V - WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI i obsługa prawna
Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na zasadzie podziału i równowagi władzy:
ustawodawczej,
wykonawczej,
sadowniczej.
Tę ostatnią sprawują sądy i trybunały, będące władzą odrębną i niezależną od pozostałych (art. 10 i 173 Konstytucji).
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na:
moralność,
bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny,
ochronę życia prywatnego stron,
ważny interes prywatny.
Wyrok ogłaszany jest publicznie (art. 45 Konstytucji).
Istota władzy sądowniczej polega na tym, że:
sądy są niezawisłe (zwłaszcza od władzy wykonawczej), podlegają wyłącznie Konstytucji i ustawom (art. 178 Konstytucji),
tylko one mogą orzec o:
skutkach naruszenia większości ustaw,
ograniczeniu większości praw i wolności konstytucyjnych (np. orzekając karę pozbawienia wolności, tymczasowe aresztowanie, przepadek rzeczy),
konfliktach związanych z wykonywaniem większości praw podmiotowych (45 i 46 Konstytucji),
nawet jeżeli przepis szczególny przewiduje że w niektórych takich sprawach orzekają organy administracji (np. nakładając grzywnę w postępowaniu mandatowym, orzekając w drodze decyzji o czyichś obowiązkach), to takie rozstrzygnięcie podlega kontroli sądowej.
Na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów stoi Krajowa Rada Sądownictwa, składająca się z:
Pierwszego Prezesa SN, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa NSA, przedstawiciela Prezydenta RP,
15 członków wybranych spośród sędziów SN, sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych,
4 członków wybranych przez Sejm spośród posłów, 2 członków powołanych przez Senat spośród senatorów.
Trybunały:
Stanu,
Konstytucyjny.
Sądy:
Sąd Najwyższy (SN),
sądy powszechne (rejonowe, okręgowe, apelacyjne),
sądy administracyjne (wojewódzkie, Naczelny Sąd Administracyjny),
sądy wojskowe.
Domniemywa się właściwość sądów powszechnych:
są właściwe we wszystkich sprawach, chyba że ustawa stanowi inaczej (np. gdy przekazuje dane sprawy organom administracji publicznej bądź sądom innym niż powszechne (177 Konstytucji).
Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny (jednoinstancyjny) może być ustanowiony tylko na czas wojny (175 Konstytucji).
Zasadą jest, że sądy działają w trybie skargowym, chyba że ustawa stanowi inaczej, a w rezultacie:
postępowanie sądowe może być zainicjowane w zasadzie tylko przez uprawniony podmiot,
zawsze może nim być RPO lub prokurator,
tylko wyjątkowo sąd może wszcząć postępowanie z urzędu (np. 570 k.p.c. - sąd opiekuńczy może wszcząć postępowanie z urzędu).
Wyrok ogłasza się zawsze „W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ”.
Szczegóły dotyczące organizacji sądownictwa regulują ustawy.
SĄDY POWSZECHNE
Prawo o ustroju sądów powszechnych (u. z 27 lipca 2001 r., Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm. - „PUSP”).
Sprawują wymiar sprawiedliwości w zakresie nie objętym właściwością pozostałych sądów (domniemanie właściwości rzeczowej sądów powszechnych).
SĄDY:
rejonowe; tworzy się w zasadzie dla jednej bądź kilku gmin, w uzasadnionych przypadkach w jednej gminie może być kilka sądów rejonowych (Warszawa, Katowice-Wschód oraz Katowice-Zachód); sąd rejonowy w zasadzie jest sądem I instancji (wyjątkowo w II instancji - wykroczenia),
okręgowy; tworzy się dla „okręgu sądowego”, tj. obszaru objętego właściwością co najmniej dwóch sądów rejonowych; jest sądem I instancji w określonych rodzajowo sprawach, a nadto sądem II instancji (apelacyjnym) gdy sąd rejonowy działa w I instancji,
apelacyjny; tworzy się dla „obszaru apelacji”, tj. obszaru objętego właściwością co najmniej dwóch sądów okręgowych; jest wyłącznie sądem II instancji (apelacyjnym) rozpatrując środki zaskarżenia od wyroków sądów okręgowych.
Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, w drodze rozporządzenia:
tworzy sądy powszechne,
określa ich właściwość miejscową.
Sądy powszechne dzielą się na wydziały. Ich struktura jest zbliżona. Np. w sądzie rejonowym:
cywilny
karny (w tym do spraw o wykroczenia rozpoznawanych w II instancji),
rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny) - do spraw:
z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego,
dotyczących nieletnich (demoralizacja, czyny karalne),
leczenia osób uzależnionych od alkoholu, środków odurzających i psychotropowych,
opiekuńczych,
pracy (sąd pracy),
ksiąg wieczystych,
niekiedy inne - np. gospodarczy.
Struktura sądu rejonowego ma swoje częściowo odbicie w strukturze sądów okręgowych i apelacyjnych, ale w:
okręgowych częściowo jej dublowana (wydziały I instancji i apelacyjne),
apelacyjnych tylko wydziały apelacyjne.
Minister Sprawiedliwości:
sprawuje zwierzchni nadzór nad działalnością administracyjną sądów (osobiście, przez swoje służby),
nie wolno mu ingerować w niezawisłość sędziowską,
ma prawo wglądu w czynności sądów, żądania wyjaśnień, usunięcia uchybień.
Zasadą jest, że:
sąd orzeka w miejscowości i budynku będącym jego siedzibą,
jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości lub gdyby przyczyniło się to do znacznego zmniejszenia kosztów, sąd może pełnić czynności poza swoją siedzibą , a w razie konieczności także poza obszarem swej właściwości.
W przypadkach przewidzianych w ustawach sądy wykonują poszczególne czynności na żądanie (tzw. pomoc sądowa - przesłuchanie świadków, wizja lokalna) innych:
sądów,
organów, w tym sądów zagranicznych (w tym ostatnim przypadku zależy to od umowy międzynarodowej, wezwanie sądu zagranicznego przekazuje Minister Sprawiedliwości).
Do budynków sądowych nie wolno wnosić broni ani amunicji, materiałów wybuchowych i innych środków niebezpiecznych
nie dotyczy to broni posiadanej przez osoby wykonujące obowiązki służbowe wymagające posiadania broni,
prezes sądu może zarządzić stosowanie środków zapewniających bezpieczeństwo w budynkach sądowych oraz zapobiegających naruszeniu tego zakazu.
SĘDZIOWIE:
Na stanowisko sędziego może być powołany ten, kto (wymagania podstawowe):
posiada obywatelsko polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich (czyli pełnia zdolności do czynności prawnych, nie orzeczono środka karnego pozbawienia praw),
jest nieskazitelnego charakteru,
ukończył wyższe studia prawnicze i uzyskał dyplom magistra prawa w rozumieniu prawa polskiego,
posiada stan zdrowia pozwalający mu na pełnienie obowiązków sędziego,
ukończył określony wiek (29 SR, dla innych sadów konieczny staż na stanowisku sędziego niższego sądu),
złożył egzamin sędziowski (prokuratorski).
Nie dotyczy to niektórych osób, które mają prawo do wykonywania niektórych innych zawodów prawniczych, a także doktorów habilitowanych nauk prawnych
Powołuje Prezydent:
na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa,
na czas nieoznaczony.
SĘDZIOWIE (wszystkich sądów):
w sprawowaniu swego urzędu są niezawiśli, podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom,
maja prawo („zapewnia” się im) do warunków pracy i wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków,
nie mogą:
zależeć do partii politycznej, związku zawodowego,
prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów,
podejmować dodatkowego zatrudnienia, z wyjątkiem stanowiska dydaktycznego, naukowo-dydaktycznego lub naukowego w łącznym wymiarze nie przekraczającym pełnego wymiaru czasu pracy - jeżeli wykonywanie tych obowiązków nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków sędziego,
podejmować innego zajęcia (sposobu zarobkowania), które przeszkadzałoby w pełnieniu obowiązków sędziego, osłabiałoby zaufanie do jego bezstronności lub przynosiłoby ujmę godności urzędu sędziego,
być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego, spółdzielni, członkiem zarządu fundacji prowadzącej działalność gospodarczą,
posiadać w spółce prawa handlowego więcej, niż 10 % akcji (udziałów),
prowadzić na własny rachunek (lub wspólnie z innymi osobami) działalności gospodarczej bądź zarządzać taką działalnością, być przedstawicielem bądź pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności,
mają obowiązek strzec powagi stanowiska sędziego (zarówno na służbie, jak i poza nią), musi unikać wszystkiego, co mogłoby osłabiać zaufanie do jego bezstronności,
ma obowiązek zachowania w tajemnicy okoliczności sprawy o których ze względu na swój urząd powziął wiadomości,
są nieusuwalni; złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w pełnieniu obowiązków, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew woli sędziego jest dopuszczalne tylko w sytuacjach określonych w ustawie,
przeniesienie w stan spoczynku na skutek stanu zdrowia lub w razie wieku (70 lat), nie ma emerytury lub renty, w stanie spoczynku 75% ostatniego uposażenia,
korzystają z immunitetu.
O zamiarze podjęcia dodatkowego zatrudnienia (szkołą wyższa), innego zatrudnienia (sposobu zarobkowania - np. umowa zlecenia) sędzia zawiadamia przełożonego, ten ostatni może złożyć sprzeciw.
Sędzia corocznie składa oświadczenie o stanie majątkowym, zwłaszcza o:
posiadanych zasobach pieniężnych,
nieruchomościach,
udziałach (akcjach) w spółkach prawa handlowego),
mieniu Skarbu Państwa (jednostki ST) nabytym przez niego (małżonka) w drodze przetargu.
Informacje te w zasadzie stanowią tajemnicę służbową.
Immunitet polega na tym, że sędzia:
bez uprzedniej zgody sądu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności,
zatrzymany lub tymczasowo aresztowany; wyjątkiem jest zatrzymanie na gorącym uczynku gdy jest to niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania;
o zatrzymaniu niezwłocznie należy powiadomić prezesa właściwego sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego (181 Konstytucji),
nie ponosi odpowiedzialności za wykroczenia (odpowiada tylko dyscyplinarnie).
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego (tzw. przewinienie dyscyplinarne), za:
przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienie godności urzędu,
wykroczenia.
Sędzia:
może mieć asystenta (wykonuje czynności pomocnicze związane z przygotowaniem rozprawy)
ŁAWNICY:
Wedle art. 182 Konstytucji udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa:
potrzeba ok. 8 tys. ławników,
ustawy proceduralne przewidują udział ławników tylko w orzekaniu tylko w niektórych rodzajach spraw (tylko niektóre sprawy pracownicze, karne-zbrodnie, rodzinne)
nie uczestniczą gdy postępowanie uproszczone, sądy apelacyjne, administracyjne, SN),
co do zasady mają w zakresie orzekania takie same prawa, jak sędziowie zawodowi (z wyjątkiem przewodniczenia), w konsekwencji mogą przegłosować sędziego zawodowego.
Wedle PUSP ławnikiem może wybrany być ten, kto:
posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
jest nieskazitelnego charakteru,
ukończył 30 lat,
jest zatrudniony lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku,
nie przekroczył 70 lat,
posiada odpowiedni stan zdrowia,
posiada co najmniej wykształcenie średnie (art. 158).
Nie mogą nimi być:
osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach oraz w prokuraturze,
osoby wchodzące w skład organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego,
funkcjonariusze Policji oraz inne osoby zajmujące stanowiska związane ze ściganiem przestępstw i wykroczeń,
adwokaci i aplikanci adwokaccy,
radcowie prawni i aplikanci radcowscy,
duchowni,
żołnierze w czynnej służbie wojskowej,
funkcjonariusze Służby Więziennej,
radni gminy, której rada dokonuje wyboru ławników.
Wybierają rady gmin:
konieczna informacja o niekaralności (KRK),
kadencja 4 lata.
Może być wyznaczony do udziału w rozprawach zasadzie do 12 dni w ciągu roku, wyjątkowo więcej,
korzysta ze zwolnienia od pracy ale bez prawa do wynagrodzenia,
otrzymuje tzw. rekompensatę pieniężną.
Niektóre czynności sądów, w zakresie dopuszczonym ustawami, wykonują referendarze sądowi (np. sprawy wieczystoksięgowe).
Sąd w zasadzie orzeka w składzie trzyosobowym, ale niekiedy:
jednoosobowym,
powiększonym (więcej, niż trzech sędziów)
Pracami składowi sądu, kieruje sędzia przewodniczący a zwłaszcza:
zapewnia porządek i powagę obrad sądu,
dba o właściwy przebieg rozprawy i właściwe stosowanie procedury, wobec stron - uczestników ma obowiązek zachować cierpliwość, grzeczność, godną postawę i wymagać takiego samego zachowania się w stosunku do innych,
może po bezskutecznym upomnieniu osoby, która narusza powagę, spokój lub porządek czynności sądowych ukarać ją karą porządkową grzywny, a nawet nakazać opuszczenia sali rozpraw,
nosi strój urzędowy (toga z łańcuchem).
Wyrok zawsze wydawany jest po NIEJAWNEJ naradzie.
SĄDY WOJSKOWE
U. z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o ustroju sądów wojskowych (Dz. U. Nr 117, poz. 753 ze zm.)
Sprawują wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych w stosunku do osób wchodzących w skład Sił Zbrojnych RP, a jeżeli ustawa stanowi - też w stosunku do innych.
Są nimi wojskowe sądy:
garnizonowe (I inst.),
okręgowe (w zasadzie II instancja).
Szczegóły KPK (rozdz. XV).
Działają pod nadzorem judykacyjnym SN.
SĄD NAJWYŻSZY
U. z 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.)
Zadania:
sprawuje wymiar sprawiedliwości, zwłaszcza przez:
zapewnienie zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie kasacji i innych środków odwoławczych,
podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne
rozpoznawanie protestów wyborczych oraz stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu, Senatu, prezydenckich, do Europarlamentu, referendum, samorządowych.
Także opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących funkcjonowania sądownictwa, a jeżeli uzna to za celowe - także innych aktów.
Dzieli się na izby:
Cywilną,
Karną,
Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych,
Wojskową.
SĄDY ADMINITRACYJNE
U. z 30 sierpnia 2002 r.:
Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.),
Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.).
Sprawują:
kontrolę działalności administracji publicznej, w tym orzekają o zgodności z prawem decyzji administracyjnych oraz aktów prawa miejscowego.
Są nimi wojewódzkie sądy administracyjne oraz NSA (184 Konstytucji).
Wojewódzkie sądy administracyjne:
działają w każdym województwie jako sądy I instancji.
Naczelny Sąd Administracyjny zwłaszcza:
rozpoznaje środki zaskarżenia od wyroków WSA (zwłaszcza skargi kasacyjne),
podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie tych przepisów prawa, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych,
rozstrzyga spory kompetencyjne miedzy organami samorządu terytorialnego, SKO i administracją rządową.
Cd. przy administracji publicznej.
WYŁĄCZENIE SĘDZIEGO
jest wspólną instytucją wszystkich procedur sądowych, opartą na zbliżonych zasadach,
ma na celu zapewnienie jego obiektywizmu i bezstronności, sędzia nie może w jakikolwiek sposób być zainteresowany w określonym sposobie rozstrzygnięcia sprawy (zasada nemo iudex in causa sua- nikt nie może być sędzią we własnej sprawie),
szczegóły regulują różne ustawy procesowe,
do pewnego stopnia funkcjonuje również w procedurze administracyjnej (wyłączenie organu bądź pracownika organu administracji)
Przykładowe przesłanki wyłączenia sędziego wg KPC (art. 48 i nast.) w sprawach:
w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki,
swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia,
osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli,
w których był lub jest pełnomocnikiem jednej ze stron,
w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator,
w których brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie, nie może orzekać co do tej skargi,
jeżeli zachodzi stosunek osobisty, który mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego.
Do czasu orzeczenia o wyłączeniu sędzia wstrzymuje się od udziału w sprawie.
O wyłączeniu orzeka sąd, w którym sprawa się toczy, a gdy nie może - sąd nad nim przełożony. W razie złożenia wniosku o wyłącznie w złej wierze można wnioskodawcę ukarać grzywną.
Instytucja wyłączenia odpowiednio dotyczy też ławników oraz innych organów sądowych.
OPIESZAŁOŚĆ SĄDU
Wedle art. 45 Konstytucji
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd” (ust. 1).
Przepisy dotyczące procedur sądowych w zasadzie nie określają terminów rozpoznania spraw przez sądy:
zasadą jest szybkość postępowania (6 k.p.c. - sąd powinien przeciwdziałać przewlekłości postępowania i dążyć do rozstrzygnięcia na pierwszej rozprawie jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy, podobnie w procedurze karnej),
zmierza to m.in. do zapewnienia bezpośredniości postępowania i koncentracji materiału dowodowego.
Wyjątkowo niekiedy określa się sztywne terminy do dokonania określonych czynności:
np. uzupełnienia wyroku sąd dokonuje w ciągu 14 dni, wyjątkowo 30 dni, art. 329 KPC; wniosek o klauzulę sąd rozpatruje w ciągu 3 dni, art. 781 (1) KPC; w sprawach zakresu prawa pracy, rozprawę należy wyznaczyć w zasadzie w terminie do 2 tygodni od złożenia pozwu,
w większości tych sytuacji termin ma jednak charakter instrukcyjny;
tylko wyjątkowo jego niezachowanie powoduje skutki dla sądu (np. 401-404 KPK - z ważnej przyczyny można przerwać rozprawę na czas do 35 dni; jeżeli termin ten nie zostanie zachowany, rozprawę przerwaną uważa się za odroczoną, co oznacza jako zasadę, że sąd musi ją prowadzić OD NOWA),
przedawnienie karalności (w istocie wyrokowania, 101 i nast. KPK, w zasadzie od 5 do 30 lat),
w zasadzie sąd rozpoznaje sprawy w kolejności wpływu,
zdarzają się wyjątki, w zasadzie uznaniowe.
NIE DA SIĘ
sztywno określić terminu rozpoznania (zakończenia) sprawy, zwłaszcza w postępowaniu sądowym,
sprawa sprawie nie jest równa, przede wszystkim chociażby ze względu na ilość stron, obszerność materiału dowodowego, czy też obciążenie sądu.
U. z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843 ze zm.)
ma charakter implementacyjny w stosunku do art. 45 Konstytucji,
jest podstawa skargi o stwierdzenie naruszenia prawa.
SKARGA O STWIERDZENIE NARUSZENIA PRAWA, przysługuje tylko stronie (wyjątkowo innym),
po stwierdzeniu, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki,
czyli jeżeli postępowanie w tej sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (przewlekłość postępowania),
dla stwierdzenia przewlekłości postępowania, należy w szczególności ocenić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty, uwzględniając charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, znaczenie dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowanie się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania,
dotyczy wszystkich postępowań sądowych.
Przysługuje do:
sądu wyższego stopnia nad sądem, w którym toczy się postępowanie,
jeżeli przewlekłość dotyczy sądu apelacyjnego lub WSA - odpowiednio SN lub NSA
jeżeli SN lub NSA - to one rozpatrują.
Sąd rozpoznający skargę:
niezwłocznie zawiadamia prezesa sądu (jako statio fisci), którego działanie lub bezczynność zaskarżono,
wydaje orzeczenie w terminie 2 miesięcy,
uwzględniając skargę sąd może zlecić podjęcie przez sąd rozpoznający sprawę co do istoty, odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie,
te zalecenia nie mogą wkraczać w zakres oceny faktycznej i prawnej sprawy,
w razie uwzględnienia skargi można zasądzić od Skarbu Państwa odpowiednią sumę pieniężną, nie więcej jednak niż 10.000 złotych, płaci się ze środków sądu prowadzącego postępowanie w sprawie,
ta suma pieniężna to swego rodzaju nawiązka,
nie wyklucza to roszczenia o naprawienie szkody (przez SP), opartego na KC,
skargę można ponowić po 12 miesiącach.
PROKURATURA
U. z 20 czerwca 1985 r., Dz. U. z 2002 r. Nr 21, poz. 206 ze zm.
Prokuraturę tworzą:
Prokurator Generalny jako naczelny organ prokuratury (do 2010 r. był nim Minister Sprawiedliwości; od 2010 r. powołuje - odwołuje o Prezydent RP),
podlegali mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury,
prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
UWAGA:
Ani prokuratura, ani Prokurator Generalny, nie mają nic wspólnego z PROKURATORIĄ GENERALNĄ SKARBU PAŃSTWA.
Powszechnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury są:
prokuratury apelacyjne,
prokuratury okręgowe,
prokuratury rejonowe.
Są zorganizowane na zasadzie hierarchicznego podporządkowania.
Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw, w szczególności przez:
prowadzenie lub nadzorowanie postępowań przygotowawczych w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami,
jeżeli wymaga tego ochrona praworządności, interesu społecznego, własności lub praw obywateli - wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz składanie wniosków i udział w postępowaniach sądowych w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych,
podejmowanie przewidzianych prawem środków zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczeniach oraz w innych postępowaniach,
sprawowanie nadzoru nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności,
zaskarżaniu do sadu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych oraz udział w postępowaniach sądowoadministracyjnych,
koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw, prowadzonej przez inne organy państwowe,
współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa,
jest uczestnikiem postępowań przed TK.
Prokurator ma obowiązek:
kierować się zasadą bezstronności i równego traktowania wszystkich obywateli,
wykonywać zarządzenia, wytyczne i polecenia przełożonego prokuratora.
Podobnie, jak w odniesieniu do sędziów:
kwalifikacje,
ograniczenia w podejmowaniu działalności gospodarczej,
oświadczenia o stanie majątkowym,
stan spoczynku,
za wykroczenia odpowiada tylko dyscyplinarnie,
nie ma immunitetu.
Prokuratorów powołuje (odwołuje) Prokurator Generalny,
OBSŁUGA PRAWNA
Sprawują ją w zasadzie:
adwokaci, radcowie prawni, radcowie Prokuratorii Generalnej, notariusze,
inni (rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi).
W zasadzie (z wyjątkiem Prokuratorii Generalnej) są to wolne zawody, a osoby które je wykonują:
muszą być zrzeszone w samorządach zawodowych,
musza posiadać wysoki poziom kwalifikacji zawodowych (podobnie, jak sędziowie),
uzyskują kwalifikacje zawodowe następuje w wyniku postępowania kwalifikacyjnego prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości,
mogą „przechodzenia” między zawodami,
podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu OC,
podlegają ograniczeniom związane ze stosunkiem pracy i podejmowaniem działalności gospodarczej,
nie maja immunitetu.
ADWOKATURA
U. z 26 maja 1982 r. - prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058 ze zm.).
Zadania adwokatury:
udzielanie pomocy prawnej,
współdziałanie w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa.
Adwokat:
wykonując swe obowiązki zawodowe podlega tylko ustawom,
świadczy pomoc prawną, w szczególności przez udzielanie porad prawnych, sporządzanie opinii prawnych, zastępstwo w postępowaniu sądowym - w zasadzie nie ma ograniczeń podmiotowych,
nie może pozostawać w stosunku pracy (chyba że na stanowisku dydaktycznym bądź naukowo-dydaktycznym),
ma obowiązek zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej (tajemnica adwokacka), wyjątek dotyczy informacji objętych ustawą z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.),
nie można zwolnić go z tej tajemnicy,
wynagrodzenie ustalane jest w drodze umowy z klientem.
RADCOWIE PRAWNI
U. z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm.)
Geneza tego zawodu tkwi w dawnym systemie polityczno-prawnym, kiedy to powstał zawód obsługi prawnej dla tzw. jednostek gospodarki uspołecznionej. Niektóre zasady zintegrowane z zawodem adwokata.
Radca prawny:
świadczy pomoc prawną, której celem jest ochrona interesów podmiotów, na rzecz których jest wykonywana, na zasadach zbliżonych do adwokatury, ale:
może wykonywać zawód w ramach stosunku pracy,
nie wolno mu być obrońcą w sprawach karnych oraz przestępstw skarbowych.
NIE MA PRZESZKÓD, by:
opinie prawne były przedstawiane przez prawników-nauczycieli akademickich oraz prawników-urzędników w ramach ich obowiązków.
Otwarty jest problem doradztwa prawnego w pozostałym zakresie.
PRZYMUS ADWOKACKO-RADCOWSKI:
skarga kasacyjna lub wznowienie postępowania (SN, NSA),
uznanie wyroku za niezgodny z prawem (SN),
powszechna skarga konstytucyjna.
PROKURATORIA GENERALNA Skarbu Państwa
reprezentuje Skarb Państwa,
sprawuje zastępstwo procesowe Skarbu Państwa w niektórych „trudniejszych” sprawach,
reszta przy podmiotach prawa.
NOTARIAT:
U. z 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm.).
Od 1991 r. notariat jest wolnym zawodem, poprzednio notariusz musiał pozostawać w ramach stosunku pracy w państwowym biurze notarialnym.
Notariusz:
dokonuje czynności, którym strony chcą lub są obowiązane nadać formę notarialną (tzw. czynności notarialne); ich istota polega na tym, że notariusz redaguje wolę stron w taki sposób, aby w maksymalnym stopniu odpowiadała ona wymaganiom prawa,
zachowanie tej formy notarialnej jest niezbędną przesłanką ważności niektórych czynności prawnych (np. przeniesienie prawa własności nieruchomości, akt założycielski spółki kapitałowej, protokół walnego zgromadzenia spółki kapitałowej),
jest osobą zaufania publicznego, korzysta z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym,
czynności wykonuje w zasadzie w kancelarii notarialnej,
bez zgody izby notarialnej nie może podejmować zatrudnienia, za wyjątkiem pracownika naukowo-dydaktycznego - o ile nie przeszkadza to w pełnieniu jego obowiązków,
nie wolno mu podejmować innych zajęć, które mogłyby by przeszkadzać w pełnieniu obowiązków, uchybiać powadze wykonywanego zawodu - zwłaszcza nie wolno mu zajmować się handlem, przemysłem, pośrednictwem, doradztwem w interesach,
musi odmówić dokonania czynności niezgodnej z prawem,
za wykonanie czynności notarialnych pobiera nie tylko wynagrodzenie, ale i niektóre daniny publiczne.
Czynnościami notarialnymi są zwłaszcza:
akty notarialne,
poświadczenia (własnoręczności podpisu, zgodności odpisu dokumentu - wyciągu lub kopii, daty okazania dokumentu, pozostawania osoby przy życiu lub w określonym miejscu),
doręczanie oświadczeń,
sporządzanie protokołów (WZA, zgromadzenia wspólników, WZ spółdzielń),
sporządzenie protestów weksli i czeków,
przyjmowanie na przechowywanie dokumentów, pieniędzy i papierów wartościowych,
sporządzanie wypisów, odpisów i wyciągów z dokumentów,
na żądanie stron sporządzanie projektów aktów, oświadczeń i innych dokumentów.
Czynności notarialne mają charakter dokumentów urzędowych, mogą więc np. być podstawa wpisu do księgi wieczystej.
Akt notarialny powinien zawierać (art. 92 pr.not.):
datę, a w razie potrzeby lub na żądanie strony - godzinę i minutę rozpoczęcia i podpisania aktu,
miejsce sporządzenia aktu,
dane dotyczące notariusza i jego kancelarii,
dane stron, ich pełnomocników, innych osób obecnych przy sporządzaniu aktu,
oświadczenia stron, z powołaniem się w razie potrzeby na okazane przy akcie dokumenty,
stwierdzenie, na żądanie stron, faktów i istotnych okoliczności, które zaszły przy spisywaniu aktu,
stwierdzenie, że akt został odczytany, przyjęty i podpisany,
podpisy biorących udział w akcie oraz osób obecnych przy sporządzaniu aktu,
podpis notariusza.
Oryginał aktu zostaje w kancelarii notarialnej, strona dostaje tylko wypis mający walor oryginału.
8
WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI
OBSŁUGA PRAWNA
28-IX-2010 WYMIAR SPRAWIELIWOŚCI
OBSŁUGA PRAWNA