Światowe sieci obszarów chronionych
Sieć obszarów wodno-błotnych o znaczeniu światowym (obszary ramsarskie)
Idea tworzenia sieci obszarów chronionych - Konwencja Ramsarska
(podpisana w 1971 r., weszła w życie w 1975 r.)
Zaczątek pierwszej sieci - ok. 20 obszarów zgłoszonych przez 18 państw w 1974 r.
Początek roku 2007 - 1636 obszarów wodnych i błotnych o łącznej powierzchni 145,7 mln km2.
Wetland International (z siedzibą w Holandii) - kontrola nad współpracą państw w zakresie ochrony mokradeł.
Współpraca: organizacje pozarządowe: IUCN, WWF, BirdLife International
Dzięki nim utworzono Fundusz Ochrony Obszarów Wodno-Błotnych.
IUCN - The world conservation union
Obszary Ramsarskie w Polsce:
Biebrzański Park Narodowy, 59 223 ha, 1995;
Narwiański Park Narodowy, 7350 ha, 2004;
Poleski Park Narodowy, 9762,3 ha, 2004;
Słowiński Park Narodowy, 32 744,03 ha, 1995;
Wigierski Park Narodowy, 14986,2 ha, 2004;
Park Narodowy „Ujście Warty”, 4235 ha, 1984;
Rezerwat Przyrody Jezioro Drużno, 3021,6 ha, 2004;
Rezerwat Przyrody Jezioro Karaś, 815 ha, 1984;
Rezerwat Przyrody Jezioro Łuknajno, 710 ha, 1977;
Rezerwat Przyrody Jezioro Siedmiu Wysp, 995 ha, 1977;
Rezerwat Przyrody Jezioro Świdwie, 981 ha, 1984;
Rezerwat Przyrody Stawy Milickie, 5324 ha, 1995;
Subalpejskie Torfowiska w Karkonoskim Parku Narodowym, 40 ha, 2004.
Sieć Rezerwatów Biosfery
Rezerwat biosfery jest obszarem chronionym o randze międzynarodowej, nadanej mu przez Radę Koordynacyjną Programu UNESCO MAB Człowiek i Biosfera (Man and the Biosphere Program).
Program MAB zainicjowany w 1968 roku na konferencji UNESCO poświęconej biosferze, formalnie powołany w 1970 r., przez konferencję generalną tej organizacji.
Cel: opracowanie i wdrożenie międzynarodowego programu badań interdyscyplinarnych, których wyniki byłyby podstawą ochrony i racjonalnego użytkowania zasobów biosfery.
Miejscem realizacji badań miały być rezerwaty biosfery, zawierające w swoich granicach ekosystemy reprezentatywne dla głównych biomów na Ziemi.
Wg klasyfikacji i nazewnictwa Udvardy'ego (1975) są to:
wilgotne lasy tropikalne
deszczowe (mgliste) lasy strefy subtropikalnej i umiarkowanej
lasy iglaste strefy umiarkowanej
suche lasy tropikalne
lasy liściaste strefy umiarkowanej
wiecznie zielone lasy i zarośla twardolistne
pustynie i półpustynie gorące
pustynie i półpustynie kontynentalne
tundry i pustynie arktyczne (zimne)
sawanny tropikalne
stepy strefy umiarkowanej
strefy górskie
wyspy
jeziora
Struktura rezerwatu biosfery:
strefa centralna (core zone) - zasadniczy obszar ochrony przyrody, powinna zawierać naturalne lub mało zmienione ekosystemy;
główna funkcja: ochrona krajobrazów, ekosystemów, różnorodności gatunkowej i genetycznej
strefy buforowe (buffer zone) - służą prowadzeniu badań naukowych, edukacji, wypracowywaniu nowych form ochrony przyrody i promowaniu form gospodarowania zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju.
W Polsce strefę centralną rezerwatu przyrody mogą tworzyć parki narodowe lub rezerwaty przyrody ze ścisłą ochroną ekosystemów, strefy buforowe - parki krajobrazowe, użytki ekologiczne, rezerwaty przyrody z czynną ochroną ekosystemów lub gatunków, obszary chronionego krajobrazu.
Początek tworzenia międzynarodowej sieci rezerwatów przyrody - 1976 r.
Do 2007 roku utworzono 483 rezerwaty biosfery w 102 krajach (najwięcej, 243, w Europie).
Rezerwaty biosfery w Polsce:
„Babia Góra” (Babiogórski PN), 1976;
„Białowieża” (Białowieski PN), 1976;
„Słowiński” (Słowiński PN), 1976;
„Jezioro Łukajno” (rezerwat przyrody „Jezioro Łukajno”), 1976;
„Karkonosze” (polsko-czeski, po stronie polskiej Karkonoski PN), 1992;
„Karpaty Wschodnie” (polsko-słowacko-ukraiński, po stronie polskiej Bieszczadzki PN, PK Doliny Sanu, Ciśniańsko-Wetliński PK, Wschodniobeskidzki OChK);
„Tatry” (polsko-słowacki, po stronie polskiej Tatrzański PN), 1992;
„Puszcza Kampinoska” (Kampinoski PN i jego otulina), 2000;
„Polesie Zachodnie” (m.in. Poleski PN), 2002.
Sieć Światowego Dziedzictwa (World Heritage Network)
Jej początki sięgają lat 70-tych XX wieku i są efektem wdrażania konwencji paryskiej.
Jest to sieć międzynarodowej rangi obiektów, reprezentujących Dziedzictwo Światowe (bez powiązań natury funkcjonalnej).
Status światowego dziedzictwa ludzkości mogą uzyskać:
pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej
poszczególne ekosystemy i ich kompleksy
fragmenty regionów biogeograficznych (wielkie obszarowo)
Obecnie (dane z 2007 roku) sieć to 830 obiektów:
644 kulturowe (np. kościoły skalne w Lalibeli, kopalnia soli w Wieliczce),
162 przyrodnicze (np. Jezioro Bajkał, Kraina Laponii w Szwecji),
24 „mieszane” (osady Indian na płaskowyżu Mesa Verde).
Obiekty Dziedzictwa Światowego w Polsce:
Białowieski Park Narodowy (wspólnie z Białorusią), 1977;
Stare Miasto w Krakowie, 1978;
Zabytkowa kopalnia soli w Wieliczce, 1978;
Obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau, 1979;
Stare Miasto w Warszawie, 1980;
Stare Miasto w Zamościu, 1992;
Średniowieczny zespól miejski Torunia;
Zamek krzyżacki w Malborku, 1997;
Kalwaria Zebrzydowska, 1999;
Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy, 2001;
Drewniane kościoły południowej Małopolski (Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa, 2003;
Park Mużakowski nad rzeką Nysą (wspólnie z Niemcami), 2004.
Europejskie sieci obszarów chronionych
Natura 2000 - sieć obszarów chronionych wyznaczonych we wszystkich państwach należących do UE w celu stworzenia szans przetrwania flory i fauny Europy, zwłaszcza dzięki ochronie ginących lub zagrożonych siedlisk przyrodniczych.
Istotą koncepcji jest integracja ochrony gatunków i biotopów z gospodarczą działalnością człowieka - realizacja zasad zrównoważonego rozwoju państw i społeczeństw.
Podstawę prawną sieci Natura 2000 stanowią dwa akty prawne:
Dyrektywa Ptasia (Dyrektywa Rady 79/049/EWG z 2 kwietnia 1979 roku o ochronie dzikich ptaków)
Dyrektywa Siedliskowa (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory).
Uzupełnieniem dyrektyw są decyzje Komisji Europejskiej, dotyczące metodycznych i formalnych aspektów wdrażania koncepcji Natura 2000 oraz zakazów i nakazów związanych z ochroną dzikiej flory i fauny w Europie.
Europejska sieć Ekologiczna EECONET (European Ecological Network)
Pomysł powstał w Holandii w 1990 r., a w 1992 r. Rada Europy przyjęła go jako ideę paneuropejskiego systemu ochrony dziedzictwa przyrodniczego krajów Wspólnoty Europejskiej.
Cele utworzenia EECONET-u:
Ustanowienie przestrzennie spójnej sieci obszarów przyrodniczo najcenniejszych (najmniej przekształconych), które odzwierciedlają specyfikę i różnorodność przyrodniczą Europy;
Wzmocnienie ochrony zagrożonych gatunków i siedlisk, m.in. przez stworzenie warunków migracji i zachowania różnorodności genetycznej;
Wypracowanie ogólnoeuropejskiej strategii ochrony najbardziej naturalnych ekosystemów i krajobrazów oraz strategii zahamowania dalszego wymierania gatunków;
Opracowanie dla kontynentu europejskiego mapy sieci ekologicznej, która zobrazuje przyrodnicze walory Europy i uświadomi zakres odpowiedzialności poszczególnych krajów i Wspólnoty Europejskiej za ich przetrwanie.
EECONET składa się z obszarów węzłowych i korytarzy ekologicznych (np. naturalne lub mało zmienione doliny dużych rzek) oraz obszarów wymagających unaturalnienia (np. intensywnie nawożone łąki).
Obszary sieci EECONET wyznaczane są na poziomach: lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym.
W Polsce wyróżniono 46 obszarów węzłowych o randze międzynarodowej i 28 rangi krajowej.
Emerald
Istotny element wdrażania konwencji Berneńskiej (konwencja o ochronie gatunków dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk).
Zasięg: cała Europa oraz kraje północnoafrykańskie (Maroko, Algieria, Tunezja, Senegal).
Paneuropejska sieć ekologiczna PEEN (Pan-European Ecological Naetwork)
Jest to główny element Paneuropejskiej Strategii Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej.
Decyzja - konferencja europejskich ministrów ochrony środowiska, Sofia, 1995.
Akces do tworzenia sieci zgłosiło ponad 50 państw, również pozaeuropejskich (m.in. Kanada, USA, Izrael, Gruzja, Armenia, Tadżykistan, Uzbekistan).
Bałtycki System Obszarów Chronionych - BSPA (The Baltic Sea Protection Areas)
Jest to inicjatywa Grupy ds. Ochrony Przyrody i Różnorodności Biologicznej Komisji Helsińskiej. Projekt zakłada wstępną listę 62 obszarów (co najmniej 1000-hektarowych) na terenie państw nadbałtyckich i przylegających wód terytorialnych.
W Polsce:
Nadmorski Park Krajobrazowy
Rezerwat Kępa Redłowska
Park Krajobrazowy Mierzeja Wiślana
Cele:
ochrona unikatowych ekosystemów w basenie Morza Bałtyckiego
ochrona skrajnie zagrożonych gatunków
monitoring biologiczny
monitoring fizycznych i chemicznych parametrów środowiska
PAN-Parks (Protected Area Network of Parks)
elitarna sieć parków narodowych w Europie, wybranych według określonych zasad I kryteriów.
Inicjatywa WWF i holenderskiej firmy turystycznej „Molecaten Groep”, 1996.
W Polsce do tej sieci należy Bieszczadzki PN (do tej pory 8 parków).
Europejski Dyplom Obszaru Chronionego
Dyplom przyznawany przez Radę Europy od 1965 r. w dowód uznania dla przyrodniczej wartości obszarów naturalnych i półnaturalnych, ich znaczenia dla ochrony biologicznej, geologicznej lub krajobrazowej różnorodności Europy oraz stosowanych metod ochrony.
Dotychczas: 60 obszarów w 23 krajach, m.in. Białowieski PN i Bieszczadzki PN.