Edmund Husserl
OKRES
Filozofia współczesna, filozofia niemiecka.
BIOGRAFIA
Urodził się 8 kwietnia 1859 roku w Austro-Węgrzech w miejscowości Prostejov na Morawach. Pochodził z szanowanej kupieckiej rodziny pochodzenia żydowskiego. Początkowo studiował matematykę na uniwersytetach w Lipsku, Berlinie i Wiedniu. Pod wpływem wykładów Franca Brentano zainteresował się filozofią. W wieku 24 lat uzyskał doktorat na podstawie rozprawy o teorii rachunku wariacyjnego. W roku 1886 z inspiracji swojego przyjaciela przeszedł na protestantyzm. W tym też roku poślubił Malwinę Steinschneider.
W roku 1887 przeniósł się do Halle, gdzie uzyskał habilitację na tamtejszym uniwersytecie. Pobyt w Halle trwał do 1901 r. Był to okres intensywnej pracy naukowej oraz kształtowania się samodzielnych poglądów Husserla. Owocem tego było bardzo ważne dla rozwoju filozofii współczesnej dzieło pt. "Badania logiczne". W pracy tej zawarł krytykę poglądu zwanego psychologizmem, nakreślił program fenomenologii i przeprowadził pierwsze analizy fenomenologiczne.
W latach 1901 - 1916 był profesorem i kierownikiem katedry filozofii na Uniwersytecie w Getyndze. Wokół jego seminarium skupiło się liczne grono utalentowanych studentów i doktorantów, którzy później stali się samodzielnymi naukowcami i utworzyli własne interesujące koncepcje. Do tego grona należał Polak Roman Ingarden, a także ówczesna asystentka Husserla Edyta Stein, odwiedzali go Karl Jaspers i Max Scheler. W tym okresie pisze pracę pt. "Filozofia jako ścisła nauka" oraz "Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii".
W roku 1916 obejmuje po Henrichu Rickercie katedrę filozofii na Uniwersytecie we Fryburgu Badeńskim. W 1928 przechodzi na emeryturę, a następcą na katedrze zostaje jego bliski współpracownik Martin Heidegger. Po dojściu do władzy faszystów Husserl, ze względu na swe pochodzenie otrzymał zakaz wykładania. Dlatego swoje odczyty wygłaszał za granicą w Pradze, Wiedniu, Londynie, Paryżu. Owocem tych ostatnich były słynne "Medytacje kartezjańskie". Zmarł 27. 06. 1938 roku we Fryburgu.
POGLĄDY
Husserl był twórcą kierunku filozoficznego zwanego fenomenologią. Wywarł też wpływ na takie prądy filozofii XX wieku jak egzystencjalizm i hermeneutyka. Poglądy jego choć skupione na zawiłych i hermetycznych analizach teoretycznych miały daleko idące konsekwencje w wielu obszarach filozofii teoretycznej i praktycznej.
Swoje samodzielne przemyślenia rozpoczął od krytyki psychologizmu w logice. Było to o tyle istotne, że pogląd ten w swoich konsekwencjach podważa obiektywność i prawomocność wiedzy, relatywizuje wszelkie jej osiągnięcia, prowadzi do sceptycyzmu. Celem Husserla było natomiast znalezienie takich podstaw wiedzy, które stanowiłyby niepodważalny i stabilny fundament. Realizacją tego celu powinna zająć się filozofia, ale na nowo przemyślana, jako "ścisła nauka". Taką filozofią miała być w zamierzeniach Husserla fenomenologia. Ponieważ ma dawać pewne fundamenty dla innych nauk sama musi być bezzałożeniowa, gdyż każde założenie aksjomatyczne jest arbitralne i może być kwestionowane, może budzić wątpliwości. Metoda ta powinna mówić nam o tym, czy i jaki jest świat, ale nie zakładając istnienia i formy istnienia tego świata. To co trwałe, podstawowe, niezmienne to nie zjawiska rzeczy, ale istoty rzeczy (eidos). Stąd fenomenologia ma być nauką eidetyczną. Istoty rzeczy są uchwytywane przez świadomość w prostym akcie naoczności. Umożliwia to intencjonalny charakter świadomości. Akt bezpośredniej naoczności wymaga rezygnacji z pośrednictwa pojęć. Pozornie pojęcia mają ułatwić nam poznanie poprzez to, że zastępują w procesie poznania realne rzeczy, które ze swej istoty nie mogą wniknąć w naszą świadomość. Dlatego posługujemy się pośrednictwem pojęć. Faktycznie jednak pojęcia mogą zniekształcać poznanie, gdyż są jakby intelektualnymi środkami zastępującymi rzeczywistość, a nie nią samą. Rezygnacje z pojęć Husserl zawarł w postulacie "powrotu do rzeczy samej". Rezygnując z posługiwania się pojęciami intelektualnego oglądu Husserl skłania się ku oglądowi intuicyjnemu. Ten rodzaj poznania umożliwia jego zdaniem dotarcie do fenomenu, czyli "rzeczy samej", czyli istoty rzeczy. Przy czym termin fenomen, od którego pochodzi nazwa kierunku nie oznacza zjawiska, a przejaw istoty. Rzeczy empiryczne są nośnikami (egzemplifikacjami) fenomenów, czyli istoty rzeczy.
Aby poznać istoty rzeczy należy skoncentrować się na nich, a nie na empirycznych przejawach rzeczy, tj. należy zrezygnować z naturalnego nastawienia poznawczego. Dlatego Husserl proponuje przeprowadzenie tzw. redukcji fenomenologicznej. Pierwszy jej etap polega na odrzuceniu, zawieszeniu ważności, "wzięciu w nawias" tego, co utrudnia nam poznanie lub nie jest całkowicie pewne. Husserl używa też greckiego terminu epoche, czyli poddania w wątpliwość. Dotyczy to wiedzy o świecie, naszych nawyków myślowych, przeświadczeń, dotychczasowych przeżyć i doświadczeń, naszych przekonań o świecie. Krok następny redukcji polega na odnalezieniu takich cech rzeczy, które są trwałe, niezmienne i pewne. Cechy te tworzą istotę rzeczy. Należy pamiętać, że nie jest to proces intelektualny, a jednorazowy akt intuicyjny. Uchwycenie np. czym jest istota czerwieni samej, niezależnie od egzemplarzy różnych rzeczy czerwonych. Efektem jest zredukowanie zjawiska rzeczy i dotarcie do jej istoty.
W późniejszym okresie Husserl rozszerzył redukcję o tzw. redukcję transcendentalną, której celem jest dotarcie do podmiotu dokonującego aktu poznania, czyli do tzw. "ja transcendentalnego", czyli "czystej świadomości". W wyniku tego świat realnych rzeczy jak i idealnych "rzeczy samych" jawi się jako pochodzący od czystej świadomości, jako byt wtórny. Pogląd ten nazywany jest idealizmem transcendentalnym.
Dopełnieniem rozważań Husserla o redukcji były analizy dotyczące szczegółowych zagadnień takich jak wewnętrzna świadomość czasu, kryzys nauk europejskich, intersubiektywności i wielu innych. To ostatnie dotyczy obiektywności wiedzy dla wielu podmiotów poznających. Można to ująć w formie pytań: w jaki sposób poznawany przeze mnie świat jest światem innych ludzi, czyli jest naszym wspólnym światem, a jednocześnie, jak możliwe jest poznanie innych podmiotów świadomych.
DZIEŁA
Badania logiczne (1900/1901), przekład Janusz Sidorek, wyd. Comer, Toruń 1996.
Idea fenomenologii (1907), przekład Janusz Sidorek, PWN, 1990.
Filozofia jako ścisła nauka (1911), przekład Włodzimierz Galewicz, wyd. Aletheia, Warszawa 1992.
Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii (ks. I 1913, ks. II 1952), przekład Danuta Gierulanka, ks. I, PWN, Warszawa 1967, ks. II, PWN, Warszawa 1974.
Wykłady z fenomenologii wewnętrznej świadomości czasu (1928), przekład Janusz Sidorek, PWN, Warszawa 1989.
Medytacje kartezjańskie (1931), przekład Andrzej Wajs, PWN, Warszawa 1982.
Kryzys europejskiego człowieczeństwa a filozofia (1935), przekład Janusz Sidorek, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 1993.
Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalna (1937), przekład Sławomira Walczewska, PAT, Kraków 1987.
Ważniejsze opracowania
Krystyna Święcicka: Husserl, Wiedza Powszechna (seria: Myśli i Ludzie), Warszawa 1993.
Roman Ingarden: Wstęp do fenomenologii Husserla, PWN Warszawa 1974.
Leszek Kołakowski: Husserl i poszukiwanie pewności (1975), tłum. Piotr Marciszuk, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 1990.
Andrzej Półtawski: Świat spostrzeżenie świadomość. Fenomenologiczna koncepcja świadomości a realizm, PWN, Warszawa 1973.
ANEGDOTY
Husserl ukończył gimnazjum w Ołomuńcu, był jednak uczniem złym. W ciągu ostatniego półrocza musiał nadrobić cały zaległy materiał, aby móc przystąpić do matury. Zdał ją chociaż przyszło mu to z dużym trudem.
Husserl zwykle był niezadowolony z dzieła, które akurat opublikował. Sądził, że należy je przeredagować lub napisać od nowa ujmując temat w inny sposób. Tak też stało się po ukazaniu się "Badań logicznych", dzieła budzącego zainteresowanie a nawet entuzjazm wśród filozofów. Określił je jako niegotowe i niedojrzałe, a w liście do Pawła Natorpa twierdził, że "...nie powinny właściwie być publikowane w takiej postaci, gdyż stanowią jedynie podstawę do systematyczniejszego opracowania...".
W celu ocalenia rękopiśmiennego dorobku Husserla pół roku po jego śmierci a tuż przed wybuchem II wojny światowej Leon Noel dyrektor Instytutu Filozofii w Louvain w Belgii doprowadził do ich wywiezienia z hitlerowskich Niemiec. Operacją tą zajął się jego uczeń H. L. van Breda, późniejszy dyrektor Archiwum Husserla w Louvain. Szczęśliwie rękopisy przetrwały zawieruchę wojenną. Od 1950 roku rozpoczęto ich publikację w cyklu dzieł zebranych pt. Husserliana. Głównym celem fenomenologii jest znalezienie trwałych i niekwstionowalnych fundamentów poznania dla nauk szczegółowych.
2