PRAWO SPADKOWE

(by wykłady dr Góreckiego)

Wstęp

1. Normy prawa spadkowego także poza k.c.

• Konstytucja

• Ochrona prawa dziedziczenia

• Każdy ma prawo dziedziczenia (nie występują w polskim prawie osoby pozbawione prawa dziedziczenia)

2. Cele prawa spadkowego:

1. Jasne wskazanie losu majątku zmarłej osoby fizycznej

• Sprzyja to bezpieczeństwu obrotu

2. Ma umacniać więzi rodzinne

3. Ma mobilizować do gromadzenia majątku

4. Daje możliwość realizacji swoich planów po śmierci

3. Stosowanie prawa spadkowego w czasie i przestrzeni:

• Art. 51 przepisów wprowadzających k.c. - stosuje się PRAWO OBOWIĄZUJĄCE W CHWILI ŚMIERCI SPADKODAWCY (dla testamentu - w chwili sporządzenia testamentu)

• Od 1 I 1947r. do 31 XII 1964r. - dekret prawo spadkowe

• Przed 1 I 1947r. - przepisy pozabiorcze

• W zasadzie stosuje się prawo właściwe ze względu na obywatelstwo zmarłego

4. Sposoby stwierdzenia śmierci:

1. Akt zgonu (kierownik urzędu stanu cywilnego)

• Na podstawie zaświadczenia lekarskiego

• Określona jest data śmierci

2. Sądowe stwierdzenie zgonu

• Można się opierać na dowolnych dowodach

• Określa się datę śmierci najbardziej prawdopodobną

3. Orzeczenie o uznaniu za zmarłego

• Gdy śmierć nie jest pewna

• Sąd określa datę śmierci

• Gdy brak podstaw faktycznych to pierwszy dzień terminu z upływem którego stwierdzenie to stało się możliwe

• Domniemanie jednoczesności śmierci osób które zginęły w tych samych okolicznościach

• Jest do domniemanie usuwalne

5. Prawo spadkowe zajmuje się jedynie losem majątku osoby fizycznej

Spadek

1. Nie cały majątek zmarłego wchodzi do spadku choć taka jest zasada

• Spadek to aktywa i pasywa

2. Kryteria rozróżnienia co wchodzi do spadku

1. Tylko prawa i obowiązki prywatnoprawne należą do spadku

• Ale to nie oznacza, że obowiązki publicznoprawne nie obciążają spadkobierców

• Art. 97 i nast. ordynacji podatkowej - spadkobiercy podatnika przejmują majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy (ale obowiązki te organ musi stwierdzić decyzją)

• Obowiązki karnoprawne nie obciążają spadkobierców

2. Tylko prawa i obowiązki majątkowe należą do spadku

• Niemajątkowe wygasają wraz ze śmiercią spadkodawcy

• Np. prawo do dóbr osobistych, prawo żądania rozwodu itp.

• Ale roszczenia majątkowe do ochrony praw niemajątkowych mogą podlegać dziedziczeniu (np. zadośćuczynienie z art. 435 k.c.)

3. Art. 922 § 2 k.c. - nie wchodzą do spadku prawa ściśle związane z osobą zmarłego

4. Art. 922 § 2 k.c. - prawa przechodzące na oznaczone osoby niezależnie czy są spadkobiercami

• 
  Za pomocą sukcesji singularnej

3. Skład spadku:

• AKTYWA

1. Prawa rzeczowe (te które nie wygasają ze śmiercią uprawnionego)

• Ale hipoteka czy zastaw wraz z wierzytelnością

• Służebności gruntowe wraz z gruntem władnącym

2. Prawa obligacyjne (poza wyjątkami - np. umowa o dzieło)

3. Uprawnienia kształtujące (pierwokupu, odkupu, odstąpienia od umowy, odwołania darowizny)

Niezbywalne ale dziedziczne

4. Ekspektatywy

5. Posiadanie (chociaż nie jest prawem)

6. Pieniądze

• PASYWA

1. Długi zaciągnięte przez spadkodawcę a nie wygasające wraz ze śmiercią

• Co do zasady wchodzą do spadku

2. Długi powstające w związku ze śmiercią (art. 922 § 3 k.c.)

• Zapisy i polecenia

• Zachowki

• Koszty pogrzebu

• Koszty postępowania spadkowego

• Art. 923 k.c. (prawo małżonka i bliskich do dalszego zamieszkiwania przez 3 miesiące)

• Art. 938 k.c. (świadczenie na rzecz dziadków spadkodawcy o ile są w niedostatku)

Mechanizm dziedziczenia

1. SPADEK RPZECHODZI NA SPADKOBIERCÓW EX LEGE W CHWILI ŚMIERCI SPADKODAWCY

• Niezależnie od ich woli i wiedzy

• Mogą go później odrzucić

• W drodze sukcesji uniwersalnej

• Z chwilą śmierci:

1. Otwarcie spadku (= moment pojawienia się spadku)

2. Przejście na spadkobiercę

2. Zdolność dziedziczenia:

1. Istnienie w chwili śmierci spadkodawcy podmiotu mającego być spadkobiercą

• Wyjątki (art. 927 k.c.)

• Nasciturus ma warunkową zdolność dziedziczenia (o ile narodzi się żywy)

• Fundacja o ile wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu

• Zmarli jednocześnie nie mogą po sobie dziedziczyć

2. Wyłączenia zdolności dziedziczenia

(W PRAWIE POLSKIM TYLKO WYŁĄCZENIA WZGLĘDNE = po oznaczonej osobie)

Ze względu na niegodność dziedziczenia

• Przesłanki (enumeratywne):

1. Umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy

2. Naruszenie swobody testowania (niekoniecznie we własnym interesie)

3. Umyślne ukrycie, zniszczenie, podrobienie lub przerobienie testamentu
   (+ świadome skorzystanie z przerobienia/ podrobienia)

• Domagać może się każdy kto ma interes (niekoniecznie majątkowy)

• Powództwo do sądu cywilnego w trybie procesowym (⇒ nie można zarzutu podnieść przy okazji postępowania o nabycie spadku)

• Do czasu zakończenia postępowania o uznaniu za niegodnego trzeba zawiesić postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku

• Nie można orzec niegodności gdy:

1. Doszło do przebaczenia

2. Upływ czasu

• 1 rok od dowiedzenia się o przyczynie niegodności (nie biegnie przed śmiercią spadkodawcy)

• 3 lata od otwarcia spadku

• skutki orzeczenia niegodności - traktujemy spadkobiercę tak jakby umarł przed dożyciem otwarcia spadku

3. Tytuły dziedziczenia:

1. Testament ⇒ dziedziczenie testamentowe - pierwszeństwo

2. Ustawa (tak naprawdę stosunki rodzinne) ⇒ dziedziczenie ustawowe

Dziedziczenie ustawowe

1. Gdy:

1. Brak testamentu

2. Testament wprawdzie istnieje ale:

1. Nieważny

2. Skutecznie odwołany

3. W jego treści brak spadkobierców

4. Żaden ze wskazanych nie chce/ nie może dziedziczyć

2. Dziedziczenie jednocześnie testamentowe i ustawowe:

1. Powołano spadkobierców tylko do części spadku

2. Jeden z kilku spadkobierców testamentowych nie chce/ nie może dziedziczyć a zwolniony przez niego udział nie zostaje objęty ani przez podstawienie ani przez przyrost

3. Spadkobiercą testamentowym jest cudzoziemiec nienależący do kręgu spadkobierców testamentowych (nieruchomość dziedziczy po zezwol. MSWiA) i nie uzyska zezwolenia na dziedziczenie nieruchomości

3. Krąg spadkobierców ustawowych:

I grupa	małżonek + zstępni
II grupa	(gdy brak zstępnych/ nie dziedziczą) małżonek, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa, dziadkowie, pasierb
III grupa (spadkobiercy konieczni)	gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkobiercy. Skarb Państwa (gdy tego miejsca nie można ustalić lub gdy mieszkał ostatnio za granicą)

Dziedziczenie przez którąś grupę wyłącza dziedziczenie przez następne




4. Wyłączenie dziedziczenia małżonka:

1. Małżeństwo ustało

2. Małżonkowie w separacji sądowej

3. Przed śmiercią małżonek złożył pozew o rozwód z winy małżonka a w postępowaniu procesowym dowiedzie się jego winy (nie musi być wyłączna)

4. Unieważnienie małżeństwa po śmierci

5. 
   Spadkobiercy zmarłego mogą wnieść powództwo o ustalenie, że udziały w majątku wspólnym nie są równe

5. Przedmioty urządzenia domowego - art. 939 k.c.

• Jeżeli przed śmiercią wspólne pożycie to przypadają one z mocy prawa małżonkowi

• Chyba, że zstępni mieszkali razem ze spadkodawcą

6. Przysposobieni:

dzioedziczenie	Przysposab/ przysposob. + zstępni	Po krewnych przysposabiaj.	Po własnych krewnych
Całkowite	TAK	TAK	NIE
niepełne	TAK	NIE	TAK

Dziedziczenie testamentowe

1. Testament to:

1. Dokument w którym testator dysponuje majątkiem

2. Czynność prawna w której testator rozrządza majątkiem na wypadek śmierci

2. Tylko testamentem można rozrządzać na wypadek śmierci

• Stąd nie trzeba koniecznie powołać spadkobiercy

• 
  Stąd niektórzy widzą zakaz czynności prawnych na wypadek śmierci
  (np. zakaz darowizn na wypadek śmierci)

Ich skutki uzależnione od przeżycia jednej osoby przez drugą

• BŁĄD BO TO NIE ROZRZĄDZENIE MAJĄTKIEM A JEDYNIE JEGO SKŁADNIKIEM

• Są dopuszczalne o ile nie naruszają interesów wierzycieli spadkowych

3. Zasada swobody testowania

• ograniczenia

1. Zakaz powoływania spadkobierców od warunku lub terminu

2. Zakaz podstawienia powierniczego

3. Nie można przesądzić co konkretnie komu przypadnie (wola testatora nie wiąże sądu i spadkobierców)

4. Nie można pozbawić małżonka i dzieci prawa do zamieszkiwania przez 3 miesiące w mieszkaniu zmarłego

4. Cechy testamentu:

1. Czynność prawna jednostronna

• Nie jest do nikogo kierowany

• Zakaz testamentów wspólnych

• Zakaz testamentów korespektywnych (których treść zależy od treści innego)

2. 
   Zawiera on rozrządzenia (NIE ROZPORZĄDZENIA)

Stają się rozporządzeniami z chwilą śmierci

3. Czynność prawna mortis causa

4. Czynność prawna osobista - tylko osobiście sporządzony

5. Formalizm

6. Odwołalny - można odwołać do chwili śmierci

5. Przesłanki ważności testamentu:

1. Zdolność testowania - osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych

2. Występowanie woli testowania (animus testandi) - testujący musi mieć świadomość, że dokonuje dyspozycji na wypadek śmierci (nie projekt itp.)

3. Brak wad oświadczenia woli:

1. Stan wyłączający świadome podjęcie i wyrażenie woli

2. Błąd - każdy błąd

3. Groźba - każda groźba

• Ich skutkiem bezwzględna nieważność testamentu

• Ale trzeba istnienie tej wady dowieść, żeby testament stał się bezskuteczny

• W ciągu 3 lat od dowiedzenia się o sporządzeniu testamentu (nie biegnie on przed otwarciem spadku)

• Ale maks. 10 lat od otwarcia spadku

4. Treść testamentu

5. Dochowanie odpowiedniej formy

6. Formy testamentu:

	Testamenty zwykłe	Testamenty szczególne
Możliwość sporządzenia	W każdym czasie	Tylko w szczególnych okolicznościach
Czas ważności	Ważne bez ograniczeń (od sporządzenia do śmierci)	Ważne tylko 6 miesięcy od ustania szczególnych okoliczności




Formy testamentów

Testamenty zwykłe

1. Testament pisemny (holograficzny)

• 
  Warunki ważności:

1. W całości ręcznie przez testatora brak ⇒ nieważność

2. Podpis testatora pod treścią (liberalnie traktowany)

• Pod każdą modyfikacją potrzebny nowy podpis

3. Podana data sporządzenia

• Brak daty ⇒ nieważność tylko gdy:

1. wątpliwości co do zdolności testowania (np. zmarł ktoś ubezwłasnowolniony)

2. wątpliwości co do treści testamentu

3. wątpliwości co do wzajemnego stosunku kilku testamentów







2. Testament allograficzny (urzędniczy)

• Ustne oświadczenie wobec urzędnika + 2 świadków

• Urzędnikiem może być:

1. Kierownik USC

2. Sekretarz gminy lub powiatu

3. Wójt, burmistrz, prezydent miasta

4. Starosta

5. Marszałek województwa

• Na podstawie oświadczenia sporządza się protokół

• Odczytuje się

• Podpisy pod treścią (wszyscy 4)

• NIEDOSTĘPNY DLA GŁUCHYCH I NIEMYCH

• Gdy nieważny testament allograficzny z błędu urzędnika to uważa się go za ważny testament ustny

3. Testament notarialny

• W formie aktu notarialnego

• Nie potrzeba świadków

• Musi być oświadczenie woli testatora i dopiero na tej podstawie akt notarialny

• Zaleta - oryginał zawsze można odnaleźć (u notariusza)




Testamenty szczególne

1. Testament ustny

• Warunki dopuszczalności:

1. Obawa rychłej śmierci testatora (obiektywnie - według stanu zdrowia)

lub

2. Sporządzenie testamentu zwykłego niemożliwe lub szczególnie utrudnione

(liberalne podejście sądów)

⇓

np. uchybienia przy testamencie allograficznym uznaje się za testament ustny

• Ustne oświadczenie testatora wobec minimum 3 świadków (nie podlegających wyłączeniu)




Niekoniecznie głosem ale w sposób jasny i zrozumiały

• Świadkowie musza mieć świadomość, ze składany jest testament ale nie muszą byc specjalnie przywołane na świadków

• Dla ważności musi być utrwalony:

1. 
   Świadek lub osoba trzecia sporządza protokół




• Protokół musi być sporządzony w ciągu roku od oświadczenia testatora

• Może zawierać oświadczenia wielu osób, pod warunkiem że były to oświadczenia odrębne

• Treść protokołu:

1. Oznaczenie testatora

2. Miejsce

3. Czas

4. 
   Oznaczenie obecnych osób

5. Oznaczenie sporządzającego

6. 
   Treść

7. Podpisy:

• Testator + 2 świadków lub wszyscy świadkowie

2. Przez przesłuchanie świadków przez sąd

• Zeznania muszą być zgodne

• W ciągu 6 miesięcy od otwarcia spadku (wystarczy wniosek w tym terminie)

• Wszystkich świadków, wyjątkowo można poprzestać na 2 (gdy wszystkich 3) a gdy więcej niż 3 to wystarczy 3




2. Testament wojskowy

3. Testament podróżny




Treść testamentu

1. Testament zawiera:

1. Rozrządzenia majątkowe

1. Ustanowienie spadkobiercy

2. Zapis

• + ew. postanowienie, że przedmiot zapisu wchodzi do maj. wspólnego zapisobiercy i małżonka

3. Polecenie

4. Ustanowienie wykonawcy

5. Ustanowienie fundacji

6. Postanowienia niemajątkowe- nieważność testamentu nie wpływa na ich ważność

• Pogrzeb

• Opieka nad dziećmi itp.

2. Testament negatywny:

• Z porządku dziedziczenia ustawowego testator wyłącza pewne osoby

• NIE JEST TO WYDZIEDZICZENIE (bo wyłączony ma dalej prawo do zachowku)

• Jest to więc dziedziczenie testamentowe wg przepisów o dziedziczeniu ustawowym

3. Ustanowienie spadkobiercy

• Można wyznaczyć jedną osobę lub wiele

• Można określić wysokość udziałów, inaczej domniemanie, że udziały równe

• Powinien być oznaczony

• Nie wolno spadkobiercy powołać pod warunkiem lub terminem

• Traktujemy je jakby ich nie było

• Wyjątkowo może oznaczać nieważność ustanowienia spadkobiercy, gdy wykaże się że gdyby spadkobierca wiedział o zakazie warunku/ terminu to nie powołałby tego spadkobiercy



























• 
  
  
  
  NIE MOŻNA KONKRETNYM OSOBOM PRZYDZIELIĆ KONKRETNYCH AKTYWÓW (niedozwolony testament działowy)




5. 
   Zapis - przyznanie konkretnej osobie konkretnego przedmiotu (rzecz, prawo, pieniądze, zwolnienie z długu)

Każda korzyść majątkowa

• nie musi wchodzić do majątku testatora - obciąża wtedy osobę obciążoną zapisem

• można dokonać zapisu pod warunkiem i terminem (nawet zapis nieruchomości)

• obciążeni:

1. wszyscy spadkobiercy

2. niektórzy spadkobiercy

3. zapisobierca - „zapis dalszy”

• zapis ⇒ powstanie zobowiązania

• dla wykonania należy zawrzeć umowę dla skutków rzeczowych

• zapisobierca może odrzucić zapis

• zapisobierca może być uznany za niegodnego

• zapisobierca gdy obciąża go dalszy zapis to może się wstrzymać do czasu otrzymania swej korzyści

• zapis jest dziedziczny i zbywalny

• przedawnienie roszczeń z zapisu - 5 lat od ogłoszenia testamentu

• zapisobierca nie odpowiada za długi spadkowe chyba, że jest też spadkobiercą




















6. Polecenie - obowiązek nałożony na spadkobiercę lub zapisobiercę nie czyniący nikogo wierzycielem
   (jest obowiązek a nie ma możliwości dochodzenia na drodze sądowej)

• Ale z żądaniem wykonania polecenia mogą wystąpić:

1. 
   
   Pozostali spadkobiercy

2. Wykonawca testamentu

3. Prokurator gdy polecenie na cel społeczny

4. Organ gminy

• To żądanie nie na drodze sądowej (jedynie „nacisk moralny”)

• Polecenie może mieć charakter niemajątkowy

7. Ustanowienie wykonawcy testamentu - wskazanie osoby, na którą nakłada się obowiązek wykonania testamentu

• Obowiązki:

1. Realizacja rozrządzeń

2. Spłata zobowiązań

3. Ściągnięcie należności

• Wykonawca może być każda osoba zdolna do czynności prawnej

• Może złożyć w sądzie spadkodawcy oświadczenie, że zrzeka się bycia wykonawcą testamentu

• Gdy chce to z sądu zaświadczenie o byciu wykonawcą testamentu

• Po wykonaniu obowiązków przekazuje spadek spadkobiercom

• Do tego czasu zarządza spadkiem samodzielnie

• Zainteresowani mogą wnioskować do sądu o odwołanie wykonawcy

• 
  Ma prawo do wynagrodzenia (chyba, że wyraźnie w testamencie zapisano, że się nie należy)

Wynika to z odpowiedniego stosowania przepisów o zleceniu

• Wynagrodzenie wykonawcy jest długiem spadkowym

8. Ustanowienie fundacji

• Musi uzyskać osobowość prawną (wpis do KRS) w ciągu 2 lat od śmierci spadkodawcy/ fundatora

9. Postanowienie, że przedmiot zapisu wchodzi do majątku wspólnego zapisobierca i małżonka




Odwołanie testamentu

1. Sposoby odwołania:

1. Nowy testament odwołujący poprzedni (może się na tym skończyć lub zawierać nowe rozrządzenia)

• Odwołać można dowolnym testamentem

2. W sposób dorozumiały

• Przykłady

1. zniszczenie testamentu,

2. pozbawienie testamentu części warunkującej jego ważność (przekreślenie, wydarcie podpisu)

• Muszą to być działania z intencją odwołania

2. Przesłanką odwołania - pełna zdolność do czynności prawnych

Ogłoszenie testamentu (w k.p.c. art. 636 - 654)

1. Każdy kto ma cudzy testament ma obowiązek złożyć go w sądzie spadku gdy dowie się o śmierci testatora

• Sankcje:

1. Grzywny

2. Odpowiedzialności za szkody wynikłe z nieujawnienia testamentu

• Należy złożyć nawet nieważny oraz później odwołany testament

2. Gdy jest dowód śmierci testatora ⇒ ogłoszenie testamentu

• Nie zawiadamia się o terminie ogłoszenia

• Zawiadamia się o ogłoszeniu testamentu i o otwarciu spadku

Wykładnia testamentu

1. Bierze się pod uwagę subiektywne (dla testatora) znaczenie słów

2. Wykładnia in favorem testamenti ⇒ dyrektywy:

1. Interpretować by jak najwięcej postanowień dało się wykonać

2. Interpretować tak by testament utrzymać w mocy




Przyjęcie/ Odrzucenie spadku

1. Prawa i obowiązki przechodzą automatycznie z chwilą śmierci

• Ale nabycie spadku nie jest definitywne (decyzja należy do spadkobiercy)

• 
  
  6 miesięcy od DOWIEDZENIA SIĘ O TYTULE POWOŁANIA na złożenie oświadczenia
  (ale nie wcześniej niż 6 miesięcy od śmierci)

2. Można oświadczenie złożyć przez pełnomocnika

• Pełnomocnictwo Na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym

3. Jak osoby bez pełnej zdolności do czynności prawnych?

• Osoby z ograniczoną zdolności do czynności prawnych - oświadczenie przedstawiciela

+

zgoda sądu

(chyba, że przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza)

• Spór w doktrynie czy może sama osoba z ograniczoną zdolnością do cz. pr. + zgoda przedstawiciela

4. Miejsce złożenia oświadczenia:

1. U notariusza

2. W sądzie właściwym dla miejsca zamieszkania składającego

3. W sądzie spadku tylko gdy toczy się już postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku

5. Dla złożenia oświadczenia trzeba przedstawić dowód śmierci ale nie trzeba dokumentować bycia spadkobiercą

6. Sposób złożenia:

1. Ustnie do protokołu

2. W sądzie na piśmie z podpisem notarialnie poświadczonym

7. Elementy oświadczenia (art. 641 k.p.c.):

1. Imię i nazwisko spadkodawcy

2. Data i miejsce śmierci

3. Miejsce ostatniego zamieszkania

4. Tytuł powołania do spadku

5. Treść złożonego oświadczenia

6. Wskazanie innych osób, które zdaniem oświadczającego mają prawo do spadku (ale zawsze trzeba wskazać ustawowych spadkobierców z I i II grupy, nawet gdy dziedziczenie testamentowe)

• Na podstawie oświadczenia sąd spadku zawiadamia wszystkich zainteresowanych

7. Poinformować o wszystkich testamentach o jakich wie i gdzie one są (nawet nieważne i odwołane)

8. Oświadczenie musi być bezwarunkowe/ bezterminowe

• Inaczej nieważne

9. Treść oświadczenia

1. Przyjęcie proste - z nieograniczoną odpowiedzialnością za długi

2. Przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza - odpowiedzialność za długi do wysokości aktywów spadku

3. Odrzucenie spadku - tylko w całości

• Ale gdy udziały w spadku z różnych tytułów to z jednego tytułu można przyjąć a z innego odrzucić

• Np.:

1. Własny udział + udział z tytułu podstawienia

• Można odrzucić dowolny

2. Własny udział + udział z tytułu przyrostu

• Można zachować swój i odrzucić z przyrostu
  (ale odrzucenie swojego ⇒ utrata ewentualnego udziału z przyrostu)

3. Część z ustawy + część z testamentu

• Można odrzucić dowolny

10. Nie można odrzucić na korzyść konkretnej osoby

11. Odrzucenie ⇒ traktuje się odrzucającego jakby zmarł niedożywszy spadku




13. Bezczynność (brak oświadczenia) ⇒ domniemanie przyjęcia spadku wprost

• Wyjątki (niezłożenie ⇒ przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza):

1. Osoby bez pełnej zdolności do czynności prawnych w momencie otwarcia spadku

2. Istnieją podstawy do całkowitego ubezwłasnowolnienia

3. Osoby prawne

• Także S.P. lub gmina gdy to spadkobiercy testamentowi (jako ustawowi to też z dobrodziejstwem)

4. Inni spadkobiercy, gdy jeden oświadczył o przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza lub 1), 2), 3)























14. Oświadczenie nieodwołalne

• Wyjątek (1019 k.c.) - możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia pod wpływem błędu lub groźby

• Warunki:

1. Tylko przed sądem

2. Sąd weryfikuje podstawy do uchylenia

3. Jednoczesna decyzja niewadliwa o przyjęciu/ odrzuceniu

4. Sąd zatwierdza

5. W terminie rocznym od ustania błędu lub groźby

• Nie można się powoływać na brak wiedzy o długach, chyba że z należytą starannością sprawdzono, ze długów nie ma

15. Transmisja (1017 k.c.):


A † 01.03.2006r.

spadek

TRANSMITENT B - dowiedział się o śmierci A - 07.03.2006r. (termin 6 miesięcy do 07.09.2006r.)


spadek

† 17.07.2006r.

TRANSMITARIUSZ C - dowiedział się 20.07.2006r. (termin 6 miesięcy dla spadku po B do 20.01.06)

Czas na oświadczenie co do spadku po A taki sam jak co do spadku po B

(a więc od 20.01.2006r.)

• Żeby przyjąć spadek po A musi przyjąć spadek po B

16. Ochrona wierzycieli spadkobiercy (1024 k.c.):

• Podobna do Actio Pauliana

• Wierzyciele spadkobiercy mogą się domagać sądowego ubezskutecznienia oświadczenia o odrzuceniu (bezskuteczność względna)

• Można egzekucje prowadzić z tego co nie weszło w skład majątku przez odrzucenie spadku

• 6 miesięcy od dowiedzenia się o odrzuceniu (maks. 3 lata od odrzucenia)

• trzeba dowieść, że celem odrzucenia było pokrzywdzenie wierzycieli




Stwierdzenie nabycia spadku

1. Spadkobiercy musza uzyskać postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku

2. Legitymacja do wniesienia wniosku:

1. Spadkobiercy

2. Ich spadkobiercy

3. Nabywca spadku lub przedmiotu należącego do spadku

4. Wierzyciele spadkowi

5. Wierzyciele spadkobierców

3. Wniosek do sądu spadku

• Zasadniczo sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy

4. Do wniosku dołącza się dowód potwierdzający śmierć

5. W tym informacje o wszystkich wiadomych wnioskodawcy testamentach i spadkobiercach

6. Wniosek można złożyć w każdym czasie

• Ale sąd nie może wydać postanowienia wcześniej niż 6 miesięcy od otwarcia spadku

• Chyba, że wszyscy spadkobiercy złożyli oświadczenia o przyjęciu/ odrzuceniu

7. Postępowanie nieprocesowe (art. 669-679 k.p.c.)

⇓

• Nie mogą być w nim rozpoznawane sprawy procesowe:

1. O niegodność

2. O wyłączenie małżonka od dziedziczenia ustawowego

3. Roszczenia o zachowek

• 
  Wniosek

• 
  zawiadomienie wszystkich wymienionych we wniosku i wezwanie na rozprawę

• 
  rozprawa

• ogłoszenie wszystkich testamentów

• 
  sąd decyduje czy szukać innych spadkobierców

(ew. ogłoszenie w prasie i 6 miesięcy oczekiwania)

• postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku:

1. spadkodawca

2. tytuł dziedziczenia

3. spadkobiercy

4. ich udziały w spadku


+ gdy spadek otwarty do 14 II 2001 i gospodarstwo rolne w spadku

5. kto dziedziczy spadek

6. kto dziedziczy gospodarstwo rolne

8. Można stwierdzić spadek po kilku osobach

A † → B † → C † → D

9. Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku to postanowienie specyficzne

1. Jego zmiany tylko w trybie 679 k.p.c.

2. Nie może się domagać osoba zawiadomiona o postępowaniu, chyba że powołuje się na coś na co nie mogła się powołać w postępowaniu

10. Skutki:

1. Pełni funkcje legitymacyjne wobec osób trzecich

• Jest jedynym świadectwem bycia spadkobiercą

• Bez niego nie można wpisać się do k.w.

2. Chroni się dobrą wiarę osób trzecich działających w zaufaniu do postanowienia
   (nawet gdy okaże się że później zmieniono postanowienie)

• Chroni się nawet czynności darmne

3. Domniemanie, że kto w postanowieniu jest spadkobiercą

• Usuwalne tylko w ramach zmiany tego postanowienia




Odpowiedzialność za długi spadkowe

1. Długi spadkowe:

1. Te które nie wygasły ze śmiercią zmarłego

2. Długi pojawiające się po śmierci

1. Koszty pogrzebu i nagrobka

• Nie są długami spadkowymi gdy są ponoszone z innych tytułów

2. Koszty postępowania spadkowego

• Zabezpieczenie spadku

• Sporządzenie inwentarza

• Ogłoszenie testamentu

• Koszty wykonawcy, kuratora spadku

3. zapisy

4. polecenia

5. roszczenia o zachowek

6. prawo do mieszkania dla małżonka

7. roszczenia dziadków spadkodawcy

2. Odpowiedzialność za długi spadkowe:

• Obciąża wszystkich spadkobierców

• Gdy więcej - odpowiedzialność solidarna

(po dziale spadku → odpowiedzialność każdy za swoją część)

• Regres stosownie do wysokości udziału

• Wyjątkowo nie spadkobiercy

• Np. zapisobierca - za dalszy zapis lub polecenie

• Obdarowani za życia zmarłego - za zapłatę zachowku

3. Zakres odpowiedzialności spadkowej ⇐ sposób przyjęcia spadku

1. Przy przyjęciu prostym - odpowiedzialność całym majątkiem z wyjątkami:

1. Spadkobierca za zachowki odpowiada tylko sumą ponad jemu należny zachowek

2. 1031 k.c. - zapisy i polecenia tylko do wysokości aktywów spadku

2. przy przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza - tylko do wysokości aktywów

• spis inwentarza (przez komornika)

• odpowiada całym majątkiem do wysokości aktywów spadku
  (swoim majątkiem dopiero po przyjęciu spadku)

CAŁYM MAJĄTKIEM DO WYSOKOŚCI AKTYWÓW (A NIE SPADKIEM !!!)

• kolejność zaspokajania powinna być taka jak przy postępowaniu egzekucyjnym z 1025 k.p.c. (wg SN)

1. koszty egzekucyjne

2. należności alimentacyjne

3. należności z umowy o prace

4. zabezpieczone hipoteką, zastawem

• dopiero gdy na danym szczeblu więcej długów niż pozostałych aktywów to podział proporcjonalny



















Wspólność majątku spadkowego

1. Do podziału spadku wspólność ułamkowa

2. Modyfikacje przepisów o współwłasności ułamkowej:

1. Nie ma domniemania równości udziałów

2. Nie ma swobody w zbywaniu udziałów w poszczególnych przedmiotach wchodzących do spadku

• Za zgodą wszystkich zawsze skuteczne

• Nieskuteczne gdy rzecz objęta transakcją przypadnie temu, kto zgody nie wyraził











ZBYCIE UDZIAŁU W SPADKU ≠ ZBYCIE UDZIAŁU W PRZEDMIOCIE WCHODZACYM DO SPADKU

3. Zbycie udziału w spadku - po przyjęciu spadku

• Zbycie udziału/ całego spadku - forma aktu notarialnego

• Zbycie ⇒ sukcesja

• Odpowiedzialność zbywcy i nabywcy za długi i związane z udziałem jest solidarna




Dział spadku

1. Do chwili działu spadku trwa wspólność majątku spadkowego

• Od tego czasu odpowiedzialność solidarna → odpowiedzialność pro rata parta

2. Sposoby dokonania:

1. Umowny dział spadku

2. Sądowy dział spadku

3. Dział spadku = podział aktywów

• Bo podział długów reguluje ustawa

• Ale w stosunkach wewnętrznych można uregulować odpowiedzialność za długi spadkowe

(podział ten nie jest skuteczny wobec osób trzecich)

Umowny dział spadku

1. Umowa wszystkich spadkobierców

2. W dowolnej formie

• ale wymagana taka forma jak dla zbycia poszczególnych składnikach majątkowych

• np. w skład spadku: nieruchomości, użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (potrzeba aktu notarialnego)

3. W miejsce osoby, która zbyła udział w spadku wstępuje nabywca a w miejsce zmarłego jego spadkobiercy

4. Za spadkobiercę bez zdolności do czynności prawnych działa przedstawiciel ustawowy
   (za zgodą sądu rodzinnego bo to przekracza zwykły zarząd)

5. Sposoby działu umownego:

• Całość lub część

• Częściowy dział spadku nie zmienia odpowiedzialności za długi

• Pełna swoboda (nie są związani wolą zmarłego) podziału spadku

• Ale spadkobierców obowiązują zasady:

1. Trzeba zachować wartość udziału = związanie wysokością udziału

• Różnice w wartości przedmiotów wyrównywane przez spłatę

• Gdy w umowie brak spłat to można to traktować jako darowiznę

2. Obowiązek zaliczania darowizn na poczet sched spadkowych:

1. Gdy dziedziczenie ustawowe I grupy

2. Gdy taka była wola zmarłego (przy darowiźnie lub w testamencie)

• Wnukom zalicza się darowizny na rzecz ich wstępnego ale dzieciom nie zalicza się darowizn na rzecz wnuków
































Sądowy dział spadku

1. Z wnioskiem może wystąpić:

1. Spadkobierca

2. Spadkobierca spadkobiercy

3. Nabywca udziału w spadku i jego spadkobierca

2. Warunkiem - uprawomocnienie się postanowienia o nabyciu spadku

3. Tylko z ważnych powodów dział spadku nie musi być całkowity

4. Sąd ustala skład spadku, chyba że już dokonano spisu inwentarza

5. Sąd może dokonać podziału wg swego uznania ale:

1. Musi uwzględniać wysokość udziału

2. Musi zaliczać darowizny na poczet schedy spadkowej

6. Sąd może wyodrębnić nieruchomość lokalową i przyznać ją określonemu spadkobiercy

7. Orzeczenie konstytutywne

Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia

1. Umowa między spadkodawcą a potencjalnym spadkobiercą ustawowym (I i II grupy)

• Za życia spadkobiercy

2. Akt notarialny

3. Skutek ⇒ wyłączenie od dziedziczenia ustawowego

• Rozciąga się też na zstępnych zrzekającego

• Chyba, że w umowie zastrzeżenie przeciwne

• Nie powinno to dotyczyć zrzeczenia się rodziców (nie wyłącza ono dziedziczenia przez rodzeństwo)

• Skutkiem jest też utrata prawa do zachowku

4. Można nową umową (akt notarialny) ją uchylić

Zachowek

1. Ma służyć ochronie najbliższych zmarłego

2. Roszczenie pieniężne do spadkobierców

• Dochodzone w postępowaniu procesowym

3. Uprawnieni:

1. Małżonek

2. Zstępni

• Gdy ich brak - rodzicom

• Nie mają prawa do zachowku:

1. Niegodni

2. Odrzucili spadek

3. Zrzekli się dziedziczenia w umowie

4. Małżonek wyłączony od dziedziczenia (gdy był pozew o rozwód/ separację)

5. Wydziedziczeni




4. Dochodzi się go od rzeczywistych spadkobierców ale spadkobiercy musi zostać jego własny zachowek

• Subsydiarnie odpowiadają obdarowani z majątku spadkodawcy

• Począwszy od najpóźniej obdarowanego

• Odpowiadają tylko w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia

5. Roszczenie do zachowku jest zbywalne i dziedziczne

6. Przedawnienie - 3 lata od ogłoszenia testamentu

• Względem obdarowanych - 3 lata od otwarcia spadku

7. Roszczenie o uzupełnienie zachowku przysługuje również spadkobiercom ustawowym przeciw obdarowanym




Wyliczanie zachowku





















A x B x C = zachowek

1

19

PRAWA ŚCIŚLE ZWIĄZANE Z OSOBĄ ZMARŁEGO

1. Prawa służące zaspokojeniu potrzeb zmarłego

• Użytkowanie

• Renta dożywotnia

• Uprawnienia z umowy użyczenia

• Prawo do alimentów (ale wymagalne przed śmiercią raty alimentów mogą być dochodzone przez spadkobierców)

2. Prawa w których treść zależy od osobistych potrzeb uprawnionego

• Służebności osobiste

• Uprawnienia z umowy dożywocia

3. Obowiązki zależące od osobistych cech wykonującego

• Np. umowa o dzieło gdy zależy od cech wykonującego (obraz, utwór muzyczny itp.)

4. Wynikające ze stosunków prawnych opartych na zaufaniu

• Pełnomocnictwo (chyba, że inaczej postanowiono)

• Prokura (wygasa wskutek śmierci prokurenta)

• Umowa zlecenia

• Z zasady śmierć zleceniobiorcy powoduje wygaśnięcie można modyfikować w umowie

• Z zasady śmierć zleceniodawcy nie powoduje wygaśnięcia

• Umowa spółki cywilnej w pewnych przypadkach

• Można zastrzec w umowie, że miejsce zmarłego wspólnika wchodzą spadkobiercy i wskazują reprezentanta

PRAWA PRZECHODZĄCE NA OZNACZONE OSOBY

(Z KODEKSU CYWILNEGO)

1. Art. 301 § 2 k.c. - służebność mieszkania - możliwe zastrzeżenie, że będzie przysługiwać małżonkowi/ dzieciom

2. Art. 831 § 3 k.c. - suma ubezpieczenia na życie - przypada osobie oznaczonej (przez ubezpieczonego lub ogólne warunki ubezpieczenia)

3. Art. 691 k.c. - Wstąpienie w stosunek najmu po zmarłym najemcy

• Nieprzedawnialne roszczenie o wstąpienie w stosunek najmu

• Warunki

1. Zamieszkiwanie(NIE TYLKO ZAMELDOWANIE) ze zmarłym najemca w chwili śmierci

2. Osoba z kręgu z art. 691:

1. małżonek,

2. dzieci,

3. inne osoby wobec których zmarły realizował obowiązek alimentacyjny,

4. osoby we wspólnym pożyciu

• NIE: RODZICE, WNUKI, RPAWNUKI (chyba, że podpadają pod c) )

3. (Czasami) nie można mieć tytułu prawnego do innego lokalu

PRAWA PRZECHODZĄCE NA OZNACZONE OSOBY

(POZA KODEKSEM CYWILNYM)

4. Art. 55-57 prawa bankowego - środki na indywidualnym koncie bankowym (gdy jeden posiadacz konta)

• Kolejność rozdysponowania:

1. Pokrycie kosztów pogrzebu na podstawie rachunków

2. Ewentualne ściągnięcie nienależnie pobranych świadczeń rentowych i emerytalnych

3. Wykonanie dyspozycji właściciela na wypadek śmierci

• Do kwoty 20 x średnie wynagrodzenie za miesiąc poprzedzający datę śmierci

• Dla: małżonka, wstępnego, zstępnego, rodzeństwa

4. Reszta wchodzi do spadku

5. Art. 16 § 3 prawa spółdzielczego - możliwość wskazania osób, które mają przejąć udziały w spółdzielni

6. Art. 93 k.p. - odprawa pośmiertna - przysługuje małżonkowi i innym uprawnionym do renty rodzinnej

7. Art. 556 k.p.k. - odszkodowanie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub pozbawienie wolności:

• Ten kto utracił należne z mocy prawa utrzymanie

• Ten kto utracił otrzymywane utrzymanie a za odszkodowaniem przemawiają względy słuszności

8. Środki gromadzone w funduszu emerytalnym w przypadku śmierci członka funduszu

• Gdy we wspólności majątkowej to połowa środków odprowadzanych w czasie wspólności dla małżonka

• Reszta/ całość - można wskazać komu te środki mają przypaść

• Gdy dyspozycji brak lub nie można jej dokonać to wchodzi do spadku

PODZIAŁ SPADKU W RAMACH GRUP

I GRUPA

1. W częściach równych

2. Udział małżonka minimum 1/4

3. Gdy wstępny nie dożył otwarcia spadku to:

1. przypadający na niego udział przechodzi na jego zstępnych w częściach równych

2. gdy brak wstępnych to traktuje się go jakby go nie było

II GRUPA

1. ustalić udział małżonka:

1. 1/2 - gdy są inni uprawnieni w II grupie

2. 1 - gdy jest jedynym w II grupie

2. udziały dla rodziców - po 1/4 tego co zostało po obdzieleniu małżonka (= 1/8 lub 1/4)

⇓ ⇓

• jeżeli tylko jeden rodzic to poza własnym udziałem połowa udziału drugiego rodzica (= 3/8 lub 3/16)

3. rodzeństwo - po równo reszta spadku

• gdy któreś nie dożuje to jego udział w częściach równych między jego dzieci

III GRUPA

• Pierwszeństwo dla gminy ostatniego miejsca zamieszkania

• Ale gdy śmierć przed IX 2003r.to tylko Skarb Państwa

REGUŁY POSTĘPOWANIA PRZY KILKU TESTAMENTACH NIEODWOŁALNYCH

1) -1990 2) - 1995 3) - 2000 4) - 2005 ┼ - 2007

1. Brany pod uwagę w takim stopniu w jakim do pogodzenia z 1), 2) i 3)

2. Brany pod uwagę w takim stopniu w jakim do pogodzenia z 3) i 4)

3. Brany pod uwagę w takim stopniu w jakim do pogodzenia z 4)

4. Brany pod uwagę w całości

Większość doktryny uznaje,
że „wszyscy” = „wszyscy potrzebni” czyli wystarczy 3

Rozbieżne poglądy:

1. Nie powinno być zainteresowana treścią testamentu (sama lub przez bliskich)

• Więc podlega wyłączeniom jak świadek

2. Może być nim każdy

ŚWIADKOWIE (Wyłączenia świadków)

Niemożność bezwzględna - nie można być świadkiem kogokolwiek (art. 956 pkt. 1,2,3,5)

1. Brak pełnej zdolności do czynności prawnych

2. Niewidomi, głusi, niemi

3. Analfabeci

4. Skazani prawomocnym wyrokiem za fałszywe zeznania

Niemożność względna - nie można być świadkiem dla danej osoby

1. Gdy miałby odnieść korzyść majątkową

• Korzyść może dotyczy świadka lub jego:

1. małżonka,

2. krewnych i powinowatych do 2 stopnia

3. osoby w stosunku przysposobienia

• „Korzyść”:

powołanie jako spadkobiercę,	zapis,
polecenie,	powołanie jako wykonawcę

• nieważne jest postanowienie zawierające korzyść, chyba że bez niego testamentu by nie było

2. niewładanie językiem testatora

PROCEDURA POSTEPOWANIA PRZY ODPADNIĘCIU SPADKOBIERCY

A B C

1/2 1/4 1/4

1. Podstawienie zwykłe (wskazać komu przypadnie udział w wypadku odpadnięcia danego spadkobiercy)

A B C D

1/2 1/4 1/4 __

2. Przyrost - gdy kilku spadkobierców stosunkowo do części udział przypada pozostałym spadkobiercom

A B C

1/2 1/4 1/4 = 3/12

2/12 1/12

8/12 = 2/3 4/12 = 1/3

a gdy dwóch? Czy 2 to „kilku”?

np.: A B

1/10 ? 9/10

3. Można wyłączyć przyrost w testamencie i wtedy ta część dziedziczona jest ustawowo

Zabronione jest podstawienie powiernicze - ktoś jest spadkobiercą tylko po to by przekazał część spadku innej osobie pod pewnymi warunkami

• Ale może wywołać skutki podstawienia zwykłego gdy spadkobierca nie może/ nie chce dziedziczyć

• Chyba, że spadkodawca wiedział o zakazie

JAK POSTĄPIĆ GDY ZAPISY WYCZERPUJĄ PRAWIE CAŁY MAJĄTEK?

Traktuje się jak spadkobierców a nie zapisobierców

Jest to całość lub prawie całość majątku	A	samochód	50 tys.	→	1/10 całości
		B	Dom	250 tys.	→	1/2 całości
		C	Pieniądze	150 tys.	→	3/10 całości
		D	biżuteria	50 tys.	→	1/10 całości
500 tys.

Nie wiąże ani spadkobierców ani sądu podział dokonany przez testatora

PODZIAŁ SPADKU GDY SPADKOBIERCA JEST TEŻ ZAPISOBIERCĄ

Spadkobiercy

A B C D - zapisobierca

1/4 1/4 1/4 1/4

1/16 1/16 1/16 1/4

3/4 zapisu = 3/16 całości

A B C D

3/16 3/16 3/16 1/4 + 3/16 = 7/16

Nie mogą wystąpić jeśli polecenie jest wyłącznie na korzyść obciążonego

1. O śmierci przy dziedziczeniu ustawowym

2. O testamencie przy dziedziczeniu testamentowym

ILUSTRACJA ad 4)

A B C D

1)Oświadczenie o przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza

lub

2) brak pełnej zdolności do czynności prawnych

3) podstawy do ubezwłasnowolnienia całkowitego

4)osoba prawna

przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza

ALE

A B C D

01.01.2007 02.01.2007

przyjęcie proste przyjęcie z dobrodziejstwem

inwentarza

PRZYKŁAD

Aktywa - 100 tys.

100tys. Długi - 150 tys.

80tys. 1) 10tys.; 10 tys.

60tys. 2) 20 tys.

20tys. 3) 20tys.; 20 tys.

4) 20tys.; 20tys.; 30tys.; 10tys. (= 80 tys.)

1/4 1/4 3/8 1/8

(5tys.) (5tys.) (7,5tys.) (2,5tys.)

ILUSTRACJA

1/4 1/4 1/4 1/4

A B C D

Gdy gdy

O₃ przedmiot transakcji przedmiot transakcji

O₃ - 3/4 ; D - 1/4 D - 4/4; O₃ - 0

MECHANIZM ZALICZANIA DAROWIZN NA POCZET SCHED SPADKOWYCH

A B C wartość aktywów spadku - 12.000

1/3 1/3 1/3 + 3.000

4.000 4.000 4.000 15.000

3.000

5.000 5.000 5.000

- 3.000

2.000 (ze spadku)

A B C wartość aktywów spadku - 12.000

1/3 1/3 1/3 + 9.000

9.000 21.000

21.00:3 = 7.000(> 9.000)

6.000 6.000 ⇓

12.000 : 2 = 6.000

darowizna za życia spadkodawcy

darowizna

Jest spadkobiercą ale nie dostanie nic ze spadku

WYDZIEDZICZENIE

Warunki:

1. W testamencie (ważnym)

2. Wskazana przyczyna

3. Przyczyna musi się mieścić w ramach art. 1008 k.c.

1. Wbrew woli spadkodawcy łamanie zasad współżycia społecznego

2. Wobec spadkodawcy/ osoby najbliższej: przestępstwo przeciwko zdrowiu, życiu, wolności lub rażąca obraza czci

3. Uporczywe niewypełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy

Zasada - 1/2

Wyjątkowo - 2/3

Gdy:

1. Małoletni w chwili otwarcia spadku

2. Osoba trwale niezdolna do pracy

Udział zachowkowy

Udział, który przypadłby w przypadku dziedziczenia ustawowego

• Ale bierze się pod uwagę:

1. niegodnych

2. odrzucających spadek

• Nie bierze się pod uwagę:

1. tych którzy się zrzekli

2. małżonka wyłączonego od dziedziczenia

+ M

niegodny

odrzucił

1/4 - udział zachowkowy

PRZYKŁAD

Substrat zachowku

AKTYWA - PASYWA

+ darowizny podl - zapisy, polecenia, uwzględnieniu zachowki

1. Zachowek dla małżonka:

1. darowizny na rzecz osób obcych za 10 lat do otwarcia spadku

2. darowizny na rzecz osób zainteresowanych od chwili zawarcia małżeństwa

2. zachowek dla zstępnych:

1. na rzecz obcych za 10 lat do otwarcia spadku

2. na rzecz zainteresowanych od 300dnia przed narodzeniem pierwszego zstępnego

3. Zachowek dla rodziców - tylko na rzecz obcych za 10 lat do otwarcia spadku

ROSZCZENIE O UZUPEŁNIENIE ZACHOWKU

Zachowek - korzyści kosztem majątku spadkodawcy = roszczenie o uzupełnienie zachowku

1. Zapis

2. Darowizny

3. Podwyższony koszt wychowania

• W stosunku do środków na wychowanie innych dzieci

4. Polecenie

5. Środki z dyspozycji wkładem na rachunku bankowym lub w funduszu emeryt.

---