Wyższa Szkoła Humanistyczno- Menadżerska MILENIUM
Gniezno 2009
PATOLOGIA INSTYTUCJI
Opracowała:
Paulina Grządzielska nr indeksu 3032
Daria Jania nr indeksu 3033
Uwaga: Autorki raportu zapomniały podać kilka istotnych źródeł swojej pracy… m.in.:
http://www.redakcja.pl/Tekst/Spoleczenstwo/532533,Mobbing-i-jego-przejawy-.html
http://209.85.129.132/search?q=cache:rCyWNf3NCLgJ:prawocywilne.blox.pl/2009/05/Mobbing-czym-jest-mobbing-jak-przeciwdzialac.html+Proces+mobbingu+rozwijaj%C4%85cy+si%C4%99+w+czasie+mo%C5%BCe+mie%C4%87+u+swojego+%C5%BAr%C3%B3d%C5%82a+konflikt+z+prze%C5%82o%C5%BConym,+kt%C3%B3ry+jako+pierwszy+stosuje+przemoc+psychiczn%C4%85,+a+dopiero+potem+do+prze%C5%9Bladowcy+do%C5%82%C4%85czaj%C4%85+wsp%C3%B3%C5%82pracownicy+i+koledzy+z+zak%C5%82adu+pracy.+W+wi%C4%99kszo%C5%9Bci+przypadk%C3%B3w+w+pocz%C4%85tko&cd=1&hl=pl&ct=cynk
i inne
(A. Knocińska)
PATOLGIA INSTYTUCJI
W skomplikowanym świecie zależności instytucjonalnych, którym podlega większość z nas, patologie instytucji staja się jednym z istotnych źródeł problemów egzystencjalnych współczesnego człowieka, a także nierówności społeczne. Istnieje wiele przejawów patologii instytucji, np. praktyki monopolistyczne, wewnętrzne umowy między instytucjami mające na celu ograniczenie zdrowej konkurencji ( między bankami, operatorami telefonii, na rynku paliw), nadmierna biurokracja, mobbing, dezorganizacja strukturalna, a także korupcja.
MOBBING
Czym jest mobbing?
Pojęcie wywodzi się od angielskiego słowa to mob, które oznacza dręczyć, napastować, atakować, zaczepiać. Słowo prawdopodobnie pochodzi od określenia mobile vulgus, które oznacza ,,chwiejny tłum, motłoch”.
Międzynarodowa Organizacja Pracy definiuje lobbing jako ,, obraźliwe zachowanie przez mściwe, okrutne, złośliwe lub upokarzające usiłowanie zaszkodzenia jednostce lub grupie pracowników, którzy staja się przedmiotem psychicznego dręczenia”.
Heinz Leymann definiuje mobbing jako „wrogą i nieetyczną komunikację pomiędzy jednym lub grupą pracowników, a innym, który został zepchnięty do pozycji obronnej i pozbawiony pomocy. Działania te zdarzają się często, co najmniej raz w tygodniu i przez co najmniej pół roku, z powodu których maltretowanie kończy się znacznym umysłowym uszkodzeniem i ubóstwem wynikającym z urazów psychicznych powodujących niezdolność obrony dotychczasowego miejsca pracy i znalezienia nowego zatrudnienia”.
Marie-France Hirigoyen. Zjawisko to jest przez nią definiowane przez wskazanie skutków molestowania moralnego w pracy dla zdrowia psychicznego i fizycznego pracownika. „Wszelkie niewłaściwe postępowanie (gest, słowo, zachowanie, postawa), które przez swą powtarzalność czy systematyczność narusza godność lub integralność psychiczną bądź fizyczną osoby, narażając ją na utratę zatrudnienia lub pogarszając atmosferę pracy. Molestowanie moralne to przemoc w małych dawkach, która jest jednak bardzo destrukcyjna. Każdy atak wzięty z osobna nie jest naprawdę czymś poważnym, o agresji stanowi skumulowany efekt częstych i powtarzalnych mikro urazów”
Według Heleny Szewczyk „Mobbing w miejscu pracy lub w związku z pracą polega na wrogim i nieetycznym, systematycznie powtarzającym się zachowaniu, skierowanym wobec jednej lub kilku osobom, którego rezultatem jest psychiczne, psychosomatyczne i społeczne wyniszczenie pracownika. Szczególnie ważny jest w tym przypadku aspekt zdrowotny całego zagadnienia, co odróżnia zjawisko mobbingu od zwykłego konfliktu. Pod wpływem mobbingu osoby poszkodowane zostają zepchnięte w beznadziejność, bezradność oraz tracą możliwość obrony. Tego rodzaju działania charakteryzują się dużą częstotliwością występowania i utrzymaniem się przez dłuższy czas (przynajmniej przez pół roku). Istotą mobbingu jest to, że może on powodować u nękanego pracownika silny stres, który jest przyczyną różnego rodzaju dolegliwości, chorób psychosomatycznych i psychicznych”
Agata Bechowska-Gebhardt i Tadeusz Stalewski definiując mobbing jako „nieetyczne i irracjonalne z punktu widzenia celów organizacji działanie polegające na długotrwałym, powtarzającym się i bezpodstawnym dręczeniu pracownika przez przełożonych lub współpracowników; jest to poddanie ofiary przemocy ekonomicznej, psychicznej i społecznej w celu zastraszenia, upokorzenia i ograniczenia jej zdolności obrony; jest to zjawisko odczuwane subiektywnie, ale dające się intersubietywnie potwierdzić; jest to wielofazowy proces, w którym mobber stosuje metody manipulacji od najbardziej subtelnych i niezauważalnych przez ofiarę po najbardziej drastyczne, powodujące u ofiary izolację społeczną, jej autodeprecjację, poczucie krzywdy, bezsilności i odrzucenia przez współpracowników, a w konsekwencji silny stres i choroby somatyczne i psychiczne”
Mobbing jest przeciwieństwem konfliktu, w którym zakłada się pewna równowagę sił, ścieranie się rzeczywistych interesów oraz zazwyczaj krótkotrwałość, nie jest też mobbingiem stres zawodowy będący nieodłącznym składnikiem wykonywania określonych obowiązków ani doświadczenie przemocy fizycznej czy seksualnej, jeżeli ma charakter incydentalny lub jest ścieraniem dwóch rywali. Trudno jest odróżnić mobbing od złych warunków pracy, ale nie występuje, jeżeli złe warunki pracy mają pewien wymiar obiektywny, inna jest też motywacja mobbingu. Nie są wreszcie mobbingiem wymagania stawiane pracownikom wynikające z ich obowiązków, wymagań organizacyjnych.
Aby można było mówić o mobbingu, muszą być spełnione cztery warunki:
Długotrwałość dręczenia ( przyjmuje się okres kilku miesięczny lub nie krótszy niż pół roku)
Powtarzalność mobbowania,
Nierównowaga sił między dręczonymi i dręczycielami,
Negatywne konsekwencje zdrowotne dla ofiary.
Cechy mobbingu.
Na podstawie definicji przytoczonych powyżej można wyróżnić kilka cech charakterystycznych dla zjawiska mobbingu. Główne cechy mobbingu, to:
powtarzalność działań mobbujących w długim okresie czasu - prześladowanie w ramach mobbingu ma charakter stały, trwa przez długi czas (zazwyczaj przyjmuje się okres sześciu miesięcy), chociaż nasilenie działań jest zmienne w czasie, prześladowca stale ma negatywny stosunek do ofiary;
celowość działań agresora zmierzających do poniżenia, upokorzenia mobbowanej osoby, eliminacji ofiary z najbliższego otoczenia. Często działania te zmierzają do osłabienia pozycji ofiary i zmuszenia jej do odejścia z pracy;
„psychiczny” charakter mobbingu, wyróżniający się podejmowaniem działań przybierających formy nękania psychicznego, tylko incydentalnie fizycznego.
ofiara mobbingu i ci którzy to robią, są w nierównej sytuacji społecznej;
dręczący mają wyraźną przewagę nad ofiara - do rzadkości należą sytuacje, kiedy mobbing jest dziełem jednej osoby, choć może się to zdarzyć, jeśli ta osoba w jakiś sposób ma dużą przewagę, na przykład szef wobec sekretarki, albo osoba, która opanowała techniki oddziaływania na psychikę innych wobec kogoś, kto nie zna się na tych technikach, nie umie rozpoznać ich, ani się bronić;
dotyczy sytuacji, kiedy można się spodziewać, że dane osoby będą się w miarę często widywać przez długi czas w przyszłości (raczej nie występuje w sytuacji, kiedy ofiara mogłaby łatwo wycofać się gdzieś, gdzie nie byłaby zagrożona);
jest ukrywany przed otoczeniem - to dokuczanie występuje kiedy ofiara jest tylko z tymi, którzy jej dokuczają, zanika kiedy widzi to ktoś, kto nie uczestniczy w tym dokuczaniu; otoczeniu zwykle wmawia się (i ofierze też), że ofiara jest psychicznie nie w porządku i "są z nią problemy";
ma wyraźnie charakter działania celowego (choć, może też być nieuświadomionym), celem jest eliminacja osoby dręczonej;
dużą role w jego mechanizmie ma szkodzenie opinii tej osoby;
pojawienie się „ofiary” i „prześladowcy” lub „prześladowców”;
zaistnienie konfliktu, czyli zderzenia sprzecznych dążeń członków pewnej zorganizowanej grupy ludzi (pracowników). Przyczyny konfliktu zaczyna się upatrywać nie w sprzeczności dążeń czy interesów ale w określonej osobie
posługiwanie się kłamstwem, plotką, oszczerstwem, zwodzeniem, podstępem, intrygą, jako narzędziami mobbingu. (Przemoc fizyczna jest bardzo rzadko elementem zachowania mobbingującego, co przyczynia się do pogłębienia trudności dowodowych w sprawach dotyczących dręczenia psychicznego w pracy);
pogorszenie się stanu zdrowia „ofiary” (tzw. Post Traumatic Stress Disorder PTSD- zaburzenia stresowe post traumatyczne) spowodowane długotrwałymi szykanami.
Heinz Leymann na podstawie swoich badań , wyróżnił 45 aktywności mobbingowych. Według jego obserwacji mobbing można diagnozować w przypadku, gdy wobec ofiary stosowana jest, chociaż jedna z wymienionych niżej sytuacji:
Oddziaływania zaburzające możliwości komunikowania się:
Ograniczanie przez przełożonego możliwości wypowiadania się
Stałe przerywanie wypowiedzi
Ograniczanie przez kolegów możliwości wypowiadania się
Reagowanie na uwagi krzykiem lub głośnym wymyślaniem i pomstowaniem
Ciągłe krytykowanie wykonywanej pracy
Ciągłe krytykowanie życia prywatnego
Napastowanie przez telefon
Ustne groźby i pogróżki
Groźby na piśmie
Ograniczanie kontaktu przez poniżające, upokarzające gesty i spojrzenia
Różnego rodzaju aluzje, bez jasnego wyrażania się wprost
Oddziaływania zaburzające stosunki społeczne:
Unikanie przez przełożonego rozmów z ofiarą
Nie dawanie możliwości odezwania się
W pomieszczeniu, gdzie ofiara pracuje, przesadzenie na miejsce z dala od kolegów
Zabronienie kolegom rozmów z ofiarą
Traktowanie jak powietrze
Działania mające na celu zaburzyć społeczny odbiór osoby:
Mówienie źle za plecami danej osoby
Rozsiewanie plotek
Podejmowanie prób ośmieszenia
Sugerowanie choroby psychicznej
Kierowanie na badanie psychiatryczne
Wyśmiewanie niepełnosprawności czy kalectwa
Parodiowanie sposobu chodzenia, mówienia lub gestów w celu ośmieszenia osoby
Nacieranie na polityczne albo religijne przekonania
Żarty i prześmiewanie życia prywatnego
Wyśmiewanie narodowości
Zmuszanie do wykonywania prac naruszających godność osobistą
Fałszywe ocenianie zaangażowania w pracy
Kwestionowanie podejmowanych decyzji
Wołanie na ofiarę używając sprośnych przezwisk lub innych wyrażeń, mających ją poniżyć
Zaloty lub słowne propozycje seksualne
Działania mające wpływ na jakość sytuacji życiowej i zawodowej:
Nie dawanie ofierze żadnych zadań do wykonania
Odbieranie prac, zadanych wcześniej do wykonania
Zlecanie wykonania prac bezsensownych
Dawanie zadań poniżej jego umiejętności
Zarzucanie wciąż nowymi pracami do wykonania
Polecenia wykonywania obraźliwych dla ofiary zadań
Dawanie zadań przerastających możliwości i kompetencje ofiary w celu jej zdyskredytowania
Działania mające szkodliwy wpływ na zdrowie ofiary:
Zmuszanie do wykonywania prac szkodliwych dla zdrowia
Grożenie przemocą fizyczną
Stosowanie niewielkiej przemocy fizycznej
Znęcanie się fizyczne
Przyczynianie się do ponoszenia kosztów, w celu zaszkodzenia poszkodowanemu
Wyrządzanie szkód psychicznych w miejscu zamieszkania, lub miejscu pracy ofiar
Działania o podłożu seksualnym
Zależność występująca w mobbingu może być powiązana z zależnością służbową. Jednakże równie często występuje zależność od agresora, który będąc współpracownikiem wykorzystuje swoją uprzywilejowaną pozycję w grupie, swoje możliwości oddziaływania na innych w celu pognębienia ofiary, co powoduje powstanie więzi zależności pomiędzy mobberem a ofiarą.
Natomiast wyrachowanie objawia się środkami stosowanymi przez prześladowcę, takimi jak kłamstwo, intryga, oszczerstwa, plotki, podstęp. Wszystkie środki pozwalające osiągną zamierzony cel są akceptowane przez prześladowcę.
Jaki jest przebieg mobbingu?
Przebieg mobbingu ( Leymann, 1993; Zuschlag, 2001) |
|||
Stresory płynące ze środowiska pracy |
Objawy choroby u ofiary mobbingu |
Reakcje ofiary mobbingu |
|
Faza wstępna Ewentualnie ukryte konflikty |
Brak symptomów chorobowych |
Brak reakcji |
|
Faza 1 Powstanie lub uświadomienie sobie konfliktów |
Psychosomatyczne reakcje wywołane stresem, na przykład zaburzenia snu, problemy z żołądkiem i jelitami, lekki nastrój depresyjny |
Próba racjonalnego rozwiązania konfliktu |
|
Faza 2 Pierwsze ataki mobbera i celowa eskalacja konfliktu |
Nasilenie symptomów występujących w fazie 1. |
Racjonalna argumentacja i ewentualne agresywne reakcje obronne |
|
Faza 3 Występuje zwykle po mniej więcej 6 miesiącach. Dalsza eskalacja konfliktu i stygmatyzacja ofiary. |
Konieczność rozpoczęcia terapii z uwagi na nasilające się dolegliwości psychosomatyczne |
Częściowo bezradne, a częściowo agresywne reakcje obronne |
|
Faza 4 Występuje po upływie mniej więcej 12 miesięcy. Interwencja pracodawcy, podjęcie działań dyscyplinarnych z zakresu pracy |
Symptomy psychosomatyczne pogłębiają się i rozszerzają spektrum występowania. Dolegliwości zamieniają się w uogólnione zaburzenia lekowe |
Kontrataki w celu uniknięcia katastrofy ekonomicznej i degradacji społecznej, lęki egzystencjonalne i rozpacz, wizyty u psychologów, adwokatów i lekarzy specjalistów |
|
Faza 5 Wypowiedzenie umowy o pracę, procesy sądowe |
Pogłębienie się dolegliwości psychosomatycznych i kompensacyjna ucieczka w chorobę |
Konfrontacja z wykluczeniem z życia zawodowego i izolacja społeczna |
|
3. Jak rozwija się mobbing?
Proces mobbingu rozwijający się w czasie może mieć u swojego źródła konflikt z przełożonym, który jako pierwszy stosuje przemoc psychiczną, a dopiero potem do prześladowcy dołączają współpracownicy i koledzy z zakładu pracy. W większości przypadków w początkowej fazie osoba, która jest obiektem prześladowań, nie zdaje sobie z tego sprawy.
Mobbing może zacząć się również nieco inaczej, od konfliktu w grupie współpracowników, którzy zaczynają maltretować psychicznie osobę ze swojego grona. W tym przypadku przełożony dołącza do prześladowców później. Fazy rozwoju mobbingu omówiono poniżej na tym drugim przykładzie.
Przyczyny i przejawy mobbingu.
Przyczyny mobbingu są różne. Zalicza się do nich przyczyny kulturowe ( niewłaściwa kultura organizacji sprzyja mobbingowi) i społeczne. Do mobbingu dochodzi tam, gdzie przełożeni ,,kultywują mobbing”, nie posiadają właściwych umiejętności zarządzania, mają niskie morale. Mobbing jest spowodowany brakiem poszanowania wartości organizacyjnych. Dochodzi do niego tam, gdzie nie ma kultury zaufania i nie funkcjonują żadne zasady sprawiedliwości.
Mobbing jest spowodowany przez złe warunki pracy, środowisko pracy i warunki społeczne, socjalne. Dochodzi do nich w organizacjach, w których stawiane są duże wymagania wobec pracowników i istnieje silny system rekrutacyjny. Mobbingowi sprzyjają zachowania przełożonych, których cecha jest nadużywanie władzy lub postawa ignorancji.
Podstawowe działania w ramach mobbingu.
Metody i techniki działań podejmowanych w ramach mobbingu są bardzo liczne i zróżnicowane. Są to zarówno metody o bardzo drastycznym charakterze, jak i mające postać subtelnej manipulacji pracownikiem i jego otoczeniem, które są trudne do zidentyfikowania i udowodnienia oraz obronienia się przed nimi. Cechą wspólną dla wszystkich metod jest celowe i świadome działanie na szkodę wybranej ofiary.
W literaturze opisującej mobbing wyróżnia się zachowania godzące w sferę związaną z wykonywaniem obowiązków pracowniczych oraz zachowania związane z osobistą sferą życia ofiar mobbingu. Wśród tych pierwszych wyróżnia się następujące działania:
* zagrażające statusowi zawodowemu,
* izolowanie,
* umyślne doprowadzanie do przeciążenia pracą,
* destabilizacja zawodowa poprzez umniejszanie roli pracownika.
Heinz Leymann stworzył listę zachowań mobbingowych, odnoszących się zarówno do sfery osobistej, jak i zawodowej ofiary. Podzielił je na pięć kategorii:
1. Działania utrudniające proces komunikowania się, które polegają m.in. na:
*ograniczeniu lub utrudnieniu ofierze możliwości wypowiadania się,
* ciągłym przerywaniu wypowiedzi,
* reagowaniu krzykiem i wyzwiskami na wypowiedzi ofiary,
* ciągłym krytykowaniu wykonywanej pracy lub życia osobistego,
* stosowaniu gróźb ustnych i pisemnych.
2. Działania wpływające negatywnie na relacje społeczne, to:
* unikanie przez przełożonego kontaktu z ofiarą, rozmów z nią,
* ograniczenie możliwości wypowiadania się ofiary,
* fizyczne i społeczne izolowanie ofiary,
* ostentacyjne ignorowanie i lekceważenie.
3. Działania naruszające wizerunek ofiary, to w szczególności:
* obmawianie,
* rozsiewanie plotek,
* ośmieszanie,
* żartowanie i prześmiewanie życia prywatnego,
* sugerowanie zaburzeń psychicznych,
* atakowanie poglądów politycznych lub przekonań religijnych,
* insynuacje o charakterze seksualnym.
4. Działania uderzające w pozycję zawodową ofiary, wśród których można wyróżnić:
* wymuszanie wykonywania zadań naruszających godność osobistą,
* kwestionowanie podejmowanych przez ofiarę decyzji,
* nie przydzielanie ofierze żadnych zadań do realizacji,
* przydzielanie zadań zbyt trudnych, przerastających kompetencje i możliwości ofiary,
* wydawanie absurdalnych i sprzecznych poleceń.
5. Działania uderzające w zdrowie ofiary, polegające w szczególności na:
* zlecaniu prac szkodliwych dla zdrowia, niedostosowanych do możliwości ofiary,
* grożeniu użycia siły fizycznej wobec ofiary,
* stosowaniu przemocy fizycznej o nieznacznym nasileniu,
* działaniach o podłożu seksualnym, wykorzystywanie seksualne,
* przyczynianiu się do powstawania strat materialnych powodowanych przez ofiarę, skutkujących ponoszeniem przez ofiarę kosztów.
Mobberzy i ofiary mobbingu.
Nie jest możliwe wyodrębnienie typu osoby, która z pewnością będzie mobberem, jak również niemożliwym jest stwierdzenie, że osoba o określonych cechach zostanie ofiarą mobbingu. Jednakże w wyniku badań wyodrębniono pewne cechy osobowościowe, które częściej występują u mobberów. Wskazano również cechy wyróżniające pracowników, którzy stali się ofiarami przemocy psychicznej.
Lilian Glass stworzyła koncepcję tzw. człowieka toksycznego, która z powodzeniem może być zastosowana do opisu mobbera. „Człowiek toksyczny, to ktoś, kto pragnie cię zniszczyć.”. Lilian Glass wyróżniła kilka typów ludzi toksycznych, którzy mogą być przełożonymi:
* bezwzględny tyran - człowiek nieżyczliwi, nieobliczalny, opryskliwy, pozbawiony skrupułów, sadystyczny, arogancki, nieprzystępny, hałaśliwy;
* napastliwy krytyk - człowiek małostkowy, zrzędliwy, napastliwy, pełen nienawiści, wszystkowiedzący;
* maniak kontroli - człowiek pragnący zachować wszystko pod kontrolą, chcący robić wszystko sam, niepotrafiący pracować w zespole;
* chodząca doskonałość - człowiek uparty, żądny władzy, dogmatyczny, osądzający, niekomunikatywny, nudny, samolubny, zawzięty, krytyczny, dokładny, wszystkowiedzący i powierzchowny.
W literaturze wśród agresorów w miejscu pracy wyróżnia się typ narcystyczno - perwersyjny. Są to ludzie „(...) uważani za psychotyków bez symptomów, odnajdujących swoją równowagę poprzez wywoływanie u innych bólu, którego sami nie odczuwają oraz wzbudzanie w nich wewnętrznych napięć, przed którymi sami próbują się obronić. Nie wyrządzają krzywdy „umyślnie”, czynią to, ponieważ inaczej nie potrafią istnieć. To przeniesienie cierpienia pozwala im się dowartościować kosztem drugiego człowieka”.
Innym typem mobbera jest osoba ogarnięta obsesją władzy, potrzebująca potwierdzenia swojej wartości i pozycji, demonstrująca swą dominację nad podwładnymi poprzez wskazywanie im ich miejsca w hierarchii za pomocą szykan i upokorzeń. Osoba tak posiada silną potrzebę uznania, podziwu i akceptacji. Jednak wobec innych ludzi nie ma współczucia ani szacunku , gdyż ma problemy z nawiązywaniem relacji interpersonalnych, jest niezdolna do współdziałania z innymi ludźmi. Mobberzy to osoby czerpiące przyjemność z dręczenia i prześladowania innych.
Mobbing w szkole.
Analogie między miejscem pracy i klasą szkolną są oczywiste: codzienne, wielogodzinne przebywanie w zamkniętej grupie, wzajemne zależności, wspólne obowiązki i tym podobne. Dlatego właśnie można używać słowa „mobbing” również w odniesieniu do szkoły.
Coraz częściej słyszymy o sytuacjach nagłaśnianych przez media związanych z „mobbingiem” w szkołach. Jest to dobra droga do uświadomienia opinii publicznej cierpień wielu uczniów, którym można by udzielić pomocy. Fakt, że problem ten jest znany to tylko w niektórych szkołach podejmowane są działania zapobiegawcze temu problemowi.
Rzeczą bezsporną jest jednak, że zachowania określane mianem „mobbingu” są przez uczniów w szkole przyswajane, ćwiczone, udoskonalane, jeżeli dotychczas nie zauważono tego problemu.
Nie istnieją żadne badania dotyczące indywidualnych i społecznych szkód wyrządzonych przez „mobbing” w szkole. Trudno wykazać istnienie związku przyczynowo-skutkowego, także konsekwencje tych zachowań dla pojedynczego człowieka są niełatwe do uchwycenia. Nie wiadomo, jaki wpływ maja wczesne, złe doświadczenia szkolne ofiar „mobbingu” na:
choroby psychosomatyczne,
lęk przed wypowiadaniem się w grupie,
unikanie towarzystwa, zajmowanie pozycji samotnika,
skłonność do szybkiego obrażania się lub agresji,
nieumiejętność przyjmowania krytyki,
skłonność do usuwania się w cień,
stałe poszukiwanie oparcia w autorytetach,
skłonność do nabywania prestiżowych towarów, przekraczających ich finansowe możliwości,
poczucie, że w każdym towarzystwie jest się ciężarem,
stałe przekonanie, że inni spiskują przeciwko nam i tak dalej.
Podobne skutki można stwierdzić nie tylko u ofiar „mobbingu” lecz również wśród członków grupy, którzy byli świadkami dręczenia innych lub żyli w ciągłej obawie, aby okrucieństwo sprawców nie obróciło się także przeciwko nim. Już sam długo utrzymujący się lęk przed zajęciem pozycji ofiary może odcisnąć się na całym życiu.
Dzieci już w przedszkolu nieświadomie stosują „mobbing” np.:
„Ciepło ubrane dzieci bawią się w ogrodzie. Nagle jedna dziewczynka zrywa z głowy czapkę otyłemu chłopcu, nazywanym przez matkę pieszczotliwie „Mopsikiem”. Pokrzykując, ucieka ze swoją zdobyczą, Mopsik goni ją z wrzaskiem. Kiedy wydaje się, że niemal ją dogonił, ta rzuca czapkę innemu dziecku. Mopsik zmienia kierunek, rzuca się w ślad za czapką, która wędruje od jednego dziecka do drugiego. Któreś z dzieci w pewnym momencie podstawia mu nogę, Mopsik przewraca się i zaczyna płakać, podczas gdy dzieci pękają ze śmiechu. Wychowawczyni zauważa wypadek i wkracza, pocieszając Mopsika. Zwraca uwagę i gani inne dzieci.”
W takiej sytuacji dzieci uczą się w sposób nieświadomy, że:
dręczenie innego człowieka sprawia niezwykłą przyjemność,
sprzyja to integrowaniu się w grupie,
sankcje za takie postępowanie nie są poważne,
nigdy nie wolno samemu wejść w rolę wykluczonego.
Od tych, którzy stosują terror psychiczny, najczęściej nie należy oczekiwać poczucia winy. „Mobbing” wydaje się bowiem powszechnym zachowaniem, które można zaobserwować wszędzie i w którym niemalże każdy w jakiejś mierze uczestniczy.
O tym, jak wielkie są cierpienia ofiary, jak złe skutki natury psychicznej i fizycznej pociąga za sobą „mobbing”, sprawcy nie wiedzą- i tak naprawdę nie chcą wiedzieć, choć mogli by to sobie uświadomić.
KORUPCJA
Czym jest korupcja?
Przed omówieniem czynników sprzyjających występowaniu zjawiska korupcji oraz metod jej przeciw działania należy określić znaczenie pojęcia korupcji.
Początkowo nazwa korupcja oznaczała psucie się, gnicie, rozkład moralny. Później pojęcie korupcji rozszerzono na łapownictwo. Korupcje definiowano jako przyjmowanie lub żądanie przez pracownika instytucji państwowych lub społecznych korzyści majątkowej lub osobistej w zamian za wykonanie czynności urzędowej lub za naruszenie prawa. Inna definicja określa korupcję jako demoralizację urzędników instytucji państwowych lub społecznych objawiająca się łapownictwem i przekupnością.
Korupcję można zdefiniować jako działanie nielegalnie polegające na wykorzystaniu uprzywilejowanej pozycji dla uzyskania ekonomicznych lub politycznych korzyści, przejawiające się przekładaniem interesu prywatnego nad publiczny.
Andrzej Kojder(2002) definiuje korupcję jako przywłaszczanie zasobów publicznych lub możliwości dysponowania nimi do bezprawnego czerpania z nich osobistych korzyści. Istnieją trzy cech charakterystyczne dla zachowań korupcyjnych:
korupcja przynosi korzyść wszystkim uczestnikom postępowania,
ofiarą staje się społeczeństwo jako całość,
ma miejsce posługiwanie się powierzonymi pracownikowi zasobami lub kompetencjami w sposób naruszający prawo.
Z punktu widzenia miejsca występowania korupcji może się pokusić o podział na
korupcję urzędniczą, polityczną, gospodarczą, jednak od razu należy sobie uświadomić, że jest to podział sztuczny, bowiem przejawy korupcji gospodarczej łączy w sobie elementy korupcji urzędowej, a część korupcji politycznej stanowi także korupcję gospodarczą.
W Polskim Kodeksie karnym wymienia się następujące działania, które naruszają prawo i wiążą się z korupcją:
sprzedajność urzędnicza, tzn. przyjęcie, żądanie lub przyjmowanie obietnic łapówki(art. 228),
płatna protekcja - wręczenie lub obietnica wręczenia łapówki (art. 229)
pośredniczenie lub obietnica pośredniczenia w sprzedajności lub płatnej protekcji (art. 230,230a),
nadużycie służbowe (przekraczanie kompetencji lub niedopełnienie obowiązków (art. 231),
poświadczenie nieprawdy (np. zwolnienie lekarskie)
nadużycie zaufanie (np. upublicznienie wewnętrznych informacji)
czerpanie korzyści z „pranie pieniędzy” (np. wystawianie fikcyjnych rachunków),
udaremnienie lub utrudnienie przetargu.
Możliwości zachowań korupcyjnych są jednak daleko większe, choć nie zawsze znajdują wyraz w odpowiednich przepisach, np.:
nepotyzm - obsadzanie stanowisk lub zatrudnienie krewnych,
nieuczciwe pośrednictwo, np. przez dostarczanie cennych informacji lub dostępu do osób dysponujących przywilejami,
wywieranie wpływu na decyzje urzędnicze,
wykorzystanie niejawnych informacji i wiele innych.
Do sfer działalności publicznej najbardziej zagrożonej korupcją Andrzej Kojder (2002) zaliczył:
służbę zdrowia,
ubezpieczenia społeczne
administracja przedsiębiorstw państwowych,
aparat kontroli skarbowej,
administracja celna,
organy samorządu,
zlecenie robót i usług przez urzędników publicznych w zamian za łapówkę,
wydawanie zwolnień budowlanych,
podejmowanie decyzji o zmianie przyznaniu lub wynajmie lokalu,
wydawanie zatrzymanych dowodów rejestracyjnych.
Dane te potwierdzają ustalenia Najwyższej Izbie Kontroli z 2002 r., która dodaje jeszcze takie obszary, jak wymiar sprawiedliwości, sektor rolnictwa (szczególnie działalności Agencji Rynku Rolnego), a w służbie zdrowia - politykę lekową. Do tej listy należy dodać korupcję w środowisku sportowym, o której tak wiele się ostatnio mówi, czy korupcję w instytucjach wojskowych.
Korupcja to zjawisko, którego nie da się w pełni zlikwidować, co nie oznacza, że celem działania organizacji państwowych, pozarządowych i międzynarodowych nie powinna być marginalizacja tego zjawiska. Skuteczność walki z korupcja wymaga zdiagnozowania warunków sprzyjających jej powstaniu, ustalenia dewiacji w systemie decyzyjnym, organizacyjnym, prawny, stworzenia szerokiej koalicji anty korupcyjnej i monitorowania rezultatów wdrożonego programu anty korupcyjnego. Należy ograniczyć do minimum uznaniowość przy podejmowaniu decyzji oraz wprowadzić odpowiedzialność podmiotową, jak też jawność systemu decyzyjnego. Efektywność programu antykorupcyjnego zapewnia analiza systemowa. Wydaje się, że powodzenie programu walki z korupcją wymaga spełnienia kilku warunków, mianowicie stworzenia wspólnego ponad podziałami politycznymi frontu walki z korupcją, zaangażowania społeczeństwa, ochrony programu anty korupcyjnego przed upolitycznieniem, zapewnia dostatecznych środków anty korupcyjnych na realizację programu, ustalenia realnego okresu wprowadzenia programu w życie, wyznaczenia odpowiednich osób do realizacji programu anty korupcyjnego. Wdrożenie programu wymaga czasu i konsekwencji w działaniu.
Powodzenie w walce z korupcją zależy od istniejącego w państwie systemu prawa, a zatem m.in. penalizacji korupcji, określenia norm i zasad postępowania administracyjnego, zapewnienie niezależności wymiaru sprawiedliwości.
Zwalczanie korupcji jest procesem, który wymaga czasu. Trudność polega bowiem na tym, że należy nie tylko redukować zachowania przestępcze, ale także zmienić społeczne nawyki korzystania z zachowań korupcyjnych funkcjonariuszy publicznych.
Bibliografia:
1.Irena Pospiszyl, Patologie społeczne, wyd. PWN SA Warszawa 2008
2.Sarach Lawson, Jak pomóc zastraszonemu dziecku, Poradnik dla rodziców i wychowawców , wyd.,, Jedność” Kielce 2005
3.Karl E. Dambach, Mobbing w szkole, jak zapobiegać przemocy grupowej, wyd. GWP Gdańska 2003
4.Zbysław Dobrowilski, Korupcja w życiu publicznym, Międzynarodowe doświadczenia w zwalczaniu korupcji, Korupcja w Polsce, wyd. Organon Zielona Góra 2001