zapoznanie

uczestników z:

zewnętrznymi i wewnętrznymi źródłami finansowania przed-

siębiorstw,

podziałem finansowania zewnętrznego i wewnętrznego,

pojęciem kapitału własnego i obcego,

strukturą i cechami kapitału obcego i własnego,

pojęciem samofinansowania,

pojęciem samospłaty,

pojęciem leasingu,

pojęciem dotowania,

pojęciem kredytowania bankowego.

5.1. Zewnętrzne i wewnętrzne źródła

finansowania przedsiębiorstw

Kapitał, niezbędny przedsiębiorstwu do finansowania bieżącej

i rozwojowej działalności, może pochodzić z wielu źródeł, a także wpły-

wać w różnej formie. Źródła te różnicuje się oparciu o odpowiednie kry-

teria. Przyjmując jako kryterium źródło pochodzenia kapitału można wy-

różnić zewnętrzne oraz wewnętrzne źródła, zwane również finansowa-

niem zewnętrznym i wewnętrznym

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 65.

Do finansowania zewnętrznego zalicza się różne formy kapitału

pieniężnego oraz rzeczowego (oprócz strumieni pieniężnych związanych

ze sprzedażą wyrobów, towarów czy usług), które napływają do firmy ze

strony innych podmiotów. Finansowanie zewnętrzne można podzielić na

zewnętrzne własne oraz zewnętrzne obce. Pozyskiwanie kapitału ze źró-

deł zewnętrznych własnych może przybierać różną postać w zależności

od formy prawnej przedsiębiorstwa. Kapitał dociera do firmy przede

wszystkim w postaci wkładów, udziałów, dotacji, wpłaty wpisowego,

a także z tytułu sprzedaży akcji. Cechą charakterystyczną finansowania

zewnętrznego własnego jest to, że uzyskany kapitał pieniężny bądź rze-

czowy pozostaje wyłącznie do dyspozycji firmy przez czas nieokreślony.

Bezterminowe angażowanie kapitału wiąże się z powstaniem stosunków

własnościowych, których rezultatem jest prawo do partycypowaniu

w zyskach bądź obowiązkowe uczestniczenie w pokrywaniu strat firmy.

Warto wspomnieć, że pozyskany w ten sposób kapitał stanowi bazę gwa-

rancyjną dla wierzycieli

Na drugi rodzaj finansowania zewnętrznego obcego składa się

szereg form zasilania firmy w kapitał. Dopływ tego kapitału do przedsię-

biorstwa odbywa się przez rynek finansowy oraz jego segmenty, rynek

towarowy, a także przez szczególne formy finansowania. Charaktery-

styczną cechą tego finansowania jest to, że kapitał zostaje odstępowany

firmom na czas określony, a więc podlega zwrotowi w wyznaczonym

terminie. Tworzą się zatem stosunki dłużnicze. Ważne w przypadku tej

formy finansowania jest również to, że od pożyczonego kapitału prze-

ważnie płaci się odsetki. W finansowaniu zewnętrznym obcym można

Z. Federowicz, Finanse…, op.cit., s. 20.

utracić kapitał obcy w wyniku strat, gdy kapitał własny nie będzie wy-

starczająco duży, aby je pokryć

Finansowanie wewnętrzne polega przede wszystkim na pozyski-

waniu środków, które są finansowane przez przekształcenia majątkowe

bądź przez kształtowanie kapitału. Wymienione sposoby finansowania

posiadają różny wpływ na finansowanie działalności bieżącej oraz rozwo-

jowej firmy. Przekształcenia majątkowe bezpośrednio kształtują płynność

finansową (a w konsekwencji także działalność operacyjną), zaś pośred-

nio oddziałują na finansowanie działalności rozwojowej. Zasilanie we-

wnętrzne w środki pieniężne odbywa się przede wszystkim w związku

z realizacją przychodów ze sprzedaży wyrobów i usług. Pomimo tego, że

środki te dopływają do przedsiębiorstwa z zewnątrz, nie zalicza się ich do

finansowania zewnętrznego. Wiąże się to z zamianą formy rzeczowej

w pieniężną, która jest charakterystyczna dla ruchu okrężnego środków

w firmie

Źródłem finansowanie wewnętrznego, a jednocześnie szczególnej

transformacji majątku, są środki uzyskane z umorzenia oraz amortyzacji

majątku trwałego. Duże znaczenie odgrywa również stosowana metoda

naliczania amortyzacji. Firma uzyskuje środki pieniężne w wyniku sprze-

daży składników majątku, które nie wpływają na jej zdolności produkcyj-

ne oraz ogólne prawidłowe funkcjonowanie. W podobny sposób na pro-

ces finansowania wpływają działania racjonalizatorskie podejmowane

przez przedsiębiorstwo. Prowadzą one do skrócenia okresu trwania ruchu

okrężnego środków, dzięki czemu mogą powodować szybkie odzyskanie

środków pieniężnych zaangażowanych w surowce, materiał, półfabrykaty

Ibidem, s. 21.

J. Szczepański, L. Szyszko, Elementy…, op.cit., s. 33–35.

oraz wyroby gotowe. Przekształcenia poprawiają strukturę majątku, nie

powodując jednocześnie jego wzrostu. Głównym celem finansowania

wewnętrznego jest odzyskanie środków, które można przeznaczać na za-

kup pozostałych składników majątku i poprawę płynności finansowej

W przypadku gdy przedsiębiorstwo w wyniku sprzedaży osiąga

zysk, którego w całości nie przejmuje budżet bądź właściciele, jest on

elementem wzrostu majątku oraz kapitału firmy. Można zatem powie-

dzieć, że źródłem finansowania wewnętrznego jest zysk zatrzymany. Za

tego rodzaju źródło mogą być również uznane utworzone rezerwy długo-

okresowe w firmie, w tym przede wszystkim fundusz emerytalny

Naliczanie składek na fundusz emerytalny przynosi przedsiębior-

stwu dwie korzyści. Pierwszą z nich jest to, że składki traktuje się jako

koszty uzyskania przychodów, w związku z czym wpływają one na

zmniejszenie podstawy opodatkowania. Drugą korzyścią jest to, że nali-

czone składki pozostają w dyspozycji firmy przez okres zatrudnienia pra-

cownika. Zebrane na funduszu emerytalnym środki stanowią zobowiąza-

nie firmy wobec pracownika i dlatego od tego funduszu nalicza się odset-

ki, ale zaliczane w ciężar kosztów. W związku z tym, że składki są wy-

płacane na bieżąco, firma do momentu wypłaty emerytury może je trak-

tować jako dodatkowe źródło finansowania

Na schemacie 1. przedstawiono podział źródeł finansowania na

zewnętrzne i wewnętrzne – łącznie z wyszczególnieniem głównych form

zasilania.

Ibidem, s. 36.

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 66.

Ibidem, s. 66–67.

Schemat 1.

Podział finansowania zewnętrznego i wewnętrznego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 67.

Finansowanie

Wewnętrzne

Zewnętrzne

Z transformacji majątku

Przez kształtowanie kapitału

Własne

Obce

Emisja akcji

Dopłaty akcjonariuszy

Udziały

Dopłaty wspólników

Wkłady wpisowe

Dotacje

Pozostałe

Przez rynek finansowy

Przez rynek towarowy

Szczególne formy finansowania

Kredyty krótkookresowe

Długoterminowe pożyczki

i kredyty

Zatrzymanie zysku

Kształtowanie długookresowych

rezerw, funduszy emerytalnych

Z bieżących wpływów

Z odpisów amortyzacyjnych

Ze sprzedaży zbędnego majątku

Z przyspieszenia obrotu kapitału

Pozostałe źródła

Kredyty w rachunku bieżącym

Kredyty w rachunku

kredytowym

Kredyty wekslowe

Kredyty pod zastaw ruchomości

Pozostałe kredyty

Pożyczka obligacyjna

Pozostałe pożyczki

Kredyty inwestycyjne

i hipoteczne

Kredyt dostawcy

Kredyt odbiorcy

Faktoring

Leasing

Ważny jest również podział finansowania (a w rezultacie – kapita-

łu) na własny i obcy. Podział ten jest przeprowadzany na podstawie kryte-

rium, które uwzględnia sytuację prawną dawcy kapitału. Kapitał własny

pozyskuje się w różnej formie za pomocą zewnętrznych źródeł własnych

(przedstawionych na schemacie 1.) bądź na skutek przekształcenia mająt-

ku oraz kształtowania kapitału. Drugi rodzaj kapitału, kapitał obcy, zosta-

je gromadzony w związku z korzystaniem przez firmę z form finansowa-

nia zewnętrznego obcego, a także z tworzeniem funduszy długookreso-

wych, do których zalicza się m.in. pracownicze fundusze emerytalne.

5.2. Struktura, cechy i funkcje kapitału

własnego i obcego

Struktura kapitału kształtuje się pod wpływem kilku czynników:

formy organizacyjno-prawnej firmy, jej sytuacji finansowej, stanu gospo-

darki, rynku finansowego oraz jego segmentów. Forma organizacyjno-

prawna wyznacza możliwości uzyskiwania kapitału pierwotnego w posta-

ci kapitału zakładowego, funduszu udziałowego oraz założycielskiego.

Określa również zakres oraz sposób wzrostu tych kapitałów, a w rezulta-

cie także kapitału własnego. Kapitał własny firmy oraz majątek nim fi-

nansowany jest zabezpieczeniem (bazą gwarancyjną) niezbędną w przy-

padku pozyskiwania kapitału obcego. Jak już wspominano, strukturę ka-

pitału kształtuje sytuacja finansowa firmy. Przełożenie jest zatem proste –

jeśli przedsiębiorstwo osiąga wysoką efektywność, która zostaje wyrażo-

na dynamiką zysku czy wzrostem zyskowności kapitału własnego, nie

występują trudności związane m.in. ze wzrostem kapitału zakładowego

(spółka akcyjna) bądź pozyskaniem kapitału obcego w różnych formach.

Polepszenie stanu gospodarki może wiązać się ze zwiększeniem zaintere-

sowania firmy podejmowaniem inwestycji rozwojowych. W przypadku

gospodarki ustabilizowanej i rozwijającej się zdecydowanie łatwiej uzy-

skać potrzebny kapitał. Pozyskiwanie kapitału zależy także od poprawnie

działającego rynku finansowego i jego segmentów. Na koszt kapitału

wpływa sytuacja w gospodarce, polityka fiskalna realizowana przez pań-

stwo oraz polityka systemu bankowego. Taki koszt kształtuje się różnie,

w zależności od związku pomiędzy podażą kapitału a popytem na ten

kapitał, jak również od tego, czy jest to kapitał własny, obcy, zaangażo-

wany na termin krótki, długi czy określony

Powyższe czynniki, wpływające na możliwość pozyskania kapita-

łu, powinny kształtować optymalną strukturę firmy z punktu widzenia

maksymalizacji określonych celów. W przypadku, w którym celem tym

będzie maksymalizacja dochodu właścicieli firmy, tworzenie struktury

kapitału powinno w jak największym zakresie wykorzystywać poprawne

działanie dźwigni finansowej.

Zarówno kapitał własny, jak i obcy, posiada szereg wad i zalet. Do

najbardziej znaczących zalet kapitału własnego należy zaliczyć to, że

jest on stabilnym źródłem finansowania działalności firmy;

wywiera nacisk na wzrost płynności finansowej przedsiębiorstwa;

jest bazą gwarancyjną dla wierzycieli;

stanowi podstawę do tworzenia stosunków własnościowych

w przypadkach, w których angażuje się go na czas nieokreślony;

prawo do udziału w podziale zysku wynika ze stosunków wła-

snościowych.

W. Bień, Zarządzanie…, op.cit., s. 197.

A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość…, op.cit., s. 23.

Kapitał własny nie zawsze zapewnia określone korzyści, zwłasz-

cza w sytuacji, kiedy firma ponosi straty. To od formy prawnej przedsię-

biorstwa i warunków umowy zależy, czy współwłaściciel partycypuje

w jej stratach, czy nie. Straty powodują zmniejszenie kapitału własnego.

W przypadku upadłości bądź likwidacja firmy roszczenia właścicieli są

zaspokajane dopiero po uregulowaniu zobowiązań wobec wszystkich

wierzycieli. Kapitał własny, w porównaniu z kapitałem obcym, jest mało

elastyczny. Za zalety kapitału obcego można natomiast uznać to, że

100

jest elastycznym źródłem finansowania;

pozwala podjąć oraz realizować przedsięwzięcia, które prze-

kraczają możliwości finansowe firmy;

jego wykorzystanie pozwala na obniżenie obciążeń podatkowych,

a także wpływa na wzrost rentowności kapitału własnego;

umożliwia kształtowanie najlepszej struktury kapitału;

wierzyciel przeważnie nie posiada prawa głosu podczas podej-

mowania decyzji w przedsiębiorstwie.

Angażowanie kapitału obcego powoduje także negatywne skutki,

do których należy zaliczyć:

oddanie kapitału do dyspozycji danej firmy na czas określony,

co skutkuje koniecznością zwrotu;

prawo wierzycieli do odsetek;

zabezpieczenie bądź gwarancja, które wiążą się z jego pozy-

skaniem;

wzrost jego kosztu w przypadku zwiększającego się zadłużenia

przedsiębiorstwa;

100

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse…, op.cit., s. 70.

konieczność spłacenia wierzycieli przed właścicielami w przy-

padku likwidacji firmy.

Kapitałom angażowanym w przedsiębiorstwach jest przypisana

mnogość funkcji. Kapitał własny pełni funkcję gwarancyjną i roboczą,

natomiast kapitał obcy wyłącznie funkcję roboczą. Funkcję gwarancyjną

kapitału własnego rozważa się w odniesieniu do przedsiębiorstw posiada-

jących odrębną osobowość prawną niż jego współwłaściciele. Odrębność

ta cechuje spółki kapitałowe, w których kapitał zakładowy pełni funkcje

gwarancyjną. Funkcję roboczą pełni zarówno kapitał własny, jak i obcy.

Funkcja ta polega na tym, że kapitał jest źródłem finansowania zadań

podejmowanych przez firmę, których rezultatem powinna być przewaga

przychodów nad kosztami. Kapitał który zostaje zaangażowany przynosi

korzyści nie tylko przedsiębiorstwu, ale także wierzycielom. W związku

z tym, że kapitał obcy jest – na określonych warunkach i w konkretnym

celu – odstępowany, dłużnicy mają prawo posługiwania się uzyskanym

kapitałem tak, jak swoim własnym. Dlatego też kapitał obcy, tak jak kapi-

tał własny, pełni funkcję roboczą

101

Reasumując, kapitałem wyrażona jest wartościowo część źródeł finan-

sowania środków gospodarczych danego podmiotu gospodarczego

o określonym przeznaczeniu. Kapitał jednostki można podzielić na kapitał

własny oraz obcy. Pierwszy z nich jest udziałem własnym inwestorów

w przedsiębiorstwie. Jest to wartość środków gospodarczych, które wnoszą

właściciele do firmy (są nimi udziałowcy, akcjonariusze oraz wspólnicy),

a także środków wygospodarowanych przez firmę podczas jej działalności.

Kapitał obcy natomiast jest oddany do dyspozycji firmy tylko na czas określo-

ny. Po zakończeniu terminu umowy musi on zostać zwrócony.

101

Ibidem, s. 71–72.

5.3. Elementarne metody finansowania

Finansowanie procesów gospodarczych w przedsiębiorstwie z re-

guły odbywa się przy wykorzystaniu kombinacji rozmaitych metod przy-

noszących różne rezultaty, w zależności od rodzaju metody. Należy przy

tym podkreślić, że żadna z metod nie występuje samodzielnie.

Wśród sposobów finansowania procesów gospodarczych wyróżnia

się: samofinansowanie, samospłatę, kredytowanie bankowe oraz dotowanie

102

Samofinansowanie, które można podzielić na samofinansowanie

szerokie i wąskie, jest źródłem wewnętrznym własnym. Pierwszy spośród

wymienionych rodzajów samofinansowania polega na pokrywaniu wy-

datków ze wszystkich rodzajów przychodów własnych. W przedsiębior-

stwie które funkcjonuje we właściwy sposób pokrywanie wydatków od-

bywa się automatycznie. Z kolei samofinansowanie wąskie zasadza się na

wykorzystywaniu własnych nadwyżek finansowych (takich jak: dochód,

czyli zysk, amortyzacja oraz rozwiązane rezerwy celowe) na finansowa-

nie procesów wzrostu. Wąski zakres samofinansowania posiada wiele

zalet, jest bowiem uzależniony od uzyskanej w przeszłości efektywności

oraz od trafności w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Charaktery-

styczne dla samofinansowania jest uprzednie przymusowe, całkowite

bądź częściowe, zebranie funduszu samofinansowania, na który składa się

zebrany i nierozdysponowany zysk netto. Z kolei za wadę samofinanso-

wania – w wąskim ujęciu – można uznać konieczność posiadania fundu-

szy własnych, które z racji tego, że są niewielkie, nie mogą zapewnić po-

ważnej rozbudowy czy rekonstrukcji działalności

103

102

W. Bień, Zarządzanie…, op.cit., s. 197.

103

L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse …, op.cit., s. 71–72.

Samospłata jest procesem odwrotnym do samofinansowania,

w którym na początku gromadzi się fundusze, następnie zaś podejmuje

działalność. W samospłacie pierwszy krok stanowi uzyskanie określone-

go przedmiotu. Następnie zaś, w wyniku jego eksploatacji, odtwarza się

środki na spłatę zobowiązań. W przypadku samospłaty, podobnie jak

w przypadku samofinansowania, wyróżniamy samospłatę w wąskim

i szerokim zakresie, ponieważ zobowiązania pokrywa się albo w kwocie

brutto, albo netto. Typowym przykładem samospłaty jest leasing. Polega

on na przekazaniu przez leasingodawcę leasingobiorcy dóbr do odpłatne-

go użytkowania na określony czas. Najpierw leasingobiorca uzyskuje

dany podmiot, a w wyniku jego eksploatacji uzyskuje środki na spłatę

zobowiązania. Praktyka gospodarcza niejako wymusiła powstanie wielu

rodzajów leasingu, wśród których najbardziej podstawowymi i po-

wszechnymi są: leasing bezpośredni i pośredni oraz leasing finansowy

i operacyjny

104

Leasing pośredni polega na tym, że pomiędzy producentem dóbr

a leasingobiorcą (użytkownik dóbr) pośredniczy wyspecjalizowana firma

leasingowa (leasingodawca). Leasingodawca pozyskuje od producenta

(na swój rachunek) przedmiot leasingu, po czym wynajmuje go leasingo-

biorcy. W leasingu bezpośrednim występują dwa podmioty, a więc le-

asingodawca i leasingobiorca. W leasingu finansowym leasingobiorca

korzysta z przedmiotu oddanego w leasing przez okres, który jest zbliżo-

ny do okresu jego użyteczności gospodarczej. Warto wspomnieć, że

umowa leasingowa przeważnie nie podlega rozwiązaniu przed upływem

określonego w niej terminu, jednak może zawierać opcję zakupu (gdy

leasingodawca wyrazi taką chęć po okresie umowy). W leasingu opera-

104

J. Szczepański, L. Szyszko, Elementy…, op.cit., s. 41.

cyjnym przedmiot leasingu może być używany przez kilku kolejnych

leasingobiorców. Umowy dotyczące tego rodzaju leasingu są stosunkowo

krótkie. Koszty utrzymania jakichkolwiek napraw czy ubezpieczenia

przedmiotu leasingu ponosi leasingodawca

105

Istnieje bardzo dużo przesłanek ekonomicznych, dla których po-

winno się stosować leasing. Należy mieć bowiem na względzie między

innymi to, że

106

leasing umożliwia mniejszym przedsiębiorstwom, nie mającym

zabezpieczenia majątkowego, pozyskanie kapitałów na inwe-

stycje, są one bowiem finansowane ze środków obcych, zaś

część kapitału obrotowego może zostać przeznaczona na finan-

sowanie innych celów;

leasingobiorca korzystający z leasingu (przeważnie operacyj-

nego) może uniknąć kłopotów oraz kosztów związanych ze

sprzedażą wykorzystanego, przestarzałego bądź zbędnego

sprzętu;

leasing może wpływać na popyt oraz rozwój produkcji.

Leasing posiada wiele zalet, choć oczywiście nie jest pozbawiony

wad. Z racji tego, że różne mogą być cele leasingu, jest on bowiem uza-

leżniony od punktu widzenia osoby uczestniczącej w leasingu i roli, jaką

ona odgrywa, a więc od tego, czy jest leasingodawcą czy leasingobiorcą.

Stąd to, co dla jednej z tych osób będzie wadą, dla drugiej może okazać

się zaletą. Podstawowe zalety leasingu w przypadku leasingobiorcy to

107

105

W. Bień, Zarządzanie…, op.cit., s. 197.

106

Ibidem, s. 198.

107

J. Poczobut, Umowa leasingu w prawie krajowym i międzynarodowym, Wydawnic-

two PWN, Warszawa 1995, s. 72–73.

finansowanie całości lub części inwestycji ze środków obcych

– dlatego też uważa się go za alternatywne wobec kredytu źró-

dło finansowania;

fakt, że leasing nie powoduje zwiększenia współczynnika za-

dłużenia firmy, który jest wyznaczany jako stosunek zadłużenia

długoterminowego do wartości księgowej majątku firmy – war-

to wspomnieć, że w momencie przekroczenia tego współczyn-

nika firma może stać się niewypłacalna;

indywidualne dostosowanie warunków umowy, modelu oraz

przedmiotu leasingu do potrzeb i oczekiwań osoby z niego ko-

rzystającej;

możliwość uniknięcia, przynajmniej w początkowym okresie,

dużych nakładów inwestycyjnych;

umożliwienie dostępu do nowoczesnych technologii;

zabezpieczenie przed mogącymi pojawić się skutkami inflacji;

obniżenie ryzyka inwestycyjnego leasingobiorcy przy jedno-

czesnym zwiększeniu ryzyka leasingodawcy.

Z kolei leasingodawcy przynosi on korzyści polegające na

108

zwiększeniu możliwości instytucji finansowych w zakresie

kredytowania inwestycji;

możliwości osiągnięcia zysku przez podmiot udostępniający;

zapewnieniu podstaw działalności gospodarczej podmiotów,

które nie są bankami – działalność ta polega na inwestowaniu

kapitału formie w podobnej do udzielenia kredytu;

zapewnieniu zabezpieczenia wierzytelności leasingobiorcy

w wyniku jej wykupu przez bank;

108

Ibidem, s. 73–75.

zapewnieniu pełnej zgodności pomiędzy wartością zamierzonej

inwestycji a sumą kredytu uzyskanego na ten cel;

zapewnieniu przerzucenia na leasingobiorcę ryzyka związanego

z władaniem przedmiotem leasingu (nie ma znaczenia, że nie

jest on właścicielem).

Kolejnym sposobem finansowania przedsiębiorstw jest kredyto-

wanie, które zostało ograniczone do działalności bankowej. Kredytowanie

bankowe również można rozpatrywać w węższym oraz szerszym znacze-

niu. Zaletą kredytowania jest przede wszystkim optymalne oddziaływanie

na efektywność. Dzięki kredytowaniu przedsiębiorstwa są zmuszone do

kalkulowania opłacalności, gdyż kredyt musi być spłacony w terminie

łącznie z odsetkami. Kredyt można oczywiście kształtować według tempa

realizacji inwestycji. Atrakcyjność kredytu związana jest z ceną określa-

jącą jego oprocentowanie. Stopa procentowa staje się ceną, którą kredy-

tobiorca gotów jest zapłacić kredytodawcy za możliwość dysponowania

przez określony czas pożyczonymi środkami pieniężnymi. Stopa procen-

towa jest kształtowana pod wpływem podaży funduszy pożyczkowych

oraz popytu na nie. Oprocentowanie kredytu w gospodarce rynkowej

kształtuje się przede wszystkim w oparciu o stopę inflacji, działania ban-

ku centralnego i innych czynników określających poziom stopy procen-

towej transakcji. Obecnie coraz częściej pojawiają się wątpliwości w sto-

sunku do tego, czy przedsiębiorcy racjonalnie korzystają z kredytów ban-

kowych. Firmy cechuje duża ostrożność w posługiwaniu się kredytem.

Małe i średnie przedsiębiorstwa najczęściej unikają długoterminowych

kredytów inwestycyjnych ponieważ często uważają je za ewentualne za-

grożenie dla swojej działalności

109

J. Szczepański, L. Szyszko, Elementy…, op.cit., s. 43.

Inną formą finansowania, w tym przypadku bezzwrotnego i dar-

mowego, jest dotowanie z budżetu. Z racji tego, że korzystanie z dotacji

nie wymaga od przedsiębiorstw żadnych kosztów, może ono doprowadzić

do zagrożenia działalności firmy w przypadku, jeśli będzie bazowała wy-

łącznie na tej formie finansowania. Warto podkreślić, że dotacji nie przy-

znaje się każdemu przedsiębiorstwu. Tego rodzaju decyzja jest uzasad-

niona w przypadku, gdy

110

Cena towaru bądź usługi zależy od państwa, a w rezultacie zo-

staje ukształtowana na dość niskim poziomie. W takiej sytuacji

mówimy o dotacji przedmiotowej, która tworzy zysk.

Prowadzona przez przedsiębiorstwo działalność posiada bardzo

duże znaczenie społeczno-gospodarcze, lecz nie przynosi bezpo-

średnio zwrotu nakładów – co najmniej w postaci amortyzacji.

Podsumowując należy stwierdzić, że wybór przez przedsiębior-

stwo źródła finansowania powinien być podyktowany wieloma czynni-

kami. Należy więc uwzględnić: formę prawną firmy, długość trwania

inwestycji, formę opodatkowania działalności przedsiębiorstwa oraz wa-

runki wykorzystania tarczy podatkowej.

110

Ibidem, s. 44.

Zakooczenie

Niniejsze materiały szkoleniowe są ważnym źródłem podstawo-

wych informacji dotyczących finansów przedsiębiorstw. Zamieszczono

w nich pojęcia związane z omawianym zagadnieniem, a także przybliżo-

no kwestie dotyczące struktury majątku przedsiębiorstwa.

Materiały zawierają również informacje na temat kosztów i przy-

chodów firmy oraz finansowej i gospodarczej działalności przedsiębior-

stwa. Uwzględniono także zagadnienia bezpośrednio odnoszące się do

kwestii związanych ze źródłami finansowania przedsiębiorstw. W mate-

riałach zostały również omówione cechy oraz funkcje kapitału obcego

i własnego, a także elementarne źródła finansowania przedsiębiorstw.

Wiedzę zawartą w materiałach uczestnicy szkolenia będą mogli

wykorzystywać zarówno w dalszym toku studiów, jak i podczas przygo-

towywania pracy dyplomowej bądź zaliczeniowej.

Bibliografia

Bień W., Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa,

Wydawnictwo Difin, Warszawa 2000.

Czekaj J., Dresler Z., Zarządzanie finansami przedsiębiorstw,

Wydawnictwo PWN, Warszawa 2008.

Drury C., Rachunek kosztów, przekł. Jarugowa A.,

Wydawnictwo PWN, Warszawa 1996.

Dyduch A., Sawicka J., Stronczek A., Rachunkowość

finansowa. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo C.H. Beck,

Warszawa 2004.

Dziuba-Burczyk A., Podstawy rachunkowości w świetle

międzynarodowych standardów, Krakowska Szkoła Wyższa

im. A.F. Modrzewskiego, Kraków 2003.

Federowicz Z., Finanse przedsiębiorstwa, Wydawnictwo

Poltex, Warszawa 1993.

Gmytrasiewicz M., Karmańska A., Rachunkowość finansowa,

Wydawnictwo Difin, Warszawa 2004.

Gierusz A., Podręcznik samodzielnej nauki księgowania,

Wydawnictwo ODDK, Gdańsk 2001.

Jordan D.B., Ross A.S., Westerfield W.R., Finanse

przedsiębiorstw, przekł. A. Szopa, Wydawnictwo Wolters

Kluwer Polska – OFICYNA, Warszawa 1999.

10.

Kotowska B., A. Uziębło, Zarządzanie finansami

przedsiębiorstw, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej,

Poznań-Gdańsk 2006.

11.

Litwińczuk H., Prawo bilansowe, Wydawnictwo „KiK”

Konieczny i Kruszewski, Warszawa 1995.

12.

Marzec A., Wpływ procesów transformacji na efektywność

ekonomiczną przedsiębiorstw, Oficyna Wydawnicza SGH,

Warszawa 1999.

13.

Nasiłowski M., System rynkowy. Podstawy mikro- i

makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1998.

14.

Niestrój R., Zarządzanie marketingiem, Wydawnictwo PWN,

Warszawa-Kraków 2002.

15.

Olchowicz J., Tłaczała A., Sprawozdawczość finansowa,

Wydawnictwo Difin, Warszawa 2002.

16.

Poczobut J., Umowa leasingu w prawie krajowym

i międzynarodowym, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1995.

17.

Sojak S., Rachunkowość zarządcza w warunkach inflacji,

Wydawnictwo TONIK, Toruń 1994.

18.

Swatler L., Finanse, Wydawnictwo PWE, Warszawa 1985.

19.

Szczepański J., Szyszko L., Elementy teorii i polityki

finansów przedsiębiorstw, Szkoła Główna Planowania

i Statystyki, Warszawa 1987.

20.

Szyszko L., Szczepański J., Finanse przedsiębiorstwa,

Wydawnictwo PWE, Warszawa 2003.

21.

Śnieżek E., Wprowadzenie do rachunkowości. Podręcznik

z przykładami, zadaniami i testami, Oficyna Ekonomiczna,

Kraków 2004.

22.

Romanowska W., Amortyzacja a finansowanie rozwoju

przedsiębiorstwa, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1998.