BUNT I OFIARA - DWIE POSTAWY POLSKICH BOHATERÓW ROMANTYCZNYCH.
Sylwetka polskiego bohatera romantycznego tworzona była pod wpływem wielu czynników. Duże znaczenie miały wpływy zachodnioeuropejskie. Dlatego polski bohater romantyczny z wie lu utworów buntował się, podobnie jak jego europejscy poprzed nicy, przeciwko zastanym formom życia społecznego i politycz nego. Ale na stworzenie polskich sylwetek bohaterów wpływ najistotniejszy miała sytuacja wewnętrzna w kraju, który był pod zaborami.
Wybuchające co kilkanaście lat powstania (1830, 1848, 1863) narodowowyzwoleńcze stworzyły potrzebę istnienia takiego boha tera, często wzorowanego na postaciach historycznych. Polscy bohaterowie romantyczni tworzyli więc nowe wzorce postaw oby watelskich, w których właśnie najważniejszy był bunt przeciwko zastanej rzeczywistości - niewoli narodowej i ofiara na rzecz oj czyzny, włącznie do poświecenia dla niej życia.
Nie byli to oczywiście bohaterowie jednorodni. Różnili się od siebie często w zależności od czasu powstania utworu i osoby autora. Zmienia się więc bohater romantyczny w zależności od po trzeb chwili, w bardzo różny sposób potrafi realizować swe zamie rzenia, zmienia poglądy i dążenia. Ale cel mają wszyscy jeden wyzwolenie kraju spod obcego panowania.
Konrad Wallenrod, tytułowy bohater powieści poetyckiej Adama Mickiewicza, jest człowiekiem zbuntowanym od urodzenia. Najpierw więc buntuje się przeciwko Krzyżakom, którzy porwali go za młodu z domu rodzinnego na Litwie, później, kiedy już pow rócił do kraju rodzinnego, buntuje się przeciwko słabości Litwinów i potędze Krzyżaków. W domu szczęścia nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie pisze o nim Mickiewicz. Jako dorosły już człowiek wie, że aby zwyciężyć silniejszego przeciwnika, działać może tylko podstępnie. Opuszcza więc żonę i przechodzi na stronę wroga, aby tam realizować od dawna zamierzony plan. Poświęca więc dla Lit wy wszystko życie osobiste, dom rodzinny, honor rycerski, a póź niej nawet życie. Podszywa się pod słynnego rycerza krzyżackiego Konrada Wallenroda i do końca działa podstępnie, aby zwyciężyć Zakon od wewnątrz. Po dokonaniu swojego zamierzenia zabija się, wypijając truciznę. Zarówno przez Krzyżaków, jak i Litwinów uzna wany jest za zdrajcę, jeden jedyny poeta Halban wie o jego praw dziwych dokonaniach. Jest więc Konrad bohaterem romantycznym typowym dla polskiego romantyzmu. Bunt i ofiara to najważniejsze postawy w jego życiu. Tworząc taki typ bohatera, Mickiewicz uka zał Polakom drogi postępowania i sposoby walki, jakie trzeba pod jąć z silniejszym od Polski przeciwnikiem Rosją.
Nieco inny charakter ma historia Gustawa z II i IV części Dziadów. Ale i on od wczesnej młodości przeżywa bunt. Nie może za aprobować zdrady ukochanej, która wyszła za mąż za bogatego ziemianina, zaś odrzuciła biednego poetę. Jednak pod wpływem dawnego nauczyciela, księdza, usiłuje zapomnieć o swej tragedii i życie poświęcić Ojczyźnie. W III części Dziadóww Prologu Gu staw w sposób symboliczny przemienia się w Konrada, bojownika o sprawę narodową. Młody Konrad jest Filaretą, ale również poetą. Swoją twórczością chce walczyć o szczęście ludzi - Polaków na wet z Bogiem. Wie, że taka powinna być rola poezji odzwiercie dlać potrzeby epoki, ukazywać dążenia narodu w walce o wolność. Ten zbuntowany poeta chciałby stanąć na czele swojego narodu. Jest gotowy wziąć na siebie wszystkie jego cierpienia, podobnie jak mityczny Prometeusz. Ofiara Konrada ma jednak charakter sa motnej walki. Podejmuje ją w imię swojego narodu, dla którego pragnie wywalczyć wolność.
Bunt przeciwko zaborcom, a nawet Bogu, który zezwolił na klęskę listopadową Polaków, jest więc typowy dla Konrada jako bohatera romantycznego. Również typowa jest jego późniejsza ofiara z życia na rzecz własnego narodu.
Postawa Kordiana, głównego bohatera Kordiana Juliusza Sło wackiego, miała podobny charakter. Poznajemy go, gdy jest mło dzieńcem jeszcze niezupełnie dojrzałym. Wraz z upływem lat po etaKordian, poszukujący usilnie sensu życia, dostrzega otaczają cą go rzeczywistość, której, podobnie jak bohaterowie Byrona, nie może zaakceptować. Buntuje się przeciwko kultowi pieniądza w Europie, postawie Watykanu wobec Polski, a przede wszystkim tyranii politycznej Rosji. Kiedy zawodzą go wszyscy i wszystko, po stanawia złożyć ofiarę ze swojego młodego życia i dokonać zama chu na cara Rosji, który jest sprawcą niewoli narodowej Polaków. Jednak na skutek Strachu i Imaginacji załamuje się, nie dokonuje zabójstwa i oczekuje w szpitalu wariatów na wyrok śmierci. Praw dopodobnie poniesie na rzecz ojczyzny największą ofiarę życie.
Inaczej rysuje się postać innego bohatera romantycznego, Jacka Soplicy z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Utwór powstał w roku 1834, kiedy to emigracja zdawała sobie sprawę z tego, jakie były przyczyny klęski listopadowej. Dlatego Jacek Soplica będzie już nowym typem bohatera romantycznego. W młodości, przeżyw szy nieszczęśliwą miłość do córki bogatego magnata, buntował się przeciwko różnicom społecznym obowiązującym w świecie XIX wiecznym. Ten bunt i chęć zemsty prowadzą go do zabójstwa. Po stanawia on odtąd zmienić swoje życie. Bunt i nienawiść kieruje przeciwko wrogom ojczyzny zaborcom, Rosjanom. Wstępuje do zakonu i jako ksiądz Robak staje się działaczem i emisariuszem politycznym. Całą więc resztę swego życia ofiarowuje ojczyźnie. Nie szczędzi dla niej zdrowia i sił, bierze udział w wielu bitwach, np. pod Jeną, wielokrotnie osadzany jest w więzieniach ruskich i pruskich, z których jednak zawsze wychodzi cało. Marzeniem jego życia staje się wywołanie powstania na Litwie w momencie wkro czenia na nią wojsk polskich i francuskich, idących w roku 1812 na Moskwę. Ksiądz Robak nie przypomina jednak Konrada ani Kordia na. Nie jest on poetą ani wielkim indywidualistą, jak tamci. Nie po dejmuje walki samotnej, ale agituje szlachtę i chłopów do wspól nego działania na rzecz kraju.
A przed ucztą potrzeba dom oczyścić z śmieci;
Oczyścić dom, powtarzam, oczyścić dom, dzieci
tłumaczy ksiądz Robak zebranym w karczmie.
Jacek Soplica, jako typowy bohater romantyczny, buntuje się i ponosi ofiarę z życia, raniony w bitwie z Moskalami. Ale jest już nowym typem bohatera, ponieważ potrafi znaleźć wspólny język z ludźmi i zachęcić ich do wspólnego działania na rzecz kraju.
Bohaterowie romantyczni nie wywalczyli dla Polski niepodle głości. Ale swoim buntem i ofiarnością przypominali rodakom, że nie można pogodzić się z utratą niepodległości i nadal trzeba podejmować działania na rzecz wyzwolenia. Ofiara złożona z ich życia nie była więc daremna, uczyła postaw politycznych i przypo minała następnym pokoleniom o ich odrębności narodowej.
Konflikt pokoleń w utworach literackich różnych epok.
Konflikt pokoleń towarzyszy literaturze od zarania dziejów. W Biblii Absolom buntuje się przeciwko swojemu ojcu - Dawidowi, któremu zarzuca niesprawiedliwe rządzenie i twierdzi, że sam rządziłby lepiej. Kiedy bunt przybiera formę jawnego sięgnięcia po władzę, Dawid z całym dworem opuszcza Jerozolimę i udaje się na wygnanie. Wreszcie dochodzi do bitwy, w której wojska Absaloma zostają pokonane, a on sam ginie z ręki Joaba. Dawid na wieść o śmierci syna pogrąża się w rozpaczy. Dzieje Absaloma są jeszcze jednym potwierdzeniem zawartego w Dekalogu nakazu: Czcij ojca swego. W tragedii Sofoklesa Hermon wiedzie z ojcem spory o losy Antygony. Jan Śniadecki w „Pismach klasycznych i romantycznych” zarzuca młodym romantykom prymitywizm i dzikość. Z pozycji klasyka oskarża romantyzm, że cofa ludzi do etapu barbarzyństwa. Ten konflikt pokoleń artystów zakończył dopiero Adam Mickiewicz w „Balladach i romansach”. Ja chciałabym przedstawić konflikt pokoleń na podstawie „Kordiana” Juliusza Słowackiego, gdzie stary prezes wypowiada się przeciwko zabiciu cara, a młody podchorąży, pełen zapału, kierując się emocjami, nawołuje do dokonania zamachu oraz Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem”.
W scenie w podziemiach katedry św. Jana, podczas dyskusji o zamachu na cara, ścierają się poglądy starych i młodych. Prezes twierdzi, że każde zabójstwo jest grzechem, powołuje się na fakt, że car został koronowany na króla Polski, a Polacy nigdy nie splamili się zbrodnią królobójstwa. Prezes próbuje ostudzić zapał młodzieży. Podchorąży mówi, że Polska od lat jest ciemiężona i trzeba temu położyć kres (przypomina jakiej zbrodni dopuścili się zaborcy na Polakach, wspomina Sybir). Prezes uważa, że każda zbrodnia rodzi zbrodnie, zło rodzi zło, nie ludzie powinni sądzić cara lecz sam Bóg - Prezes powołuje się na swój wiek - ma doświadczenie i dużo w życiu przeszedł. Podchorąży zarzuca Prezesowi, że to właśnie jego wiek powstrzymuje go przed czynem, wszystkie jego argumenty są argumentami starca „wiecznie śpiewasz to samo! Hymn starości piejesz…” - car musi zapłacić za swoje zbrodnie wobec Polski. Prezes przestrzega przed karą boską, jaka spadnie na Polaków, dzisiaj jeszcze nie czas na bunt, nie są przygotowani. Prezes odwołuje się do wartości chrześcijańskich. Podchorąży przedstawia piękną wizję przyszłości wolnej Polski, powołuje się na swój młody wiek, on jest człowiekiem czynu, jemu muszą wierzyć. W końcu Kordian, nie mogąc przekonać zebranych, decyduje się sam dokonać zamachu. Młodość i starość nie zdołały się porozumieć. W „Nad Niemnem” konflikt pokoleń rozgrywa się na płaszczyźnie sporu Witolda Korczyńskiego z ojcem. W trudnej sytuacji ziemiaństwa po powstaniu styczniowym Benedykt odszedł od dawnych ideałów. Toczy nieustanne spory z Bohatyrowiczami o każdą morgę ziemi, każdą sztukę bydła, która weszła na jego pole. Jest przekonany, że nie należy udostępniać chłopom maszyn, bo ci nie potrafią się z nimi obchodzić i jedynie je psują. Witold, jako młody pozytywista, po odbytych naukach w szkole agronomicznej zafascynowany był pracą w gospodarstwie. Chce wśród chłopów szerzyć oświatę, ucząc ich nowoczesnych metod uprawy ziemi i obsługi maszyn rolniczych. Witold jest zwolennikiem pracy u podstaw. Witold podejmuje problem nauki kobiet. Krytykuje salonowe wychowanie kobiet. Kobiety powinny być kształcone na świadome obywatelki i brać udział w procesie tworzenia. Dla Leoni chce równouprawnienia - powinna znać sytuację w kraju, w którym żyje. Mimo różnicy zdań ojcu i synowi udaje się dojść do porozumienia