„Psychologia emocji” r. 37

Rozwój złości i wrogich interakcji

Wśród teoretyków emocji nie ma zgody co do tego, czy złość stanowi emocję podstawową, czy też można ją wyróżnić z bardziej ogólnego stanu dyskomfortu.

Złość pełni wiele funkcji przystosowawczych

• organizuje i reguluje wewnętrzne procesy fizjologiczne i psychiczne związane z samoobroną i dominacją, a także z kontrolowaniem zachowań społecznych i interpersonalnych

Emocje takie jak złość mają dostarczać gotowych repertuarów działania.

• Złość sygnalizuje coś ważnego o relacjach jednostki ze środowiskiem i wpływa na reakcję podmiotu na sytuację - reakcję, która może się okazać mniej lub bardziej przystosowawcza, na krótką lub długą metę

• Złość reguluje zachowania interpersonalne, a zarazem jest regulowana w kontekście interpersonalnym w trakcie socjalizacji przez opiekunów, rówieśników itd.

Złość u niemowląt:

Kwestia czy niemowlęta okazują odrębne negatywne emocje, a nie tylko uogólnioną reakcję dyskomfortu, jest przedmiotem ożywionej dyskusji.

Metody kodowania odrębnych negatywnych emocji to MAX i AFFEX (stawiano zarzuty, że są nietrafne).

Pierwsze wyraźne formy wyrażania emocji pojawiają się ok. 4 miesiąca życia. W 7.miesiącu ekspresja złości jest już kierowana do postaci społecznych.

Adaptacyjne znaczenie złości zostało wykazane w serii badań nad uczeniem przez warunkowanie u zdrowych niemowląt (Lewis).

Zredukowana ekspresyjność emocjonalna obniża u dzieci skuteczność radzenia sobie ze środowiskiem.(badania przeprowadzane na dzieciach,które w życiu płodowym były narażone na działanie kokainy).

Złość ma związek z dziecięcymi próbami zapanowania nad środowiskiem fizycznym i prowokuje u dzieci zastosowanie strategii, które spełniają funkcje regulacyjne i przyczyniają się do rozwiązania problemu. Złość u niemowląt może też służyć jako sygnał społeczny i mobilizować opiekuna do reakcji, która pomoże dziecku złagodzić dyskomfort.

Pojawienie się zdolności lokomocyjnych u dziecka zmienia jego wizerunek w oczach rodziców-zaczynają oni wówczas spostrzegać niemowlę jako niezależne, odpowiedzialne i pełne złości. Co więcej, od tej pory rodzice częściej donoszą o własnej złości na dzieci. Rodzice zaczynają wtedy socjalizować wyrażanie złości. Chociaż dzieci dowiadują się, że złość nie zawsze przynosi pożądany efekt, to przekonują się, że emocja ta skutecznie pomaga w osiąganiu celów instrumentalnych.

Kolejnym mechanizmem socjalizacji jest ekspozycja na złość, którą dorośli wyrażają między sobą nawzajem. Już 3-miesięczne niemowlęta reagują w zróżnicowany sposób na naturalne przejawy emocji- m.in.złości-u matki, a 5-miesięczne inaczej reagują na pozytywnie i negatywnie brzmiące słowa.

Z dzienników matek wynika, że już 12 miesięczne dzieci, które są świadkami cudzych interakcji ze złością, mogą się wpatrywać w uczestników interakcji albo „zamierać”, mieć zatroskaną minę lub płakać.

Dzieci w wieku przedszkolnym:

• w tym okresie dzieci nadal uczą się koordynować własne cele z celami innych ludzi, a otoczenie oczekuje od nich coraz większej kontroli nad złością

• język pozwala na wyrażanie emocji w nowej formie

• jednak przedszkolaki mają stosunkowo niewielką kontrolę nad okazywaniem własnych emocji

• zarówno w warunkach naturalnych jak i laboratoryjnych okazuje się, że negatywny afekt w kontekście interakcji rodzic-dziecko wiąże się ze słabymi wynikami dziecka

• umiejętność regulowania emocji jest dla dziecka w tym wieku elementem przygotowania do interakcji z rówieśnikami. Z drugiej strony sami rówieśnicy mogą wywoływać i socjalizować złość u dziecka

• u dzieci w tym wieku negatywne emocje są powiązane z agresywnymi reakcjami

• to czas, w którym rodzina i rówieśnicy nakładają na dziecko ogromne wymagania dotyczące regulowania emocji i wyrażania ich w sposób konstruktywny społecznie

• niektóre dzieci zaczynają jednak przejawiać trudności z radzeniem sobie z emocjami

Rodzice socjalizują także złość dzieci, regulując ekspozycję dziecka na sytuacje złości. Dzieci, niezależnie od wieku, na złość dorosłych reagują stresem i pobudzeniem emocjonalnym. Wystawianie na nasycone złością interakcje między dorosłymi może uwrażliwiać dzieci na złość i zwiększać u nich skłonność do agresji.

Konflikt, który zostaje rozwiązany, powoduje mniejszy rozstrój emocjonalny dziecka.

Złość u dzieci bada się także poprzez przedstawianie im hipotetycznych sytuacji. Prezentuje się sytuację wywołującą złość i pyta jak dziecko by zareagowało.

Wiek szkolny:

• w wypadku wyrażania złości i smutku dzieci oczekują bardziej negatywnych reakcji rówieśników niż rodziców i donoszą, że w towarzystwie kolegów zwracają większą uwagę na reguły okazywania niż w obecności rodziców

• uczniowie wspominają o znacznie częstszym maskowaniu złości w porównaniu do innych emocji

• spostrzegają złość jako trudną do kontrolowania i stwierdzają u siebie mniejszą skuteczność w opanowywaniu złości niż w opanowywaniu smutku.

• złość skłania dzieci do koncentrowania się na celach instrumentalnych i przywiązywaniu mniejszej wagi do sympatii rówieśników. Wydaje się ponadto, że dzieci mniej akceptowane/agresywne są bardziej podatne na wpływ gniewnego nastroju i mniej zdolne do samoregulacji nastroju

• badania wykazują istnienie różnic indywidualnych w zdolnościach do radzenia sobie ze złością i sytuacjami prowokacji.

1