ROZWÓJ USTROJU FEUDALNEGO W POLSCE

Zagadnienie		Polska wczesnofeudalna (do XIII w.)	Polska rozwiniętego feudalizmu (od XIII w.)
W I E Ś	Układy urbanistyczne	Nieregularne, gospodarstwa rozproszone	Przeważnie regularne (ulicówka)
		Pola	Nieregularnych kształtów, rozproszone	Regularnych kształtów (wydłużone prostokąty), skomasowane
		System upraw	Nieregularna dwupolówka (pole orne - ugór)	Trójpolówka (zboże ozime - zboże jare - ugór)^a
		Samorząd wiejski	W zasadzie brak (pewną funkcję spełniało tzw. opole)	Samorząd sądowy (ława z sołtysem na czele)
		Obciążenia pra- ­wa książęcego	Robocizny, daniny w naturze	Immunitetowe zwolnienie - zastąpienie większości opłatami pieniężnymi
		Wolność osobista	Wolni kmiecie (w zaniku), nie-wolni przypisańcy. Podległość sądownictwu książęcemu	Chłopi wolni osobiście
	M I A S T O	Układ urbanistyczny	W większości nieregularny	Regularny (rynek i siatka ulic)
		Prawo	Te same prawa i obciąże­nia co ludność wiejska	Mieszczanie rządzą się własnym prawem (różne odmiany prawa niemieckiego)^b
		Samorząd	Brak	Samorząd sądowy (ława z dziedzicznym wójtem^0 na czele)
						Najważniejszy organ: wybieralna rada z burmistrzem na czele
	R Z E M I O S Ł O	Miejsce wykonywania	Podgrodzia, wsie służebne i inne wsie	Wyłącznie w miastach (prawo „mili miejskiej”)^d
		Organizacja warsztatu	Niesformalizowana, prawdpodo-bnie różna u różnych rzemieślni­ków	Ściśle sformalizowana: mistrz, czeladni­- cy i uczniowie (terminatorzy); egzaminy czeladnicze i mistrzowskie
		Organizacje rzemieślników	Brak	Cechy: obowiązkowe zrzeszenia rzemie­ślników danej specjalności (kontrola wiel­kości i jakości produkcji oraz in. funkcje)
	H A N D E L	Zrzeszenia kupców	Brak	Gildie
		Opłaty	Drogowe, mostowe, celne, targowe	Drogowe, mostowe, celne, targowe
		Zwolnienia od opłat	W zasadzie brak zwolnień	Przywileje (zwolnienia) dla kupców z określonych miast lub państw
		Przymus drożny^e	Istnieje	Istnieje
		Prawo składu^f	Nie występuje	Nadawane w drodze przywileju poszcze-czególnym (nielicznym) miastom

^a - zysk ok. 16% powierzchni w stosunku do dwupolówki; ^b - magdeburskie, lubeckie, średzkie, chełmińskie, wg „Zwierciadła Saskiego” i wg pouczeń niektórych miast; ^c - był początkowo także przedstawicielem właściciela;

^d - zakaz produkcji rzemieślniczej na wsi w określonej odległości od miasta, często łamany przez tzw. partaczy;

^e - nakaz podróżowania przez kupców określonymi drogami pod groźbą kar; ^f - obowiązek sprzedaży przez przy-jezdnych kupców posiadanych towarów (bezwzględne prawo składu) lub tylko obowiązek wystawienia swych towarów do sprzedaży przez pewien czas

POLSKA PRZEDROZBIOROWA

---