Tematem mojej pracy jest człowiek zniszczony przeżyciami wojny. Scharakteryzuj bohaterów, którzy doświadczyli okrucieństw wojny, odwołując się do wybranych utworów.
Swoje rozważania chciałabym rozpocząć od krótkiej definicji, czym tak naprawdę jest wojna.
Wojna to zorganizowana walka zbrojna między państwami, narodami lub grupami religijnymi albo społecznymi mająca różne cele. Działania wojenne w czasie II wojny światowej doprowadziły do śmierci 72 milionów ludzi, w tym ponad połowa, bo 47 milionów cywilów.
Jednak wojna niesie ze sobą nie tylko straty w postaci milionów istnień ludzkich, ale przede wszystkim dokonuje zniszczeń w psychice człowieka.
II wojna światowa rozpoczęła się w 1939r. i trwała nieprzerwanie 6 lat do 1945r. Była to pierwsza wojna obejmująca tak rozległe obszary oraz pochłaniająca tyle istnień ludzkich. Zaskakujący był i jest fakt, że była ona wymierzona nie tylko w walczące wojska, ale i w ludność cywilną w żaden sposób nie przygotowaną na ten akt agresji tak wielkiej i okrutnej. Zachwiały się wartości moralne, załamały się prawa i zasady obowiązujące dotychczas. Powstawały nowe, narzucone przez oprawców. Ci jednak nie mieli żadnych pohamowań przed agresją, poniżaniem i zabijaniem. Wyplenili z więźniów oznaki człowieczeństwa, odebrali wszystko co cenne, by na końcu odebrać życie, o które każdy walczył, choćby za cenę śmierci innej osoby. Takie poczynania były powszechnie propagowane i pochwalane przez agresorów. Cały dorobek kultury europejskiej pielęgnowany od ponad 6 tysięcy lat, został zniszczony i wzgardzony przez agresorów.
Wielu podjęło walkę o wyzwolenie zaciągając się do wojska lub walcząc w oddziałach partyzanckich Armii Krajowej, inni walczyli o swoje życie w obozach jenieckich. W tak zupełnie innych sytuacjach znaleźli się dwaj twórcy reprezentujący pokolenie Kolumbów, jeden jak żołnierz Armii Krajowej, drugi jako więzień w niemieckich obozach. Pragnę pokrótce przedstawić pierwszego z nich - Tadeusza Różewicza.
Urodził się w 1921 roku w Radomsku, gdzie uczęszczał do szkoły średniej. Pod czas wojny utrzymywał się z korepetycji, dorywczo pracując jako robotnik i goniec. Potajemnie kształcił się w podchorążówce, po ukończeniu której w 1942 roku wstąpił do Armii Krajowej. Po zakończeniu wojny zdał maturę i rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.
Jak już wcześniej wspomniałam zupełnie inny los spotkał drugiego z przedstawicieli czasu wojny i okupacji, a mianowicie Tadeusza Borowskiego, urodzonego w 1922 roku w Żytomierzu na Ukrainie. W wieku 18 lat na tajnych kompletach ukończył gimnazjum, podejmując studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. W lutym 1943 roku zostaje aresztowany przez gestapo, podczas spaceru z narzeczoną. Rozpoczyna to długą więzienną tułaczkę. Początkowo jest przetrzymywany w więzieniu na\ Pawiaku, skąd trafia do obozu w Auschwitz. Tam pracuje na różnych komandach, ostatecznie zostając flegerem, czyli sanitariuszem szpitalnym. W sierpniu 1944r. zostaje przewieziony do obozu w Dautmergen pod Stuttgartem, skąd po 6 miesiącach trafia do Dachau-Allach. Tam przebywa ponad rok czasu, aż do maja 1945 roku. Wyzwolenie obozu którego dokonała amerykańska armia nie kończy jego dramatu. Umieszczony zostaje na czas 5 miesięcy w obozie przejściowym zwanym obozem dipisów, w okolicach Monachium.
Przedstawione przeze mnie sytuacje, w jakich znaleźli się ci dwaj twórcy uświadamiają nam że niezależnie od miejsca czy sytuacji w jakiej człowiek się znajduje wojna i tak go dotnie i zostawi po sobie niezmywalny ślad w psychice człowieka - zastraszonego, zlagrowanego i bez przeszłości, gdyż stara się on wymazać ją z pamięci.
Człowieka zniszczonego przeżyciami wojny pragnę przedstawić na przykładzie Bohatera dramatu Tadeusza Różewicza pt. „Karoteka”, bohaterów zlagrowanych w opowiadaniu Tadeusza Borowskiego „U nas w Auschwitzu...” oraz na przykładzie podmiotu lirycznego występującego w wierszu Tadeusza Różewicza pt. „Lamet”.
Pierwszym wybranym przeze mnie utworem, jest Kartoteka.
Kartoteka to dramat awangardowy Tadeusza Różewicza który powstał w latach 1958-1959.
Główna postać nazywana jest po prostu Bohaterem, bez bliżej określonego wieku, czy imienia. Powoduje to że Bohater staje się przedstawicielem całego pokolenia.
Ryszard Matuszewski pisze o nim w ten sposób:
cytat 1
Powoduje to, iż Bohater swoją osobą wyraża zbiorowość. Będąc „anonimem” jak nazywa go Lech Sokół jest:
cytat 2
Taka postać w literaturze występuje pod angielską nazwą everymen lub niemiecką Jedermann.
Całokształt osobowościowy Bohatera ukazuje nietypowość utworu. Wg Wandy Jesionowskiej cytat 3
Jest to dramat awangardowy, czyli inaczej mówiąc antydramat. Zdaniem Lecha Sokoła:
cytat 4
Powoduje to destrukcyjny wpływ na Bohatera i jego osobowość. Jest on w swoim postępowaniu bierny, większość akcji leży na łóżku. Takie zachowanie zdaniem Lecha Sokoła wskazuje na:
cytat 5:
Ten paraliż objawia się również postawą horyzontalną bohatera. Sposób w jaki leży na łóżku wskazuje na rezygnację i niechęć do aktywności.
Takie postępowanie Stanisław Rzęsikowski uzasadnia:
cytat 6, którymi są cytat 6.
Drugim z argumentów ukazujących zniszczenie psychiczne jest obraz człowieka zlagrowanego ukazany w opowiadaniu Tadeusza Borowskiego „U nas w Auschwitzu…”, które wraz z innymi opowiadaniami powstało w 1945r. w czasie pobytu autora w Monachium.
Zlagrowanie odnosi się do cech człowieka i zmian w jego psychice, jakie wykształciły się w obozie niemieckim - lagier. Człowiek zlagrowany egoistycznie dąży do ocalenia własnej biologicznej egzystencji. Zlagrowanie odnajdujemy w opowiadaniach Tadeusza Borowskiego, który przeprowadził analizę postawy człowieka zlagrowanego. Wg Borowskiego:
cytat 7
W opowiadaniu „U nas w Auschwitzu…” już na samym początku widać, że więźniowie nie zdają sobie sprawy z tego co tak naprawdę naokoło nich się dzieje. Sądzą że wszystko co jest tworzone w obozie, jest po to by poprawić im warunki bytu. Jednak służyło to temu by oszukać ludzi z zewnątrz. Wspomnieć tu pragnę o boksie, koncercie orkiestry czy ślubie.
Te czynniki powodowały radość z bycia w Auschwitz, o czym świadczą słowa „U nas w Auschwitzu” wymawiane z dumą. Więźniowie nie przejmowali się umierającymi współtowarzyszami w Birkenau,. Litość czy solidarność pozostawiono przed bramą Oświęcimską, normy i prawa moralne w obliczu śmierci znikły.
Najlepszym przykładem tego jest historia kobiet, przejeżdżających koło tysiąca mężczyzn, czy żyd mówiący ojcu by ten poszedł się wykąpać. Każdy walczył o swoje życie.
Zachowanie więźniów wynikało ze strachu przed śmiercią, oraz z braku dawnych zasad.
Wszystko rozwijało się w nowej rzeczywistości jaką była rzeczywistość obozowa, która powodowała znieczulenie wewnętrzne. Osoba która najlepiej się do niej przystosowała był Żyd Abramek, który nie czuł żadnych sprzecznych uczuć podczas wykonywanej pracy, chwaląc się nią i będąc z siebie dumnym.
Ukazane przeze mnie życie więzienne jest pozbawione zasad. Liczy się przeżycie. Wszystko to zdeterminowane jest toczącą się wojną, która ma miejsce zarówno poza murami obozów, jak i wewnątrz nich. Skutkiem tego są niehumanitarne decyzje podejmowane przez bohaterów zlagrowanych, powodujące nieodwracalne zmiany w ich psychice.
Ostatnim prezentowanym przeze mnie utworem, potwierdzającym moją tezę jest wiersz Tadeusza Różewicza pt. „Lamet”.
Utwór pochodzi z tomiku „Niepokój” napisanego w 1947 roku.
Zawiera w sobie „spowiedź” podmiotu lirycznego, który zwracając się do ludzi różnych zawodów, prosi o wysłuchanie. Podczas lamentacji podmiotu lirycznego, dowiadujemy się, że był on uczestnikiem II wojny światowej o czym świadczą słowa:
cytat 8
Ten okres czasu wojny i pożogi przyniósł mu wiele cierpienia, ale i sam to cierpienie zadawał.
Przyznaje się on do swoich grzechów, mówi:
cytat 9
Jednak wyznaniu temu nie towarzyszy skrucha. Liryczne „ja” nie czuje wyrzutów sumienia. Stanisław Żak przyczynę takiego zachowania widzi w wojnie, co potwierdzają słowa:
cytat 10
To okaleczenie wpływa zarówno na brak skruchy, jak i zatracenie wiary. Podmiot liryczny po trzykroć zaprzecza Credo, czyli wyznaniu wiary. Przeżywa on kryzys religijny jak i światopoglądowy. Wojna zniszczyła dziedzictwo kulturowe, okaleczyła pokolenie. Podmiot liryczny przyznaje, że:
cytat 11
Wojna zniszczyła jego świat, psychikę, jego wiarę. Sprawiła, że czuje się on samotny, że już nie ma nic na tym świecie co było by dla niego ważne.
Kończąc swoją prezentację chciałabym podkreślić, że wojna pochłaniając miliony istnień ludzkich przez okres 6 lat wpłynęła destrukcyjnie na psychikę człowieka pozostawiając okaleczone i obdarte z kultury społeczeństwo.
W prezentowanym przeze mnie dramacie Tadeusza Różewicza pt. „Kartoteka” główny Bohater uosabia bierność i wewnętrzne rozbicie pokolenia Kolumbów. Ukazane wyniszczenie psychiczne spowodowane jest przez czynniki zewnętrzne, jakimi są skutki wojny doświadczone w tak zwanym okresie błędów i wypaczeń.
Kolejnym przykładem wyniszczenia psychicznego jest przedstawiony przeze mnie obraz zlagrowania w opowiadaniu Tadeusza Borowskiego „U nas w Auschwitzu…”. Więźniowie żyjąc w rzeczywistości obozowej zmuszeni byli postępować wg praw i zasad obozowych. Spowodowało to zanik litości i solidarności u współwięźniów skutkując rozpadem norm i znieczuleniem wewnętrznym, pozostawiając trwałe okaleczenie psychiczne.
Podobnie podmiot mówiący w wierszu Tadeusza Różewicza pt. „Lament” wyraża rozpacz nad kryzysem światopoglądowym, alienacją społeczności i jej dehumanizacją.
Okres wojny zmuszał ludzi do podejmowania decyzji, często skrajnie niepoprawnych i niehumanitarnych, co skutkowało załamaniem światopoglądu. Okaleczona społeczność, odseparowywała się od otoczenia, czego przyczyną były drastyczne przeżycia wojny.
Sądzę, iż ukazane przeze mnie przykłady z liryki, epiki i dramatu udowadniają moją tezę, że wojna niesie ze sobą nie tylko straty w postaci milionów istnień ludzkich, ale także powoduje zniszczenia w psychice człowieka.