Elementy składowe rocznego sprawozdania finansowego

Księgi rachunkowe zamyka się m.in. na dzień kończący rok obrotowy - nie później niż w ciągu 3 miesięcy od tego dnia. Wynika to z art. 12 ust. 2 pkt 1 ustawy o rachunkowości. W jednostkach, których rokiem obrotowym jest rok kalendarzowy, zamknięcie ksiąg rachunkowych za 2009 r. następuje na dzień 31 grudnia 2009 r. Na ten dzień należy również sporządzić sprawozdanie finansowe nie później niż do 31 marca 2010 r.

Roczne sprawozdanie finansowe jednostek składa się z:

1) bilansu,

2) rachunku zysków i strat,

3) informacji dodatkowej.

Jednostki wymienione w art. 64 ust. 1 ustawy o rachunkowości, których roczne sprawozdanie finansowe podlega obowiązkowo badaniu i ogłaszaniu, oprócz bilansu, rachunku zysków i strat oraz informacji dodatkowej sporządzają jeszcze:

4) zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym oraz

5) rachunek przepływów pieniężnych.

Niektóre jednostki dołączają także do rocznego sprawozdania finansowego sprawozdanie z działalności. Przy czym obowiązek jego sporządzenia powinien wynikać z ustawy lub odrębnych przepisów (art. 45 ust. 4 ustawy o rachunkowości).

Sprawozdanie finansowe oraz sprawozdanie z działalności sporządza się w języku polskim i w walucie polskiej. Dane liczbowe można zaokrąglić do tysięcy złotych pod warunkiem, że nie zniekształci to obrazu jednostki zawartego w sprawozdaniu finansowym i w sprawozdaniu z działalności.

Sprawozdanie finansowe należy sporządzić według wzorów określonych w załącznikach do ustawy o rachunkowości, i tak:

• jednostki inne niż banki i zakłady ubezpieczeń sporządzają poszczególne części sprawozdania finansowego według załącznika nr 1,
   

• banki - według załącznika nr 2,
   

• zakłady ubezpieczeń - według załącznika nr 3.

Wzory zawierają wykaz podstawowych (standardowych) danych podlegających ujawnieniu w sprawozdaniu finansowym (w poszczególnych jego elementach składowych). Zakres informacji podlegających wykazaniu w bilansie może ulec zwiększeniu, jeżeli wynika to z potrzeb lub specyfiki jednostki. Jeśli informacje dotyczące poszczególnych pozycji sprawozdania finansowego nie wystąpiły w jednostce zarówno w roku obrotowym, jak i za rok poprzedzający rok obrotowy, to pozycje te pomija się.

W poszczególnych elementach sprawozdania finansowego wykazuje się dane za rok bieżący i poprzedni (dane porównawcze). Wykazywanie danych porównawczych zwiększa ilość informacji o danej jednostce i tym samym ułatwia ocenę jej sytuacji majątkowej i finansowej.

W dalszej części zostaną opisane elementy sprawozdania finansowego jednostek zamieszczone w załączniku nr 1 do ustawy o rachunkowości.

Bilans

Bilans jest pierwszym podstawowym elementem rocznego sprawozdania finansowego. W bilansie wykazuje się składniki majątku posiadanego przez jednostkę (aktywa) oraz źródła finansowania tego majątku (pasywa). Suma aktywów musi się równać sumie pasywów.

Aktywa = Pasywa

W bilansie składniki majątku (aktywa) zostały podzielone na dwie zasadnicze grupy prezentowane odrębnie: aktywa trwałe w pozycji A, aktywa obrotowe w pozycji B.

Źródłem finansowania majątku mogą być środki własne (kapitał własny) oraz obce (głównie kredyty, pożyczki i zobowiązania). Wykazuje się je w pasywach bilansu odrębnie, tj.: kapitał (fundusz) własny w pozycji A, zobowiązania i rezerwy na zobowiązania w pozycji B.

Wycenę aktywów i pasywów na dzień bilansowy przeprowadza się następująco:

Art. 28 ust. 1	Rodzaj aktywów lub pasywów	Wycena bilansowa
pkt 1	Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne	według cen nabycia lub kosztów wytworzenia, lub wartości przeszacowanej (po aktualizacji wyceny środków trwałych) pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe), a także o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości
pkt 1a)	Nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne zaliczone do inwestycji	a) według zasad stosowanych dla środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych b) według ceny rynkowej lub inaczej określonej wartości godziwej
pkt 2	Środki trwałe w budowie	w wysokości ogółu kosztów pozostających w bezpośrednim związku z ich nabyciem lub wytworzeniem, pomniejszonych o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości
pkt 3	Udziały w innych jednostkach oraz inne niż wymienione w pkt 1a inwestycje zaliczone do aktywów trwałych	według ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości lub według wartości godziwej albo skorygowanej ceny nabycia - jeżeli dla danego składnika aktywów został określony termin wymagalności; wartość w cenie nabycia można przeszacować do wartości w cenie rynkowej, a różnicę z przeszacowania rozliczyć zgodnie z art. 35 ust. 4
pkt 4	Udziały w jednostkach podporządkowanych zaliczone do aktywów trwałych	według zasad określonych w pkt 3 lub metodą praw własności, pod warunkiem, że będzie ona stosowana jednolicie wobec wszystkich jednostek podporządkowanych
pkt 5	Inwestycje krótkoterminowe	według ceny (wartości) rynkowej albo według ceny nabycia lub ceny (wartości) rynkowej, zależnie od tego, która z nich jest niższa albo według skorygowanej ceny nabycia - jeżeli dla danego składnika aktywów został określony termin wymagalności, a krótkoterminowe inwestycje, dla których istnieje aktywny rynek, w inny sposób określonej wartości godziwej
pkt 6	Rzeczowe składniki aktywów obrotowych	według cen nabycia lub kosztów wytworzenia nie wyższych od cen ich sprzedaży netto na dzień bilansowy
pkt 7	Należności i udzielone pożyczki	w kwocie wymaganej zapłaty, z zachowaniem zasady ostrożności, z zastrzeżeniem pkt 7a
pkt 7a)	Należności i udzielone pożyczki zaliczone do aktywów finansowych	według skorygowanej ceny nabycia, a jeżeli jednostka przeznacza je do sprzedaży w okresie do 3 miesięcy, to według wartości rynkowej lub inaczej określonej wartości godziwej
pkt 8	Zobowiązania	w kwocie wymagającej zapłaty, z zastrzeżeniem pkt 8a)
pkt 8a)	Zobowiązania finansowe	według skorygowanej ceny nabycia, a jeżeli jednostka przeznacza je do sprzedaży w okresie do 3 miesięcy, to według wartości rynkowej lub inaczej określonej wartości godziwej
pkt 9	Rezerwy	w uzasadnionej, wiarygodnie oszacowanej wartości
pkt 9a)	Udziały (akcie) własne	według cen nabycia
pkt 10	Kapitały (fundusze) własne, z wyjątkiem udziałów (akcji) własnych oraz pozostałe aktywa i pasywa	w wartości nominalnej

Wartość poszczególnych grup składników aktywów wykazywana jest w bilansie zgodnie z art. 46 ust. 2 ustawy o rachunkowości, tj. w wartości księgowej skorygowanej o:

a) dotychczas dokonane odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe) oraz odpisy aktualizujące, w tym również z tytułu utraty wartości składników aktywów trwałych (np. wartość księgowa ujęta na koncie 01 "Środki trwałe", koncie 02 "Wartości niematerialne i prawne" minus odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe ujęte na koncie 07 "Odpisy umorzeniowe środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych" oraz minus odpisy z tytułu trwałej utraty wartości ujęte w ewidencji analitycznej prowadzonej do konta 07),

b) odpisy aktualizujące wartość rzeczowych składników obrotowych (np. wartość księgowa ujęta na koncie 31 "Materiały", koncie 33 "Towary", koncie 60 "Produkty gotowe" minus/plus odchylenia od cen ewidencyjnych wynikające z konta 34 "Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów i towarów" i konta 62 "Odchylenia od cen ewidencyjnych wyrobów gotowych", minus odchylenia z tytułu trwałej utraty wartości w ewidencji analitycznej prowadzonej do kont 34 i 62),

c) odpisy aktualizujące wartość należności (np. wartość księgowa należności ujęta na koncie 20 "Rozrachunki z odbiorcami", koncie 24 "Pozostałe rozrachunki" minus odpisy aktualizujące ujęte na koncie 28 "Odpisy aktualizujące wartość należności").

Z kolei aktywa finansowe i zobowiązania finansowe wykazuje się w bilansie w sposób określony w art. 46 ust. 2a ustawy o rachunkowości, tj. w kwocie netto po kompensacie, jeżeli jednostka ma bezwarunkowe prawo do kompensaty aktywów i zobowiązań danego rodzaju i zamierza je rozliczyć w kwocie netto albo jednocześnie wydać składnik aktywów finansowych i rozliczyć zobowiązanie finansowe.

Odpisy z wyniku finansowego bieżącego roku obrotowego dokonywane zgodnie z odrębnymi przepisami wykazuje się ze znakiem ujemnym w odrębnej pozycji pasywów "Kapitał (fundusz) własny", w pozycji "Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna)".

Rachunek zysków i strat

Rachunek zysków i strat jest drugim podstawowym elementem sprawozdania finansowego. Prezentuje się w nim oddzielnie przychody, koszty, zyski i straty, a podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych wykazują także obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego za bieżący i poprzedni rok obrotowy.

Poszczególne elementy rachunku zysków i strat muszą być przedstawione w kolejności i w sposób określony w załączniku nr 1 do ustawy. Rachunek zysków i strat może być sporządzany według wariantu kalkulacyjnego lub wariantu porównawczego. Różnica między nimi dotyczy sposobu ujęcia kosztów wytworzenia sprzedanych produktów. W wariancie kalkulacyjnym koszt wytworzenia ustala się dla sprzedanych produktów. Odrębnie wykazuje się koszty sprzedaży i koszty ogólnego zarządu. Natomiast w wariancie porównawczym należy wykazać wszystkie koszty według rodzajów (ujęte na kontach zespołu 4) w pozycji B "Koszty działalności operacyjnej". Natomiast zmiana stanu produktów wykazywana jest przychodach w grupie A "Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi". Zwiększenie stanu produktów wykazuje się w pozycji A.II ze znakiem plus, a zmniejszenie stanu produktów ze znakiem minus. W przychodach także wykazuje się wartość świadczeń wykonanych na własne potrzeby jednostki. Wartość tych świadczeń wykazuje się w pozycji A.III "Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki" na podstawie danych ujętych na koncie 79-0 "Obroty wewnętrzne" i koncie 79-1 "Koszty obrotów wewnętrznych".

Jednostki prowadzące ewidencję kosztów wyłącznie na kontach zespołu 5 sporządzają kalkulacyjny rachunek zysków i strat, a prowadzące ewidencję kosztów działalności operacyjnej wyłącznie na kontach zespołu 4 - porównawczy rachunek zysków i strat.

Natomiast jednostki prowadzące ewidencję kosztów na kontach zespołu 4 i 5 mogą sporządzać zarówno kalkulacyjny, jak i porównawczy rachunek zysków i strat. Wyboru wariantu rachunku zysków i strat dokonuje w tych jednostkach jej kierownik, zamieszczając zapis w tej sprawie w dokumentacji opisującej przyjęte zasady (politykę) rachunkowości.

Informacja dodatkowa

Trzecim obligatoryjnym elementem sprawozdania finansowego jest informacja dodatkowa, w której wykazuje się dane nieobjęte bilansem i rachunkiem zysków i strat, a także wyjaśnienia umożliwiające przeprowadzenie prawidłowej oceny sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego. Informacja dodatkowa składa się z dwóch części:

a) wprowadzenia do sprawozdania finansowego,

b) dodatkowych informacji i objaśnień.

We wprowadzeniu należy zamieścić m.in. opis przyjętych zasad (polityki) rachunkowości w zakresie, w jakim ustawa o rachunkowości pozostawia jednostce prawo wyboru.

Natomiast dodatkowe informacje i objaśnienia obejmują w szczególności:

• wyjaśnienia do pozycji bilansu, rachunku zysków i strat, zestawienia zmian w kapitale własnym oraz rachunku przepływów pieniężnych,
   

• proponowany podział wyniku finansowego,
   

• podstawowe informacje dotyczące pracowników i organów jednostki.

Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym

Jednostki, których sprawozdanie podlega obowiązkowemu badaniu i ogłaszaniu, sporządzają dodatkowo zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym. Obejmuje ono informacje o zmianach poszczególnych składników kapitału (funduszu) własnego za bieżący i poprzedni rok obrotowy.

Rachunek przepływów pieniężnych

Rachunek przepływów pieniężnych jest elementem sprawozdania finansowego jednostek, których sprawozdanie podlega obligatoryjnemu badaniu przez biegłego rewidenta. Rachunek ten sporządzony może być metodą bezpośrednią albo pośrednią, zależnie od wyboru dokonanego przez kierownika jednostki. Obejmuje dane za bieżący i poprzedni rok obrotowy.

W rachunku przepływów pieniężnych należy uwzględnić wszystkie wpływy i wydatki z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej jednostki, z wyjątkiem wpływów i wydatków będących rezultatem zakupu lub sprzedaży środków pieniężnych.

Podstawa prawna: ustawa z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2009 r. nr 152, poz. 1223 ze zm.).

---