6. MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE SPOŁECZNE, GOSPODARCZE I POLITYCZNE ORAZ ICH ROLA W ROZWOJU GOSPODARCZYM ŚWIATA

Potrzeby nowoczesnej gospodarki i obrony powodują konieczność zrzeszania się państw, zwłaszcza mniejszych, w organizacje międzypaństwowe o różnym charakterze.

Przez pojęcie ,,międzynarodowa organizacja międzypaństwowa" rozumie się związek państw (zachowujących nadal swoją suwerenność) powstały w wyniku zawarcia umowy międzynarodowej w celu realizacji określonych zadań.

Spośród ponad 200 rządowych organizacji międzynarodowych, o zasięgu światowym i regionalnym, działalności - ogólnej, gospodarczej i wojskowo-politycznej, większe znaczenie we współczesnym świecie ma w zasadzie tylko kilkanaście.

Do najważniejszych organizacji należą:

1. ONZ

2. organizacje gospodarcze: UE, EFTA, WTO, OECD, OPEC

3. organizacje polityczno-wojskowe: NATO, WEU, ANZUS

4. organizacje regionalne: OJA, CEFTA, OBWE, ECOWAS, OPA, LPA, ASEAN, APEC, NAFTA, MERCOSUR, AC, TCA.

6.1. Organizacja Narodów Zjednoczonych

Organizacja Narodów Zjednoczonych - ONZ (United Nations - UN) to obecnie najważniejsza, powszechna organizacja międzynarodowa o kompetencji ogólnej. Została powołana 26.06.1945 r. w San Francisco przez 51 państw, w tym Polskę, która Kartę Narodów Zjednoczonych podpisała później.

Poprzedniczką ONZ, pierwszą ogólnoświatową organizacją, która stawiała sobie za cel zapewnienie pokoju i współpracę międzynarodową, była Liga Narodów (League of Nations - LN). Założona została po pierwszej wojnie światowej z inicjatywy prezydenta Stanów Zjednoczonych T.W. Wilsona, a jej siedzibą była Genewa. Pakt Ligi Narodów, przyjęty jako integralna część Traktatu Wersalskiego, podpisano 28.06.1919 r. - wszedł on w życie 10.01.1920 r. Członkiem Ligi Narodów mogło zostać każde państwo, dominium, a nawet kolonia mająca samorząd. Najwięcej członków - 58 (w tym Polska) Liga Narodów liczyła w 1937 r. Najważniejszą rolę w tej organizacji odgrywały Wielka Brytania i Francja. Stany Zjednoczone, nie ratyfikując Traktatu Wersalskiego, ostatecznie nie stały się członkiem LN. Niemcy wystąpiły z Ligi Narodów w 1933 r., a Związek Radziecki wykluczono w 1939 r. Chociaż LN nie spełniła pokładanych w niej nadziei (nastąpił wybuch drugiej wojny światowej), odegrała jednak pewną pozytywną rolę w dziedzinie współpracy gospodarczej i społecznej, rozwoju prawa międzynarodowego i pokojowego rozstrzygania sporów. Ostatnia sesja Ligi Narodów odbyła się w kwietniu 1946 r.; cały jej majątek przekazano ONZ.

Polska nie uczestniczyła w konferencji założycielskiej ONZ, która rozpoczęła się - z udziałem 50 państw - w San Francisco 25.04.1945 r. Rząd Jedności Narodowej powstał w Polsce (powołanie rządu było warunkiem postawionym nam przez mocarstwa zachodnie) dopiero dwa dni po zakończeniu obrad, 28.06.1945 r.

Konferencja w San Francisco, doceniając wkład naszego narodu w zwycięstwo aliantów w czasie ostatniej wojny, postanowiła zarezerwować dla Polski miejsce członka-założyciela ONZ. Ceremonia podpisania Karty Narodów Zjednoczonych odbyła się więc bez delegacji polskiej; symbolicznie reprezentował nas tylko Artur Rubinstein. W terminie późniejszym (15.10.1945 r., a według źródeł polskich 16.10 - niezgodność ta najprawdopodobniej jest wynikiem różnicy czasu) ambasador Polski W. Rzymowski podpisał w Waszyngtonie złożony tam egzemplarz Karty. Karta ONZ weszła w życie 24.10.1945 r., dlatego ten dzień roku jest obchodzony w świecie jako Dzień Narodów Zjednoczonych.

Do generalnych zadań Organizacji Narodów Zjednoczonych należy:

1. utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

2. rozwój wszechstronnej współpracy międzypaństwowej.

Główną siedzibą ONZ jest Nowy Jork. W 1945 r. podjęto uchwałę, że stała siedziba ONZ znajdować się będzie w Stanach Zjednoczonych. Później zadecydowano, że będzie ona wybudowana w Nowym Jorku, w najuboższej części dzielnicy Manhattan, nad East River. Gmachy ONZ (długi i niski budynek Zgromadzenia Ogólnego oraz charakterystyczny 39-piętrowy wieżowiec Sekretariatu) zbudowano w latach 1949-1952, pozostałe “stolice" to Genewa i Wiedeń.

Podstawowymi organami ONZ są:

1. Zgromadzenie Ogólne - omawia wszelkie zagadnienia wchodzące w zakres Karty; reprezentowani są w nim wszyscy członkowie ONZ; zbiera się na sesję zwyczajną, tradycyjnie w trzeci wtorek września.

2. Rada Bezpieczeństwa; spoczywa na niej główna odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa;

• składa się z pięciu stałych (Chiny, Francja, Rosja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania) i dziesięciu niestałych członków reprezentujących, na zasadzie rotacji, poszczególne strefy geograficzno-polityczne [Polska, ostatnio, niestałym członkiem Rady Bezpieczeństwa była w latach 1996-1997].

• W przypadku zagrożenia lub naruszenia pokoju w jakimś regionie świata organ ten może powołać siły zbrojne ONZ (tzw. błękitne hełmy), do których kontygenty wojskowe dostarczają wybrani członkowie Narodów Zjednoczonych.

W skład oddziałów pokojowych ONZ wchodzą nie tylko uzbrojone formacje wojskowe, lecz także obserwatorzy wojskowi i nie uzbrojeni cywilni obserwatorzy. “Błękitnym hełmom" wolno podejmować walkę zbrojną tylko wyjątkowo, w obronie własnej.

3. Rada Gospodarczo-Społeczna koordynuje działalność gospodarczą i społeczną ONZ.

4. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - główny organ sądowy ONZ z siedzibą w Hadze. Przed Trybunałem, jako strony, mogą występować wyłącznie państwa.

5. Sekretariat — główny organ administracyjny, na jego czele stoi Sekretarz Generalny ONZ [W całej swej historii, sekretarzami generalnymi ONZ byli: Norweg Trygve Lie (w latach 1945-1952), Szwed Dag Hammarskjóld (1953-1961), Birmańczyk U,Thant (1961-1971), Austriak Kurt Waldheim (1971-1981), Peruwiańczyk Javier Perez de Cuellar (1982-1992), Egipcjanin Boutros Boutros-Ghali (1992-1996), Ghańczyk Kofi Annan (1997-2006), Koreańczyk Ban Ki-moon (od 2006r.)].

Do pomocniczych organów ONZ należą programy i fundusze specjalne, a wśród nich:

1. Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych (United Nations Development Programme - UNDP), którego zadaniem jest pomoc gospodarcza dla krajów rozwijających się,

2. Program Narodów Zjednoczonych do spraw Środowiska (United Nations Environment Programme - UNEP) - z siedzibą w Nairobi (Kenia) - stworzony w celu koordynacji programów ochrony środowiska przyrodniczego,

3. Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (United Nations Children's Fund - UNICEF), który troszczy się o polepszenie stanu zdrowotności, wyżywienia i warunków życia dzieci na świecie, szczególnie w krajach zacofanych,

4. Światowy Program Wyżywienia (World Food Programme - WFP), którego celem jest przyczynianie się do rozwoju gospodarczo-społecznego krajów rozwijających się, udzielanie im pomocy żywnościowej i niesienie doraźnej pomocy w sytuacjach kryzysowych, np. w przypadku klęsk żywiołowych, działań wojennych.

Organizacja Narodów Zjednoczonych zrzesza obecnie 192 państwa Członkami mogą być tylko państwa niepodległe, które przyjmą zobowiązania zawarte w Karcie Narodów Zjednoczonych oraz są zdolne i pragną te zobowiązania wykonywać.

W okresie istnienia Związku Radzieckiego pełnoprawnymi członkami ONZ - oprócz ZSRR - były jeszcze dwie jego republiki związkowe: Białoruś i Ukraina. Przyjęte zostały do ONZ w uznaniu za wkład ich narodów w zwycięstwo nad faszyzmem

Przyjęcie w skład ONZ następuje w drodze głosowania w czasie sesji Zgromadzenia Ogólnego, na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Zalecenie takie uzyskuje się w przypadku jednomyślnego poparcia jej wszystkich stałych członków. Weto stałego członka Rady Bezpieczeństwa powoduje oddalenie wniosku danego państwa o przyjęcie do tej organizacji.

W skład Organizacji Narodów Zjednoczonych, między innymi, nie wchodzą:

• Watykan (status obserwatora)

• Palestyna (status obserwatora)

• Republika Chińska (Tajwan) - uznawana za część CHRL

• Somaliland uznawany za część Somalii

• Abchazja - uznawana za część Gruzji

• Górski Karabach - uznawany za część Azerbejdżanu

• Naddniestrze - uznawane za część Mołdawii

• Cypr Północny - uznawany za część Cypru

• Kosowo - państwo do lutego 2008 stanowiło autonomiczną część Serbii pod zarządem międzynarodowym, jednostronnie ogłosiło niepodległość 17.02.2008, aktualnie uznawane za niepodległe przez 63 państwa.

• Sahara Zachodnia - terytorium o nieustalonym statusie międzynarodowym (roszczenia Maroko i Front Polisario)

• Niue (państwo stowarzyszone z Nową Zelandią)

• Portoryko (państwo stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi)

• Wyspy Cooka (terytorium stowarzyszone z Nową Zelandią)

W ONZ obowiązuje zasada, że każde państwo - niezależnie od jego potencjału demograficznego, gospodarczego czy militarnego - dysponuje tylko jednym głosem.

Językami oficjalnymi ONZ są:

• angielski,

• chiński,

• francuski,

• hiszpański,

• rosyjski;

• od 1974 r. w Zgromadzeniu Ogólnym używa się również - jako roboczego - języka arabskiego.

Mimo że od czasu do czasu niektórzy krytykują ONZ za nieskuteczność przy rozwiązywaniu wielu konfliktów lokalnych i wojen oraz bardzo wysokie koszty utrzymania i funkcjonowania jej administracji, to generalnie jednak nie jest kwestionowany sens istnienia tej ogólnoświatowej organizacji. Opinie są zgodne co do tego, że jeśli ONZ ma być bardziej sprawna niż dotychczas, potrzebne są reformy stylu jej działania.

Prawnie nie podporządkowane, ale silnie powiązane z ONZ są organizacje wyspecjalizowane. Członkostwo w tych organizacjach nie jest uzależnione od przynależności do ONZ; do najbardziej znanych należą:

1. Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UN Educational, Scientific and Cultural Organization - UNESCO), z siedzibą w Paryżu [Stany Zjednoczone wycofały się z UNESCO z dniem 1.01.1985 r., uważając, że ta agenda ONZ jest mało skuteczna, rozrzutna finansowo i niechętna krajom zachodnim. Podobnie uczyniła też nieco później Wielka Brytania].

UNESCO sukcesywnie (od 1978 r.) wpisuje na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Natury najcenniejsze zabytki i obiekty przyrodnicze, które dla dobra ludzkości powinny być otoczone szczególną opieką.

Spośród polskich obiektów na listę tę wpisano:

• Historyczny Zespól Architektoniczny Krakowa,

• Kopalnię Soli w Wieliczce,

• Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945) (K)

• Białowieski Park Narodowy,

• Stare Miasto w Warszawie,

• Zabytkowy Zespół Architektoniczno-Urbanistyczny Zamościa,

• Średniowieczny zespół miejski Torunia (K)

• Zamek Krzyżacki w Malborku (K)

• Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy z XVII w. (K)

• Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (K)

• Drewniane kościoły południowej Małopolski i Podkarpacia - Binarowa, Blizne, Dębno Podhalańskie, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa (K)

• Park Mużakowski nad rzeką Nysą (wspólnie z Niemcami) (K)

• Hala Stulecia (Hala Ludowa) we Wrocławiu (K)

2. Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (Food and Agriculture Organization - FAO) z siedzibą w Rzymie

3. Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization - WHO) z siedzibą w Genewie,

4. Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (International Atomic Energy Agency - IAEA) z siedzibą we Wiedniu,

5. Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego (International Civil Aviation Organization - ICAO) z siedzibą w Montrealu,

6. Międzynarodowy Fundusz Walutowy - MFW (International Monetary Fund - IMF) z siedzibą w Waszyngtonie,

7. Światowa Organizacja Meteorologiczna - ŚOM (World Meteorological Organization - WMO) z siedzibą w Genewie,

8. Międzynarodowa Organizacja Pracy - MOP (International Labour Organization - ILO) z siedzibą w Genewie,

9. Bank Światowy - BŚ (World Bank - WB) z siedzibą w Waszyngtonie,

10. Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju Przemysłowego (UN Industrial Development Organization - UNIDO) z siedzibą we Wiedniu.

6.2. Ważniejsze organizacje gospodarcze

Do niedawna najważniejszą organizacją gospodarczą byłych krajów socjalistycznych była Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), utworzona 25.01.1949 r. w Moskwie.

W ostatnim czasie, poza ZSRR, należały do niej europejskie kraje demokracji ludowej (bez Albanii i Jugosławii), a spoza naszego kontynentu - Mongolia, Wietnam, Kuba.

Głównie wskutek obciążenia wzajemnych stosunków gospodarczych balastem ideologicznym, organizacja ta nie spełniła pokładanych w niej nadziei i w świetle przemian politycznych końca lat osiemdziesiątych i początku dziewięćdziesiątych formalnie została rozwiązana 28.06.1991 r. na sesji w Budapeszcie.

Unia Europejska

UE (European Union - EU) z siedzibą w Brukseli, jest dziś najważniejszą organizacją polityczno-gospodarczą państw zachodnioeuropejskich.

• Utworzona z Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej - EWG (European Economic Community - EEC), nazywanej też Wspólnym Rynkiem.

• EWG utworzona została na podstawie traktatu podpisanego 25.03.1957 r. w Rzymie przez Francję, RFN, Włochy oraz kraje Beneluksu - Belgię, Holandię, Luksemburg. Po ratyfikacji przez parlamenty zainteresowanych państw, układ wszedł w życie 1.01.1958 r.

• W 1967 r. nastąpiła fuzja trzech organizacji:

1. Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej,

2. Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom)

3. Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, dlatego też od tego czasu EWG nazywane było również Wspólnotą Europejską (WE), a czasem Wspólnotami Europejskimi.

• Do pierwotnej “szóstki" EWG, formalnie od 1.01.1973 r., dołączyli następni członkowie: Dania, Irlandia i Wielka Brytania, co określano potocznie “otwarciem na północ". Później następuje “otwarcie na południe" - w 1981 r. przyjęta zostaje Grecja, a w 1986 r. - Hiszpania i Portugalia.

Celem EWG było stworzenie z krajów członkowskich jednolitego organizmu gospodarczego, głównie przez znoszenie ograniczeń przewozowych i ceł w obrotach towarowych.

W miarę pogłębiania się integracji gospodarczej “dwunastki" miał następować:

- swobodny przepływ ludzi, kapitałów i towarów

- oraz miały być ujednolicone obciążenia podatkowe, normy technologiczne i in.

• Traktat z Maastricht (Holandia) - uchwalony przez państwa Wspólnoty Europejskiej 9-10.12.1991 r., podpisany 7.02.1992 r. (wszedł w życie 1.11.1993 r.) był kolejnym ważnym krokiem w kierunku integracji europejskiej. Na jego mocy utworzono Unię Europejską (UE), w której ma obowiązywać:

- ścisła współpraca w polityce zagranicznej i obronnej

- oraz wspólne europejskie obywatelstwo.

Układ z Maastricht obejmował też unię monetarną - wprowadził wspólną walutę, początkowo nazywaną ECU (European Currency Unit) [Skrót ECU był identyczny z nazwą (ecu) dawnej złotej monety francuskiej, co miało sugerować solidność tego specyficznego pieniądza. Wartość ECU, dziś euro, jest określana według koszyka walut każdego z państw członkowskich Unii Europejskiej], obecnie euro (EUR).

Waluta euro, do obrotu bezgotówkowego, została wprowadzona w dniu 1.01.1999 r. w 11 krajach Unii Europejskiej (z wyjątkiem Danii, Grecji, Szwecji i Wielkiej Brytanii), tworzących Unię Gospodarczą i Walutową (EMU).

• Banknoty i monety euro są w obiegu od 1.01.2002 r. Ich jedynym eminentem jest Europejski Bank Centralny z siedzibą we Frankfurcie nad Menem.

Efektem przekształcenia EWG w UE jest jednolity rynek wewnętrzny krajów członkowskich zapewniający “cztery wolności" - swobodę przemieszczania się:

- osób,

- towarów,

- usług

- kapitałów.

Oznacza to zwłaszcza:

1. swobodę wyboru miejsca zamieszkania i pracy obywateli UE,

2. zniesienie kontroli granicznej w ruchu osobowym i towarowym między krajami UE,

3. eliminację barier technicznych, przez ujednolicanie norm i standardów technicznych, przepisów sanitarnych i in.,

4. zbliżenie ustawodawstwa,

5. stworzenie jednolitego systemu ochrony własności intelektualnej.

Do głównych organów Unii Europejskiej należą:

1. Rada Europejska, którą tworzą szefowie rządów wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej. Chociaż Rada nie posiada formalnych uprawnień, jej decyzje mają duże znaczenie polityczne. Rady Europejskiej (The European Counsil) nie należy mylić z Radą Europy (The Counsil of Europe). Ta ostatnia utworzona została w 1949 r. w celu inicjowania projektów mających pobudzać współpracę społeczno-gospodarczą państw europejskich, zwłaszcza pełną ochronę praw politycznych, społecznych i ekonomicznych obywateli. Rada Europy skupia obecnie 39 krajów europejskich. Polska jest jej członkiem od 1991 r. Status obserwatora mają kraje pozaeuropejskie - Stany Zjednoczone, Kanada i Japonia.

2. Rada Unii Europejskiej (d. Rada Ministrów), z siedzibą w Brukseli - podstawowy organ decyzyjny i legislacyjny; wchodzą do niej ministrowie (po jednym przedstawicielu) państw członkowskich;

3. Komisja Europejska (z siedzibą w Brukseli) - niezależny od rządów, kolegialny organ wykonawczy;

4. Zgromadzenie, zwane dziś powszechnie Parlamentem Europejskim (z siedzibą w Strasburgu) - organ doradczy i kontrolny (głównie); skupia prawie 570 deputowanych wybieranych w wyborach bezpośrednich;

5. Trybunał Sprawiedliwości (z siedzibą w Luksemburgu) - jego podstawowym zadaniem jest kontrola przestrzegania prawa obowiązującego państwa należące do UE; rozstrzyga również spory między jej członkami.

Umowa o stowarzyszeniu Polski z EWG weszła w życie 1.03.1992 r., a układ stowarzyszeniowy z UE ma moc prawną od 1.02.1994 r. Polska złożyła w 1994 r. formalny wniosek o przyjęcie do UE, a od 1.05.2004r. została włączona do struktur UE, a od dnia 1.05.2004r. została włączona do struktur UE.

Sprawę całkowitego zniesienia kontroli osobowej na wspólnych granicach wewnętrznych, a za to wzmożenie kontroli na granicach zewnętrznych regulują porozumienia z Schengen (Luksemburg) z lat 1985 i 1990. Mają one charakter międzypaństwowy, dotyczą tylko państw sygnatariuszy i zasadniczo nie są częścią polityki Unii Europejskiej. Realizowane od 26.03.1995 r. porozumienia z Schengen (o “terytorium bez granic") obejmują obecnie 13 państw europejskich.

Inne gospodarcze organizacje europejskie i światowe

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu

EFTA (Europem Free Trade Association) jako drugie, po EWG, europejskie ugrupowanie krajów kapitalistycznych, zostało założone w 1960 r. w Sztokholmie.

• Do końca 1994 r. EFTA zrzeszała: Austrię, Finlandię, Islandię, Liechtenstein, Norwegię, Szwajcarię i Szwecję.

• Po przyjęciu 1.01.1995 r. Austrii, Finlandii i Szwecji do UE lista członków EFTY zmalała i zmniejszyła się jej ranga.

• EFTA, w porównaniu z UE, jest organizacją skupiającą kraje o mniejszym potencjale gospodarczym i ludnościowym, pozostawia też swoim członkom więcej swobody w zakresie polityki wewnętrznej i handlu zagranicznego.

• W 1991 r. 12 państw EWG i 7 państw EFTA zawarło porozumienie o stworzeniu, z dniem 1.01.1993 r., strefy wolnego handlu - Europejskiego Obszaru Gospodarczego - EOG (European Economic Area - EEA).

• W porozumieniu tym przewidziano zniesienie wszelkich barier w przepływie osób, towarów przemysłowych, usług i kapitałów (z pewnymi ograniczeniami) między krajami członkowskimi.

• Realizację tego planu zakłóciło referendum w Szwajcarii, w którym większość mieszkańców opowiedziała się przeciwko EOG.

• Dlatego też ogranicza się on obecnie do 18 państw, które zachowują jednak odrębne zasady polityki ekonomicznej wobec krajów trzecich i autonomię w sprawach polityki rolnej i fiskalnej.

• Umowa o utworzeniu strefy wolnego handlu między krajami EFTA a Polską (podpisana w 1992 r.) weszła w życie 15.11.1993 r.

Światowa Organizacja Handlu

WTO (World Trade Organization) - z siedzibą w Genewie - powołano z dniem 1.01.1995 r., na konferencji w Marrakeszu (Maroko).

• Zastępuje ona Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade - GATT) zawarty w 1947 r. w Genewie.

• Głównym celem WTO jest usuwanie barier handlowych, obniżanie taryf celnych i dążenie do swobodnego przepływu towarów w skali międzypaństwowej.

• WTO zrzeszała pod koniec 1999 r. 135 krajów (w tym - od niedawna - Chiny).

• Polska jest jej członkiem od 1.07.1995 r.

Problemy liberalizacji światowego handlu nie są łatwe; ostatnie obrady WTO w Seattle (Stany Zjednoczone) w 1999 r. zakończyły się fiaskiem.

Nie potrafiono osiągnąć porozumienia, między innymi, w takich istotnych kwestiach, jak:

• standardy dotyczące warunków pracy (np. płac minimalnych oraz zatrudniania dzieci),

• ochrona środowiska,

• handel genetycznie modyfikowaną żywnością,

• subsydiowanie rolnictwa (państwa UE nie zgodziły się na żądania Stanów Zjednoczonych domagających się zniesienia dopłat do produktów rolnych).

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

OECD (Organization for Economic Cooperation and Development) jest organizacją grupującą najbardziej rozwinięte państwa świata i stawiającą sobie za główny cel popieranie ich rozwoju gospodarczego.

• Zajmuje się ona również koordynowaniem polityki ekonomicznej oraz badaniem i oceną procesów gospodarczych w państwach o gospodarce rynkowej.

• OECD założona została na mocy konwencji z 1960 r., która weszła w życie w 1961 r.; obecnie skupia 32 uprzemysłowione państwa świata.

• W jej skład wchodzą państwa Unii Europejskiej, 2 północnoamerykańskie (Stany Zjednoczone, Kanada), 1 środkowoamerykańskie (Meksyk), a także - Japonia, Korea Południowa, Turcja, Australia oraz Nowa Zelandia.

• Pod koniec 1995 r. do OECD zostały przyjęte Czechy - pierwsze z b. państw komunistycznych, a w 1996 r. - Polska i Węgry.

• Siedziba OECD znajduje się w Paryżu.

Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową

OPEC (Organization of Petroleum Exporting Countries), odgrywająca dość dużą rolę we współczesnej gospodarce światowej, powstała w 1960 r. w Bagdadzie, z inicjatywy Wenezueli.

• Zrzesza obecnie 12 państw - głównych eksporterów ropy naftowej

Należą do niej:

• kraje arabskie: afrykańskie - Algieria, Libia; azjatyckie - Arabia Saudyjska, Irak, Katar, Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie

• oraz: Iran, Nigeria, Angola, Wenezuela, Ekwador

• Do niedawna członkami OPEC był także Gabon.

• Celem OPEC jest ujednolicenie polityki w zakresie produkcji, ceny i zbytu ropy oraz zabezpieczenie interesów jej producentów.

• Chociaż OPEC kontroluje tylko 40% ogólnego wydobycia ropy naftowej, to sterując poziomem wydobycia, faktycznie ustala światowe ceny tego surowca.

6.3. Ważniejsze organizacje wojskowo-polityczne

Organizacją - oficjalnie o charakterze obronnym - dawnych europejskich państw socjalistycznych był Układ Warszawski (UW) - „układ o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej”, podpisany 14.05.1955 r. w Warszawie przez 8 państw.

• UW powstał w momencie wzmożenia niebezpieczeństwa wojennego w Europie i włączenia do NATO Niemieckiej Republiki Federalnej.

• W nowej sytuacji politycznej na naszym kontynencie układ ten stracił rację bytu i w 1991 r. został rozwiązany.

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego

NATO nazywana jest także Organizacją Paktu Północnego Atlantyku lub, potocznie, Sojuszem Atlantyckim (North Atlantic Treaty Organization) - polityczno-militarna organizacja państw, która powstała 4.04.1949 r. w Waszyngtonie.

• Pakt, którego sygnatariuszami stało się 12 krajów kapitalistycznych, wszedł w życie 24.08.1949 r.; od 1967 r. ma siedzibę w Brukseli.

• Członkami NATO są obecnie państwa europejskie: Belgia, Czechy, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Islandia, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Węgry, Wielka Brytania, Włochy oraz kraje pozauropejskie: Turcja, Stany Zjednoczone i Kanada.

• Polska oraz inne kraje tzw. Grupy Wyszehradzkiej (Węgry, Czechy) stały się członkami NATO 12.03.1999 r.

• Swego rodzaju wstępem do przyjęcia w struktury Traktatu Północnoatlantyckiego była współpraca polityczno-wojskowa w ramach tzw. partnerstwa dla pokoju. Dokument o przystąpieniu do tego programu Polska podpisała 2.02.1994 r.

• Cele NATO:

- zapewnienie bezpieczeństwa członkom sojuszu

- oraz obrona zasad ustrojowych państw członkowskich oraz dobrobytu ich obywateli

- zobowiązanie stron do udzielania sobie pomocy militarnej w razie napaści na jedną z nich.

Unia Zachodnioeuropejska

WEU (Western European Union) została utworzona w 1954 r. (umowa weszła w życie w 1955 r.) jako forum konsultacyjne państw zachodnioeuropejskich w sprawach polityki bezpieczeństwa.

• Siedzibą Unii Zachodnioeuropejskiej jest Bruksela.

• Członkami są: Francja, Grecja (od 1994 r.), Hiszpania, Niemcy, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy oraz kraje Beneluksu.

• Status członków stowarzyszonych przysługuje państwom NATO, nie należącym do WEU, m.in. Polsce.

• WEU, w odróżnieniu od NATO, nie rozporządza własną organizacją militarną.

• W przyszłości ma się stać zbrojnym ramieniem Unii Europejskiej.

Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku

ANZUS - blok polityczno-wojskowy - powołany w 1951 r. (wszedł w życie w 1952 r.) w strefie Oceanu Spokojnego.

• Nazwę utworzono od pierwszych liter angielskich nazw członków - Australii, Nowej Zelandii i Stanów Zjednoczonych.

• Po ogłoszeniu Nowej Zelandii za strefę bezatomową (1987 r.), jej członkostwo w ANZUS zawieszono.

6.4. Ważniejsze organizacje regionalne

6.4.1. Europejskie

Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu

CEFTA (Central European Free Trade Agreement)

• Porozumienie zawarte 21.12.1992 r. w Krakowie (weszło w życie 1.03.1993 r.) obejmuje obecnie: Polskę, Węgry, Czechy, Słowację, Słowenię (od 1996 r.), Rumunię (od 1997 r.), Bułgarię (od 1998 r.) oraz Chorwację (od 2002r.) i Macedonię (od 2006r.).

• Po przystąpieniu większości państw Cefty do Unii Europejskiej w 2004 i 2007 r., umowa ta straciła na znaczeniu - do niedawna członkami CEFTA były jedynie Chorwacja i Macedonia.

• W maju 2007r. do organizacji wstąpiły: Bośnia i Hercegowina, Mołdawia, Serbia, Czarnogóra, Albania i Kosowo.

Umowa CEFTA zakłada:

• stopniowe tworzenie strefy wolnego handlu w zakresie towarów przemysłowych przez znoszenie barier taryfowych i ceł

• stopniową i selektywną liberalizację w wymianie produktów rolno-spożywczych

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

OBWE (Organization for Security and Cooperation in Europe - OSCE) została powołana 6.12.1994 r.

• Jest kontynuatorką Konferencji Bezpieczeństwa w Europie - KBWE, początkowo bez określonej struktury instytucjonalnej.

• Siedzibą OBWE jest Wiedeń, a członkami 55 państw - wszystkie europejskie, państwa powstałe z rozpadu ZSRR (w tym zakaukaskie i środkowoazjatyckie) oraz Stany Zjednoczone i Kanada.

• W 1992 r. Jugosławia została zawieszona w prawach członkowskich.

• OBWE dąży do umacniania demokracji, praw człowieka i pokojowego rozwiązywania konfliktów (Wrona, Rek 2001).

6.4.2. Afrykańskie

Organizacja Jedności Afrykańskiej

OJA (Organization of African Unity - OAU) należy do najważniejszych międzypaństwowych zrzeszeń regionalnych.

• Założona została w 1963 r. w Addis Abebie (Etiopia) przez przywódców 32 niepodległych wówczas państw afrykańskich i tu znajduje się jej siedziba.

• Jest najliczniejszym ugrupowaniem regionalnym w świecie - zrzesza 53 członków.

• Skupia niemal wszystkie niepodległe państwa Afryki, z wyjątkiem Maroka, które wystąpiło z OJA w 1984 r. po przyznaniu pełnego statusu “Republice Sahary" (Saharze Zachodniej).

• Republikę Południowej Afryki przyjęto do OJA dopiero w 1994 r. (po zniesieniu apartheidu).

• Główne cele, jakie stawia sobie ta organizacja, to:

- umacnianie jedności i solidarności państw Czarnego Kontynentu,

- wykorzenienie kolonializmu, neokolonializmu i rasizmu,

- pogłębianie wszechstronnej współpracy.

• Organizacja Jedności Afrykańskiej opowiada się za pokojowym rozstrzyganiem sporów międzypaństwowych i - w celu zapobieżenia roszczeniom terytorialnym - stoi na stanowisku nienaruszalności granic postkolonialnych.

• Głębokie podziały polityczne i ideologiczne, nurtujące współczesną Afrykę, doprowadziły współcześnie do poważnego kryzysu w tej panafrykańskiej organizacji.

Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej

ECOWAS (Economic Community of West African States) jest jedną z ważniejszych organizacji regionalnych Afryki.

• Działa od 1975 r. i zrzesza obecnie 16 państw tego obszaru (m. in.: Benin, Burkina Faso, Gambia, Ghana, Gwinea, Gwinea Bissau, Kamerun, Liberia, Mali, Mauretania, Niger, Nigeria, Senegal, Sierra Leone, Togo, Wyrzeże Kości Słoniowej).

• Jej celem jest m.in. dążenie do regionalnej strefy wolnego handlu, unii celnej i wspólnego rynku.

6.4.3. Azjatyckie

Liga Państw Arabskich

LPA (ang. Arab League, arab. Midan Al-Tahrir), nazywana również Ligą Arabską, utworzona została w 1945 r. w Kairze i tu też znajduje się siedziba tej organizacji.

• Członkami jej jest 21 krajów arabskich oraz Organizacja Wyzwolenia Palestyny, które łączy wspólny język, historia i religia.

• LPA stawia sobie za cel zacieśnianie stosunków między państwami członkowskimi i koordynowanie akcji politycznych prowadzących do nawiązywania ścisłej współpracy.

• Obecnie organizacja ta nie odgrywa poważniejszej roli na skutek wewnętrznych rozbieżności poglądów politycznych.

Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej

ASEAN (Association of South-East Asian Nations) powołano w 1967 r., na konferencji w Bangkoku; obecnie siedziba znajduje się w Dżakarcie.

• Jej członkami są: Brunei, Filipiny, Indonezja, Laos, Malezja, Myanmar, Singapur, Tajlandia, Wietnam.

• Oficjalnym celem tej organizacji jest współdziałanie na rzecz rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego państw członkowskich.

• Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej odnotowało, zwłaszcza w ostatnich latach, wiele sukcesów w działalności polityczno-gospodarczo-kulturalnej.

• Od 1993 r. ASEAN stopniowo przekształca się w strefę wolnego handlu.

Forum Współpracy Gospodarczej Krajów Azji i Pacyfiku

APEC (Asian-Pacific Economic Cooperation)

• Luźny układ (forum dyskusyjne) w sprawie współpracy gospodarczej państw Azji i obrzeży Pacyfiku powołany w 1989 r. w Canberze przez 12 krajów.

• Do APEC należy obecnie 21 państw, m.in.: azjatyckie - Chiny, Filipiny, Indonezja, Japonia, Korea Południowa, Tajwan; europejskie - Rosja; oceaniczne - Związek Australijski, Nowa Zelandia; amerykańskie - Stany Zjednoczone, Kanada, Meksyk.

• Siedzibą Sekretariatu APEC jest Singapur.

• Zadaniem APEC jest przede wszystkim zwalczanie barier handlowych oraz dążenie do integracji gospodarczej regionu.

6.4.4. Amerykańskie

Organizacja Państw Amerykańskich

OPA (Organization of American States - OAS) powołana w 1948 r. w Bogocie; obecna jej siedziba znajduje się w Waszyngtonie.

• Zrzesza 35 członków - państwa latynoamerykańskie oraz Stany Zjednoczone i Kanadę.

• Do najważniejszych statutowych zadań OPA należy:

- umacnianie pokoju i bezpieczeństwa kontynentu amerykańskiego,

- wspólne rozwiązywanie problemów społeczno-polityczno-gospodarczych,

- pokojowe rozstrzyganie sporów między członkami organizacji.

Północnoamerykański Układ w sprawie Wolnego Handlu

NAFTA (North American Free Trade Agreement) obejmujący Stany Zjednoczone, Kanadę i Meksyk, podpisano w 1992 r., wszedł w życie 1.01.1994 r.

• Przewiduje stopniowe znoszenie ceł, kwot importowych i innego rodzaju ograniczeń w handlu między trzema najsilniejszymi gospodarczo krajami półkuli zachodniej.

• Układ NAFTA jest - w pewnym sensie - rozszerzeniem o Meksyk porozumienia o wolnym handlu, zawartym w 1988 r. między Stanami Zjednoczonymi a Kanadą.

Na kontynentach amerykańskich, poza porozumieniem NAFTA, ważniejszą rolę gospodarczą odgrywają jeszcze:

• Wspólnota Karaibska - CARICOM (Caribbean Community) założona w 1973 r., skupia 14 członków, siedziba znajduje się w Georgetown (Gujana).

• Wspólny Rynek Południa - MERCOSUR (Mercado Comun del Sur), powstały w 1991 r. w Asunción i zrzeszający Argentynę, Brazylię, Paragwaj i Urugwaj. Obecny etap integracji MERCOSUR można określić jako niepełną unię celną.

• Pakt Andyjski - AC (Andean Community) (Grupa Andyjska, Andyjski Wspólny Rynek) założony w 1969 r.; obecnie zrzesza 5 członków - Boliwię, Ekwador, Kolumbię, Peru, Wenezuelę.

• Pakt Amazonii - TCA (Tratado de Cooperacion Amazonica) utworzono w 1978 r.; zrzesza 8 członków: Boliwię, Brazylię, Kolumbię, Ekwador, Gujanę, Peru, Surinam, Wenezuelę. Jego celem jest popieranie harmonijnego rozwoju dorzecza Amazonki.

Geografia ekonomiczna - Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji

25

---