Pradzieje Europy Środkowej, część 1

Kultura archeologiczna: zbiór wytworów kultury materialnej, określonych w czasie i przestrzeni, o cechach dystynktywnych.

Kultura archeologiczna ma rolę wiodącą, jest jednak konfrontowana ze źródłami pisanymi pochodzącymi ze strefy Morza Śródziemnego, Czarnego oraz z Bliskiego Wschodu, które pojawiają się późno, ok. 1300 lat pne oraz ze źródłami antropologicznymi, które tracą znaczenie wraz z upływem czasu, zwłaszcza, kiedy pojawiają się źródła pisane.

Cel historii: prowadzenie indywidualnej narracji stworzenie własnego wyobrażenia o historii.

POJĘCIA: historia, prahistoria, pradzieje, dzieje, archeologia

Dzieje: w odniesieniu do podmiotu lub przedmiotu istotne jest na podstawie jakich źródeł badam dzieje.

Prahistoria i prehistoria: interpretacja najdawniejszych dziejów na podstawie źródeł geologicznych, archeologicznych.

Archeologia: archeo (gr. poszanowanie przeszłości), antiquus (rz. starożytny/dawny); 1 technika badawcza; pozyskiwanie źródeł archeologicznych; 2 nauka o najdawniejszej przeszłości do której nie mamy źródeł pisanych

Chronologia bezwzględna: data historyczna, roczna pewnego wydarzenia (ustalane za pomocą metod przyrodniczych, geologicznych).

Chronologia względna: wynika ze zmian stylistycznych (formalnych: typ wzmiankowania etc.); określenie ciągu na zasadzie coś jest starze, a coś młodsze

Strategrafia (metoda uzupełniająca), im głębiej coś zalega jest tym starsze niż to co jest na górze)

Wyobrażenia chronologiczne powstają na podstawie:

-kryterium surowcowego (stosowany surowiec: kamień, brąz, żelazo), uszczególnienia (pojęcie eneoliu -poj. się miedzi, czy halkolitu)

-podział społeczny (rozwój społeczności: horda- wspólnota rodowa- wielkie rodziny- wspólnoty plemienne- tzw. państwa- wczesne państwa)

Podział chronologiczny wydarzeń.

Epoka / \ Okresy / / \ \ Fazy /// \\\ Subfazy

Granice epok, okresów, etc. są umowne!

Epoka kamienia ok. 1,7 mln. - 700 tys. pne. do 2 tys. pne.

-paleolit (1,7mln.- 20 tys. pne.)

-mezolit (20 tys. pne.- 6 tys. pne.)

-neolit (6tys. pne.- 2 tys. pne.)

Epoka brązu 2 tys. pne.- 700 pne.

-wczesny okres epoki brązu (2 tys.- 1300 pne.)

-środkowy okres epoki brązu (1300- 900 pne.)

-późny okres epoki brązu (900- 700 pne.)

Epoka żelaza 700 pne.- 1200 ne.

-okres halsztacki 700- 500 pne.

-okres lateński 500 pne.- pocz. ne.

-wpływów rzymskich pocz. ne.- 500 ne.

-wędrówek ludów 500- 600 ne.

-wczesnego średniowiecza 600- 1200 ne.

Problem konfrontacji przedmiotu z podmiotem:

• znalezisko eponimiczne (sformułowane od miejsca odkrycia)

• znalezisko (sformułowane od sposobu wykonania)

Relacja podmiot- przedmiot (na początku dziejów trudno mówić o podmiocie, zaczynamy o nim mówić- o Indoeuropejczykach- pod koniec epoki brązu), na przełomie epoki brązu i żelaza kształtują się społeczności wczesnogermańskie, wczesnoceltyckie i weletów, jest to podział etniczny, spośród nich wyodrębniają się różne ugrupowania kulturowe, powstaje kultura pleminna.

Kultura wczesnopaństwowa

-państwo to zorganizowane społeczności; pojawia się w okresie cesarstwa rzymskiego, powstają też państwa klientalne (wokół rzymskiego)

Wydarzenia kulturowe- procesy zmian:

-ewolucjonizm (od formy prostej do złożonej ALE z uwzględnieniem procesów załamania kulturowego, nagłych zmian)

-postewolucjonizm (zakłada

elementy postępu

-procesualizm (sposób interpretacji jest postępowy; badamy cały proces, a nie samo zjawisko, „dlaczego to się wydarzyło)

-postprocesualizm- indywidualny dobór źródeł na podstawie których staram się zbadać zjawisko, mam już własne wyobrażenie/założenie

Problem językoznawstwa: nie znamy chronologii zdarzeń; skąd wzięło się pojęcie znaku graficznego i kto je wygenerował?; element czasu pojawienia się odmienności religijnych (za tym idą zmiany kulturowe i językowe).

Moment połączenia podmiotu z przedmiotem- australopitek z kulturą abwilską.

Neandertalczyk rewolucja antropologiczna.

antropogeneza (ewolucyjny proces uczłowieczniania):

dokumentacja (źródła antropologiczne, biologiczne z przyrodniczymi, klimatyczno- geologiczne): 4- 2 mln. lat przypuszczenia

omawiamy jedną z możliwości

w jakich strefach klim- geolog. mógł się ukazać człowiek?

- -40 do +40 stopni C (zasadniczo od -20 do +20 stopni C)

- z punktu widzenia dotychczasowych źródeł człowiek pojawił się w śr- wsch Afryce ALE są min. trzy miejsca, gdzie mógł się pojawić: obszar środkowoamerykański, strefa południowo- wschodnio azjatyckiej

najlepiej udokumentowana: Azja (możliwe, że wcześniej niż w Afryce), w mniejszym stopniu Afryka (lansowana jest Afryka, gdyż prze długi czas była modna- więcej badaczy, zainteresowania)

zjawisko konwergentne czy czysty ewolucjonizm?

-nie jesteśmy w stanie odpowiedzieć czy ludzie pojawili się w jednym miejscu i rozproszyli, czy pojawili w kilku miejscach

perturbacje geologiczne:

-kula ziemska zaczęła wyglądać niemal jak współcześnie (pęknięcie między Pd- wsch Azją a Australią, Afryką, a Ameryką Pd.)

-pojawienie się sawanny- zjawisko sprzyjające człowiekopodobnym

-wyróżnienie się człowieka idzie w parze z różnicowaniem się innych gatunków

formy pongidalne w wyniku interglacjałów i glacjałów zaczęły się różnicować, w tym zaczęły wyróżniać się małpy człekokształtne 26mln lat

rejon jeziora Wiktoria,

Pekin udokumentowana stretografia

postęp antropologiczny oceniamy na podstawie czaszki (zwłaszcza uzębienia):

- otwór potyliczny wskazuje na poz. pionową (prostowanie się człowieka)

- wybrzuszenie jamy zębowej, szczęki: ku przodowi: przeżuwanie (prymitywne)

- wały nadoczodołowe- problem poj. się puszki mózgowej

- wąskonosowi, szerokonosowi

Prawdopodobnie najwcześniej 10- 4 mln. austroantropus (mało zdefiniowany, nie mamy jego czaszki);

4- 2 mln. australopitek (zdefiniowany , ok. 70 osobników, cechy: poj. puszki mózgowej 400cm³ ; wysunięta szczęka dolna odżywianie: permanentny proces przeżuwania, otwór potyliczny- pozycja półsiedząca): formy archaiczne, udokumentowane: 1. Afryka środkowo-wschodnia 2. południowo- wschodnia Azja (coraz więcej dokumentów). 3. Ameryka Środkowa - Haiti;

pitekantropus (zmiana wyglądu twarzo- czaszki: rozwinięte, duże wały nadoczodołowe, cofnięta czaszka, otwór potyliczny przesuwa się ku środkowi- pozycja pozioma- „zszedł z drzewa”, 800-1000cm³ - pojemność czaszki, nie traktuj tego jak poziomu inteligencji) na jego poziomie pojawia się powtarzalność kultury archeolog.: najlepiej udok. w środ. Afryce, nosiciel kultury abwilskiej- powtarzalna kultura archeolog.

1. zmiany klimatyczne; procesy stepowienia(osuszanie środ) poszukiwanie, zmiana osiedlenia dokonywanie wyboru

2. udokumentowany: Europa (Bliski Wschód, Sycylia); Afryka (po kolei niemal cała- przesuwanie ku Pd) przesuwa się ku północy za ustępującym lodowcem

neandertalczyk 1mln, antropologiczna rewolucja- gwałtowny proces różnicowania się tego osobnika mógł wygenerować zmiany będące śladowo obecne do dziś:

• wygładzenie wałów nadoczodołowych

• zmniejszenie się szerokości nosa

• zmiany w uzębieniu (zredukowane kły + zęby przeżuwające- tak jak obecnie)

• zwiększenie pojemności mózgu do 1400 cm³

• „gubienie” kości ogonowej

• „gubienie” 6-tego palca

Wydarzenia szczególne u neandertalczyka:

• zaczyna chować swoich zmarłych

• ryty naskalne- wiedza przekazywana w sposób rysunkowy

• powtarzalność wykonywanych narzędzi = brak przypadkowości

Brak kontynuacji neandertalczyka wśród osobników w strefie Azji, głęboką selekcję spowodował głęboki glacjał (gwałtowne oziębienie klimatu).

Istnieje teza, że szczątkową kontynuacją neandertalczyka w Europie jest człowiek z Cro Magnan. Zwolennicy tej teorii wskazują na homo sapiens jako następcę neandertalczyka (ryzykowna teza, bardzo szczątkowa ciągłość!)

TEZA strefa Niżu Polskiego, jaskinia Ciemna na południu Polski: po odsunięciu lodowca na północ BYĆ MOŻE żyły istoty ludzkie na terenie Polski, ale BYĆ MOŻE szczątki przyniósł tu po prostu wędrujący lodowiec

homo sapiens (pojęcie ogólne, w tym homo erectus etc), nie różni się wybitnie od neandertalczyka:

• redukcja w układzie kostnym (cofnięcie się szczęki dolnej do pozycji współczesnej; całkowita redukcja wałów nadoczodołowych, wały oczodołowe w stosunku do szerokości nosa odpowiednie do współczesnych)

Problem antropochorii:

• zjawisko tworzenia się środowiska odpowiedniego dla osobnika (nie tylko człowieka, także np. wilka)

• człowiek niezależnie od siebie wywołuje zmiany w środowisku, np. pojawienie się zbóż, gromadzenie się zwierząt np. psów

1. Kultura archeologiczna abwilska (pitekantropus)- narzędzia odłupkowe: krzemień (plastyczny, najwcześniejszy surowiec)

2. Kultura aszelska (późny pitekantropus)- narzędzia tzw. pięściaki (narzędzie typu pięściakowatego)

3. Proces pojawiania się narzędzi (ostrzy) liściakowatych:

- pojawia się technika retuszowania (człowiek tworzy je wg. własnej potrzeby

- neandertalczyk, homo sapiens

Problem siedliska osadniczego.

Różnicowanie się homo sapiens.

hordy wielkie rodziny (wspólnoty rodowe) wspólnota komunikatywna słowa (pewna, ale nie całkowita izolacja) wspólnota językowa- pojęciowa --> indywidualizacja językowa

Gospodarka ekstensywna typu traperskiego- ciągłe poszukiwania środowiska umożliwiającego przeżycie, dopiero ok. 10- 6 tysiąclecia następuje zmiana i wytwarza się nowe pojęcie gospodarki rolniczej.

Wspólnota komunikatywna kulturowa wytwarzanie wspólnot nadrzędnych, wspólnoty plamienne

Neandertalczyk i homo sapiens pojawienie się grup i kręgów kulturowych

5