Emocje i motywacje w twórczości

Emocje w procesie twórczym

1. Dane z introspekcji

• Ghiselin, Rompel i Taylor- wskazywali na uczucie szczęścia, zachwytu, i „ubogacenia” przezywane w momencie olśnienia; negatywne emocje w okresie poprzedzającym wgląd oraz pozytywne poczucie odprężenia, spokoju i satysfakcji w okresie po krytycznym momencie, w którym wystąpił wgląd.

• Prawda subiektywna nie musi odpowiadać prawdzie obiektywnej, a doznawanie intensywnych emocji może ograniczać zdolność dokonywania wiarygodnej introspekcji

• Badania Shawa - wyniki badań wyraźnie faworyzują koncepcję nieświadomej pracy umysłu i teorię inkubacji

2. Emocje sprzyjające twórczości

• „emocje filokreatywne” -pojecie wprowadzone przez Kocowskiego; emocje przyczyniające się do wytworzenia nowych pomysłów, facylitujące proces wytwarzania pomysłów m.in. : zaciekawienie, radość, sympatia interpersonalna i inne emocje o pozytywnym znaku(nie można też wykluczyć filokreatywnego wpływu emocji negatywnych)

• nie można wykluczyć że czynnikiem sprzyjającym twórczość jest po prostu pobudzenie emocjonalne w tym przypadku nie zadziała prawo Yerksa -Dodsona;

-być może niski stan pobudzenia sprzyja, ponieważ zmniejszony poziom mobilizacji organizmu osłabia działanie wewnętrznej autocenzury, umożliwiając akceptację nowych pomysłów

• wysoki sprzyja tworzeniu licznych kojarzeń w sieci semantycznej, zwiększając prawdopodobieństwo skojarzeń nietypowych

• emocje pozytywne przypuszczalnie ułatwiają nam przejście na bardziej abstrakcyjny poziom wiedzy pojęciowej-łatwej dostrzegamy wtedy podobieństwa i częściej kojarzymy odległe fakty

• pozytywne emocje prawdopodobnie ułatwiają dostęp do zasobów pamięci trwałej

• podwyższony nastrój pomaga w tworzeniu dużej liczby pomysłów, ale nie ma związku z podnoszeniem ich jakości( w odniesieniu do problemów otwartych; w wypadku problemów zamkniętych; wymagających wglądu procesom intelektualnym sprzyja raczej nastrój obniżony)

• Heinzen wyróżnił 2 typy twórczości:

-proaktywną - ma charakter dążeniowy, polega bowiem na korzystaniu z dostrzeżonych możliwości działania, jest motywowana czynnikami wewnętrznymi i sterowana pozytywnymi emocjami (rzadsza)

-reaktywną - ma charakter unikowy, ponieważ polega na reagowaniu na pojawiający się problem; jest motywowana czynnikami zewnętrznymi ( kary lub negatywne konsekwencje nierozwiązania problemu ); sterowana emocjami negatywnymi, głównie lękiem

• hipoteza, jakoby twórczość była odpowiedzią na frustracje ( zablokowanie działań ukierunkowanych na cel ) jest raczej wątpliwa

• badania Heinzena wskazują, że pracom twórczym sprzyja najbardziej umiarkowany poziom frustracji

3. Emocje kierujące procesem twórczym

• Gordon opisał tzw. Reakcję hedoniczną, czyli pozytywny afekt, odczuwany wtedy, gdy zbliżamy się do rozwiązania problemu lub do wytworzenia istotnych półproduktów procesu twórczego ( ciepłe uczucie, że ma się rację )

• Nęcka uznał, że tego rodzaju afekt może leżeć u podstaw jednej ze strategii twórczego myślenia, zwanej strategią ukierunkowującej emocji - szczególnego rodzaju informacja udzielana procesom poznawczym przez procesy afektywne

• może się również pojawić „zimne przeczucie”, że jest się w błędzie

• eksperyment Blatta: w procesie rozwiązywania problemów wzrost fizjologicznych wskaźników pobudzenia emocjonalnego nieco wyprzedza kluczowe momenty tego procesu, np. wgląd

• badania Metcalfe: subiektywne odczucie ciepła dobrze odpowiada obiektywnej bliskości rozwiązania w wypadku problemów trywialnych, czyli wymagających użycia posiadanej wiedzy; w problemach otwartych odczucie ciepła pojawia się tuż przed rozwiązaniem, ale zwiastuje raczej porażkę niż sukces

• Jausovec stwierdził, że przeskoków emocjonalnych, polegających na zmianie oceny z ciepło na zimno lub odwrotnie było znacznie więcej w wypadku problemów wymagających wglądu

4. Emocjonalne koszty twórczości

• Możliwości twórcze człowieka są zazwyczaj znacznie większe, niż rzeczywiste osiągnięcia, może to wynikać z działania licznych i bardzo silnych bloków hamujących ekspresję twórczego potencjału, np. działanie sztywnych nastawień, społeczne otoczenie twórcy a przede emocjonalne koszty twórczości

-płacimy przede wszystkim lękiem przed odrzuceniem, przed oceną, przed samotnością, przed przekroczeniem granicy normalności; płacimy również częstymi, gwałtownymi zmianami nastroju

-do emocjonalnych kosztów twórczości należy też zaliczyć konieczność ponoszenia ryzyka; twórczość wymaga przede wszystkim przeciwstawiania się tłumowi, czyli wyboru własnej ścieżki

5. Motywacja a procesy twórcze

• Wyniki badań nad wpływem nagród za aktywność twórczą nie dają jednoznacznych odpowiedzi na pytania o wpływ nagród na intensywność i jakość tworzenia ( ilościowo rzecz ujmując dominuje dziś pogląd o szkodliwym wpływie nagród na tworzenie )

• Badania Amabile - oczekiwanie zewnętrznej oceny obniża jakość wykonywanych kolaży, chyba że osoby badane otrzymują jasną instrukcję jak je wykonać

• Nagroda może mieć pozytywny skutek w wypadku zadań dość dobrze określonych, wymagających wykonania jasno zdefiniowanych i dobrze wyuczonych czynności

• hipoteza nadmiernego uzasadniania: jeśli aktywność twórcza może być skutecznie motywowana przyjemnością, skłonnością do zabawy, ciekawością, zewnętrzne powody aby się jej oddawać są zbędne, tworzą tak zwane nadmierne uzasadnianie, mogące zniszczyć motywację wewnętrzną

• produktywność naukowa laureatów Nobla zwykle znacząco spada po otrzymaniu nagrody

• nagrody prawdopodobnie nie mają znaczenia w przypadku dojrzałych, wybitnych twórców, mogą jednak zaszkodzić w rozwoju potencjału twórczego dzieci i młodzieży

6. motywacja samoistna - czerpanie satysfakcji z nagród zawartych w samej czynności; prototypem takich czynności jest niewątpliwie zabawa

• twórczość jako dojrzała forma zabawy

-Csikszentmihalyi wprowadził pojęcie fali zwane również doświadczeniem autotelicznym, to jest subiektywne doznanie złożone z takich emocji jak podniecenie, radość, zaciekawienie; płynne i kompetentne wykonanie skomplikowanych czynności bez objawów znudzenia, zmęczenia i zniechęcenia; warunkiem jest równowaga między poziomem kompetencji a poziomem wymagań / trudności zadania; znajdowanie się poza nudą i lękiem, czyli „na fali”

• zaciekawienie motywuje nas do stawiania pytań i uporczywego poszukiwania odpowiedzi na działanie bodźców nowych, niespójnych, złożonych, nieregularnych

• można eksperymentalnie wzbudzać motywację samoistną

7. potrzeba wykazania własnej wyższości nad rywalami raczej nie sprzyja twórczości, natomiast potrzeba osiągnięcia coraz wyższego poziomu mistrzostwa w danej dziedzinie może być bardzo wspomagająca ( motywacja hubrystyczna - dążenie do przekraczania własnych osiągnięć na wybranym polu )

• aktywność twórcza uwarunkowana jest wieloma motywami działającymi łącznie, przy czym wzajemne proporcje motywów różnego typu mogą się zmieniać, między innymi wraz z kolejnymi etapami indywidualnego rozwoju twórcy lub etapami procesu twórczego