PISP T. 8 CZ. II W, Pojęcia i systemy pedagogiczne


(1)POJĘCIA I SYSTEMY PEDAGOGICZNE T. 8 CZ. II WYCH

TEMAT 8. WYCHOWANIE W RÓŻNYCH KULTURACH I PORZĄDKACH/SYSTEMACH ŻYCIA SPOŁECZNEGO

Wykład - 4/4 godz.

(2)Cele kształcenia:

W wyniku opanowania treści tematu student potrafi:

- zaprezentować różnice w wychowaniu wynikające z kultury i systemu życia społecznego,

- przedstawić postępowe myśli zawarte w różnych kulturach i porządkach/systemach życia społecznego,

- omówić i ocenić cechy ideału wychowania europejskiego.

(3)ZAGADNIENIA:

1 WYCHOWANIE - HISTORIA, WSPÓŁCZESNE ZNACZENIE.

2. WYCHOWANIE JAKO PROCES SILNIE UWARUNKOWANY SPOŁECZNIE.

3.WPŁYW RÓZNYCH KULTUR NA WYCHOWANIE

4. SYSTEM SPOŁECZNY A SYSTEM WYCHOWANIA.

5. CECHY IDEAŁU WYCHOWANIA EUROPEJSKIEGO.

(4)ZAGADNIENIE 1 WYCHOWANIE - HISTORIA, WSPÓŁCZESNE ZNACZENIE.

/1/Wyjaśnienie terminu "wychowanie" wymaga niejakiego wstępu i kilku słów o samej pedagogice, która jako nauka zajmuje się właśnie działalnością wychowawczą zarówno w jej praktycznym jak i teoretycznym wymiarze. Pedagogika określa cele, metody, treści oraz formy organizacji procesu wychowawczego, zatem koncentruje się ona głównie na młodym pokoleniu, które w drodze właściwych oddziaływań wychowawczych powinno zdobywać optymalny rozwój osobowości, wiedzę na temat otaczającej rzeczywistości oraz powinno przygotowywać się do właściwego funkcjonowania w życiu społecznym. Z uwagi na fakt, iż wychowanie stanowi nieodłączny element pedagogiki - jej początek stanowi również okres powstania samej idei wychowania.

(5)Po raz pierwszy w historii z elementami teorii pedagogicznej mamy do czynienia w starożytnej Grecji, gdzie odnaleźć można ślady pewnej świadomej refleksji dotyczącej celów, treści, metod i środków wychowania. Zatem jako początek myśli pedagogicznej obrano działalność sofistów, których przedstawicielem był między innymi Protagoras z Abdery w V wieku pne. Ruch sofistów prowadził dynamiczną działalność nauczycielską, której podstawowym założeniem było, iż miarą wszystkich rzeczy jest człowiek, oraz że mądrość i dzielność życiowa poddają się kształtowaniu.

(6)Sofiści w dużej mierze przyczynili się do rozwoju greckiej myśli pedagogicznej - Sokratesa, Platona oraz Arystotelesa. Sokrates, twórca intelektualizmu moralnego, do dzisiaj przewija się przez stronice teorii pedagogicznej, podobnie jak dialektyka cnót Platona oraz Arystotelesa. W gruncie rzeczy, Platońska Rzeczpospolita stanowi rozprawę o wychowaniu, natomiast Arystoteles jest twórcą podstawowych zasad dydaktyki.

(7)Idea wykształcenia ogólnego rozwijana była przez myśl hellenistyczną, którą z kolei kontynuowała idea rzymskiego wychowania (Kwintylian - ideał wykształcenia retorycznego; I w. n.e.). w chrześcijańskim średniowieczu przeważały ideały ascetyczne, natomiast na gruncie edukacji szkolnej próbowało pogodzić rzymski program szkolny, oparty na siedmiu sztukach wyzwolonych, z zasadami chrześcijaństwa. Pracę nad rozwojem tych projektów prowadzono w IV, V wieku (św. Augustyn, św. Hieronim). Również słynny pedagog chrześcijański XIII wieku - św. Tomasz z Akwinu - pozostając pod wpływem idei Arystotelesa, jako cel wychowania i życia określał dążenie oraz osiąganie szczęścia w drodze rozwoju cnót moralnych i intelektualnych, które stanowiły równoważnik arystotelesowskich cnót etycznych i dianoetycznych (intelektualnych, które są skutkiem doświadczenia).

/2/(9)Korzenie nowożytnej pedagogiki sięgają epoki odrodzenia i oświecenia, gdzie to właśnie idei humanizmu filozofia wychowania wraz z pedagogiką zawdzięczają uprzywilejowane miejsce człowieka we wszechświecie, natomiast w nim samym kreowanie rozumu, woli działania i wszystkiego, co sprawia, iż człowiek jest "panem stworzenia" oraz "rzeźbiarzem samego siebie" (Erazm z Rotterdamu, Luis Vives, Giovanni Pico della Mirandola).

(10)Odzwierciedleniem humanistycznych programów oświatowych były ówczesne gimnazja (Johannes Sturm) oraz pedagogika innowiercza (protestantyzm, arianizm). W owym czasie wielu polskich pedagogów (Szymon Marycjusz, Andrzej Frycz Modrzewski) podejmowało w swoich pracach zagadnienia edukacji. Modrzewski, słynny europejski humanista akcentował rolę oświaty oraz wychowania w organizacji, zarządzaniu państwem jak i we wzroście sprawiedliwości stosunków społecznych. Jednak najbardziej reprezentatywna dla tego okresu była pedagogika Jana Amosa Komeńskiego XVII wieku. Pedagog ten jako pierwszy starał się stawiać naukowe pytania na temat skuteczności edukacji w aspekcie natury człowieka oraz rozwoju społecznego. (12)Kultura pedagogiczna Europy XVIII wieku to moment powstawania wielkich filozoficznych systemów pedagogicznych:

(13) /3/W Polsce w XVIII wieku nastąpiła reforma szkolnictwa pijarskiego zapoczątkowana przez Stanisława Konarskiego, natomiast największym osiągnięciem reformatorskich dążeń na polu wychowania było powołanie w 1773 roku Komisji Edukacji Narodowej, która stanowiła pierwszą na świecie szkolną magistraturę publiczną. Ustawy KEN-u odzwierciedlały światłe myśli pedagogiczne, co było wynikiem współpracy z takimi ówczesnymi pedagogami i myślicielami jak:

(14) W wieku romantyzmu powstały wielkie systemy pedagogiczne związane z filozofią "czynu narodowego", autorstwa Bronisława Trentowskiego i Kazimierza Libelta, który zapoczątkował przekształcanie romantycznego czynu narodowego w czyn realnej pracy organicznej. W drugiej połowie XIX wieku nastała fala pozytywistycznych idei "urealnienia" oraz "unaukowienia" pedagogiki, gdzie szczególną role odegrała pedagogika H. Spencera (utylitaryzm), natomiast na terenie Polski dzieła takich twórców jak Aleksander Świętochowski, Eliza Orzeszkowa czy Bolesław Prus).

(15)Przełom XIX i XX wieku (i później) to okres pedagogiki empirycznej, eksperymentalnej, która opierała się na naukach biomedycznych, psychologicznych i na empirycznej socjologii. W Polsce, najbardziej znanym przedstawicielem tego prądu był J. W. Dawid. (16)W dalszej części tego stulecia mamy do czynienia z wielkimi, często przeciwstawnymi nurtami pedagogicznymi:

(17)Myśl pedagogiczna ostatnich dziesięcioleci XX wieku wiązała się z hermeneutyką filozoficzną (szukanie "nowej racjonalności", nowej interpretacji świata) oraz z myślą filozoficzną nawiązującą do kontrkultury i kontestacji. W pedagogice hermeneutycznej mamy do czynienia z akcentowaniem kategorii "dialogu bezarbitralnego" (idea dialogiczności), która miała stanowić jedną z podstawowych kategorii myślenia pedagogicznego (Stanisław Ruciński). Alternatywne koncepcje współczesnego humanizmu pedagogicznego postulują wolność oraz prawo dzieci i młodzieży do swobodnego rozwoju (Bogdan Śliwerski, Maria Łopatkowa).

(18)Postmodernistyczne założenia odnajdujemy również w pedagogice krytycznej oraz socjologii oświaty (Lech Witkowski, Zdzisław Kwieciński, Teresa Szkudlarek). Prowadzone są dyskusje dotyczące nowych strategii oświatowych, gdzie w międzynarodowej skali (jak i na terenie poszczególnych krajów) tworzone są raporty oświaty (np. raport Edgara Faure'a "Uczyć się aby żyć", raport Klubu Rzymskiego - "Uczyć się - bez granic", Polska - "Raport o stanie oświaty w PRL", "Edukacja narodowym priorytetem".

Po tych kilku słowach wstępu na temat rozwoju myśli pedagogicznej, można przejść do sedna niniejszej pracy, a więc do samego wychowania. Na gruncie pedagogiki, termin wychowanie jest różnie definiowany - pojęcie to podlega ciągłej analizie, czego celem jest osiągnięcie jego większej precyzji przy uwzględnieniu korelacji zachodzących pomiędzy wychowaniem a postępem społecznym, naukowym i technicznym. (20)Wyróżnić można dwa odrębne stanowiska w sprawie uściślania pojęcia "wychowania". Z jednej strony przypisuje się mu szerokie znaczenie, podczas gdy inni pedagodzy optują za zawężeniem jego zakresu. Jedne określenia mają charakter definicji wiodących, a inne nadają wychowaniu mniej ogólnego znaczenia. (21)Bogdan Suchodolski jest zdania, iż najważniejszą rzeczą we współczesnym wychowaniu jest takie kształtowanie ludzi:

(22)Zatem, wychowanie to przygotowanie człowieka do zadań powstających w toku rozwoju cywilizacji, a więc przysposobienie go do życia. Jak twierdzi Suchodolski, wychowanie człowieka na miarę cywilizacji nowoczesnej znaczy tyle, co wychowanie go na miarę zadań, które muszą być przez ludzi podejmowane i rozwiązywane, by dalszy rozwój cywilizacji coraz lepiej spełniał postulaty humanizmu.

(23)W innych definicjach wychowania stykamy się z jego określeniem jako całokształtu procesów, w których toku jednostka rozwija swoje postawy i zdolności oraz kształtuje takie formy zachowania, które mają wartość w danym społeczeństwie. Wychowanie określa się również jako proces społeczny, w trakcie którego wychowanka poddaje się świadomym oraz celowym wpływom zorganizowanego środowiska w celu przygotowania go do życia i osiągania pełnego rozwoju osobowości.

(24)Z kolei definicyjne ujęcie wychowania Heliodora Muszyńskiego akcentuje rozwój osobowości; wychowanie jest tutaj pojmowane jako szczególny rodzaj ludzkiej działalności polegający na zamierzonym wywołaniu określonych zmian w osobowości człowieka. (25)Pedagog ten dalej precyzuje, do jakich cech osobowości powinno się odnosić wychowanie - w wąskim ujęciu, wychowanie oznacza zamierzone kształtowanie u wychowanka zespołu cech składających się na uczuciowo - wolicjonalną stronę jego osobowości. Jest to zatem kształtowanie jego postaw, przekonań, wartości, celów i ideałów. Cechy te określa się mianem kierunkowych, obok których wyróżnia się cechy instrumentalne, takie jak inteligencja, wiedza, doświadczenie, umiejętności czy nawyki. Formowanie cech instrumentalnych wychowanka to nauczanie.

(27)Przeciwstawne ujmowanie wychowania znajdujemy w jego szerokim ujęciu, gdzie termin ten oznacza celowe kształtowanie fizycznych oraz psychicznych sił człowieka, światopoglądu i oblicza moralnego, które obejmuje również kształcenie i nauczanie. Definicją godzącą różne, odmienne ujęcia wychowania jest następująca: jest to przygotowanie człowieka do życia oraz kształtowanie jego osobowości, które to dwa zadania stanowią podstawę tego procesu. Zatem reasumując, przez wychowanie rozumie się całokształt wpływów oraz oddziaływań, kształtujących rozwój jednostki i przygotowujących ją do życia w społeczeństwie. W tym sformułowaniu, wychowanie ukazuje się nam jako złożony proces obejmujący różne formy oddziaływania, warunkujące rozwój człowieka na poszczególnych etapach jego życia. Do najważniejszych czynników kształtujących człowieka zalicza się jego rodzinę, otoczenie i rówieśników.

Prawidłowe ujęcie genezy procesu wychowania (jak i samej jego istoty) wymaga również opisu rozwoju społeczeństwa wraz z panującymi w nim prawami, kierującymi powstawaniem oraz rozwojem ludzkości.

Opierając się na podstawowym założeniu nauki marksistowskiej mówiącym, iż to praca stanowi o człowieku jako istocie społecznej, założyć można również, iż również wychowanie ma swoje korzenie w pracy. Materiałów umożliwiających stworzenie naukowej genezy wychowania dostarczają wyniki badań prowadzonych na współczesnych ludach pierwotnych żyjących poza cywilizacją, badania odkryć i wykopalisk po wymarłych ludach, jak również relacje kronikarzy i historyków, takich jak Herod, Tacyt czy Cezar. Informacje z powyższych źródeł przedstawiają się w sposób następujący: w czasach pierwotnych społeczeństw doświadczenia dorosłych były tak proste, iż młodsze pokolenia bez trudu przejmowały je w drodze naśladownictwa. Na tym etapie rozwoju człowieka trudno jeszcze mówić o wychowaniu w dzisiejszym ujęciu, co pojawia się w chwili potrzeby wytwarzania narzędzi - dzieci otrzymywały od dorosłych odpowiednie wskazówki w tym zakresie. Faktem oczywistym jest, iż długo jeszcze nie było mowy o wypracowanych metodach wychowawczych - starsi w celu nauki młodych używali swojego przykładu, wyjaśnień, nagród za zręczność (lepsze kąski), pochwał, szyderstw, kpiny czy nawet bicia (kara za brak zręczności czy tchórzostwo). Zatem mamy tu do czynienia z przekazywaniem młodemu pokoleniu niezbędnych doświadczeń, gdzie wychowanie polegało głównie na wdrażaniu do wykonywania określonej pracy.

Z chwilą, gdy człowiek osiągnął już taki poziom, iż wytwarzał on coraz więcej dóbr (więcej, niż było to niezbędne dla utrzymania się przy życiu), rozwinęła się idea handlu wymiennego a później również opartego na środkach obiegowych - pierwotna wspólnota uległa rozpadowi ustępując miejsca innych formom społecznym. Pojawienie się grupy panującej, wzrost wiadomości oraz sprawności w zakresie produkcji, większy zasób wiedzy i inne, stanowiły źródło wielkich zmian zarówno w treści jak i w organizacji wychowania. Krystalizacja procesu wychowania umysłowego oddzieliła go od nauki pracy fizycznej stając się stopniowo monopolem klasy wyzyskującej. W tym czasie zanika także równość wychowania, gdzie potomkowie kapłanów, starszyzny, otrzymywali głównie wychowanie umysłowe, podczas gdy pozostałe dzieci uczono jedynie pewnych sprawności fizycznych, przygotowania do walki oraz pracy. Jest to początek wychowania klasowego.

W tym czasie powstają instytucje, których celem jest organizacja procesu wychowania dla młodego pokolenia. Jest to okres rozważań na temat człowieka jako twórcy wartości kulturalnych, gdzie prym wiedli w tym zakresie sofiści (V wiek p.n.e.). Poświęcali oni wiele uwagi temu problemowi poważnie zajmując się sprawa wychowania człowieka, przez co stali się pierwszymi twórcami teorii pedagogicznych. Analiza dalszego, historycznego rozwoju wychowania nasuwa wniosek, iż podstawę kształcenia i wychowania stanowiły treści dorobku kulturalnego epoki, jednak określone cele wychowania i zakres kształcenia wyznaczane były przez funkcję społeczną danej klasy społecznej. Cele kształcenia:

(31) 2. WYCHOWANIE JAKO PROCES SILNIE UWARUNKOWANY SPOŁECZNIE.

Wychowanie wiąże się ze społeczną produkcją oraz stanowi pochodną kultury epoki będąc koniecznym warunkiem przygotowywania młodego pokolenia do pracy oraz udziału w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym. Z tego powodu należy je rozpatrywać w kategoriach jednej ze stron życia społeczeństwa, społecznej funkcji mającej miejsce na wszystkich etapach rozwoju społecznego.

(32)Termin wychowanie można tłumaczyć na wiele różnych sposobów, czego dokonywali niemal wszyscy znani pedagodzy, filozofowie i inni myśliciele. Nie jest to pojęcie ścisłe, stąd też tak wiele jego ujęć, gdzie niektóre stanowiska w tej sprawie znajdują się poniżej:

(34)Krąg inicjatorów i realizatorów procesu wychowania (w jego szerokim ujęciu) jest znacznie szerszy, niż ma to miejsce w przypadku osób podejmujących celowe oraz świadome działania wychowawcze. Innymi słowami - wychowawca to nie tylko rodzice, nauczyciel, wykładowca, minister edukacji czy twórca danego systemu oświatowego, lecz również takie osoby, jak:

(35)Zatem różnego rodzaju bodźce o wymiarze oddziaływań wychowawczych wzajemnie przenikają się, nakładają, podważają i eliminują. Takie przeciwstawny charakter oddziaływań może rodzić w młodych ludziach uczucie zagubienia (co również przytrafia się dorosłym). Marzeniem wielu pedagogów jest, by proces oddziaływania na wychowanka, którego wynikiem będą względnie trwałe zmiany w jego rozwoju fizycznym, intelektualnym, społecznym, duchowym i kulturowym - opierał się na odpowiednio stabilnych i wspierających się wzajemnie autorytetach, co jednak stanowi pewnego rodzaju utopię w dzisiejszych czasach. Ponadto, takie życzeniowe myślenie może również utrudniać osiąganie rzeczywistych celów pedagogicznych. Zatem, jednym z głównych problemów pedagogicznych jest to, by z jednej strony dostarczyć wychowankowi odpowiednich bodźców i wpływów, które będą kształtować jego osobowość zgodnie z założonym ideałem wychowawczym, z drugiej zaś strony należy chronić go przed wpływem bodźców niepożądanych i przeciwstawnych.

To, iż proces wychowania stanowi zjawisko społeczne jest bardzo powszechnym stwierdzeniem, często spotykanym na gruncie literatury pedagogicznej, jednak biorąc pod uwagę istotne doświadczenia społeczne z przełomu lat 80 i 90, należy spojrzeć na społeczny kontekst wychowania w nieco inny sposób. Wydarzenia z tamtych lat, mające miejsce w Polsce (i innych socjalistycznych krajach) ukazały, iż o losie tych państw decyduje (w większym stopniu niż dotąd sądzono) człowiek ukształtowany przez ogólnospołeczne mechanizmy wychowania, który to model jest efektem różnych zabiegów wychowawczych stosowanych w systemach oświatowo - wychowawczych.

/3/Ten model człowieka kształtowany był w Polsce w latach 1944 - 1989 (Rosja - 1917 -1990) pod wpływem coraz to bardziej odizolowanej w życiu poszczególnych narodów biurokracji. Człowiek, któremu narzucono tą unifikację pozbawiając go możliwości osiągania sukcesów poprzez hamowanie jego indywidualności - nie mógł równać się z obywatelami państw, które brały udział w globalnych zawodach naukowo - technicznych, z obywatelami Ameryki Północnej, Europy Zachodniej oraz Dalekiego Wschodu. Wynikiem tego była sytuacja, w której poza paliwem przeznaczonym dla rakiet kosmicznych oraz częściowo laserem, człowiek socjalistyczny nie wniósł do światowego postępu niczego istotnego.

(38)W czasie zastoju, a wręcz zacofania w krajach ustroju socjalistycznego, kapitalizm i demokracja zbierały swoje żniwa w postaci coraz nowszych wynalazków - komputer, telewizja czy radar znalazły szybko powszechne zastosowanie w produkcji oraz życiu codziennym, ostatecznie dystansując państwa takie jak Rosja czy Polska w zakresie wydajności pracy oraz jakości i kosztów produkcji.

(39- 40)W świetle tych doświadczeń sens wychowania jako zjawiska społecznego wyraża się nie tyle w tym, iż to szersze grupy społeczne wpływają na jego efekty, lecz w tym, iż rezultaty oddziaływania na osobowość człowieka ostatecznie decydują nie tylko o indywidualnym, lecz również zbiorowym sukcesie, przesądzając o losach całych zbiorowości. Wyniki jednostkowego wychowania składają się więc na sukcesy bądź klęski społeczno -ekonomicznych ustrojów, a więc i całych narodów. Uświadomienie sobie tego faktu ukazuje prawdziwą silę sprawczą wychowania w jego szerokim ujęciu.

Właściwe zrozumienie wychowania, jako zjawiska społecznego, wymaga posłużenia się zweryfikowaną i adekwatną dla istotnych doświadczeń historycznych narodu, koncepcją stratyfikacji społecznej. Stratyfikacja społeczna to wizja ważnych podziałów, które mają miejsce we współczesnym społeczeństwie. Na gruncie literatury pedagogicznej oraz ogólnospołecznej, obraz przedstawianej stratyfikacji społecznej w świetle późniejszych wydarzeń okazał się wielce uproszczony, co przede wszystkim przejawiało się w braku właściwej oceny roli, jaką odgrywała biurokracja.

Biurokracja alienowała jednostki ze społeczeństwa; przywłaszczała sobie ich społeczno - polityczną podmiotowość, co skutecznie likwidowało masowe dążenia do nowatorstwa, ponadprzeciętnych sukcesów.

Z drugiej strony, ta wszechobecna siła narzuciła społeczeństwu wzór człowieka zunifikowanego, pozbawionego swojej faktycznej indywidualności. Jeśli chodzi o sferę wychowania, biurokracja miała wpływ na kształt tego procesu, gdzie rozwijała sztuczne samozadowolenie z niewielkich jednostkowych i zbiorowych sukcesów (najczęściej ilościowych).

Do innych błędów w obszarze przejętej przez społeczeństwo wizji wychowania, wynikających z przyjęcia niewłaściwego obrazu stratyfikacji społecznej, zaliczyć należy również przecenienie roli robotników, która urastała tutaj do roli samodzielnej siły społeczno - politycznej, która miała możliwość przełamania monopolu władzy. Przerysowywano więc szansę robotników na stworzenie społeczeństwa bez dominacji i wyalienowanej biurokracji, społeczeństwa, gdzie nie było by już możliwości powrotu do grupy społecznej ludzi bogatych, sprawujących władzę nad innymi grupami społecznymi. Tego rodzaju utopijne wizje bazowały zapewne na założeniu, iż polski robotnik w skali światowej należał do najlepiej wykształconej grupy robotniczej. Jednak ocena miejsca polskiego robotnika w strukturze ówczesnego społeczeństwa nie brała pod uwagę tego, iż postępująca rewolucja naukowo - techniczna prowadziła do zmiany dominacji kompleksu paliwowo - energetycznego oraz tradycyjnego przemysłu ciężkiego, których miejsce zajmowały dziedziny zajmujące się rozwojem najnowocześniejszej techniki.

Kolejnym etapem przemian był koniec roli ówczesnego robotnika przemysłowego, stanowiącego jedną z podstawowych sił zdolnych w sposób rzeczywisty (a nie tylko pozorny) wpływać na resztę społeczeństwa. Jak ukazały kolejne wydarzenia, polska klasa robotnicza miała możliwość obalenia władzy i biurokracji, jako społecznie i wychowawczo dominująca siła. Jednak wywalczona władza nie przeszła w jej ręce, bądź ręce jej reprezentantów - władzę tę otrzymały siły polityczne nie postulujące sprawiedliwości społecznej czy eliminacji dysproporcji społecznych, lecz głoszące hasła takie jak równy start wszystkich dzieci i młodzieży, które z jednej strony mobilizowały robotników w walce z biurokracją, a z drugiej - stanowiły inspirację dla społecznego rozwoju Polski po roku 1989.

/4/Społeczny wymiar wychowania wyraża się zatem nie tylko w tym, iż jego efekty mają decydujący wpływ na losy danego społeczeństwa, lecz również w tym, iż zrozumienie przebiegu społecznych oddziaływań na kierunek czynności wychowawczych wymaga uświadomienie sobie wiedzy dotyczącej stratyfikacji społecznej; wiedzy, która będzie wolna od wszelkich uproszczeń czy mitów. Należy tutaj zaznaczyć, iż ten rodzaj wiedzy, o odpowiednich wartościach poznawczych, nastręcza wielu trudności - kiedyś problem stanowiły tutaj interesy dominującej biurokracji, które to miejsce aktualnie zajęły interesy innych grup, dla których powstanie tego rodzaju wiedzy nie jest korzystne.

(41-42)Zatem odpowiednie zrozumienie procesów wychowania w szerszym kontekście społecznym wymaga od pedagoga uwzględnienia doświadczeń wychowawczych ostatnich dziesięcioleci, co doprowadzi go do słusznej refleksji, iż działa w sferze, gdzie ważą się losy tak jednostek, jak i całych zbiorowości i ustrojów. Pojęcie istoty sił społecznych, które na przełomie wieków wywierały istotny wpływ na wychowanie, wymaga głębszej analizy tego zjawiska - nie można zadowalać się tutaj tak powszechnymi uogólnieniami, gdyż w rzeczywistości są one dla sytuacji wychowawczej bezwartościowe.

W procesie wychowania niezwykle istotna jest działalność specjalistów zajmujących się kształceniem i wychowaniem, jak i niespecjalistyczna działalność prowadzona na tym polu. W przypadku profesjonalistów, ich rola w procesie wychowania ciągle wzrasta, która to sytuacja jest wynikiem następującego procesu: w każdej z dziedzin nauki, szczególnie zaś w tych dziedzinach, gdzie występuje zjawisko nasilania się trudności, rozwiązanie owych problemów powierza się zawodowo wyspecjalizowanym w określonej dziedzinie pracownikom, posiadającym profesjonalną wiedzę oraz profesjonalne umiejętności. Takie działanie zasadza się na założeniu, iż taka kadra rozwiąże zaistniały problemy szybciej i lepiej niż amatorzy. Faktem oczywistym jest, iż wychowanie jest przykładem złożonej, wciąż komplikującej się dziedziny. Drugim powodem popularności specjalistów jest fakt, iż posiadają oni wyspecjalizowany system kształcenia i wychowania.

Nie należy jednak zapominać, iż równy (o ile nie większy) wpływ na kształtowanie się osobowości młodego pokolenia mają nieprofesjonalni wychowawcy - to rodzice i inni opiekunowie dziecka wpajają mu od najmłodszych lat podstawowe wartości kształtując jego osobowość.

Współczesna pedagogika zawiera wiele różnych dziedzin wychowania. Najnowsze wydanie "Słownika Pedagogicznego" wspomina o następujących rodzajach wychowania:

Wychowanie fizyczne łączy się z wychowaniem zdrowotnym, intelektualne z umysłowym, natomiast laickie z wychowaniem świeckim. Obok typowych dziedzin wychowania wymienione zostało dodatkowo wychowanie w rodzinie, wychowanie przedszkolne i wychowanie alternatywne (nie związane z instytucją, lecz określające stosunek do innych form wychowania). Z kolei "Mała Encyklopedia Pedagogiczna" wymienia następujące rodzaje wychowania:

Podręczniki pedagogiczne wydane po 1956 roku do dziedzin wychowania zaliczały najczęściej:

Z kolei B. Suchodolski proponuje w miejsce wychowania umysłowego wstawić wychowanie i kształcenie przez naukę. Ten rodzaj wychowania oprócz swoich tradycyjnych funkcji powinien spełniać również rolę wychowania społeczno - moralnego, kształtującego takie postawy jak umiłowanie prawdy czy zdyscyplinowanie.

Reasumując, na gruncie pedagogiki dziedziny wychowania określane są w różny sposób, co następuje poprzez przyjęcie określonego kryterium tych wyróżnień (jak na przykład właściwości wychowania, dziedziny cywilizacji, praca czy inne zjawiska). Jednak to nie dziedziny wychowania, ich rodzaj czy liczba, stanowią podstawowy problem dla zrozumienia procesów zachodzących w obrębie współczesnego wychowania, lecz sposób ujmowania istoty tego procesu. Niezależnie od ilości wydzielanych przez pedagoga dziedzin wychowania, musi on mieć świadomość, iż proces ten w praktyce ma charakter integralny i niezwykle duże znaczenie dla wszystkich jednostek znajdujących się pod wpływem jego oddziaływań, jak również wszelkich wspólnot ludzkich. Rola wychowania wraz z upływem czasu staje się w dzisiejszym świecie coraz większa.

Wychowanie stanowi rodzaj działalności społecznej charakteryzujący się niezwykłą złożonością i różnorodnością, zatem konieczne jest wyłonienie w praktyce jego różnych rodzajów według założonej zasady. Najwcześniej wykorzystywano zasadę wyszczególniania różnych dziedzin osobowości, jakim przypisać można poszczególne zabiegi wychowawcze. W wyniku takiego podziału uzyskiwano przykładowo następujące rodzaje wychowania:

Klasyfikacji działalności wychowawczej dokonać można również poprzez wyłonienie określonych sfer rzeczywistości, które stanowią ramy dla różnych procesów wychowawczych. Taki podział ma uzasadnienie w tym, iż wychowanie jest współcześnie pojmowane jako wprowadzenie wychowanka w różne dziedziny życia społecznego oraz przygotowanie go do samodzielnego funkcjonowania w poszczególnych sferach rzeczywistości. Istnieje zatem bardzo wiele różnych podziałów dziedzin wychowania, które jednak nie wykluczają się nawzajem, lecz bardziej uzupełniają. W celu bliższego opisu poszczególnych rodzajów działalności wychowawczej, autor niniejszej pracy wybrał dwie klasyfikacje dziedzin wychowania, z których pierwsza wyróżnia następujące:

  1. wychowanie przez kolektyw - podstawową właściwość współczesnego wychowania stanowi to, iż przebiega ono głównie w formie grupowej, zatem wychowawca bardzo rzadko zajmuje się pojedynczym wychowankiem, zawsze natomiast - członkiem pewnego zespołu, który na jednostkę wywiera różne wpływy; należy tutaj zaznaczyć, iż wpływ grupy ma miejsce nawet wtedy, gdy nie jest ona obecna w danej sytuacji, co wynika z faktu psychicznej więzi jednostki ze swoją grupą

  1. wychowanie przez naukę - pojęcie to stanowi pewne rozszerzenie dla pojęcia nauczania, co odzwierciedla ogromne przemiany, jakie miały miejsce w życiu kulturalnym społeczeństw w ciągu kolejnych stuleci; wiedzę o rzeczywistości wraz z rządzącymi nią prawami, w dalekiej przeszłości posiadało niewiele jednostek, które przekazywały ją innym na zasadzie pewnego "wtajemniczania"; w dzisiejszych czasach, w miejscu tych przestarzałych praktyk mamy zupełnie inny system przekazywania wiedzy - nauka nie stanowi już tajemnicy czy tabu, lecz jest ona podstawowym elementem życia społecznego, wiedza naukowa stanowi natomiast przedmiot masowej informacji; zatem w wyniku wielu następujących po sobie przemian, nauka współcześnie wpisuje się w życie każdego człowieka już od najmłodszych lat, podczas gdy wiedza naukowa wraz z jej praktycznym zastosowaniem stały się po prostu wszechogarniającą nas rzeczywistością

  1. wychowanie przez pracę - praca odgrywa w procesie wychowania niezwykle istotną rolę, gdzie efektywność w tym zakresie determinowana jest nie przez sam fakt wykonywania pracy przez wychowanka, lecz przez to, w jaki sposób został on do tej pracy wdrożony oraz jakie warunki spełnia sam proces pracy; rolą wychowania przez pracę jest nie tylko przygotowanie do dorosłego życia, w którym wychowanek będzie samodzielnie się utrzymywał, lecz przede wszystkim chodzi tutaj o ukształtowanie w nim postawy odpowiedzialności i szacunku dla pracy

  1. wychowanie przez sport i wypoczynek - tradycyjnie ten dział wychowania określany jest jako "wychowanie fizyczne", które z kolei coraz częściej zastępuję się szerszym pojęciem - "wychowanie zdrowotne"; ogólnie ujmując, ta dziedzina wychowania dotyczy rozwoju fizycznej sfery wychowanka, lecz także powinna być ona pojmowana jako wychowanie do racjonalnego spędzania czasu wolnego, co jest tak ważnym problem w dzisiejszej rzeczywistości

  1. wychowanie przez sztukę - pojęcie to ma nieco węższe znaczenie, niż wychowanie estetyczne; ta sfera życia jest niezwykle ważna w życiu każdego człowieka, odnosi się ona zarówno do relacji międzyludzkich jak i pełni też swoje funkcje w stosunku do pojedynczych jednostek; wychowanie kształtuje umiejętność konstruktywnego działania w życiu społecznym, harmonijnego współżycia oraz budowania osobistego szczęścia w życiu, gdzie wychowanie przez sztukę największą rolę spełnia w trzeciej funkcji

Wychowanie w rozwoju społeczeństwa pełni funkcję adaptacyjną i twórczą. W procesie wychowania młode pokolenie otrzymuje dziedzictwo swojego narodu w postaci wartości kulturowych, postaw, wzorców zachowań itp. Poprzez adaptację tych wartości społeczeństwo staje się spójne a jednocześnie zachowuje przez swój tradycyjny styl życia. Z drugiej strony, potrzeba jest jednostek twórczych, krytycznych oraz zdolnych do wprowadzania odpowiednich zmian w tym społeczeństwie. Zapewnienie warunków umożliwiających dokonywanie tych zmian stanowi adaptacyjną funkcję wychowania. Zatem obydwie te funkcje wzajemnie się uzupełniają i są równie ważne dla prawidłowego funkcjonowania każdego społeczeństwa.

Podziału dziedzin wychowania dokonywać można także ze względu na przyjmowane cele wychowania, czyli zamierzone i pożądane efekty wychowania, które razem składają się na określony wzór osobowy. Zatem zgodnie z tym kryterium wyróżnia się następujące rodzaje wychowania:

  1. wychowanie umysłowe - jego cel stanowi przekazanie młodemu pokoleniu podstawowej wiedzy w postaci najważniejszych praw, zjawisk i faktów z nauk przyrodniczych, ścisłych oraz z dziedziny życia społecznego i kulturalnego, co umożliwia właściwą orientację w rzeczywistości oraz przygotowuje do funkcjonowania w różnych warunkach; całokształt zdobytej wiedzy wraz z przekonaniami składają się na światopogląd człowieka; wychowanie umysłowe wiąże się nie tylko ze zdobywaniem wiedzy, lecz również z nabywaniem umiejętności i kształtowaniem zdolności poznawczych - uczy ono, jak obserwować różnego rodzaju zjawiska, jak dostrzegać pewne właściwości rzeczy i procesów

  1. wychowanie politechniczne - aktualnie, każdy człowiek spotyka się w swoim codziennym życiu z różnego rodzaju wytworami techniki (jak na przykład sprzęt AGD), jednak dla właściwego użytkowania tych przedmiotów, należy posiadać na ich temat odpowiednią wiedzę, na podstawie której można je wykorzystywać zgodnie z przeznaczeniem; poznawanie różnych wytworów techniki rozwija wyobraźnię, pobudza myślenie, powoduje rozwój i utrwalanie się zainteresowań dziecka

  1. wychowanie moralno - społeczne - istotą tego wychowania jest wdrażanie ludzi do zachowania się zgodnie z przyjętymi w danym społeczeństwie normami i regułami, co umożliwia ich harmonijne współżycie; brak obowiązujących norm regulujących zachowania ludzkie prowadzi do rozpadu danej grupy; przekazywanie młodemu pokoleniu wyznawanych norm i wartości ma znaczenie zarówno dla pojedynczych jednostek, jak i dla całej społeczności, w której jednostki te żyją

  1. wychowanie fizyczne - przebieg oraz efekty nauczania w znacznej mierze regulowane są przez stan zdrowia fizycznego wychowanka oraz jego trybu życia, dlatego też tak ważne jest, by każde dziecko miało zapewnione odpowiednie warunki dla rozwoju i tej sfery swojego życia; ruch wpływa pozytywnie nie tylko na organizm człowieka, lecz również na jego psychikę i umysł, odpowiednio zwiększając jego możliwości intelektualne;

  1. wychowanie estetyczne - jego celem jest rozbudzanie wrażliwości wychowanków na różne formy piękna, mające miejsce w otaczającej rzeczywistości

Najstarszą formę wychowania stanowi wychowanie naturalne, które dawnych czasach zachodziło samorzutnie poprzez udział młodych ludzi w życiu dorosłych. W czasach pierwotnych wspólnot, wychowanie naturalne stanowiło jedyne przygotowanie młodych jednostek do samodzielnego życia. należy tutaj zaznaczyć, iż wychowanie naturalne przetrwało do dzisiejszych czasów, którego idea odzwierciedla się w tym, iż dziecko jako członek rodziny jest również uczestnikiem jej życia, w którym obserwuje zachowanie osób dorosłych w przeróżnych sytuacjach życiowych. Te "podpatrzone" zachowania młody człowiek przejmuje jako własne (dzieje się to na drodze naśladownictwa). Również w toku obserwacji dziecko uczy się mówić, odróżniać dobro od zła, nabywa różne nawyki.

Te najwcześniej nabyte formy zachowania, wykazują niezwykle dużą trwałość w dalszym życiu człowieka - zarówno te pozytywne jak i o negatywnym zabarwieniu. Uczestnictwo w różnych uroczystościach rodzinnych stanowi dla dziecka źródło wiedzy na temat panujących w społeczeństwie (bądź rodzinie) zwyczajów, tradycji, kultury, przez co uczy się ono jak nawiązywać i podtrzymywać kontakty z bliskimi i dalszymi osobami. Kolejnym źródłem tej niezbędnej dla uczestnictwa w życiu społecznym wiedzy, są różnego rodzaju opowiadania, książki, telewizja, radio itd.

Obecnie, czas poświęcony na wychowywanie dzieci uległ skróceniu, czego powodem jest fakt podejmowania pracy zawodowej przez kobiety. Kolejną zmianą, stanowiącą odpowiedź na tę poprzednią, było powstanie instytucji (żłobki, przedszkola), które miały przejąć wychowawczą funkcję rodziny. W dzisiejszym procesie wychowywania młodych pokoleń czynny udział biorą więc nie tylko rodzice dziecka i jego rodzina, lecz również różnego rodzaju instytucje do tego celu powołane jak i społeczna rzeczywistość, z jaką styka się dziecko. Właśnie jednym z celów wychowania jest przystosowanie dziecka do funkcjonowania w otaczającej go rzeczywistości. Działania takie jak systematyczne wprowadzenie wychowanków w dorosły świat, zachęcanie ich do naśladowania określonych sposobów działania pod kontrolą rodziny oraz stopniowe wdrażanie do coraz pełniejszego udziału w prawach i obowiązkach osób dorosłych, prowadzą również do trwałego przyswajania przez młode pokolenie tradycji i obyczajów.

Wychowanie naturalne ma również miejsce w kręgu oddziaływań rówieśniczych, podlegają mu zarówno dzieci, młodzież, jak i osoby dorosłe, na które największy wpływ ma otoczenie społeczne. Do sytuacji, które w znaczący sposób kształtują ludzi w ich dorosłym życiu, zaliczyć można wykonywanie pracy, prowadzenie działalności społecznej, udział w życiu rodziny, różne sposoby spędzania czasu wolnego i inne.

W społeczeństwach posiadających scentralizowaną kontrolę, proces wychowania przybiera często postać zorganizowanego systemu, gdzie określone instytucje koordynują poszczególne działania edukacyjne wzajemnie się uzupełniając i wspierając. Natomiast sytuacja społeczeństw pluralistycznych, zdecentralizowanych, wygląda w ten sposób, iż wielość różnych oddziaływań wychowawczych powoduje powstawanie niespójnych, nierzadko przeciwstawnych wymagań oraz wzorów. Społeczeństwa takie wprawdzie stwarzają wiele możliwości rozwoju, jednocześnie jednak wykazują one osłabioną normatywną kontrolę społeczną.

Niespójność różnych koncepcji wychowania jest wynikiem między innymi różnego pojmowania podstawowych celów wychowania przez orientacje polityczno - społeczne. Konserwatywne ujęcie wychowania koncentruje się przede wszystkim na zapewnieniu kulturowej ciągłości i realizacji tradycyjnych wartości, które są uznawane jako uniwersalne. U podstaw wychowania konserwatywnego leży autorytet i systematyczne wdrażanie wychowanka do jego obowiązków.

W przypadku radykalnych orientacji politycznych mamy do czynienia z przypisywaniem wychowaniu roli czynnika zmian społecznych; wychowanie takie ma prowadzić do poszerzenia wolności i sprawiedliwości. Takie koncepcje wychowania przyjmowane są przez lewicowe ruchy społeczne. Z kolei liberałowie kładą nacisk na indywidualny rozwój człowieka - ich założenie głosi, iż rozwój społeczny stanowi konsekwencję działań wolnych jednostek. Zatem w tym ujęciu wychowanie pojmowane jest jako wspomaganie rozwoju indywidualnych cech oraz możliwości człowieka.

Wymienione orientacje przedstawiają rożne ujęcie wychowania, choć rzeczywistości, proces ten obejmuje te wszystkie elementy jednocześnie - prowadzi do zachowania tradycji kulturowych, zaprowadza zmiany społeczne oraz stanowi o rozwoju poszczególnych jednostek. Współcześnie, ciągłe przeobrażenia kulturowe powodują wiele dyskusji w sprawie istoty i sensu wychowania, gdzie pojawiają się również takie ruchy jak antypedagogika, kwestionujące samo istnienie wychowania. W wątpliwość poddawana jest również możliwość planowania założonych zmian w kulturze oraz osobowości jednostek, sensowność podejmowania takich działań, co podyktowane jest obecnym, zawrotnym wręcz tempem zmian cywilizacyjnych. Odpowiedzią na powyższe wątpliwości jest konserwatywne podejście, w którym proces wychowania opiera się na fundamentalnych wartościach. Jak wynika z powyższego, w dzisiejszych czasach zagadnienie wychowania, jego przebiegu oraz sensu, stanowi temat wielu dyskusji i sporów, stając się tym samym jednym z podstawowych problemów społecznych.

Wychowanie jest nieodłącznym procesem, towarzyszącym każdemu człowiekowi od dnia jego narodzin, aż do późnej starości (postulat wychowania i kształcenia w ciągu całego życia). Różnego rodzaju bodźce o charakterze wychowawczym oddziałują na nas we wszystkich środowiskach - w rodzinie, szkole, grupie rówieśniczej, środowisku pracy itd. Proces wychowania przegotowuje młode pokolenia do samodzielnego życia, w którym podejmuje się odpowiednie role społeczne żyjąc w harmonii z resztą społeczeństwa. Oddziaływania wychowawcze nie tylko kształtują osobowość poszczególnych jednostek, lecz w ujęciu szerszym - wpływają one na kształt całej społeczności, narodu. Odpowiednie przygotowanie jednostek do dorosłego życia stanowi gwarancję bezpieczeństwa innych obywateli oraz spójności grupy, podczas gdy braki w tym zakresie mogą poważnie nadwyrężyć strukturę całej grupy. Zatem, mimo różnych ujęć tego procesu, odmiennych ideologii leżących u jego podstaw, determinujących cele wychowawcze, wychowanie stanowi podstawowe zadanie, przed jakim stoi każde społeczeństwo.

RÓŻNE KULTURY.

Kultura zachodnia /europejska/,

Kultura Wschodu,

Kultura średniowiecza, itp.

Kultura i wychowanie w społeczeństwie

Lew Wygotski wiele czasu i pracy poświęcił badaniom rozwoju dziecka w kulturze. Wychowanie i uczenie się poprzez poznanie społeczne zakłada, że kultura jest głównym determinantem indywidualnego rozwoju dziecka. Ludzie jako gatunek stworzyli kulturę, zatem każde dziecko wychowywane jest w jakimś jej kontekście. Nauka dziecka i przystosowanie do życia wśród innych ludzi są zawsze, mniej lub bardziej, nacechowane elementami danej kultury np. środowiska rodzinnego, szkoły itd.

  • Kultura ma dwojaki wpływ na rozwój społeczny dziecka. Poprzez kulturę dzieci przyswajają sobie zachowania i wiedzę przekazywaną (czasami także mimowolnie) przez osoby, wśród których się wychowują. Otaczająca dziecko kultura ukierunkowuje jego sposób myślenia i postrzegania świata. Wygotski nazwał to wytworzeniem „narzędzi intelektualnej adaptacji”. W skrócie można powiedzieć, że kultura uczy dzieci myślenia i sposobu odbierania rzeczywistości.

  • Wychowanie w społeczeństwie uczy także, jak sobie radzić z problemami poprzez wspólne ich rozwiązywanie. Dziecko nie pozostaje zdane jedynie na siebie. Uczy się szukać różnych alternatyw przy współpracy z innymi — nauczycielami, rodzicami, kolegami. Nabiera przez to społecznych doświadczeń.

  • Na początku, osoba wprowadzająca dziecko w świat interakcji z innymi ludźmi, jest całkowicie odpowiedzialna za nauczanie, w jaki sposób radzić sobie z problemami. Jednak w konsekwencji, w toku rozwoju, odpowiedzialność ta przechodzi na dziecko, które musi nauczyć się żyć wśród innych ludzi.

  • Język jest głównym sposobem porozumiewania się dorosłych z dziećmi. Jest także głównym nośnikiem komunikatów kulturowych. W trakcie trwania procesu nauczania dziecko przyswaja sobie słownik słyszany „z zewnątrz”, czyli z otaczającego świata. Staje się on zatem narzędziem jego intelektualnego przystosowania do komunikowania się. W późniejszym czasie dzieci tworzą swój własny, wewnętrzny słownik, który dostosowany jest do ich sposobu myślenia i zachowania.

  • Tak samo jak słownik, dzieci przyswajają sobie również sposób uczenia się. Wchłaniają to, co dzieje się dookoła, tak by potem skutecznie wykorzystywać wewnętrzne narzędzia umysłu.

  • Istnieje różnica pomiędzy tym, co dziecko potrafi osiągnąć samodzielnie, a tym, co osiąga z pomocą bardziej doświadczonej osoby. Ta umiejętność nazwana została przez Wygotskiego strefą najbliższego rozwoju.

  • Skoro kultura, sposób myślenia i środowisko mają tak wielki wpływ na naukę, nie należy dziecka izolować od innych i skupiać się jedynie na indywidualnym toku nauczania bez uwzględniania wpływu otaczającego świata, ponieważ to znacznie ogranicza możliwości poznawcze dziecka.

Wychowanie jako proces - zgodnie z większością definicji - jest utożsamiane z oddziaływaniem na psychikę i zachowanie człowieka, przy czym przez oddziaływanie to rozumie się szczególnie wywieranie wpływu na zmiany czy przeobrażenia w osobowości i zachowaniu, zwłaszcza opinii i przekonań o otaczającym świecie oraz postaw wobec ludzi, samych siebie i wartości.
Jak widać na podstawie ww. definicji proces wychowania wiąże się z planowym działaniem człowieka, mającym na celu uzyskania planowanych i pożądanych zmian w osobowości osoby poddanej temu działaniu. W procesie tym nie należy zapominać także o fakcie, iż osoba poddawana procesowi wychowania, również samodzielnie, poprzez obserwację otoczenia jej najbliższego modyfikuje swoje działania, zmieniając swe zachowania, opinie czy przekonania.

Na proces wychowania szczególnie młodego człowieka, bardzo duży wpływ mają mass media.
Termin mass media powstał w USA w latach 40 - tych XX wieku, określając masowy charakter produkcji i odbioru przekazu. Przemiany, jakie dokonały się na przestrzeni XX wieku dały człowiekowi szeroką gamę źródeł, - do których zaliczamy mass media - z których podczas życia może czerpać wiedzę i wychowanie. W chwili obecnej na początku XXI wieku, człowiek może korzystać z wielu mass mediów. Podstawowe media to: - oprócz książki i prasy- film, radio, telewizja i Internet. Kontakt człowieka z tymi mediami, szczególnie zaś z telewizją i Internetem, gdzie odbiorca może własnymi oczami zobaczyć wiele nie znanych mu obrazów i treści, które mają istotny wpływ na niego, oddziaływuje znacząco na człowieka. Nowoczesne środki masowego przekazu nie tylko odtwarzają otaczającą nas rzeczywistość, ale również dowolnie ją kreują, bezpośrednio wpływając na odbiorcę i ten aspekt jest najważniejszy w rzeczywistym zdiagnozowaniu ich wpływu na proces wychowania.
W przeszłości to rodzice, wychowawcy i nauczyciela wychowując nas kształtowali naszą osobowość. Od połowy XX wieku do tego grona dołączyły kolejno radio, telewizja oraz komputery a wraz z nimi Internet. Dzięki rodzicom, świadomość ich pociech była kształtowana przez takie bezpośrednie czynniki jak: dobra książka czy - w przypadku tych zamożniejszych - wizyty w teatrze czy w operze. Bardzo ważną rolę odgrywały powszechnie uznawane autorytety moralne, specjaliści w swoich dziedzinach, ludzie opiniotwórczy. Obcując z tym wszystkim, człowiek mógł sobie wyrobić własne zdanie na każdy temat. Dziś jednak większość rodziców pochłoniętych pracą zawodową i swoimi problemami ma coraz mniej czasu dla własnych dzieci, na codzienne rozmowy z nimi. Żyjemy w czasach, w których świadomość społeczna jest nieomal w całości zdominowana przez środki masowej komunikacji.
Janusz Gajda w III rozdziale książki „Edukacja medialna” w pewien sposób systematyzuje podstawowe mass media. Książkę i prasę wskazuje jako najstarsze środki masowego przekazu. Film wskazuje jako sztukę a także, środek masowego przekazu, zaś radio i telewizję jako najpotężniejsze środki masowego przekazu. Zdaje się nie zauważać Internetu jako środka przekazu, który z dnia na dzień staje się bardziej dostępny i coraz bardziej wpływający na odbiorcę. Widzi natomiast Internet, w zasadzie komputery jako urządzenia wspomagające człowieka w procesie nauczania. Należy, dlatego też zgodzić się z twierdzeniem, iż współczesny człowiek już od momentu nawiązania pierwszych kontaktów z otoczeniem zostaje wszczepiony w struktury masowej komunikacji i jej audiowizualnego wyposażenia.
/5/(44-45)Jak słusznie zauważa wielu uczonych, szczególnie media posługujące się przekazem żywego obrazu mają bardzo duży wpływ na proces wychowania. W przeciwieństwie do słowa pisanego czy też słyszanego, obraz daje odbiorcy bardzo wyraziste komunikaty, których możliwości interpretacyjne są mniejsze niż przy odbieraniu komunikatów słownych. Rola słowa w epoce przekazu za pomocą obrazu ogranicza się do treści uzupełniających obraz. Samo korzystanie z mediów szczególnie elektronicznych jest ważnym faktem społecznym. Techniki przekazu informacji pozwalają nam uczestniczyć w wydarzeniach całego świata, są źródłem wiedzy, inspiracją i kształtują nasze postępowanie w aspekcie indywidualnym, rodzinnym i społecznym.
Kategoriami osób, które ulegają największemu wpływowi mass mediów w obecnych czasach są dzieci i młodzież, zarówno ze szkół powszechnych jak i ponad podstawowych. Dlatego też wszystkie podstawowe media starają się zainteresować te grupy swymi produktami. Kierują one do tej grupy duża część swej produkcji. Już sama prasa w ostatnich latach przeszła duże zmiany w szacie graficznej, przedkładając obraz nad tematykę i treść artykułów w niej pisanych. Obecne gazety i czasopisma kierowane do dzieci i młodzieży zawierają i przekazują więcej treści w postaci zdjęć i rysunków, niż tekstu pisanego. Łatwiej jest dotrzeć do odbiorcy wskazując mu przedmiot danego artykułu w sposób obrazowy. Przekaz ten jest bardziej konkretny, lepiej trafia do odbiorcy, który ma mniej problemów z odczytaniem go. Można jednak zauważyć, iż, prasa w chwili obecnej ma jednak bardziej marginalny wpływ na wychowanie dzieci i młodzieży. Biorąc pod uwagę koszt, jaki musi ponieść osoba na zakup gazety czy czasopisma jak i na zasób informacji, z jakich może skorzystać po lekturze oraz ograniczony dostęp do niektórych gałęzi wiedzy, należy sądzić, że prasa ustępuje mediom, które mogą zapewnić odbiorcy inne doznanie, jakim jest obraz telewizyjny czy też internetowy. Pomimo, iż gazety i książki ubogacają swoją szatę graficzną na bardziej przyswajalną dla czytelnika, to dzieci i młodzież chętniej czytają komunikaty na monitorze komputera lub w telegazecie, niż teksty w książkach lub w prasie. Ciekawsza i atrakcyjna forma przekazu treści za pomocą mediów elektronicznych powoduje, że proces przyjmowania wiadomości jest przyjemniejszy, łatwiejszy i najczęściej dokonuje się mimowolnie. Media takie jak telewizja swoją powszechnością dotarły już do większości mieszkańców Polski. Należy przypuszczać, iż odsetek gospodarstw domowych, które nie maja telewizji mierzona jest w ułamkach procenta. Mniejszy dostęp w chwili obecnej jest z pewnością do Internetu. Wiąże się to przede wszystkim z kosztami, jakie zmuszony jest ponieść osoba. Zakup sprzętu komputerowego, podłączenie sieci oraz opłaty za korzystanie z Internetu. Biorąc pod uwagę dostępność należy wskazać telewizję jako media mający największy wpływ na wychowanie człowieka. Biorąc jednak zasób informacji, jakimi telewizja i Internet są w stanie przyciągnąć odbiorcę, to Internet przewyższa pozostałe media, gdyż zasób informacji, jaki można z niego czerpać jest praktycznie nieograniczony i wiążę się tylko z możliwościami technicznymi sprzętu oraz umiejętnościami w posługiwaniu się nim przez odbiorcę. Dlatego też, coraz częściej najlepszym przyjacielem dzieci i młodzieży staje się telewizor, Internet i inne środki multimedialne.
/6/(47-48)Telewizja i Internet w chwili obecnej uzyskuję dominujące miejsce w czasie wolnym rodziny. Fakt ten bezpośrednio wpływa na organizację życia rodzinnego. Ilość czasu spędzanego przed telewizorem czy przy komputerze powoduje, że dzieciom i młodzieży zmniejsza się ilość czasu na zabawę, sport, kontakty bezpośrednie z rodziną oraz kolegami czy też naukę. Sama możliwość korzystania z telewizji i Internetu powoduje, iż, członkowie rodzin nie korzystają z innych dobrodziejstw kultury takich jak kino, teatr i inne. Niebłahy z punktu widzenia wychowawczego jest również wpływ telewizji oraz Internetu na wzajemne kontakty członków rodziny. Długotrwała oglądanie telewizji ogranicza bezpośrednie relacje, rozmowy o ważnych sprawach rodzinnych, o problemach szkolnych oraz dziecięcych potrzebach i pragnieniach.
Ważnym elementem jest kontrola rodziców oraz opiekunów nad dostępem podopiecznych do ww. mediów. Stałe monitorowanie przez rodziców czasu oraz oglądanych programów telewizyjnych a także odwiedzanych stron internetowych, pozwoli im samym mieć duży wpływ na to, co dzieci oglądają w telewizji, jakie strony internetowe odwiedzają, jak długi czas spędzają przy tych mediach. Rodzice muszą sobie uświadomić, że niekontrolowane korzystanie z ww. dobrodziejstw może, -należy także sądzić-, że nie musi w znacznym stopniu wpływać na podopiecznych. Należy również zwrócić uwagę na inny aspekt kontroli rodziców i opiekunów nad podopiecznymi. Rodzice i opiekunowie mogą traktować korzystanie z telewizji czy Internetu za element zastępujący ich bezpośrednie zaangażowanie w wychowanie podopiecznych. Na przykład brakiem pomysłu na zagospodarowanie czasu wolnego dzieci. Brak czasu wolnego rodziców na poprawne funkcjonowanie w rodzinie i wypełnianie swych obowiązków rodzicielskich i opiekuńczych z uwagi na konieczność załatwienia ważnych dla nich spraw, przede wszystkim zawodowych, daje możliwość podopiecznym, na niczym nie ograniczone korzystanie z dostępu do mediów. Jak stwierdziła jedna z badaczek rodziny „oglądanie programów telewizyjnych w pewnym stopniu eliminuje sytuacje konfliktowe w rodzinie, ale nie wzbogaca jej życia”. Słusznie zauważyła, iż ucieczka do oglądania programów telewizyjnych a przede wszystkim korzystanie z Internetu, chociażby z aplikacji „Gadu-Gadu”, pozwala skutecznie odizolować się dziecku od reszty rodziny - przy założeniu, iż ona nie będzie poddawała go skutecznej kontroli, a tym samym groźba wybuchu konfliktu zostaje oddalona. Takie jednak działanie a wręcz jego brak ze strony najbliższych pozwala na niczym nie skrępowany dostęp do pełni zasobów programów telewizyjnych oraz stron internetowych oraz innych możliwości, jakie daje on.
Nieracjonalny odbiór programów telewizyjnych zawsze negatywnie oddziałuje na rodzinę. Ujemnie wpływa nie tylko na wykonywanie obowiązkowych zajęć przez jej członków. Wskutek intensywnej recepcji telewizji problemy rodziny przestają być bowiem przedmiotem rozmów, wymiany myśli oraz wspólnych doznań rodziców i dzieci. Ważnym jest również czas spędzany przed ekranem telewizora oraz sposób selekcji oglądanych programów. Na opiekunach dzieci spoczywa obowiązek kontroli tego, co one oglądają. Jeżeli rodzice nie ustalają swym pociechom reguł korzystania z telewizji, nie oglądają jej razem z nimi ani nie rozmawiają o oglądanych programach, prawdopodobieństwo ulegania dzieci wzorcom prezentowanym w telewizji jest bardzo duże. A ma to ogromny wpływ na ich obecne zachowanie i na to, jakimi ludźmi będą w przyszłości.
Dzieci i młodzież korzystając niekontrolowanie z telewizji oraz Internetu bardzo szybko zauważają możliwość oglądania w telewizji programów przeznaczonych dla osób dorosłych. Korzystając z Internetu mają możliwość zapoznania się z treściami stron internetowych dla dorosłych, czy chociażby stron skierowanych do nich, lecz które w diametralny sposób, różny od stanu faktycznego, przedstawiają rzeczywistość. Nawet korzystanie z gier komputerowych zarówno dostępnych w Internecie, jak instalowanych na komputerach osobistych, może niekorzystnie wpływać na młodego człowieka, najbardziej widoczne jest to w pojmowanym przez niego systemie wartości. Często przez to w życiu codziennym nie potrafią odróżnić rzeczywistości od fikcji. Są przekonane czy wręcz wierzą w to, że, np. człowiek może żyć wiele raz, tak jak to bywa w grach komputerowych, zdarzenia pokazywane w filmach działy się naprawdę. Sceny okrucieństwa i agresji w coraz większym stopniu wypełniają ekrany telewizyjne i komputerowe. Nieskończona seria przemocy i wulgarności, wstrząsających scen i historii, jest podstawową częścią większości programów informacyjnych oraz filmów. Szczególnie niepokojący jest fakt, że sceny agresji i okrucieństwa zaczynają być stałym elementem kreskówek dla dzieci. Brutalne kreskówki bezkrytycznie emitowane przez stacje telewizyjne. Pokazują często skrajnie agresywny sposób postępowania bohaterów i rozwiązywania przez nich konfliktów. Dlatego tez bardzo istotnym faktem jest by młodzież i dzieci podczas kontaktu z telewizją, oglądała programy przeznaczone dla nich, tzn. dostosowane do ich wieku i możliwości poznawczych. Ważnym jest by nie oglądały wyłącznie programów przeznaczonych dla widzów starszych. Należy stwierdzić, iż najbardziej zapamiętywanymi przez odbiorcę obrazami są obrazy zawierające przemoc oraz seks.
(49-50)Środki masowego przekazu, a zwłaszcza prasa, książka, radio, telewizja czy tez Internet wywołują silne przeżycia emocjonalne i spełniają przez to jeden podstawowych warunków oddziaływania wychowawczego. Głębokie przeżycia emocjonalne wywołują określone reakcje, pobudzają do działania, zapalają do czynu. Jest jednak również ta druga strona medalu. To przemoc, fałszywy obraz świata rzeczywistego, przyswajanie innych wzorców kulturowych, kształtowanie postaw negatywnych i innych. Właśnie one są najczęstszym skutkiem niekontrolowanego kontaktu z mass mediami.
Oglądanie przemocy w telewizji czy też w Internecie ma duży wpływ na rozwój zachowań agresywnych. Należy sądzić, iż im więcej dzieci i młodzież ogląda scen przemocy, tym większe jest prawdopodobieństwo wystąpienie u nich agresji. Kontakt z drastycznymi scenami ma wpływ na ich psychikę, dostarcza wzorców patologicznych zachowań. Na przykład śmierć w grze komputerowej nie boli i nie powoduje żadnych konsekwencji. W grach komputerowych nie istnieją żadne kary za zabijanie. Istnieje jednak zasadnicza różnica we wpływaniu na psychikę dziecka i jego dalsze wychowanie przez telewizją a oddziaływaniem na niego za pomocą gier komputerowych, dostępnych zarówno w Internecie jak i też kupowanych do instalacji na komputerze. Przy oglądaniu telewizji ogranicza się jedynie do wielokrotnego obserwowania podobnych obrazów chyba, że sceny agresji zostaną nagrane na taśmę wideo, płytę DVD czy tez inne nośniki. W grach komputerowych gracz sam dokonuje aktów agresji. Mimo, że jest to agresja symulowana, a nie dokonywana w rzeczywistości, gracz oswaja się z nią i nabiera w niej „wprawy” i konsekwencji zachowanie takie może przyjąć jako normalne. Należy podkreślić przy tym, iż agresja i przemoc obecna w grach komputerowych jest każdorazowo nagradzana poczuciem sukcesu. Młodzi ludzie nieograniczenie korzystający z całego zestawu mass mediów, nie zdają sobie do końca sprawy, że świat, w którym żyją, różni się od przedstawionego im na przykład w grach. Zdziwieni są efektami swoich działań, bo przecież w grze było inaczej. Uderzona osoba wstawała i szła dalej, nie miała żadnych obrażeń. Niejednokrotnie rzeczywistość okazuje się inna, czasem dramatyczna. W związku z tym coraz częściej w statystykach policyjnych czytamy o czynach przestępczych dzieci i młodzieży popełnianych w konsekwencji nadmiernego wpływu agresji i przemocy na nie. Będących, elementem przyswojenia przez nich zachowań ich „bohaterów” jako rzeczy normalnej, społecznie akceptowanej - przeświadczenie wyniesione na przykład z gry komputerowej - i nie niosących za sobą żadnych konsekwencji.
Pokazywanie w nadmiarze scen przemocy- bez prezentowania pozytywnych aspektów rzeczywistości - prowadzi do kreowania nierzeczywistego obrazu świata, do powstania przekonania u widza o normalności i powszechności zachowań agresywnych w stosunkach międzyludzkich.
Ciekawym innym negatywnym zjawiskiem, zagrażającym funkcjonowaniu rodziny, jest stały wpływ reklam telewizyjnych na kształtowanie gustów i potrzeb współczesnego widza. Szczególnie intensywnie reklamy oddziaływują na dzieci. Wyznaczają dziecięcą mody, są elementem stymulującym ich pragnienia, marzenia czy oczekiwania, których rodzice nie mogą spełnić. Dzieci często wymuszają na dorosłych zakup zabawek nie dlatego, że im się bardzo podobają, ale ze względu na prestiż, jaki mogą dzięki nim osiągnąć w grupie rówieśniczej.
Niektórzy rodzice i wychowawcy wprowadzają zakazy w korzystaniu z telewizji czy komputera przez dzieci. Jednak często wywołuje to odwrotny efekt. Jak wiadomo wszystkim, zakazany owoc smakuje jeszcze bardziej. Dziecko skosztuje zapewne tego owocu u kolegi lub koleżanki.
/7/Telewizja i Internet dostarczają jednak przede wszystkim wielu pożytecznych informacji, przynoszą wiele korzyści. Nie można, więc całkowicie pozbawiać dziecka przyjemności korzystania z ich dobrodziejstw. Jednak to, ile czasu spędza przed tymi urządzeniami, jakie oglądają programy i strony internetowe, o jakiej porze, zależy tylko od rodziców. Ich zadaniem jest dopilnować, aby dziecko oglądało takie programy, audycje, czy filmy, które się przyczynią do jego pozytywnego rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego. Korzystając z komputerów i sieci Internet z jednej strony, są one doskonałym sposobem docierania do urozmaiconych źródeł informacji, dają możliwość wymiany owych informacji oraz poglądów i opinii gdyż, Internet to oplatająca świat sieć komputerów i systemów poczty elektronicznej. Z drugiej kontakty te niejednokrotnie kompensują współczesnemu człowiekowi rzeczywiste problemy i niepowodzenia w codziennym życiu. Ważne jest to jednak by przez ten kontakt nie mijać się z rzeczywistością, by nie stracić realnego postrzegania świata, jakim jest a nie, jakim można go widzieć przez fałszywy jej odbiór.
Należy też zauważyć, że wszystkie ww. mass media wywierają także pozytywne skutki w procesie wychowania młodzieży i dzieci. Istnieje cała gama czasopism, programów radiowych i telewizyjnych, książek programów komputerowych oraz stron internetowych, które wpływają pozytywnie na ten proces. Ważnym jest, aby opiekunowie, rodzice i wychowawcy podczas wychowywania ich podopiecznych umieli wskazać je, umieli nimi zainteresować i wykorzystać w dalszej edukacji tak, by nawet w sytuacjach gdzie wychowanek korzystających z zasobów informacji mu przekazywanej - takiej, która fałszuje rzeczywistość - umiał z niej tak korzystać, by nie mogła w sposób szybki i drastyczny zmienić jego postawy, bez uprzedniej jej analizy pod kątem przydatności w realnej rzeczywistości. W wychowaniu najważniejszym, a zarazem najtrudniejszym zadaniem jest pomaganie dziecku w stawaniu się dojrzałym, mądrym i odpowiedzialnym człowiekiem. Istotną rolę odgrywa tu podawanie wzorów, nadawanie znaczeń, trening i prowokacja sytuacyjna.
Dlatego też jednym z najistotniejszych elementów przygotowania młodych odbiorców programów telewizyjnych jest edukacja medialna społeczeństwa, w tym przede wszystkim dzieci. J. Izdebska twierdzi, że jednym z kierunków działania jest kształtowanie kompetencji w zakresie obsługi, korzystania, odbioru i wykorzystywania przekazów medialnych. Edukacja medialna powinna być prowadzona permanentnie od najmłodszych lat życia w rodzinie, szkole i środowisku lokalnym. Polegać ona powinna na rozwijaniu kompetencji w zakresie posługiwania się językiem mediów, jako wprowadzenie w kulturę medialną w celu przygotowania dzieci do krytycznego, aktywnego, selektywnego odbioru oraz tworzenia własnych programów. Według autorki, kompetencje to nie tylko lista umiejętności, jakie dziecko powinno zdobyć, ale przede wszystkim kształtowanie postawy krytycznej, selektywnej i refleksyjnej.

Pedagogika kultury swoje podstawowe twierdzenia opiera na triadzie kultura-kształcenie-osobowość. Człowiek żyje w określonych warunkach kulturowych, które wywierają duży wpływ na jego osobowość. Pedagogika kultury w oparciu o dobra kultury, poprzez przeżywanie i rozumienie tkwiących w niej wartości kształtuje osobowość jednostek. Potencjały wychowawcze dostrzega przede wszystkim w klasyce ale nie odrzuca kultury współczesnej, w której również wyróżnia pozytywne wartości.

(59)ZAGADNIENIE 3.WPŁYW RÓŻNYCH KULTUR NA WYCHOWANIE

/8/Na jakiej podstawie uczeni wyróżniają typy kultur? Najważniejszym wyznacznikiem podziału są uznawane w danej kulturze wartości oraz stopień ich istotności dla przedstawicieli danej grupy.

(60-61)Jedną z pierwszych typologii jest podział na kulturę zachodnią (reprezentowaną przez protestanckie narody europejskie i północnoamerykańskie), oraz na kulturę wschodnią (reprezentowaną przez narody Półwyspu Indyjskiego). W kulturze zachodniej wysoko ceni się osoby, które pierwsze podejmują działanie i nie boją się ryzyka. Człowiek kultury zachodniej jest agresywnym indywidualistą, zapatrzonym w przyszłość. W kulturze wschodniej natomiast istotna jest karma czy fatalizm, czyli przekonanie, że człowiek nie jest jedynie efektem swych doczesnych działań, że możliwości jednostki są ograniczone. Człowiek kultury wschodniej jest raczej pasywny, zapatrzony w przeszłość, uznaje autorytety, zwłaszcza wynikające z tradycji i wieku.

(62-70)Jeden z wielkich antropologów Edward T. Hall zaakceptował podział na kulturę zachodnią i kulturę wschodnią, zajął się jednak głównie badaniem jak przebiegają procesy komunikacyjne w obrębie kultury. Hall twierdził, że:

(64-65)Czy obecna kondycja człowieka, który ma szansę korzystać z najdłuższego w dziejach ludzkości okresu dobrobytu i pokoju (odnoszę to spostrzeżenie do półkuli północnej), jest zagrożona? Czy w związku z ogólnie przyjętym modelem kulturowym cywilizacja zachodnia nastawiona jest tylko i wyłącznie na konsumpcyjny tryb życia, czy nasz hedonizm nas osłabi? I wreszcie czy rzeczywiście cywilizacja zachodnia arbitralnie, świadomie narzuca własne normy kulturowe odmiennym kręgom kulturowym? I czy istnieje jakaś alternatywa wobec kulturowej globalizacji opartej na wartościach świata zachodniego?

Postaram się odpowiedzieć na powyższe pytania, jednak najbardziej dla mnie interesująca jest dyskusja nad zmianami kulturowymi na świecie. Dyskusja, która na dobre rozgorzała po wydaniu „Zderzenia cywilizacji” HUNTINGTONA, i która przyczyniła się do podjęcia akademickiego i politycznego dyskursu nad sytuacją kultury na świecie.

Teoria socjotechniki zakłada ułomność w rozwoju jednostki ludzkiej, gdy dąży ona tylko do ekspansji zewnętrznej. Przyjęcie założenia, iż ludzka psychika nie jest monolityczna, że składają się na nią różne dążenia, pragnienia, potrzeby, a następnie konfrontacja tej wiedzy z psychiką człowieka zachodniego, nastawionego na potrzebę posiadania i w związku z tym tłumiącego inne potrzeby, musi skutkować jakimiś negatywnymi efektami. Przykładem może być odkładanie w czasie momentu założenia rodziny, bardzo aktualne wśród obecnego pokolenia młodych Polaków, związane z chęcią robienia kariery, czy coraz popularniejszy model życia wirtualnego, w której sieć zastępuje rzeczywistość, w której na wszystko mamy wpływ, i w której nic nie może potoczyć się źle. Efektem potrzeby posiadania są choroby alkoholowe, ucieczka w narkotyki, czy rozwój ruchów kontestujących życie oparte na pieniądzach, z zastrzeżeniem, iż tak naprawdę nie można określić jednego dla nich źródła.

Nastawienie na konsumpcjonizm powoduje, że rozwój moralny człowieka nie jest proporcjonalny do rozwoju cywilizacyjnego. Normy moralne, odsuwane przez potrzebę posiadania nie są w stanie regulować stosunków międzyludzkich, nie stanowią bariery dla idącego „po trupach” do kariery człowieka zachodu. Nieformalne więzi międzyludzkie w formie rodziny, przyjaciół, które od wieków kierowały rozwojem cywilizacyjnym ustępują rosnącej atomizacji społeczeństw, aczkolwiek nie jest to twierdzenie nie do obalenia. Są oczywiście organizacje na różnych szczeblach, od lokalnych po międzynarodowe, które w imię słusznej sprawy jednoczą ludzi, lecz w dzisiejszym społeczeństwie zachodnim ludzie czują się samotni, a pustkę zapełniają dobrami materialnymi. Państwa starają się regulować osłabienie norm moralnych poprzez coraz większą ilość przepisów prawnych, które określają ramy prawie każdej ludzkiej aktywności. Wydaje się, że nie jest to korzystne z punktu widzenia zdrowia społeczeństwa. Dla przykładu w Stanach Zjednoczonych Ameryki dnia 31 grudnia 2005 roku w zakładach karnych lub aresztach znajdowało się 2,193,798 osób, a roczny wzrost populacji więziennej szacuje się na około 3%, przy czym w ostatnich 3 latach zanotowano delikatny spadek. Nie bez znaczenia jest fakt, iż 52% wypuszczonych z więzienia osób, w ciągu trzech lat ponownie znalazło się w więziennych murach (dane z 2002 roku). Dane z Stanów Zjednoczonych Ameryki nie mogą jednak rzutować na całą kulturę zachodnią, gdyż w stosunku do większości państw tego kręgu kulturowego, USA mają 7, 8 krotnie wyższy odsetek osób za kratami, a państwa skandynawskie mają najniższy odsetek na świecie. Czy USA mają problem z przestępczością, oczywiście tak, ale czy to rzutuje na całą kulturę zachodnią, na pewno nie. Na pewno też problem podnoszony w debacie społecznej na temat kłopotów socjalizacji młodego pokolenia w państwach zachodnich, jest problemem istotnym, nad którym trzeba się pochylić, ale jest to problemem wszystkich kręgów kulturowych, tylko stopień nasilenia, i rodzaje kłopotów się różnią.

Deprecjacja większości wartości poza wartościami materialnymi, doprowadziła do sytuacji, w której wielu ludzi uważa za ojczyznę, miejsce w którym wiedzie im się dobrze, w którym dobrze zarabiają. Nastawienie ludzkiej psychiki na zdobywanie pieniędzy może tłumaczyć emigracje zarobkową, oraz kategorię obieżyświatów, którzy podróżując, szukają tego jednego miejsca dla siebie. Natomiast ta sytuacja po pierwsze nie jest przypisana zachodniej cywilizacji, ale jest uniwersalna w skali świata, poza państwami utrudniającymi, lub wręcz zabraniającymi wyjazdy swoim obywatelom jak Korea Północna. W Arabii Saudyjskiej pracują osoby z prawie całego Bliskiego Wschodu, a także Północno- Wschodniej Afryki, a w zależności od potrzeb, takie państwa jak Indie czy Japonia korzystają z pomocy pracowników z zagranicy. Emigracja zarobkowa nie jest przecież produktem XX wieku. Od zarania dziejów zmienianie miejsca zamieszkania, na początku aby przeżyć, a później poprawić swój status życiowy, cechowało człowieka.

Czy więc kondycja człowieka zachodniego jest zagrożona? Czy krytyka odnośnie konsumpcyjnego stylu życia ludzi zachodu jest uzasadniona, i czy inne kręgi kulturowe, będąc w opozycji do naszego stylu życia mają rację? I tak, i nie. Ludzka psychika skonstruowana jest w taki sposób, który umożliwia obronę przed nadmiernym eksponowaniem jednej potrzeby, w tym przypadku, potrzeby posiadania. Można to robić w dwojaki sposób, poprzez wiarę, albo religię, lub poprzez naukę. Wydaje się, iż człowiek zachodni poszedł droga nauki, aczkolwiek odsetek osób deklarujących wiarę w Boga, wcale nie jest mniejszy niż w innych kręgach kulturowych. Czy zatem uniwersalne wartości kultury zachodniej, które tak dobrze nam służą, mogą być importowane do innych kręgów kulturowych. A może pewne wartości są wspólne dla wszystkich kultur, tylko ich odbiór je różnicuje?

Definicja cywilizacji i kultury wymaga uściślenia, oraz ustalenia dziedziny, które zawierają.

/9/Cywilizacja - poziom rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym, który charakteryzuje się określonym poziomem kultury materialnej, stopniem opanowania środowiska naturalnego i nagromadzeniem instytucji społecznych. Stanowi ona najwyższy poziom organizacji społeczeństw, z którymi jednostki identyfikują się. W skład cywilizacji wchodzą mniejsze jednostki np.: narody, wspólnoty pierwotne czy inne zbiorowości.

Za przejawy cywilizacji uznaje się:

zorganizowane życie miejskie

monumentalne obiekty sakralne

pismo

rozwinięty handel

jakiś rodzaj organizacji zajmowanego terytorium.

Definicja samej cywilizacji, czy też określenie liczby cywilizacji, które istniały, bądź istnieją obecnie, jest spora. Wymienione poniżej są tylko propozycją:

/10/Kultura (z łac. colere = "uprawa, dbać, pielęgnować, kształcenie") - termin wieloznaczny, pochodzący początkowo od łac. cultus agri ("uprawa ziemi"), interpretowany w różny sposób przez przedstawicieli różnych nauk. Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania).

Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z cywilizacją. Również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie odziedziczone.

(68)„Oba pojęcia, cywilizacja i kultura, odnoszą się do stylu życia danego narodu, cywilizacja zaś jest kulturą w szerokim tego słowa znaczeniu. I na jedną, i na drugą składają się wartości, normy, instytucje i sposoby myślenia, do których kolejne pokolenia danej społeczności przywiązują podstawowe znaczenie.” (69)W obręb jednego kręgu kulturowego mogą wchodzić przedstawiciele wielu ras, i o odmiennym wyglądzie zewnętrznym. Sam wygląd zewnętrzny nie definiuje wartości i przekonań, które w obrębie jednej cywilizacji są dziedziczone. Przykładem może być kultura islamska, do której należą mieszkańcy Afryki, Azji, Europy oraz oczywiście Bliskiego Wschodu. „Cywilizacja jest więc najwyższym kulturowym stopniem ugrupowania ludzi i najszerszą płaszczyzną kulturowej tożsamości, ponad którą jest już tylko to, co odróżnia człowieka od innych gatunków. Określana jest zarówno przez obiektywne wspólne elementy, jak język, historia, religia, obyczaje, instytucje społeczne, jak i subiektywną samoidentyfikację ludzi.” Cywilizację trudno określić za pomocą kryterium geograficznego, ustalenie dokładnej granicy jest niemożliwe, trudno też dokładnie określić moment powstania danej cywilizacji, jak i jej koniec, ponieważ cywilizacja, wbrew powszechnej opinii nie umiera nagle. Zdobycie Rzymu przez Odoakera wcale nie oznaczało całkowitego upadku cywilizacji rzymskiej, po części przetrwała ona w Bizancjum, po części została przyjęta przez plemiona barbarzyńskie, także Kościół zachował pewne elementy kultury romańskiej. Nie można także zapomnieć o ludziach, którzy nie od razu stracili identyfikację z kulturą rzymską, nie jest to proces zachodzący w jednym pokoleniu.

/12/(70)Badacze stosując kryteria znaczenia, wielkości czy wpływu różnorako dzielili cywilizacje w historii świata. „ Quigley wyróżnia szesnaście wyraźnie odrębnych bytów historycznych i osiem bardzo prawdopodobnych dodatkowych. Toynbee mówił z początku o dwudziestu jeden, potem o dwudziestu trzech. Spengler wyróżnia osiem głównych kultur. McNeill omawia dziewięć cywilizacji w całej historii ludzkości. Bagby także dostrzega dziewięć lub jedenaście, jeśli odłączymy Japonię od Chin, a prawosławie od zachodu.” Zgodnie z współczesnymi poglądami istnieją cywilizacje japońska, chińska, indyjska, islamska i zachodnia, przy czym Huntington dodaje do nich jeszcze latynoamerykańską, prawosławną i afrykańską.

Powyższe rozróżnienie należy pokrótce opisać. Co do cywilizacji chińskiej, indyjskiej, islamskiej i zachodniej, nie można mieć zastrzeżeń, dodatkowo cywilizacje te odpowiadają czterem wielkim religiom, odpowiednio konfucjanizmowi, hinduizmowi, islamowi oraz chrześcijaństwu. Pytanie odnośnie Japonii, której cywilizacja wyłączyła się z chińskiej kilka wieków przed nasza erą, odnosi się do ewentualnego połączenia cywilizacji chińskiej i japońskiej w jedną cywilizację Dalekiego Wschodu. Większość uczonych zdecydowana jest jednak na rozgraniczenie obu cywilizacji. Cywilizacja latynoamerykańska powstała poprzez oddziaływania europejskich kolonizatorów, na gruzach zniszczonych przez nich cywilizacji środkowoamerykańskich i Inkaskiej, i jest najmłodszą z ogólnie przyjętych kręgów kulturowych. Co do afrykańskiej mam wielkie wątpliwości czy można w jakichkolwiek kryteriach mówić o jednej cywilizacji, i dlatego też nie uznaje istnienia odrębnej cywilizacji afrykańskiej. Natomiast za cywilizację należy uznać krąg kulturowy prawosławia, o którym więcej napiszę w późniejszej części pracy.

Wiemy jakie dzisiaj występują kręgi kulturowe, wiemy jakie są elementy składowe cywilizacji. Przyszedł czas znalezienia odpowiedzi na pytanie o zbliżanie się kultur do siebie. Czy rzeczywiście jesteśmy świadkami globalizacji kulturowej i początkiem tworzenia jednej cywilizacji uniwersalnej. (72)Cywilizacji uniwersalnej czyli takiej, która „zakłada kulturowe jednoczenie się ludzkości i coraz powszechniejszą akceptację wspólnych wartości, przekonań, orientacji, zwyczajów i instytucji przez narody świata.” Hipoteza zakładająca powstawanie uniwersalnej cywilizacji jest wytworem cywilizacji zachodniej. Tylko w naszym kręgu cywilizacyjnym globalizacja kulturowa tworząca jeden, wspólny dla całego świata system wartości, przekonań i instytucji jawi się jako naturalna konsekwencja rozwoju człowieka. Pozostałe cywilizacje patrzą na globalizację przynajmniej nieufnie, niekiedy nawet wrogo. Co więc skłoniło nas do obserwacji, iż stoimy u zarania ery globalnej cywilizacji.

(73)Pierwszym takim wydarzeniem był niewątpliwie upadek sowieckiego bloku militarno- ekonomicznego, i odzyskanie suwerenności przez wiele narodów europejskich i azjatyckich. Co najbardziej istotne większość z tych państw, a w szczególności państwa Europy Śr.- Wsch. jednoznacznie określiły swoją przynależność do zachodniego kręgu kulturowego, decydując się na przyjęcie demokratycznych instytucji i wracając do kręgu cywilizacyjnego, z którym od zawsze były związane. Zimnowojenny podział świata mamy już za sobą, i jako źródło konfliktów zostało wyeliminowane, nie oznacza to jednak zmniejszenia międzyludzkich i międzykulturowych podziałów. Zwróciłbym się nawet w stronę osób, które twierdzą, iż po upadku żelaznej kurtyny, światło dzienne ujrzały całkiem nowe konflikty, etniczne, narodowe, religijne, które wcześniej były zamknięte w betonowym schronie państwa radzieckiego.

(74)Po drugie w ostatnich latach nastąpiło niesamowite zdynamizowanie światowej wymiany handlowej, kulturalnej i społecznej. Elektroniczne środki przekazu są oknem na świat ogromnej rzeszy ludzi, a wraz z dziecinną łatwością przemierzania dużych odległości związanych z rozwojem transportu tworzą globalną wioskę pozbawioną barier. Nie znaczy to, iż obecnie na świecie nie ma miejsc, do których nie można się dostać w ciągu jednego tygodnia, bo są. Świadczy to o tym, iż w obecnym świecie, dzięki zdobyczom ludzkiego umysłu, stykanie się różnych ludzi, różnych kultur może być ograniczone tylko decyzją polityczną, lub czynnikami ekonomicznymi- chociaż w mniejszym stopniu. Za państwo autarkiczne uważa się w zasadzie tylko Koreę Północną. Powszechne kontakty międzykulturowe nie oznaczają automatycznie zbliżanie się do kultury uniwersalnej. Huntington przytacza jedną z teorii psychologicznych nazwanej teorią odrębności, której ludzie postrzegają siebie w kategoriach, które odróżniają ich od innych ludzi. „Kiedy spotyka się dwóch Europejczyków- Niemiec i Francuz- będą się określali nawzajem jako Niemiec i Francuz. Kiedy ci sami będą mieli do czynienia dwoma Arabami, z których jeden jest Saudyjczykiem, a drugi Egipcjaninem, jedni będą się definiowali jako Europejczycy, a drudzy jako Arabowie.” I rzeczywiście kontakty między kulturalne prowadzą do definiowania siebie w opozycji do innych, innych ze względu na rasę, język czy religię. Wydaje się również, iż tylko zachodni krąg kulturowy stał się beneficjentem globalizacji, że tylko wartości tego kręgu predestynują nas do otwartości na inne kultury. Jakże mylne może być takie założenie, gdy weźmiemy pod uwagę ostatnie wydarzenia we Francji starającej się o powrót do jednolitości kulturowej po 40 latach napływu ludności afrykańskiej. Przykładem z innego kręgu kulturowego- prawosławnego niech będzie negatywny, często wręcz ocierający się o nienawiść stosunek dużej części Rosjan do ludności kaukaskiej zamieszkującej poza swoim domem, często na skutek dawnych przesiedleń. „Przedwczoraj dostaliśmy pieniądze. Gliny stawiły się natychmiast. Wzięli ode mnie 500 rubli (20 dolarów) i grozili, że jak nie dam, to mnie wyrzucą z kraju - mówi Alim, młody Uzbek, który nie chce powiedzieć, jak ma na nazwisko, i protestuje przy próbach zrobienia mu zdjęcia.” I jest to relacja kontaktów z państwową władzą. W Rosji liczbę nielegalnych imigrantów, głównie z Azji Środkowo- Wschodniej szacuje się na około 14 mln, łącząc tą informację z wszechobecną biedą większej części społeczeństwa, wnioski nasuwają się same. Rosjanie pomimo zwiększenia częstotliwości spotkań z ludźmi z innych kręgów cywilizacyjnych, wcale nie pałają do nich większym uczuciem, często jest na odwrót i występuje model rozróżniania na swoich i obcych. Obcych, którzy inaczej wyglądają, mówią, wyznają inne wartości, a na dodatek zabierają nam pracę.

(75)Trzecią przesłanką, która ma doprowadzić do cywilizacji uniwersalnej są procesy modernizacyjne, zapoczątkowane rewolucją przemysłową. „Na modernizację składa się industrializacja, urbanizacja, coraz powszechniejsza umiejętność czytania i pisania, coraz wyższy poziom wykształcenia, zamożności i mobilizacji społecznej, a także bardziej złożone i zróżnicowane struktury zawodowe.” Pierwszym kręgiem kulturowym, który wytworzył i przyswoił modernizm była cywilizacja zachodnia. Modernizm ukształtował obecne struktury społeczne, polityczne, a także model gospodarczy, gdyż równolegle z rozwojem techniki i przemysłu, rozwijała się nauka, która z jednej strony dawała teoretyczne podstawy modernizmu, a z drugiej dzięki zmianom, korzystała z klimatu jeszcze dalej idącego nowatorstwa. Niebo jest granicą, powiedzenie to idealnie oddaje ducha człowieka zachodu, ciekawego, chcącego odkrywać, i z reguły nie lubiącego granic. To jest właśnie modernizm, to jest właśnie dziedzictwo zachodu. Wedle wielu to właśnie modernizm przyczyni się do kulturowej globalizacji. Gdy pozostałe cywilizacje ulegną przemianom modernizmu, nic nie będzie stało na przeszkodzie unifikacji kulturowej, gdyż wiele wartości zostanie przez nie zaabsorbowanych poprzez procesy modernistyczne, i to bez udziału kultury zachodniej. Jak słusznie zauważa Huntington, podstawowe wartości cywilizacji zachodniej wykształciły się na długo przed modernizacją. Jakie więc były wartości, które wraz z modernizacją uczyniły z kultury zachodniej cywilizację dominującą na świecie?
/13/Na kształt cywilizacji zachodniej znaczący wpływ miało dziedzictwo starożytności klasycznej. Grecka i rzymska filozofia, język łaciński czy sztuka uprawiania dyplomacji odcisnęły swe piętno na kulturze europejskiej. Także cywilizacje prawosławia i islamu posiadły cechy klasycznej starożytności, lecz nie w takim stopniu jak świat zachodu. To co odróżniało kulturę zachodu to przede wszystkim oparcie społeczeństwa w rządach prawa. Począwszy od prawa naturalnego, poprzez karne i protokolarne, zachodnia kultura przyzwyczajona była do uregulowań prawnych. To co w wiekach średnich nie zawsze było przestrzegane, pozwoliło w toku ewolucji społecznej dojść do punktu, w którym konstytucjonalizm i ochrona praw jednostki są niepodważalnymi częściami zachodnich społeczeństw.

Ewolucja kulturalna zachodu doprowadziła do kolejnej specyficznej cechy. Mianowicie pluralizmu społecznego i tworzenia gremiów przedstawicielskich. Władza królewska w Europie dość wcześnie zaczęła być ograniczana interesami możnych panów, a wkrótce do arystokracji dołączyło duchowieństwo oraz mieszczaństwo. Ograniczenia władzy centralnej spowodowały trwały, instytucjonalnym proces włączania coraz szerszych kręgów społeczeństwa w partycypowaniu w rządach państwem. Doprowadziło to do decentralizacji, powstania równoległej do centralnej władzy samorządowej i powstania społeczeństwa obywatelskiego, świadomego swoich praw w procesie rządzenia.

Wymienione powyżej cechy cywilizacji zachodniej przyczyniły się do powstania indywidualistycznego podejścia do świata. W świadomości człowieka zachodu jednostka nigdy nie może być poświęcana, w imię dobra ogółu. Wytworzona została jedyna w swoim rodzaju tradycja praw i wolności, przekazywana z pokolenia na pokolenie, i broniona za wszelką cenę. „Wymienione wyżej koncepcje, zwyczaje i instytucje miały po prostu na Zachodzie większe znaczenie niż w innych kręgach kulturowych. Stanowią przynajmniej część trwałego jądra zachodniej cywilizacji. To one przesądzają o tożsamości Zachodu, ale nie są tym co w nim nowoczesne.”

/13/(76)Wpływ kultury zachodniej na inne cywilizacje. Zacząć trzeba od prawosławnej, opisując przykład Rosji. Upadek ZSRR jest postrzegany jako jeden z punktów zwrotnych mogący doprowadzić do unifikacji kultur. Czy jednak ostatnie 16 lat doprowadziły do zbliżenia kultur zachodniej i prawosławnej? Na pewno dzięki zachodnim instytucjom Rosja mogła rozpocząć proces przechodzenia od gospodarki nakazowej do rynkowej. „W samej Rosji, gdzie doradcy, między innymi eksperci z konserwatywnego Instytutu Hoovera, bankierzy- Goldman, Sachs i spółka i radykalni rzecznicy wolnego rynku, jak Jeffrey Sachs narzucili terapię szokową, w ciągu pierwszego półrocza 1994 roku produkcja przemysłowa spadała o 25 % na kwartał, a produkcja rolna osiągnęła punkt najniższy od 30 lat.” Gospodarka rosyjska przyjęła cios w postaci terapii szokowej i w pewnym sensie do dzisiaj nie może się z niej pozbierać. Jednak mówię tu o działaniach ekonomicznych, które mają przemożny wpływ na kulturę, lecz nie decydujący. Rosja w oparciu o instytucje zachodnie dokonała, i ten proces wciąż trwa, zmian w swojej gospodarce. Przejęła od zachodu model gospodarowania, kapitalizm, który w swych początkach zawsze jest „dziki”, i taki właśnie jest w Rosji.

Wraz z kapitalizmem do Rosji weszła masowa kultura zachodu. „Największa na świecie restauracja McDonalda znajduje się blisko placu Czerwonego. Obsługuje ludzi dobrze sytuowanych, bo lunch z Big Macem (który można zamówić po angielsku albo po rosyjsku) kosztuje równowartość tygodniowych zarobków. Na prowincji działa sieć Ben and Jerry's, w przeciwieństwie do Pizza Hut trzyma się z dala od Moskwy. Avon rozprowadza swoje kosmetyki wśród gospodyń domowych, których próżność pracowicie rozbudzają nowe media, mające w swym repertuarze zachodnie filmy gangsterskie, opery mydlane i teleturnieje.” Opatrzne rozumienie kapitalizmu, wraz z niedostatkami w systemie prawnym stworzyło nową klasę społeczną, bizantyjsko bogatych, powiązanych ze światem polityki i zorganizowana przestępczością, „nowo ruskich” finansistów. Społeczeństwo podzieliło się na nielicznych, mogących korzystać z dobrodziejstw kapitalizmu, i większość żyjącą na granicy ubóstwa. Rosja, co było szczególnie charakterystyczne za prezydentury Borysa Jelcyna westernizowała każdy aspekt ludzkiej działalności, nie będąc do tego gotowa. Także przyjęty jakoby w naturalny sposób demokratyczny system polityczny, okazał się nieprzystosowany do kultury prawosławnej.

(79)Efekty zmian lat 90- tych ubiegłego wieku, dzisiaj widać gołym okiem. Nastąpił nawrót do bizantyjskiej, właściwej dla kultury prawosławnej formy rządów, z jednym silnym przywódca- w osobie Władimira Putina /a potem Władimira Miedwiediewa/ oraz przewagą władzy wykonawczej nad ustawodawczą. Także swobody obywatelskie, nie do końca właściwe kulturze prawosławnej, zostają ograniczone. Przykładem może być kontrola aparatu państwowego nad mediami, oraz zakazy stowarzyszania się i protestu, które obecne były /2007r./na szczycie Rosja- Unia Europejska w Samarze, gdzie nie został dopuszczony protest opozycyjnego wobec Kremla działacza politycznego Kasparowa.

(80) Zmiany w świadomości ludzi i całego społeczeństwa, związane z lawinowym napływem wszystkiego co zachodnie doprowadziły do poważnych anomalii. Rosja jest krajem o przewidywalnie największej obecności przestępczych grup zorganizowanych w życiu publicznym. „Najwięksi pesymiści szacują, że prawie 40 procent produktu narodowego brutto powstaje w jakimś związku z przestępczością, a około 40000 sklepów i małych firm należy do któregoś z ponad tysiąca syndykatów zbrodni, albo jest przez nie infiltrowane. Sto pięćdziesiąt spośród kilku tysięcy przestępczych „rodzin” szczyci się poważnymi zagranicznymi koneksjami. Jak stwierdził sam Jelcyn, 80 procent banków i prywatnych przedsiębiorstw płaci daninę nowej rosyjskiej mafii.” Westernizacja wpłynęła, przynajmniej pośrednio na wzrost spożycia alkoholu. Jak pisze Grzegorz Ślubowski w Rosji mieszka 4 miliony alkoholików, a wódka i samogon są bezpośrednią przyczyną śmierci około 30 procent rosyjskich mężczyzn.

(81) Na zmiany potrzeba czasu. Ekspresowe tempo przemian życia w Rosji okazało się zgubne. Rosyjskie społeczeństwo jest chore, ma wiele problemów, a wpływ kultury zachodniej, szczególnie w aspekcie ekonomicznym na pewno Rosjanom nie pomógł. Można spekulować, czy upadek ZSRR i dziedzictwo 70- lat bolszewizmu mogło być łagodniejsze, i czy mogło odbyć się bez wpływu zachodu. Wydaje mi się, iż przemiany w Rosji musiały być powiązane z kulturą zachodnią. Cały światowy system ekonomiczny oparty jest na wartościach cywilizacji zachodniej, a murowanie granic w obawie nadejścia kultury masowej jest niemożliwe, gdy chce się budować system kapitalistyczny. Na pewno też eksperyment, świadomy, bądź nie włączenia kultury prawosławnej do zachodniej, albo przynajmniej ich zbliżenia, nie przyniósł jednoznacznie pozytywnych efektów.

Zgoła inaczej wygląda spotkanie kultury zachodniej z chińską. W przypadku Rosji mamy do czynienia z bezgranicznym (w latach 90- tych) wchłanianiem wszystkiego co zachodnie, oraz unowocześnianiu życia społecznego. Mamy więc do czynienia zarówno z westernizacją jak i modernizacją. Chiny natomiast zdecydowały się na model unowocześniania kraju poprzez uwolnienie gospodarki, przy jednoczesnym zachowaniu kontroli nad polityczną i społeczną aktywnością obywateli. Liberałowie tworzący znak równości pomiędzy demokracją, a wolnym rynkiem, i wykluczający jedno bez drugiego, muszą się mocno zastanawiać nad swoimi teoriami, patrząc na przykład Chin. A nie tylko w Chinach możemy mówić o sukcesach gospodarczych polegających na kapitalizmie pod kontrolą państwa. W podobnym tonie możemy mówić o Wietnamie, Indonezji czy Singapurze.

Niewątpliwie wschód spotkał się z zachodem. „Wietnamem nadal rządzi hegemoniczna partia komunistyczna, ale buduje się tam również pięciogwiazdkowy hotel Hilton i siedem pól golfowych, na które funkcjonariusze partyjni mają wolny wstęp. W Singapurze można dostać prawie wszystko, czego dusza zapragnie- oprócz uczciwego procesu sądowego. O Chinach po Deng Xiaopingu da się z całą pewnością powiedzieć tylko jedno: Kentucky Fried Chicken będzie nadal w rekordowym tempie otwierać nowe restauracje. Jest ich już 28/2007r./ w kilku chińskich miastach.”

Kultura zachodnia oraz wschodnia spotykają się także na płaszczyźnie sportowej. Organizacja w przyszłym roku w Pekinie Igrzysk Olimpijskich, będzie tym ważniejsze, iż Chiny będą organizowały igrzyska jako państwo z gospodarką rynkową. Nikt nie spodziewa się niczego innego, niż profesjonalnie zorganizowanych, pięknych wizualnie i największych w historii igrzysk. Chiny nie są już postrzegane jako państwo betonu i stali, lecz jako państwo elektronicznych podzespołów i technologii kosmicznej. Tak elitarna dyscyplina sportowa jak wyścigi formuły 1 od niedawna, w tym roku w październiku, odbywa się na supernowoczesnym obiekcie w Chinach. A popularność amerykańskiej zawodowej ligi koszykarskiej NBA jest w Chinach większa niż w USA. Kontakty sportowe są elementem wymiany kulturowej stając się bodźcem kolejnych spotkań, chociażby w celu seminariów szkoleniowych czy staży trenerskich. Wydaje się także, iż pomimo czerpania przez chińczyków z myśli i doświadczeń zachodu, to dość szybko potrafią się uniezależnić, a zdobyta wiedzę rozwijać, dostosowując ją do własnych potrzeb.

/Cd wpływu kultury/ cywilizacji na wychowanie/

Polska socjologia i pedagogika środowisk wychowawczych w ciągu ostatniego ćwierćwiecza dorobiła się, co najmniej kilkunastu godnych uwagi dzieł i monografii. Do najważniejszych należy np. „Szkoła w środowisku wiejskim” Wiktora Szczerby. Z kolei środowisko wychowawcze wsi stało się przedmiotem zainteresowania i ciekawych badań Włodzimierza Wincławskiego (Przemiany środowiska wychowawczego wsi peryferyjnych) i Zbigniewa Kwiecińskiego (Funkcjonowanie szkoły w środowisku wiejskim. Stadium wsi peryferyjnej i Funkcjonowanie szkoły wiejskiej w rejonie uprzemysłowionym).


Polska pedagogika i socjologia środowiska wychowawczego i jego głównych składników (rodziny, szkoły itp.) naświetliła wiele zagadnień edukacyjnych oraz wniosła i wnosi wiele użytecznych dla praktyki wychowawczej rezultatów badawczych, które pozwalają lepiej ją zrozumieć i racjonalnie wpływać na procesy wychowawcze. Okazuje się, że „system wychowawczy” w swoim środowiskowym funkcjonowaniu przybiera postać różnych układów i wykazuje różne stopnie integracji.
W rozmaitych środowiskach układy te różnią się przy tym ze względu na: źródło inicjatyw, zasadnicze ogniwa ich realizacji itp.
 (85)Za centralny problem w tym względzie można uznać zagadnienie socjalizacji, czyli proces wrastania młodzieży w społeczeństwo, procesu uczenia się i przyswajania sobie kultury, proces kształtowanie się osobowości społecznej młodzieży. Nowe światło na procesy socjalizacji rzuciły badania szczególnie amerykańskie nad tym jak kształtuje się osobowość jednostki w różnych kulturach. Podstawowym tego czynnikiem są wzory zachowań, język, mity, wierzenia, obyczaje itd.

Pośrednio przecież od zwycięstwa tego lub owego państwa zależy tryumf lub zanik pewnej kultury. Przy normalnym współzawodnictwie pokojowym odnosi przewagę kultura wyższa; ona też bywa zwykle stroną zaczepną i na tej jej zdolności do ekspansji polega w znacznej mierze postęp człowieczeństwa. Prawdziwa wysoka kultura, np. starogrecka lub renesansowa włoska - wbrew cynicznym słowom osławionych ťdziewięćdziesięciu trzechŤ luminarzy niemieckiej nauki i sztuki, nie potrzebuje torować sobie drogi za pomocą środków militarnych, rozrzuca ona światło i ciepło naokoło siebie nawet wśród ludów silniejszych, gdziekolwiek umysł dojrzał do przyswojenia sobie jej dobrodziejstw. Ilekroć jednak rozstrzyga siła orężna, tam niższa kultura może niekiedy zadać gwałt wyższej.

/14/(86)Kulturowy ideał osobowości - to zespół wyobrażeń jaki powinien być idealny członek społeczeństwa. Jest on narzucany jednostce, kształtuje się w okresie dorastania, kiedy szukamy ideałów do których dążymy. Jest różny w różnych kulturach. Nie zawsze wypełniamy kulturowy ideał osobowości.

(87)Wg Szczepańskiego kulturowy ideał osobowości jest swoistym ideałem wychowawczym, zestawieniem wzorów do naśladowania. Kulturowy ideał osobowy nie jest koncepcją osobowości podstawowej - charakteru społecznego (czyli charakteru narodowego).
Charakter narodowy
- Typ osobowości występujący statystycznie najczęściej (jako średnia modalna)
- Zespół wspólnych cech występujących u jednostek w dużych zbiorowościach
- Cechy osobowości ludzi żyjących w danym społeczeństwie, które najpełniej wyrażają istotne wartości
kultury (zbliżone do pojmowania typu idealnego M. Webera)
(88)Kulturowy ideał osobowości to też wzór społeczny (przeciętny, idealny), (pozytywny, negatywny). Wzór społeczny wg Szczurkiewicza to zespół norm określających właściwości, jakie należy wykazywać i zachowań, które należy realizować ze względu na naszą przynależność do zbiorowości społecznej:
- fizyczny
- stopy życiowej
- zainteresowań kulturalnych
- wykonywania funkcji zawodowych
- zachowań społecznych.

(89)Kulturowe ideały osobowości potrzebne są po to, aby stwarzać pole do twórczego działania jednostkom i tworzyć nowe oraz modyfikować istniejące koncepcje zachowań dostosowane do przemian, jakie zachodzą na świecie w różnych dziedzinach życia - polityce, ekonomii, nauce, technologii itp.

Można na jego podstawie porównywać systemy wychowania w poszczególnych kulturach/cywilizacjach.

1. Mechanizm transmisji kultury tzn. kulturowa tradycja i dorobek przenosi się z pokolenia na pokolenie. Istnieje główny człon kultury, do którego każde pokolenie coś dodaje, coś ujmuje, modyfikuje i te imperatywy jednostki przyswajają i realizują. 
2. Chodzi o to aby działania ludzi odpowiadały społecznym oczekiwaniom tzn. wspólnie wyznaczonym przez społeczność ideałom i wartościom. Kontakty i interakcje będą przebiegać bez zakłóceń. Wytworzy się pewien kodeks ładu i porządku społecznego.

Obraz świata człowieka jest nieskończenie bardziej złożony, nie ma jednak wątpliwości, że również ograniczony: Kant miał rację, widzimy głównie siebie a nie świat realny.(90) Ludzie wychowani w różnych kulturach odbierają świat w bardzo odmienny sposób. W niektórych kulturach ludzie zachowują dystans, unikają patrzenia sobie w oczy, kładą nacisk na prywatność i izolacje akustyczno-wizualną, w innych dzieje się dokładnie odwrotnie, trud-

no jest nawiązać kontakt z osobą, której nie patrzy się w oczy i nie czuje jej zapachu. W konstrukcję obrazu świata zaangażowane są wszystkie zmysły. Sposób widzenia świata przez Chińczyka odbiega bardzo od sposobu widzenia świata przez Europejczyka i niewielu się znalazło w historii ludzi, którym udało się wyjść poza własny „trans kulturowy”.

Specjaliści od reklamy wiedzą dobrze jakie symbole wyzwalają reakcje emocjonalne u człowieka w danej kulturze.

/15/(91)CYWILIZACJA ANDYJSKA

Przedmiotem moich rozważań będzie badanie metodą obserwacji dokonane  przez Erika Eriksona w 1937 r. nad plemieniem Siuksów z rezerwatu  indiańskiego Pine Ridge w południowej Dakocie. 

/16/(97)CYWILIZACJA AFRYKAŃSKA

Ogólnie mówiąc w rodzinie afrykańskiej wychowanie dzieci czy młodzieży przebiega bardziej na płaszczyźnie konkretnych relacji między rodzicami a dziećmi, niż na teoretycznych refleksjach, czy jakichś formalnych "lekcji" wychowania. To nie tyle sami rodzice wprost, co rodzina w szerszym znaczeniu tworzy "szkołę" wychowania według tradycji i wymogów ogólnie przyjętych z pokolenia na pokolenie. Często Afrykańczyk "wyrwany" ze swojego środowiska i rodziny, nie mając tego oparcia w otoczeniu, które wywiera na niego silny nacisk moralny, traci "grunt" pod nogami. Dla niego silniej przemawia to, co powie jego starszy brat niż logika czy rozumowanie. Więcej znaczy, co powiedzą inni z jego rodziny, niż własne sumienie. Nie znaczy to, że sumienie nie ma tu nic do powiedzenia. (98)Nacisk środowiska jest często decydujący w podejmowaniu decyzji i wyborów. Stąd słabością takiego wychowania, do czego sami się przyznają jest tak zwany "owczy pęd", czyli skłonność, aby iść i postępować tak, jak to robią inni. Więcej liczy się tu opinia, co powiedzą inni, niż własny zdrowy rozsądek. Stąd można wywnioskować, że np. największą karą będzie wykluczenie z grupy czy rodziny. Poza swoją rodziną czy grupą etniczną Afrykańczyk traci swoją tożsamość. Słowa z księgi Rodzaju, które mówią, że nie dobrze jest człowiekowi samemu, tutaj mają szczególne znaczenie. Nie ma przyszłości dla Afrykańczyka poza "swoimi". Doświadczenie w wychowaniu naszych młodszych braci potwierdza te spostrzeżenia. W tutejszej tradycyjnej kulturze, która nie posiada korzeni chrześcijańskich, więcej liczy się czasami powiedzenie przodków, przysłowia niż słowa Ewangelii. Często koronnym argumentem, "za" czy "przeciw" nie jest to, co wynika z przyjętej nauki, formacji intelektualnej, ale przysłowie rwandyjskie, utarte powiedzenie "starszych".

/17/(90)CYWILIZACJA CHIŃSKA

Konfucjusz:
Filozof i polityk żyjący w Chinach na przełomie VI i V w. p.n.e. Właściwie nazywał się Kung-fu-tsy (Konfucjuszem
nazywano go w Europie). Konfucjusz twierdził, iż możliwe jest stworzenie idealnego, harmonijnego społeczeństwa
poddającego się z własnej woli rządom rozumnym, sprawowanych z pożytkiem dla wszystkich. Należało jednak
wcześniej opanować zasady słusznego postępowania. Konfucjusz twierdził, iż każdy człowiek jest z natury
dobry i zdolny do kierowania własnym życiem. Uważał również, iż koniecznością jest podporządkowanie się pewnej etykiecie, regułom zachowania. Władca w systemie filozoficznym Konfucjusza jest potężny moralnie, otacza się cnotliwymi mężami, przede wszystkim filozofami (Konfucjusz bezskutecznie przemierzał liczne dwory szukając księcia, który chciałby powierzyć mu władzę).
Konfucjanizm:
Od czasów powstania cesarstwa system filozoficzny Konfucjusza stał się oficjalną doktryną polityczną
Chin. Pod wpływem konfucjanizmu przyjęto zasadę, iż o dostępie do urzędów decydowała nabyta wiedza sprawdzana egzaminami. Otwierało to teoretycznie drogę do urzędów wszystkim grupom społecznym. W rzeczywistości jednak mieli do niej dostęp co najwyżej średnio zamożni obywatele.

(101)W tym miejscu niezbędna jest krótka charakterystyka etyki konfucjańskiej. Na pierwszym miejscu Konfucjusz stawiał aspekty etyczne wychowania, które obejmowały "pięć cnót" (wu de):

  1. humanitarność (ren),

  2. powinność (yi),

  3. obyczajność (li),

  4. wiedzę (zhi),

  5. wierność (xin).
    Do tej ostatniej zaliczano też cześć, miłość synowską (xiao).

"Pięć cnót" mógł posiąść wyłącznie "mąż szlachetny" (junzi). Wyznaczano mu rolę idealnego i ewidentnego przykładu do naśladowania, preceptora, nauczyciela ludu, wzorca szlachetności. Wprawdzie "męża szlachetnego" traktowano jako takiego przede wszystkim ze względu na jego przymioty moralne, jednak nie mógł nim być człowiek nie sprawujący urzędu w służbie państwowej. Utożsamiano go z porządnym urzędnikiem, dostojnikiem, aż po samego władcę. By zostać "mężem szlachetnym" należało opanować określoną sumę wiedzy z zakresu kultury duchowej przodków (wen). Otwierało to szerokie możliwości dla kariery urzędniczej. "Mąż szlachetny" w istocie więc reprezentował klasy panujące społeczeństwa chińskiego.

Na drugim biegunie społeczeństwa znajdowali się "maluczcy" (xiaoren) - tak Konfucjusz określał ludzi prostych. "Maluczki" stanowił synonim wszystkich negatywnych cech ludzkich. Myślał tylko o sobie, o zaspokojeniu wszystkich potrzeb określonych przez naturę. "Maluczki" mógł stać się "mężem szlachetnym" drogą samodoskonalenia i włączenia się do kultury swoich przodków. Dlatego nie z tytułu posiadanego majątku powinno się cenić człowieka, lecz za postawę moralną, bowiem z natury wszyscy ludzie są równi. Jednakże w realnym życiu "maluczkim" ze względu na ich położenie trudno było opanować duchową kulturę przodków.

(102)Cała nauka Konfucjusza jest przeniknięta ideą posłuszeństwa: syn ma być posłuszny ojcu, niższy urzędnik - wyższemu, a wszyscy - cesarzowi. Idea ta znalazła swój wyraz w pojęciu "oddanie" (zhong).
Konfucjusz rozumiał, że w społeczeństwie istnieje nierówność społeczna, podział na szczyty i doły społeczne, na ludzi bogatych i biednych. Poszukiwał też sposobu zniesienia niesprawiedliwości na świecie. Można to osiągnąć, jak sądził, jedynie przez moralno-etyczne wychowanie ludzi, niezależnie od ich statusu społecznego, drogą wewnętrznego doskonalenia osobowości. Jeśli władca i poddani będą się kierowali ustalonymi kryteriami moralno-etycznymi i brali przykład z legendarnych władców Yao, Shuna i Yu, na ziemi zapanuje harmonia i sprawiedliwość.


U podstaw wychowania w Chinach feudalnych leżało studiowanie klasycznych ksiąg konfucjańskich, napisanych lub zredagowanych przez Konfucjusza i jego uczniów. Uważano je za święte i na przestrzeni ponad dwóch tysiącleci stanowiły kanon, według którego uczono i wychowywano we wszystkich szkołach Podniebnego Państwa.

W chińskich przedsiębiorstwach rodzinnych (CFB) możemy zauważyć jeszcze jeden wpływ konfucjanizmu. Od najdawniejszych czasów podstawą chińskiego społeczeństwa była rodzina. Konfucjusz w swoich dziełach również bardzo mocno podkreślał jej rolę. Harmonia istniejąca w dobrej rodzinie została przeniesiona na całe społeczeństwo. Należy sądzić, iż do pewnego stopnia CFB są odwzorowaniem takiej harmonii w pojedynczej firmie. Jak było to opisane w rozdziale drugim prestiż w takiej firmie w największym stopniu zależy od stopnia pokrewieństwa z właścicielem. Trudno wytłumaczyć taką praktykę względami ekonomicznymi.

(105)W Japonii konfucjanizm, w nieco zmienionej na dodatek formie, współistniał przez wieki z buddyzmem i szintoizmem, a także z innymi, mniej znaczącymi w rozwoju tego kraju religiami. Dlatego też wszystkie omówione cechy charakterystyczne Japończyków należy uznać częściowo za wynik tych wszystkich oddziaływań. Podobnie jest oczywiście w innych krajach Dalekiego Wschodu. W Chinach, gdzie narodził się konfucjanizm, znaczącą rolę odegrał również buddyzm, taoizm oraz inne, specyficznie chińskie filozofie.

/18/(108-110)WYCHOWANIE W CYWILIZACJI ZACHODNIEJ

Podstawy wychowawcze narodów cywilizacji zachodniej, położone zostały w starożytnej Helladzie, w dobie najwyższego rozkwitu jej kultury./p. T.6/

Na kształt cywilizacji zachodniej znaczący wpływ miało dziedzictwo starożytności klasycznej. Grecka i rzymska filozofia, język łaciński czy sztuka uprawiania dyplomacji odcisnęły swe piętno na kulturze europejskiej. Także cywilizacje prawosławia i islamu posiadły cechy klasycznej starożytności, lecz nie w takim stopniu jak świat zachodu. To co odróżniało kulturę zachodu to przede wszystkim oparcie społeczeństwa w rządach prawa. Począwszy od prawa naturalnego, poprzez karne i protokolarne, zachodnia kultura przyzwyczajona była do uregulowań prawnych. To co w wiekach średnich nie zawsze było przestrzegane, pozwoliło w toku ewolucji społecznej dojść do punktu, w którym konstytucjonalizm i ochrona praw jednostki są niepodważalnymi częściami zachodnich społeczeństw.

(111-112)Ewolucja kulturalna zachodu doprowadziła do kolejnej specyficznej cechy. Mianowicie pluralizmu społecznego i tworzenia gremiów przedstawicielskich. Władza królewska w Europie dość wcześnie zaczęła być ograniczana interesami możnych panów, a wkrótce do arystokracji dołączyło duchowieństwo oraz mieszczaństwo. Ograniczenia władzy centralnej spowodowały trwały, instytucjonalnym proces włączania coraz szerszych kręgów społeczeństwa w partycypowaniu w rządach państwem. Doprowadziło to do decentralizacji, powstania równoległej do centralnej władzy samorządowej i powstania społeczeństwa obywatelskiego, świadomego swoich praw w procesie rządzenia.

(113-114)Wymienione powyżej cechy cywilizacji zachodniej przyczyniły się do powstania indywidualistycznego podejścia do świata. W świadomości człowieka zachodu jednostka nigdy nie może być poświęcana, w imię dobra ogółu. Wytworzona została jedyna w swoim rodzaju tradycja praw i wolności, przekazywana z pokolenia na pokolenie, i broniona za wszelką cenę. „Wymienione wyżej koncepcje, zwyczaje i instytucje miały po prostu na Zachodzie większe znaczenie niż w innych kręgach kulturowych. Stanowią przynajmniej część trwałego jądra zachodniej cywilizacji. To one przesądzają o tożsamości Zachodu, ale nie są tym co w nim nowoczesne.”

(115-118) W cywilizacji Zachodniej, zdaniem przedstawicieli Kościoła, dominują obecnie dwa trendy kulturowe, które negatywnie wpływają na kształtowanie się postawy człowieka wobec życia i powołania. Pierwszym z niekorzystnych trendów jest modernizm. W dziedzinie poznania modernizm kieruje się racjonalizmem, zasadą obiektywnego myślenia i obserwacji rzeczywistości, rozwojem nauk szczegółowych, gromadzeniem danych statystycznych. Modernizm chce, by człowiek kierował się precyzyjną logiką faktów. Natomiast w dziedzinie działania modernizm wyznaje zasadę skuteczności i pragmatyzmu dla osiągnięcia szybkiego zysku. W takim kontekście młodym ludziom trudno jest o kierowanie się logiką daru i ofiarności, logiką miłości. Ich mentalność jest bowiem zdominowana myśleniem w kategoriach zysku i w doczesnej jedynie perspektywie.

Konkluzja; racjonalne myślenie, zachowanie i postawy solą w oku Kościoła!

Cywilizacja zachodnia opiera się z swoich założeniach na triadzie filozofii greckiej, prawa rzymskiego i religii chrześcijańskiej. Poszukiwanie więc rozwiązań problemu wychowania należy zacząć więc tam, gdzie narodziła się myśl zachodnioeuropejska, tzn. w Grecji. Zasadniczym rysem teorii wychowania, wykształconej na półwyspie peloponeskim, jest dążenie do ukształtowania „pięknego człowieka”. Człowieka, który będzie zharmonizowany zewnętrznie i wewnętrznie. Owa harmonia oznacza ni mniej ni więcej, jak umiejętność panowania nad swoimi zachowaniami i zdolność do brania odpowiedzialności za własne czyny. Człowiek w swoim pięknie, tzn. w harmonii, może kształtować w sposób wolny swoje postępowanie i życie, ponieważ jest odpowiedzialny za siebie. Ale taki człowiek nie rodzi się, takim się staje poprzez system wychowawczy. Wychowanie nie jest więc puszczeniem młodego samopas i pozwolenie mu na wszelkie zachowania, mające być wyrazem jego wnętrza, ekspresją jego świata wsobnego, ale ma być dopasowaniem młodych do standardów życia społecznego. A to oznacza stawianie wymagań i brak zgody na samowolę.

/19/(119)Omówienie najistotniejszych plag, które doprowadziły do zaistniałej sytuacji

1. Zerwanie więzi psychicznej i wychowawczej pomiędzy ojcami i ich dziećmi.

Obecnie ojcowie rzadko stanowią wzór do naśladowania. Potwierdzają to same dzieci - mówiąc o zgorzkniałych dziadkach i złamanych stanem wojennym ojcach. Samo zjawisko zerwania więzi nastąpiło wraz z masową industrializacją. Wcześniej ojcowie kręcili się przy domu, mieli warsztaty, sklepy, pola i mimo, że kontakty rodzice - dzieci w przeszłości nie zawsze były doskonałe, synowie mogli obserwować ich przy pracy, czy terminować w warsztacie. Ojciec pokazywał synowi jak należy żyć i na czym polega rola mężczyzny.

Teraz ojciec przestał być autorytetem, często to syn uczy ojca jak poruszać się w nowej rzeczywistości. Tracąc pracę przestaje też być opiekunem rodziny, a rolę tę musi przejąć matka. Jako wychowawca staje się bezradny i wtedy sięga do agresji. Rolę wychowawcy przejmuje więc matka, ale bardzo szybko zostaje zamieniona na grupę rówieśniczą. Tam najczęściej dokonuje się inicjacja chłopca. Reszty dopełniają filmy video, telewizja i kino. Aby uzupełnić obraz, należy podkreślić niemal zupełny brak nauczycieli- mężczyzn w szkołach. W ten sposób młodzi chłopcy tracą tę namiastkę wzoru cnót męskich i odczucia siły męskiej ręki w prowadzeniu przez życie. Niektóre odłamy feminizmu głoszą wręcz ideę nowego matriarchatu. Czyżby więc tradycyjny model rodziny się przeżył?

2. Samotność.

W licznych badaniach(4) potwierdza się rola związku między odczuwaną przez młodzież samotnością w relacjach społecznych, a ujawnionymi zachowaniami antyspołecznymi. Należy zaznaczyć, że chłopcy odczuwają samotność bardziej. Dzieci samotne i czujące się opuszczone nie potrafią w późniejszym wieku współodczuwać i współczuć. Są zdolne do okrutnych, planowanych na zimno przestępstw.

3. Brutalne traktowanie dzieci.

Badania dowodzą(5), że kary fizyczne stosowane wobec dzieci prowadzą do ciężkich zaburzeń charakteru i zachowań. Ludzie bici w dzieciństwie biją swoje potomstwo i krąg się zamyka. Planowany zakaz kar cielesnych w całej Europie być może doprowadzi do ustania bezkarnego maltretowania dzieci.

4. Terroryzowanie rodziców przez dzieci.

Zjawisko znęcania się dorosłych nad dziećmi znane jest od wieków. Ostatnimi laty dochodzi jednak coraz częściej do procesu odwrotnego - dzieci, a także młodzież tyranizują rodziców, którzy nie mogą dotrzeć do nich ani przez nagrody, ani kary. W publikacjach pojawiają się dane(6) mówiące, że w USA, aż 2 miliony rodziców jest maltretowanych przez dzieci. W Europie zachodniej i w Japonii nasilenie tego zjawiska nastąpiło pod koniec lat 70-tych.

W Polsce nie jest to jeszcze zjawisko masowe, ale narasta. Coraz częściej już u małych dzieci można zaobserwować zaburzenia związane z agresją i destrukcją, czemu towarzyszy oziębłość emocjonalna, egoizm i bezwzględność, silna koncentracja na sobie, wyrażanie apodyktycznych żądań i stała potrzeba bycia w centrum zainteresowania. W Polsce dodatkowym problemem jest bezradność wielu rodziców wobec zdobyczy techniki. Jakim autorytetem może być ojciec, który nie potrafi posługiwać się kartą płatniczą, telefonem komórkowym,czy komputerem? Zjawiskiem tym zajmuje się m.in. Ruth Beneditct w swojej pracy "Wzory kultury".

Dzieci te są niespokojne, nadmiernie ruchliwe, niecierpliwe, całkowicie pozbawione zrozumienia i współczucia dla innych ludzi, żądne panowania. Wszelkie niepowodzenia są dla nich nie do zniesienia. Często są wręcz "chore na władzę". Rodzice tych tyranów przychodzą po pomoc do psychoterapeutów prosząc o obronę. Niestety dzieci te są często odporne na psychoterapię i inne metody wychowawcze. Mają różne poziomy inteligencji od upośledzenia umysłowego po geniusz. Są to głównie chłopcy - jedynacy i pierworodni. Czasem dzieci najmłodsze, adoptowane, lub obciążone jakąś wadą czy przewlekłą chorobą - nadmiernie rozpieszczane, otaczane opieką i współczuciem. Tyranami zostają też dzieci nadopiekuńczo chronione i kontrolowane, będące oczkiem w głowie całego otoczenia.

Poza konsumpcyjnym stylem życia, w którym człowiek traktowany jest jak towar, winą obciąża się teoretyków wychowania bezstresowego, w tym dr. Spocka, którzy mieli ogromny wpływ na kształtowanie postaw młodych rodziców przełomu lat 70- i 80-tych.

Równocześnie media przekonują, że świat jest dla młodych. Przykładem groteskowe i często obraźliwe i pogardliwe przedstawianie ludzi starszych w reklamach, np. skandaliczne serie reklam funduszu emerytalnego EGO i napojów Frugo.

5. Chroniczna nuda.

Nuda stanowi psychopatologiczne zjawisko, powszechne we współczesnych społeczeństwach technokratycznych. Ludzie pozbawieni potrzeby walki o byt i przetrwanie wpadli w pułapkę nudy. Wielu, aby uwolnić się od niej, sięga po alkohol i narkotyki. Szczególnie te ostatnie szerzą się wśród młodzieży często tęskniącej za bardziej prawdziwym i głębszym doświadczaniem życia. Jest to tym bardziej przygnębiające, że wielu z tych młodych ludzi wyróżnia się od innych afirmacją życia, uczuciowością, otwartością na przygody i niezależnością. Nuda prowadzi też do ucieczek w nierealny świat wirtualny, który w skrajnych przypadkach zastępuje świat realny(7).

6. Przemoc w mediach.

Kreowane przez media, szczególnie telewizję obraz świata i wizja człowieka wywierają głęboki wpływ na postawy i przekonania. Miejsce wielowymiarowych dramatów zajmuje prosty i prymitywny opis w języku reklamy i komiksu. Rzeczywistość kultury redukowana jest do rozrywki często przepełnionej brutalnością i seksem. Już małe dzieci grając na komputerach dokonują rocznie kilku tysięcy "zabójstw".

Jeżeli chodzi o oddziaływanie telewizyjnych brutalnych scen na wzrost agresjii u dzieci istnieje na ten temat obszerna literatura naukowa i publicystyczna. Wyniki badań są jednak niejednoznaczne. Co do jednego istnieje consensus, że dzieci które często oglądają w mediach sceny bicia i zabijania są bardziej agresywne od tych, które je oglądają rzadziej lub wcale, oraz, że ma to wpływ nie tylko na zachowania, ale także na wyznawane poglądy i wartości.

Mamy tu do czynienia ze zjawiskiem desensytyzacji, czyli znieczulenia. Widzowie pod wpływem częstego oglądania przemocy stają się przekonani o jej normalności i reagują na nią obojętnie. Dzieci naśladują zachowania agresywne oglądane na ekranie. Cherakteryzują się też mniejszą wrażliwością na przemoc przy równocześnie większym lęku w stosunku do świata.

Ponadto socjologowie stwierdzają, że z powodu nadmiernego obcowania z przekazami audiowizualnymi kształtuje się "umysłowość trzeciej fali". Jej cechy to zainteresowania stricte techniczne, nastawienia hedonistyczno - konsumpcyjne. Grozi to zerwaniem kontaktów z rzeczywistością i zamknięciem się w świecie gier, ulubionych filmów i programów. Ludzka aktywność w tym świecie nie tyle zmienia się w agresję, co zostaje zmieniona w walkę na niby (zamiast uczestniczyć w twórczym przeobrażaniu rzeczywistości).

7. Agresja ludzka i stłoczenie.

W świetle ostatnich badań(9) nie ma bezpośredniego przełożenia między gęstością populacji, a zachowaniem się ludzi, która odgrywa tak ważną rolę przy analizie agresywnych zachowań zwierząt. Dobrym przykładem są tu kraje Beneluxu. Potrzebny jest jeszcze jeden czynnik - pauperyzacja, czy wręcz nędza. Wtedy przeludnienie powoduje stres i agresję (przykładem slumsy wielkich miast). Przeludnienie oznacza, że liczebność ludzi w danym miejscu przekracza zdolność zapewnienia im przez społeczeństwo odpowiedniego pożywienia, mieszkań, podstawowej intymności.

8. Wychowanie przez grupę.

Poczucie bezpieczeństwa w grupie, obok chęci posiadania dużych pieniędzy i władzy są jedną z głównych przyczyn terroryzowania naszych miast przez młodzież. Statystyki pokazują, że bardzo duży odsetek młodocianych wandali i przestępców pochodzi z tzw. dobrych domów. Są to ludzie często inteligentni, nierzadko licealiści, czy nawet studenci. Dla realizacji swoich celów, tj. barwnego życia, poszukiwania silnych wrażeń, zabawy, tworzą swoje alternatywne wspólnoty. Wspólnie zarabiają, bawią się w klubach, robią zadymy na stadionach, podrywają dziewczyny. Czy z pieniędzmi pochodzącymi z przestępstwa "ustawią" się w życiu i włączą w nurt kapitalizmu - nieliczni na pewno tak, reszta przepuści wszystko na zabawy i przygody, a potem zostanie zepchnięta na dno.

/20/(120)Zdaniem niektórych wybitnych intelektualistów ratunek może przyjść jedynie z głębinowych warstw kultury zakorzenionych w religii, które są źródłem pewnych koniecznych tabu moralnych. Bez tego, jak sądzi francuska filozof Chantal Delsol ("Esej o człowieku późnej nowoczesności"), człowiek będzie traktowany jak materia, z którą można eksperymentować. Jest to zdaniem uczonej gwarancja dalszej hominizacji gatunku. Żadna inna kultura humanistyczna pozbawiona pierwiastka religijnego nie uświęca człowieka.

W podobnym duchu wypowiadał się inny filozof, Ernst Gellner. By nasycić z powrotem człowieka kulturą, poddać go duchowej restauracji i resaturacji (niczym wodę "Bonaqua", która najpierw 

oczyszczana  jest ze wszystkich pierwiastków, w tym metali ciężkich, po czym nasycana, ale już tylko "dobrymi solami"...). W niewielkim dziełku "Postmodernizm, rozum, religia" (1991) Gellner proponuje kompromis między nauką i techniką a religią. Chodzi mu o odbudowanie kapitału kulturowego jako 


Gellner i Delsol są raczej odosobnieni w swych receptach. Główny kierunek w myśleniu o remediach nie idzie tak daleko. Najczęściej z kręgów intelektualnych rozlega się wołanie o przywrócenie rangi kulturze wysokiej oraz aktywną politykę edukacyjną i kulturalną, która zrównoważy szaleństwa i ekscesy nauki i techniki nastawionych na ekonomizm, wzrost, wydajność itp.

(122)Sprawa nie jest prosta. Jeśli kultura zachodnia przodująca w nauce i technologiach narzuci sobie takie ograniczenia, to może przegrać z kulturami Azji - w tamtejszych religiach takowych ograniczeń nie ma, nie stoją one bowiem na gruncie świętości człowieka, dualizmu ciała i duszy, wyjątkowości człowieka w świecie przyrody. To zaś na przykład oznacza, że nie będzie etycznych barier w klonowaniu człowieka czy jego bioelektronicznym hybrydyzowaniu.

Max Weber nazwał triumf rozumu odczarowaniem świata, zaczarowanego wcześniej przez omnipotentną religię, która została zastąpiona imperializmem nauki. Renesans religii, który wyraża się w wyrastających jak grzyby po deszczu nowych ruchach wyznaniowych, miałby znamionować jego ponowne zaczarowanie. Pesymistyczny Nietzsche wieścił jednak co innego; kultura XXI w. będzie raczej kulturą nie odczarowania świata lecz jego oszołomienia. Kto wie, czy nie jest najbliżej prawdy?

Zakończę konkluzją, że przedstawicielom nauk społecznych brakuje często kompetencji w zakresie wiedzy przyrodniczej i technicznej i nie zawsze potrafią uchwycić sens tych "rewolucji". Ponadto, są to jeszcze procesy bardzo świeże, niekiedy pojedyncze zjawiska; częściej mamy do czynienia raczej z przełamywaniem pewnych tabu kulturowych niż odkrywaniem nowych problemów. Stąd bardziej jesteśmy skazani na spekulowanie niż rzetelną analizę.

Owe poglądy od lat rozpowszechniane są przez liberalne media, często w zniekształconej i sprymitywizowanej postaci. Podawane bez uwzględniania kontekstu filozoficznego i bez głębszych uzasadnień, wryły się bardzo głęboko w codzienną praktykę wielu, zachodnich zwłaszcza pedagogów, którzy nabrali przekonania, że wychowanie do wartości moralnych stanowi niedopuszczalną próbę narzucania dzieciom czy młodzieży, obcego punktu widzenia. Jest manipulacją i indoktrynacją, a więc działaniem sprzecznym z tolerancją. Pedagodzy ci są zdania, że wychowankom należy tylko przedstawić różne propozycje moralne, religijne i światopoglądowe, wybór pozostawiając ich osobistemu rozstrzygnięciu. Same dzieci mają zdecydować co jest słuszne i jak należy postępować, ponieważ nie ma żadnych przekraczających człowieka norm moralnych w rodzaju Dekalogu czy jakiejś określonej etyki normatywnej. Liberalne media to podchwyciły i od lat działają w tym duchu. Przykładem takiego działania może być telewizyjny program, emitowany u nas i w innych krajach, pt. "Decyzja należy do ciebie", gdzie młodzi najczęściej ludzie, bez żadnej wiedzy i doświadczenia, decydują według własnego uznania, co ma być dobre, a co złe. Takie stanowisko zajął także bardzo modny dzisiaj w świecie hiszpański filozof Fernando Savater, który w swojej "Etyce", napisanej (jak sam pisze) dla własnego syna, daje następujące wskazówki młodym ludziom: "Czyń co chcesz. Musisz się wyzwolić od nakazów i zakazów, od obyczajów i tradycji, od nagród i od kar, krótko mówiąc, musisz się wyzwolić od wszystkiego, co chce tobą kierować. Musisz sam z siebie rozwinąć swoją osobowość. Nie pytaj nikogo, co powinieneś uczynić ze swoim życiem. Pytaj o to sam siebie". Stosownie do tych wskazań, wziętych żywcem z filozofii Rousseau i z jego mitu o niewinnym dzikusie, który sam się wychowa na wspaniałego człowieka, byle mu stworzyć odpowiednie warunki egzystencji, bardzo wielu współczesnych pedagogów pragnie w wychowankach wykształcić jedynie ich niezależność wobec zastanych norm moralnych, zdolność do wyrokowania o wszystkim oraz nawyk krytykowania wszystkiego, mimo braku jakiegokolwiek doświadczenia i znikomej wiedzy o czymkolwiek. Wykształtowanie w wychowanku tzw. samodzielności i tym podobnych cech charakteru, które merytorycznie są nie do zdefiniowania i dlatego pasują do każdego światopoglądu, stanowi następne zadanie wychowawcze, wg wspomnianych pedagogów. Mówiąc krótko, pedagodzy ci oczekują od swoich wychowanków, że oni sami będą rozstrzygać o tym, co jest dobre moralnie a co złe, nie dając im przy tym żadnej jednoznacznej informacji na ten temat. Postawa takich pedagogów opiera się na antropologicznym błędzie. Młody człowiek bowiem, chociaż w wielu dziedzinach życia będzie dążył do niezależności i samodzielności i chociaż będzie się domagał akceptacji tych dążeń, to jednak w centralnych kwestiach, natury religijnej, światopoglądowej i moralnej, będzie szukał, często zupełnie podświadomie, autorytetu i rady ludzi dorosłych, chcąc otrzymać nie indyferentne i neutralne, lecz jednoznaczne wyjaśnienie tego wszystkiego, w co trzeba wierzyć i jak postępować. Jeżeli jednak dorośli nie ofiarowują swoim wychowankom żadnych obiektywnie dobrych i jasnych wskazań, ani też nie bronią wobec wychowanków żadnych wartości, to doprowadzają ich do stanów depresyjnej bezradności, do dezorientacji, a często do całkowitego cynizmu i nihilizmu.

ZAGADNIENIE 3. WPŁYW SYSTEMU SPOŁECZNEGO NA WYCHOWANIE.

Środowisko wychowawcze a osobowość społeczna jednostki


Środowisko wychowawcze to odrębne środowisko społeczne, które grupa wytwarza dla jednostki mającej zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu. W jego skład wchodzą wszystkie osoby i grupy społeczne, z którymi dana jednostka może się stykać w okresie swego przygotowania, na co dozwala dana grupa. Każda z tych osób i grup jest składnikiem środowiska wychowawczego ze względu na swoje czynności, które w oczach danej grupy przedstawiają się jako użyteczne bezpośrednio lub pośrednio do wyrobienia kandydata na członka. Grupa domaga się, aby wszyscy na przyszłego członka działali w sposób mogący dać pożądane wyniki ze względu na przyszłą jego rolę oraz powstrzymywali się od czynów mogących wywrzeć na niego wpływ społecznie niepożądany.
Na środowisko wychowawcze składa się kilka układów:
1)wczesne środowisko wychowawcze tj. rodzina, otoczenie sąsiedzkie i grupy rówieśników,
2)instytucje wychowawcze, do których zalicza się nauczanie indywidualne, oraz nauczanie szkolne,
3)instytucje wychowania pośredniego - książki, filmy, prasa itp.,
4)inne wpływy działające na osobnika,
Rodzina jako jeden z trzech najpowszechniejszych składników wczesnego środowiska społecznego młodocianych jednostek ma duży wpływ na kształtowanie osobowości. Jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim. Członkowie rodziny żyją zazwyczaj pod jednym dachem i tworzą jedno gospodarstwo domowe, gdzie istnieją silne uczucia i przywiązania emocjonalne między rodzicami i dziećmi. Rodzice naturalni są pierwszymi i głównymi wychowawcami dziecka.
Jeżeli rola wychowawcza matki nie kończy się z chwilą odchowania dziecka, to pochodzi stąd, że społeczeństwo dało jej pewne prawa i obowiązki czyniąc z niej wychowawczynię.
Rodzina kształtując osobowość dziecka uzależniona jest od społeczeństwa, które ustala wzory zachowań, a więc to co jest powszechne i akceptowane w społeczeństwie, jest w granicach tolerancji. Wybór wzorów daje obraz naszej osobowości. Obowiązuje również postawa konformizmu, czyli przystosowania się do norm obowiązujących w danym społeczeństwie. Każda kultura poddaje to co jest dobre, a co złe. Rodzice dążą do tego, by dziecko wyuczyło się tych wzorów, należało do społeczeństwa i nie było odrzucane. To właśnie socjalizacja uczy zachowania i rozumienia kultury tj. uświadamiania co jest ważne w danej grupie, uczy również dyscypliny, panowania nad popędami, daje sprawność i kwalifikacje zawodowe. W toku socjalizacji jednostka przyswaja sobie wiedzę i umiejętności grania ról: np. bycia ojcem czy matką.
Rodzina tworzy także własne środowisko kulturowe, mając swoje zwyczaje, nawyki, słownictwo, styl życia różny od innych grup. To środowisko kształtuje osobowość dziecka w procesie socjalizacji lub wychowania, jeśli rodzice mają określony, świadomy ideał wychowawczy np: wychowanie w rodzinach polskich w okresie zaborów. W rodzinie dziecko uczy się odpowiednich wzorów zachowań, oceniania postępowania własnego i innych, zdobywa zasób utrwalonych wyobraźni o świecie i ludziach. Rodzina zapewnia zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, daje poczucie bezpieczeństwa - daje możność utrzymania integracji osobowości. Sprawuje kontrolę nad postępowaniem swoich członków. Zła opinia jednego dziecka wpływa niekorzystnie na pozostałe rodzeństwo. Alkoholizm ojca czy matki jest zgubą dla całej rodziny.
Dziecko jako członek danej grupy musi wyuczyć się oczekiwań w stosunku do innych. Różne są to oczekiwania. Jedynak, który słyszy ciągle pochwały od rodziców, oczekuje tego również od innych osób. Mając rodziców muzyków jest chwalone zawsze, że pięknie śpiewa, gra. Inne sprawy nie są istotne. Na pewno w takiej rodzinie dziecku łatwiej zostać artystą i spełnić oczekiwania rodziców i osobowość kształtuje się w zupełnie inny sposób niż dziecka z Alaski, umiejącego budować kajaki, posługiwać się harpunem, czy znaleźć drogę w śnieżnej zamieci.
Człowiek przychodzący na świat w jakiejś rodzinie od pierwszej chwili po urodzeniu znajduje się pod wpływem istniejących przedmiotów, wierzeń, ustalonych sposobów wychowania. Kultura jest więc dla człowieka światem zastanym, do którego musi wejść, ucząc się wielu rzeczy i przez wiele lat, nie biologiczna natura, nie zespoły wrodzonych instynktów są podstawą jednolitości zachowań ludzi w różnych miejscach i czasach, lecz trwałe podobieństwo małych grup, w których przebiega socjalizacja, takich jak np: rodzina.
Tak więc środowisko wychowawcze wywiera duży wpływ na kształtowanie osobowości jednostki . Osobowość człowieka jest wytworem społeczeństwa i jego kultury. Ludzie żyjący w odosobnieniu lub między zwierzętami nie posiadają elementarnych reakcji ludzkich takich jak śmiech, zadowolenie. Nazwa osobowość pochodzi od osoba, po łacinie persona, co pierwotnie oznaczało maskę używaną w teatrze starożytnym przez aktorów. Od terminu persona powstał termin personality (ang) przetłumaczony na język polski jako osobowość. Osobowość nie jest cechą gatunkową lecz cechą kulturową, gdyż o tym jak impulsy biopsychiczne zostaną zorganizowane z zinternalizowanymi wartościami i normami społecznymi decyduje kultura grupy, w której jednostka się wychowała. Każdy człowiek posiada osobowość, lecz istnieją indywidualne różnice między osobowościami jednostek, wynikające z różnic indywidualnych między cechami psychicznymi lub wynikające z różnic środowisk, w których przebiegał proces socjalizacji. Czynniki psychiczne osobowości nie są decydujące dla zachowań ludzkich, trzeba je łączyć z czynnikami sytuacyjnymi, które są modyfikowane przez socjalizację, tzn w procesie uczenia się.
Teoria Zygmunta Freuda wyróżnia trzy poziomy osobowości. Pierwszy to zespół pierwotnych impulsów domagających się zaspokojenia, gdyż niezaspokojone wytwarzają napięcie trudne do zniesienia. Wśród nich szczególną rolę odgrywa popęd seksualny. Drugi poziom organizacji osobowości to świadoma jaźń człowieka, kontrolująca popędy i starająca się je przystosować do rzeczywistości. Ta część osobowości składa się ze spostrzeżeń, wyobraźni, pamięci, umiejętności sądzenia, z woli i decyzji. Trzeci poziom osobowości zwany nadjaźnią to zinternalizowane normy społeczne, nakazy moralne, normy i reguły przy pomocy których jaźń opanowuje czy też sublimuje popędy.
Teoria bardziej uproszczona przedstawia 4 podstawowe socjogenne elementy osobowości. Pierwszy to kulturowy ideał osobowości narzucony przez społeczeństwo w toku socjalizacji, a zwłaszcza w toku wychowania. Drugi to role społeczne spełniane w grupach społecznych. Trzeci to jaźń subiektywna czyli wyobraźnia o własnej osobie wytworzona pod wpływem innych ludzi. Powstaje ona w toku socjalizacji pierwotnej, daje podstawę tworzenia tożsamości. Rozstrzyga czym dana jednostka jest naprawdę i co wybierać by być w zgodzie „ze sobą samym”; czy zostać uczciwym, pracowitym człowiekiem, czy może oszustem z workiem pieniędzy. Rodzaj więzi łączącej dziecko z rodzicami powoduje, że wpływ rodziny jest decydujący dla rozwinięcia jaźni subiektywnej i niektórych innych ważniejszych cech osobowości. Czwarty element osobowości to jaźń odzwierciedlona, czyli zespół wyobrażeń o sobie "odczytanych" z wyobrażeń innych ludzi o nas samych. Jaźń ta przypisywana jest do socjalizacji wtórnej, związana z wyuczeniem się ról społecznych, praw i obowiązków czyli oczekiwań innych ludzi, skierowanych do jednostki, która gra daną rolę. Dziecko musi wyuczyć się oczekiwań w stosunku do innych. Jaźń odzwierciedlona to nasze zwierciadło, w którym odbijamy samych siebie. Obserwując ludzi, gesty, mimikę twarzy, reakcje, wyobrażamy sobie co ludzie o nas sądzą, jednak do końca nie znamy całej prawdy, gdyż ludzie nie zawsze mówią szczerze. Potrzeba akceptacji powoduje, że wychodzimy na przeciw, dobieramy takie sposoby zachowania, abyśmy byli akceptowani. Zmieniamy często jaźń odzwierciedloną, która jest systemem kontroli społecznej.

Jaźń ta składa się z trzech elementów:
a) pierwszy to wyobrażenia o tym, jak oceniają nasz wygląd i nasze postępowanie inni ludzie,
b) wyobrażenia o tym, jak spostrzegają nas inni ludzie i co sądzą na temat naszych cech charakteru,
c) następny element stanowią reakcje na te wyobrażenia w postaci dumy, zadowolenia, wstydu, upokorzenia.
Te odzwierciedlone jaźnie tworzą osobowość społeczną jednostki. Jaźń odzwierciedlona nie pokrywa się z jaźnią subiektywną. Jaźń subiektywna jest zazwyczaj zespołem wyobrażeń dodatnich o sobie i jest niezbędną podstawą równowagi psychicznej i zadowolenia z siebie. Potrafi się przeciwstawić niekorzystnym ocenom otoczenia. Daje jednostce poczucie prawdziwej wartości. Jednak dla kariery życiowej, dla zdobywania stanowisk ważne są oceny innych ludzi i stąd wynika doniosłość jaźni odzwierciedlonej, która jest potężnym czynnikiem konformizmu społecznego. O osobowości decyduje relacja między jaźnią subiektywną a odzwierciedloną. Zarówno jaźń subiektywna jak i odzwierciedlona są wewnętrznymi regulatorami dążenia do realizacji ról społecznych. Jaźń subiektywna musi być pozytywna, gdyż wtedy życie jest łatwiejsze, człowiek posiada prawidłowe nastawienie do świata. Pierwsze kilka lat w życiu jednostki ma decydujące znaczenie dla ustalenia wysoce zgeneralizowanych systemów wartości - postawy stanowiących głębsze warstwy osobowości. Osobowość to element społeczny w człowieku, to zinternalizowana kultura, to dynamiczna organizacja idei, postaw, nawyków nadbudowanych nad naturą biologiczną i jej wpływ na życie społeczne, to już coś więcej niż wpływ natury ludzkiej.
Nie ma nigdy dwóch identycznych środowisk, dla dwóch jednostek wychowujących się nawet w tej samej rodzinie np. dwaj bracia różnią się tym, że czytają inne książki, inaczej się ubierają, różnią się wiekiem co sprawia, że starszy brat reaguje emocjonalnie na wydarzenia, które są obojętne dla młodszego brata.
Jest więc rzeczą ważną, aby procesy socjalizacji i wychowania w każdym społeczeństwie były tak pokierowane, aby rozwijać typy osobowości twórczych, aby opiekować się nie tylko wybitnie uzdolnionymi, ale zapewnić wszystkim jednostkom rozwój wszelkich zdolności i jak najlepsze wykorzystanie dla rozwoju społeczeństwa.

(85)ZAGADNIENIE 4. SYSTEM SPOŁECZNY A SYSTEM WYCHOWANIA

Pojęcia: dogmatyzm, liberalizm i dynamizm - określają trzy sposoby rozumienia i traktowania procesu wychowania i nauczania. Charakteryzują one trzy główne kierunki działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły polskiej w okresie przed i po II wojnie światowej. Oparte na trzech koncepcjach wychowania, wywodzących się z trzech różnych systemów wychowania jako odpowiedników trzech różnych systemów społecznych.

(86)Wszystkie rodzaje działalności wychowawczej można ująć w trzy (czwarty system, nacjonalistyczny, został pominięty, jako nie do końca wykształcony) podstawowe systemy wychowania, z których każdy tworzy odmienny model wychowania "nowego człowieka".

  1. chrześcijański system wychowania

  2. liberalny system wychowania

  3. socjalistyczny system wychowania

/21/(87)Chrześcijański system wychowania

Wychowanie chrześcijańskie, które rozwijało się niemal przez 2000 lat, stało się podstawą dla tradycji wychowania europejskiego, dlatego należy dokładnie poznać jego początki, by móc zrozumieć, czemu jest tak często atakowane poprzez inne systemy.

(88)Jego podstawą światopoglądową jest religia objawiona przez Chrystusa, która reguluje osobowy stosunek człowieka wobec Boga w oparciu o wiarę jako rozumne posłuszeństwo prawdom głoszonym przez Boga (teizm). Wiarą jest ufność oraz wierność Bogu objawionemu, stanowi dobrowolną odpowiedź ze strony człowieka na nadprzyrodzone boskie wezwanie. Prawdy, które objawił Jezus Chrystus a które przekazane zostały przez Kolegium apostolskie Kościołowi jako Ludowi Bożemu ujęte zostały w symbol apostolski Credo ("Wierzę") i usystematyzowane przez teologię w formie dogmatów wiary, pośród których najważniejszym jest nauka o życiu i istnieniu Boga Trójosobowego, który stworzył świat przez Boga Ojca w jedności Trójcy Świętej, zbawił świat przez Jego Syna Jezusa Chrystusa i uświęca świat poprzez Ducha Świętego. Z trynitarnego dogmatu wynikają więc dalsze podstawowe dogmaty dla wychowania chrześcijańskiego, czyli: dogmat odkupienia, stworzenia oraz uświęcenia.

Dogmat stworzenia mówi, że Bóg istniejący zawsze ("Jestem, który jestem") swą Wszechmocą oraz Wolą stworzył świat, aniołów oraz człowieka z nicości (ex nihilo) dając wyraz swojej Mądrości, Miłości i Dobroci. Człowiek, który stworzony został na "obraz i podobieństwo" Boga, obdarzony został duszą, rozumem oraz wolną wolą. Jednak pierwszy człowiek popełnił grzech ignorując nakaz Boży, tracąc przez to Bożą łaskę oraz stan nadprzyrodzonego szczęścia.

Dogmat odkupienia głosi, że Syn Boży poprzez Wcielenie w ludzką naturę, dokonał na drodze Ofiary krzyżowej, za przyzwoleniem swojej Matki, odkupienia z grzechu pierworodnego całej ludzkości, pojednawszy człowieka z Bogiem, przebłagał gniew Boga i przywrócił ludzkości dziecięctwo Boże.

Dogmat uświęcenia mówi, że Zmartwychwstały Jezus Chrystus zesłał na ziemię Ducha Świętego, który jako jego Dusza działa w Kościele uświęcająco poprzez łaskę, czyli Bożą pomoc niezbędną do zbawienia udzieloną poprzez siedem Sakramentów świętych, które odpowiadają ludzkim potrzebom rozwojowym.

Ponieważ życia ludzkie zakończone jest się śmiercią, dlatego pozostałe dogmaty eschatologiczne dotyczące rzeczy ostatecznych: sądu za dobre bądź złe życie, zmartwychwstania ciał oraz wiecznym życiu w szczęściu bądź odrzuceniu od Boga tworzą istotne motywy dla budowania życia oraz moralnego, chrześcijańskiego postępowania.

Dogmat dotyczący grzechu pierworodnego stanowi bliższe uzasadnienie tego celu. Wskazuje na rozdarcie, które występuje w ludzkiej naturze, ukazuje skłócenie namiętności, skłonność do czynienia zła, osłabienie rozumu. Zatem łaska Chrystusa stanowi lekarstwo dla zranionej natury człowieka, a współpraca z łaską udoskonala i uświęca człowieka będącego istotą upadłą, lecz odkupioną przez Jezusa. Łaska chrystusowa stanowi więc podstawę wewnętrznego odrodzenia (metanoia).

Rozumowe wyjaśnianie religijnych celów wychowania chrześcijańskiego i procesu rozwojowego człowieka pochodzi z wieczystej filozofii arystotelesowsko - tomistycznej (philosophia perennis). Obecnie szczególne znaczenie posiadają pewne zasady filozofii świętego Tomasza (1225-1274). Uniwersalizm Tomaszowy zmierza do utworzenia jednolitej syntezy prawd na temat rzeczywistości, bez względu na ich pochodzenie. Najważniejszymi założeniami filozoficznymi tomizmu dla wychowania chrześcijańskiego są:

W odniesieniu do wychowania tezy tomistyczne określają je dynamicznie jako procesy rozwojowe prowadzące do coraz bardziej pełnego stawania się człowiekiem, aż do zupełnego rozwoju jego natury. Święty Tomasz jako pierwszy zdefiniował procesy wychowawcze jako dzieło natury, stan cnoty. W procesie rozwoju cielesnego oraz postępu duchowego współpracuje ze sobą pięć przyczyn:

Wspólne działanie opisanych przyczyn stanowi chrześcijańską metodologię naukowego badania procesów rozwojowych wychowanka od strony filozoficznej bytu człowieka.

(91)Każdy dzisiejszy system wychowawczy boryka się z problemami wychowawczymi epoki, do których należą:

Wszystkie te idee kierownicze obecne są w katolickim wychowaniu w postaci Chrystocentryzmu, z którego wynika moralizm, personalizm oraz humanizm chrześcijański. Stworzenie doskonałego chrześcijanina, który naśladuje Chrystusa wymaga, aby cała orientacja obecna w działaniach wychowawczych skierowana była ku Chrystusowi. Takie podejście nazywa się Chrystocentryzmem i jest punktem przebudowy tak w katechetyce, jak i we wszystkich składowych elementach religii chrześcijańskiej, do których zaliczyć można: wierzenia (dogmat), moralność (etyka), praktyki kultowe (liturgia) oraz przynależność do Kościoła (eklezjologia). Chrystocentryzmem jest zatem droga chrześcijanina do Boga, prowadząca przez Chrystusa i świętych. Chrystocentryzm nie może być rozumiany jako panchrystyzm, który występuje w religii protestanckiej, pomijający zbawcze pośrednictwo Chrystusa i zamykający się w Nim jako celu.

Druga idea kierownicza chrześcijańskiego moralizmu w wychowaniu wywodzi się nauki Chrystusa, żądającej dobrych owoców życia oraz dobrych uczynków, które zasługują na zbawienie

Kolejna idea kierownicza personalizmu będąca podstawą moralności oraz wychowania chrześcijańskiego również pochodzi z Ewangelii, opierając się na stosunku Chrystusa do człowieka. Idea ta podkreśla wielką godność i wartość każdego człowieka jako istoty z natury wolnej i rozumnej, nie tylko dorosłych mężczyzn, ale i kobiet, dzieci, kalekich czy upośledzonych przez wzgląd na cenę ludzkiej duszy, która jest wyższa od wszelkich skarbów: "Bo cóż za korzyść odniesie człowiek, choćby wszystek świat pozyskał, a na swej duszy szkodę poniósł? Albo co da człowiek w zamian za swoją duszę?" (Mt 16,26). Tak rozwinął się personalizm chrześcijański, który określa człowieka jako osobę (persona).

(92)Główne prawa człowieka, jako istoty ludzkiej obdarzonej rozumem oraz wolną wolą nauka Kościoła zbiera w sześciu grupach:

Idea chrześcijańskiego humanizmu, ściśle powiązana z personalizmem, moralizmem, prawami osoby ludzkiej, również pochodzi bezpośrednio od Chrystusa, który pojawił się na ziemi dla ludzkiego dobra, by odkupić świat z grzechu. "Tak [...] Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, ażeby każdy, kto w niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne" (J 3,16)

Program chrześcijańskiego humanizmu jest realizacją słów świętego Pawła, które brzmią: "Żyjąc prawdziwie w miłości" (Ef 4,15), dąży więc do wybawienia ludzi od każdego rodzaju zła, zarówno duchowego (grzechu), jak i fizycznego (nędzy, opuszczenia, choroby itp.). Wymownym wyrazem humanizmu była ciągła opieka Kościoła nad szkołami, szpitalami, sierocińcami oraz różnego rodzaju placówkami o działalności charytatywnej. Obecnie humanizm chrześcijański stanowi społeczną realizację dobra oraz zaspokajania ludzkich potrzeb z miłości Boga oraz bliźniego. Dokument humanizmu chrześcijańskiego stanowi Konstytucja duszpasterska o Kościele we współczesnym świecie Gaudium et spes, włączająca Kościół do prac nad rozwiązywaniem pilnych problemów współczesności, dotyczących nie tylko naruszania godności człowieka, ludzkiej wspólnoty, małżeństwa, kultury i rodziny, ale również problemów związanych z życiem gospodarczym, wspólnot politycznych, pokoju oraz współpracy międzynarodowej.

Ciekawy przypadek stanowi działalność naukowa Polaka, prof. Michała HELLERA,

laureata religijnej nagrody Nobla.

Jak poinformowała przyznająca nagrodę Fundacja Templetona, ks. prof. Heller "przez ponad 40 lat rozwijał niezwykle oryginalne koncepcje na temat genezy i przyczyn powstania wszechświata, często w warunkach intensywnych represji ze strony rządu" - co odnosiło się do epoki komunizmu i władz PRL.

0x01 graphic


0x01 graphic
"Profesor Heller zdobył pozycję międzynarodowego autorytetu wśród kosmologów i fizyków swoimi pracami na temat unifikacji ogólnej teorii względności i mechaniki kwantowej, metod geometrycznych w fizyce relatywistycznej oraz filozofii i historii nauki" - czytamy w komunikacie dla prasy o nagrodzie.

/22/(106)System wychowania liberalnego

System wychowania liberalnego ma znacznie krótszą historię niż wychowanie chrześcijańskie - jego początki to przełom XIX i XX wieku i wielka reforma szkoły określana jako "nowa szkoła" bądź "nowe wychowanie". Wychowanie liberalne stanowiło ostrą reakcję wobec dotychczasowej szkoły herbartowskiej, której podstawą było pamięciowe uczenie ogromnej liczby wiadomości, czyli encyklopedyzm (materializm dydaktyczny).

(108) Idea encyklopedyzmu wynikała z założeń atomistycznych - Herbarta, według którego na duszę składają się atomy psychicznych wyobrażeń, które wzajemnie się przyciągają i kojarzą. Dzięki procesowi kojarzenia (czyli asocjacji) w psychice tworzą się masy apercepcyjne wyobrażeń, które mogą przyswajać nowe idee (wyobrażenia) do już istniejącego systemu (jest to proces apercepcji). Całokształt połączonych mas apercepcyjnych składał się na charakter moralny, który miał być celem nauczania osiągalnym właśnie w toku zapamiętywania kolejnych wiadomości. Zatem szkoła w wieku XIX była szkołą książkową, której ośrodek stanowił program nauczania, podręcznik i nauczyciel. Cała klasa urządzona była w sposób umożliwiający jak najlepsze słuchanie; uczniowie siedzieli bez ruchu w ciasnych ławkach, ręce mieli założone do tyłu bądź trzymali je przed sobą, byli całkowicie bierni a ich jedynym zadaniem było słuchanie i zapamiętywanie tego, co mówił nauczyciel. (110)Na ogólną, niesławną atmosferę tej szkoły składały się takie czynniki jak:

To wszystko składało się na nieznośną atmosferę w tradycyjnej szkole, której skutki nierzadko bywały tragiczne (samobójstwa wśród uczniów). Wychowankowie starali się w jakiś sposób przeciwstawić panującym zasadom, czego wyraz dawali w różnego rodzaju wybrykach, figlach robionych swoim belfrom. Nauczyciele z kolei starali się utrzymać dyscyplinę poprzez takie metody jak nakazy, zakazy, sankcję i kary, włącznie ze stosowaniem kar fizycznych (bicie kijem czy rózgą). Do bardziej wymyślnych metod zaliczyć tutaj można kary polegające na: przepisywaniu setek razy różnych sentencji umoralniających, klęczeniu na grochu czy stosowaniu wyzwisk. Nierzadko zdarzali się belfrowie - sadyści, którzy lubowali się karach. Podczas gdy w szkole panował reżim, w domu stosowane były różnego rodzaju zachęty w postaci słodyczy czy wyjścia do kina. łakocie, spacer, potem kino).

Nie trzeba chyba wspominać, iż efekty tak funkcjonującej były niewielkie - uczenie się na pamięć zrodziło werbalizm, a więc znajomość słów (z łac. "verbum" - słowo) bez jakiegokolwiek rozumienia ich sensu. Inną kwestią było to, iż zdobywana wiedza była zupełnie nieprzydatna w codziennym życiu (gramatyka łacińska czy metryka), a brak kształtowania charakteru prowadził do demoralizacji uczniów w postaci: kłamstw, oszustw, hazardu, alkoholizmu czy seksualizmu. W taki sposób między szkołą a życiem zrodziła się przepaść, za którą to opinia publiczna krytykowała szkołę szukając sposobów na jej reformę.

(114-116)W 1895 roku amerykański psycholog John Dewey opublikował artykuł dotyczący woli, gdzie dowodził, iż ani rygoryzm szkolny ani też domowy hedonizm pedagogiczny nie kształtowały odpowiednio woli uczniów. Zarówno lęk przed karą jak i chęć zdobycia przyjemności nie stanowi dobrej motywacji do nauki, która powinna bazować na zainteresowaniu, które rozwija i wzmacnia wolę dziecka. Korzeni tego stanowiska należy się doszukiwać w założeniach pragmatyzmu (z gr. "pragma" - czyny, działanie), których głosił, iż prawdziwe jest to, co użyteczne oraz skuteczne w działaniu. Pragmatyzm przekształcił tradycyjny pogląd na człowieka, ujmujący go jako istotę myślącą (homo sapiens) na istotę działającą (homo faber). Dewey rozwinął ponadto ideę instrumentalizmu, polegającą na tym, iż myślenie to narzędzie pomocnicze działania, zatem gdy człowiek w swoim działaniu natrafia na pewne trudności, to w jego umyśle pojawia się problem, który należy rozwiązać umysłowo poprzez postawienie właściwej hipotezy roboczej. Można zatem stwierdzić, iż instrumentalizm głosił: nie żyjesz po to, by myśleć, lecz myślisz po to, by lepiej żyć.

(117)W poprzednim systemie centrum edukacji stanowił nauczyciel oraz program nauczania, gdzie uczeń pełnił rolę satelity dostosowującego się do wymagań. Wychowanie liberalne przyniosło centrum w postaci swobodnego rozwoju zainteresowań uczniów, do których to nauczyciel miał się przystosowywać. W miejsce biernej, pamięciowej szkoły weszła nowa, opierająca się na aktywności i samodzielności uczniów.

(118)Prądy reformatorskie pojawiły się także w Europie w końcu XIX wieku. W Hamburgu zaczęto zwracać uwagę na samorzutną twórczość uczniów w zakresie rysunku, modelowania czy lepienia oraz jej pozytywny wpływ na rozwój dzieci. Dało to podstawę dla ukształtowania się kierunku określanego jak o "wychowanie przez sztukę", którego celem był swobodny rozwój osobowości, stanowiący przeciwwagę dla biernego nauczania pozostałych szkolnych przedmiotów. (119)Ten kierunek zmian podjął i rozwinął jako "szkołę pracy" niemiecki pedagog Georg Kerschensteiner, który podstawą kształcenia i wychowania uczynił pracę rzemieślniczą w postaci obróbki drewna, metalu czy szkła na warsztatach szkolnych. Nauka prac ręcznych stanowiła w "szkole pracy" nowy przedmiot nauczania, którego celem był to, by uczniowie pożytkowali nabywane umiejętności związane z wykonywaniem modeli oraz pomocy poglądowych we wszystkich innych przedmiotach dla zilustrowania zdobywanych wiadomości. Prace ręczne rozwijały również charakter moralny uczniów poprzez wyrabianie w nich szacunku do pracy fizycznej oraz cech takich jak sumienność, dokładność, wytrwałość. Kerschensteiner do swojego systemu wprowadził również ideę samodzielności - każdy uczeń rozpoczynał swoją pracę od stworzenia własnego projektu, planu oraz kosztorysu rzeczy, jaką miał wykonać. Następnym etapem pracy była samodzielna realizacja zatwierdzonego projektu oraz ocena swojej pracy wraz z poprawkami.

Z czasem, liczba nowatorskich pomysłów "nowego wychowania" zaczęła się zwiększać (wiejskie szkoły z internatem w Anglii, Francji czy Niemczech), a w międzyczasie pojawiła się pedologia - nowa nauka zajmująca się dzieckiem, jego rozwojem psychicznym i fizycznym.

(120)W roku 1921 w Calais została założona Międzynarodowa Liga Nowego Wychowania (pod egidą Ligi Narodów w Genewie), gdzie zostało przeniesione Międzynarodowe Biuro Nowego Wychowania. Ta nowa organizacja wśród swoich członków skupiała twórców systemów pedagogicznych oraz rządy państw deklarujących zaprowadzenie w swoim kraju reformy szkolnej zgodnie z określonym programem. (121-122)Również Polska, zaraz po odzyskaniu niepodległości weszła w szeregi Ligi Narodów, której międzynarodowy program obejmował następujące postulaty:

Lidze Nowego Wychowania przyświecała ponadto idea pacyfizmu, a jej działalność trwała aż do roku 1932 (organizowanie co dwa lata światowych zjazdów). Koniec przyszedł wraz z kryzysem (123-124)ekonomicznym kapitalizmu oraz faszyzacją Europy. Po II wojnie światowej Liga Nowego Wychowania została przyłączona do UNESCO. W tym czasie również jej zasady, pod wpływem ciągłego postępu w nauce, przybrały nieco innego charakteru (bardziej pedologicznego niż teozoficznego). Nowe reguły ustalały następujące sprawy:

Zatem istotą systemu liberalnego wychowania była swoboda dziecka, którą uzasadniano teorią ekspresji oraz sprzeciwem wobec metod stosowanych w starej szkole. Postęp wychowawczy należało uzyskiwać na drodze następujących czynności:

/23/(127)System socjalistyczny wychowania

W drugiej połowie XIX wieku ruch robotniczy, w celu podniesienia poziomu kultury wśród mas robotniczych oraz w celu odpowiedniego przygotowania przywódców partyjnych, rozwinął działalność w zakresie prac oświatowych. (128)Pierwsze tego typu działania miały miejsce w Anglii - założony tam został uniwersytet (1836 rok ) w charakterze zjednoczonego Uniwersytetu Londyńskiego o oświatowo - społecznych celach, który jako pierwszy dawał możliwość uzyskiwania stopni naukowych bez przygotowania na uczelni. Ruskin College stanowiło kolegium, które przygotowywało robotników znajdujących się w związkach zawodowych do zdawania egzaminów. Największy wpływ na rozwój idei wychowania socjalistycznego miał Włodzimierz Lenin, który w 1903 roku opracował program oświaty wprowadzający następujące zasady:

(131)Lenin również sformułował również w 1920 roku podstawy systemu wychowawczego, gdzie w celu budowania nowego, komunistycznego społeczeństwa, młodzież związkowa miała wypełniać następujące przypisanej jej zadania:

Podstawą naukową dla nowego systemu były 2 teorie pedagogiczne:

1. W.N. Szulgin - teoria obumierania szkoły; według niej podczas rozwoju społeczeństwa bezklasowego, szkoła stanowiąca narzędzie kapitalizmu będzie stopniowo zanikała, podczas gdy wychowanie polegało będzie na uczestnictwie jednostek w społecznym, produkcyjnym i kulturalnym życiu

2. P. Błoński - teoria szkoły pracy produkcyjnej; kształcenie wychowanie powinno być realizowane w praktyce bądź na roli w bezpośredniej pracy produkcyjnej.

W ostatecznym rozrachunki, wprowadzono następujące zasady socjalistycznego systemu wychowawczego:

Zrozumienie socjalistycznego systemu wychowawczego wymaga uświadomienia sobie podstaw filozofii materializmu dialektycznego i historycznego, na którą składają się następujące części:

  1. materializm

  2. dialektyka

  3. teoria rozwoju społeczeństwa

Te części razem tworzą jeden system, dlatego nie wolno ich oddzielać. Podstawę tej filozofii stanowią następujące twierdzenia:

  1. prawo wszech związku zjawisk oraz jedności przyrody - świat wraz z kosmosem składają się z takich samych pierwiastków chemicznych, z takiej samej materii, dlatego też wszelkie zjawiska materialne istnieją we wzajemnej zależności; analizując zjawisko wychowania należy uwzględniać wpływ innych czynników, takich jak kultura, ustrój społeczny, gospodarka - ich wzajemne powiązania oraz oddziaływanie na psychikę jednostki

  1. prawo ruchu i zmian - wszystkie zjawiska są w nieustannym ruchu i podlegają ciągłym zmianom, zatem wszystko przechodzi z jednego stanu w inny, przez co ulega rozwojowi bądź rozkładowi a następnie śmierci

  1. prawo przechodzenia ilości w jakość - przedstawia proces rozwoju w ten sposób, iż dana rzecz przechodząc od niewielkich zmian ilościowych, nagle skokowo zmienia się w zjawisko innej jakości

  1. prawo jedności i walki przeciwieństw - proces rozwoju jest tutaj tłumaczony w taki sposób, iż leżące u podstaw każdego zjawiska przeciwieństwa wzajemnie się zwalczają tworząc w ten sposób motor rozwoju, składający się z tezy, antytezy, syntezy, które odnawiają się na coraz to wyższych poziomach

Założenia światopoglądowe i filozoficzne wyznaczają określone idee, przybierające w zetknięciu z potrzebami wychowania postać kierowniczych idei pedagogicznych przystosowanych do zagadnień danej epoki oraz społeczeństwa. Jak wynika z analiz sytuacji wychowawczej w okresie po II wojnie światowej, oprócz naczelnego zagadnienia stworzenia "nowego człowieka", na główny plan wysunęły się następujące problemy związane z tym zadaniem:

  1. idea humanizmu - właściwy przebieg ludzkich stosunków

  2. idea moralizmu - konieczność wprowadzenia wychowania moralnego w celu odnowy moralności

  3. idea personalizmu - poszanowanie osoby ludzkiej

W systemie wychowania socjalistycznego, mimo początkowych problemów, rozwój dziejowy doprowadził do procesów wyrównawczych, co wprowadziło do refleksji zagadnienie problemów wychowania. Skłoniło to do poszukiwania rozwiązań problemów związanych z moralnością, człowiekiem jako osobą oraz ze stosunkami międzyludzkimi zgodnie z założeniami światopoglądowymi marksizmu - leninizmu:

Marksizm starał się nie używać terminu "personalizm". Idee personalizmu są bowiem krytykowane tutaj za chrześcijańskie rozumienie osobowości (tomizm, encykliki społeczne, filozofia J. Maritaina, E. Mouniera i E. Gilsona) jak i za uświęcanie ziemskiej rzeczywistości (P. Teilhard de Chardin). Marksizm wysuwa swoją własną, materialistyczną koncepcję osobowości dynamicznej, gdzie postuluje się, by społeczeństwo przyszłości dążyło do osiągania wszechstronnego rozwoju osobowości, który to proces miałby pozostawać w harmonii z uspołecznianiem postaw jednostek, zakorzenianiem ich w autentycznej wspólnocie. Jak głosi B. Suchodolski, historycznie utworzyły się w pedagogice 3 następujące nurty:

  1. pedagogika kształcenia osobowości - odpowiadała, jaki powinien być człowiek przez następujący okres czasu: jej początki to antyk, następnie chrześcijaństwo, humanizm, naturalizm oraz idealizm (XIX wiek), dzisiejsza psychoanaliza i egzystencjalizm

  2. pedagogika przygotowania do życia społecznego - określała, co człowiek powinien robić w otaczającej go rzeczywistości (starożytność, feudalizm, demokracja i nacjonalizm)

  3. pedagogika kształtowania systemu powszechnego - obejmuje ona całe ludzkie życie, rozwija organizacje oraz planową instytucjonalizację procesu wychowania (obecny wiek)

Naczelną zasadą systemu wychowania socjalistycznego jest idea humanizmu socjalistycznego. Stanowi ona najwyższą normę moralności, która reguluje stosunek jednostki do otoczenia, stanowi sposób wychowania osobowości, charakteru człowieka socjalizmu i jest regulatorem stosunków międzyludzkich. Ideologia humanizmu socjalistycznego zyskała charakter społeczny, gdyż zwracała się ona w kierunku mas ludowych, zapewniając jednocześnie wszechstronny rozwój młodego pokolenia w następujących dziedzinach:

Tak pojmowane wychowanie miało przekształcać naturę człowieka, jaka ukształtowana została przez kapitalizm, zatem był to proces przebudowywania jednostek egoistycznych, wyzyskujących innych, leniwych itd. Wychowanie komunistycznej świadomości obejmowało następujące zadania:

Najbardziej rozwinięty natomiast został kodeks moralny budowniczego komunizmu, który zawierał następujące zasady:

(134)Polską myśl pedagogiczną analizuje się w obrębie przeglądu współczesnych prądów i kierunków w pedagogice powszechnej. Pedagogika polska stanowi organiczną część pedagogiki europejskiej i światowej.

/24/(136)ZAGADNIENIE 4. CECHY IDEAŁU WYCHOWANIA EUROPEJSKIEGO

wdrażanego w systemach edukacyjnych krajów UE

/25/KLUCZOWE KOMPETENCJE EUROPEJSKIE

(136)Nowoczesna Europa odchodzi od polityczno-religijnych systemów wychowawczych; mówi o wychowaniu dla przyszłości, wychowaniu multikulturowym. Podkreśla potrzebę współpracy i tolerancji.

/26/(137)Rozważając problematykę wartości i celów edukacji warto przypomnieć sformułowania Raportu Komisji Europejskiej Edukacja dla Europy, w którym ukazano wspólne wartości cywilizacji europejskiej, wyrażając równocześnie przekonanie o potrzebie rozwijania nowych rodzajów współdziałania, by kształcić w duchu tych wartości. Oto one:
  - prawa człowieka (godność osoby ludzkiej),
  - podstawowe swobody,
  - demokratyczna prawomocność,
  - pokój i odrzucanie przemocy jako środka do celu,
  - poszanowanie innych ludzi,
  - solidarność międzyludzka (w ramach Europy i wobec całego świata),
  - rozwój zrównoważony,
  - równość szans,
  - zasady myślenia racjonalnego: etyka dowodów podlegających sprawdzeniu,
  - ochrona ekosystemu,
  - odpowiedzialność jednostkowa (s. 16-17).

(138)W procesie wychowania i samowychowania, jako sposobie poznawania świata i układania się z nim, niezbędna jest nauka o wartościach - aksjologia zarówno ogólna, jak i pedagogiczna, która ukierunkowuje i wspomaga ludzi w kształtowaniu ich stosunku do świata, rozumieniu praw i powinności oraz formowaniu planów edukacyjnych i życiowych.

Realizacja tych wartości wymaga mądrej i elastycznej edukacji, ponieważ w świecie współczesnym bardzo trudno jest o pewność i trwałość zjawisk i trendów w życiu jednostki i zbiorowości.

Europejski model edukacji1 

Cele i zadania edukacji w Unii Europejskiej 

     Integracja europejska przebiega na wielu płaszczyznach, wśród których jedną z najważniejszych jest edukacja. Jej celem jest:

  1. Otaczanie szacunkiem wszystkich Europejczyków.

  2. Wypracowanie wspólnego kanonu ogólnego europejskiego wykształcenia, dzięki któremu Europa będzie faktem kulturowym i świadomościowym.

  3. Uzgodnienie treści programów i kryteriów oceny wyników tak, aby umożliwić Europejczykom swobodne funkcjonowanie w skali europejskiej, zmianę miejsca kształcenia oraz pracy.2

     Sukces integracji zależeć też będzie od wychowania nowej generacji Europejczyków w duchu wspólnoty i poznawania odmienności.

     Europa jest kontynentem nowych szans, nadziei oraz możliwości w kreowaniu cywilizacji informacyjnej i nowego ładu międzynarodowego. Wynikają z tego zadania, których realizacja ma przygotować młodzież do uczestnictwa w procesie integracji europejskiej dzięki przekazaniu wiedzy3:

oraz dzięki:

 Z dokumentów wynika, że zadaniem edukacji w Unii Europejskiej jest4:

      W polityce oświatowej w krajach Unii Europejskiej określone zostały też następujące priorytety5:

      Państwa Unii Europejskiej wyznaczyły też pewne cechy ideału wychowania europejskiego wdrażanego w systemach edukacyjnych krajów UE. Należą do nich6:

 

Koncepcja europejskiego modelu edukacji 

     Europejski model edukacji zakłada, że edukacja trwa przez całe życie - od dzieciństwa po kres życia, a wszystkie rodzaje wiedzy przenikają się i wzajemnie się wzbogacają. Edukacja wiąże się też z ideą społeczeństwa wychowującego.

     Edukacja przez całe życie opiera się na czterech fundamentalnych zasadach7:

  1. Uczyć się, aby wiedzieć - czyli zdobywać wiedzę z zakresu kultury ogólnej, by rozumieć otaczający świat i czerpać z niego radość.

  2. Uczyć się, aby działać - czyli zdobywać kompetencje do wykonania przyszłej pracy, na które składają się m.in. kwalifikacje zawodowe, postawy społeczne, umiejętność pracy w zespole, zdolność podejmowania ryzyka.

  3. Uczyć się, aby żyć wspólnie - największe wyzwanie współczesnej edukacji - uczyć się, by zdobywać umiejętności angażowania się we wszystkie wspólne działania, rozumienia drugiego człowieka i dostrzegania współzależności.

  4. Uczyć się, aby być - czyli zdobywać umiejętności samodzielnego i krytycznego myślenia, zdobywać zdolność do niezależnych sądów i umiejętność decydowanie o słuszności podejmowanych działań poprzez kształtowanie wyobraźni i kreatywności.

     Od szkoły podstawowej po szkołę średnią wyznacza się trzy obszary celów, obejmujących kształtowanie postaw ludzkich i przedsiębiorczości8:

  1. Nauczanie w Europie - obejmuje całokształt edukacji dotyczącej zachowań obywatelskich, przygotowującej do aktywnego życia w warunkach gospodarki wolnorynkowej ujętej w odpowiednie ramy prawne, w społeczeństwie zróżnicowanym pod względem narodowym, uczącej szacunku dla praw człowieka i decyzji większości.

  2. Nauczanie dla Europy - polega przede wszystkim na kształtowaniu świadomości przyszłych obywateli Europy, radzeniu sobie z uprzedzeniami wobec odmienności kultur, religii, grup etnicznych, uczeniu akceptacji odmienności w obyczajach i tolerancji zachowań.

  3. Nauczanie o Europie - obecne od początku na wszystkich szczeblach szkolnych; polega na przekazywaniu wiedzy o wspólnej historii, dziedzictwie kulturowym, funkcjonowaniu Unii Europejskiej i jej organizacjach.

 

Programy edukacyjne Unii Europejskiej 

     Narzędziami wspomagającymi realizację założeń polityki edukacyjnej są programy edukacyjne Unii Europejskiej tworzone pod wspólnym hasłem Europa bez granic i barier9.

     Zaangażowanie Unii Europejskiej w działania oświatowe datuje się od 1986 r., kiedy to powstał pierwszy program wymiany studenckiej ERASMUS. Od tej pory z inicjatywy władz Unii Europejskiej powstało wiele ciekawych programów edukacyjnych - są to tak zwane programy wspólnotowe finansowane z budżetu Unii Europejskiej, których celem jest wzmocnienie współpracy między państwami tworzącymi Unię. Polska uczestniczy w niektórych tego typu programach na równych zasadach z państwami Unii Europejskiej dzięki podpisaniu 17.07.1995 r. Protokołu Dodatkowego do Układu Europejskiego w sprawie otwarcia dla Polski programów wspólnotowych. Za zgodą Komisji Europejskiej nasza składka na rzecz tych programów jest opłacana częściowo ze środków pomocowych funduszu PHARE.

     Wspólna polityka Unii Europejskiej dotycząca programów edukacyjnych ma na celu:

     W styczniu 2000 r. rozpoczęła się nowa faza wdrażania programów, która przewidziana jest na 7 lat i zakończy się w grudniu 2006 r.10

     Polska w 1998 r. przystąpiła do programów SOCRATES, LEONARDO DA VINCI i MŁODZIEŻ DLA EUROPY, a obecnie uczestniczy w programach:

  1. SOCRATES II - obecnie najpopularniejszy z programów na lata 2000 - 2006. Stanowi kontynuację programu SOCRATES i obejmuje wszystkie poziomy kształcenia aż do studiów podyplomowych włącznie. Głównym jego celem jest współpraca w dziedzinie edukacji między szkołami i uniwersytetami państw Unii Europejskiej. Składa się z następujących komponentów:

  1. LEONARDO DA VINCI II - program skierowany do instytucji zajmujących się rozwojem kształcenia zawodowego, a więc do szkół zawodowych, uczelni i przedsiębiorstw. Jego priorytetem jest zdobywanie przez uczniów praktycznej wiedzy potrzebnej na rynku pracy. W ramach programu realizowane są16:

  1. MŁODZIEŻ - program poświęcony pozaszkolnej nieformalnej edukacji młodych ludzi w wieku 15 - 25 lat (oraz osób z nimi pracującymi); celem przygotowywanych w tym zakresie projektów jest ograniczenie takich zjawisk, jak rasizm i nietolerancja. W ramach programu wyróżnia się projekty:

 

Wykorzystanie technik informatycznych 

     Kraje Unii Europejskiej dążą do ujednolicenia i udokumentowania poziomu wiadomości z zakresu technik informatycznych. W tym celu powstało Europejskie Komputerowe Prawo Jazdy - ECDL (European Computer Driving Licence), które wydawane jest w postaci certyfikatu poświadczającego umiejętności w zakresie podstaw technologii informatycznej. Zostało ono opracowane przez Unię Europejską i jest uznawane w całej Europie18. Celem programu jest:

     Aby otrzymać ECDL należy zdać 7 egzaminów w ciągu 3 lat u dowolnych egzaminatorów w wybranym kraju Unii Europejskiej (także w Polsce). Osoby posiadające certyfikat mają większe szanse na rynku pracy, a pracodawca nie musi weryfikować umiejętności potencjalnych pracowników19. 
 
 
 
 

Elżbieta Januszewska jest nauczycielem w Zespole Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych w Siemianowicach Śląskich.

1 Niniejszy tekst jest fragmentem pracy dyplomowej napisanej pod kierunkiem dr. I. Materniaka w ramach studiów podyplomowych z zakresu zarządzania w oświacie i dydaktyki przedsiębiorczości na Akademii Ekonomicznej w Katowicach.

2 Por: M. Skrzypiec, K. Szłapka: Przez edukację do Unii Europejskiej. Regionalne Centrum Informacji Europejskiej, Koszalin 2002, s. 5.

3 Por: C. Banach: Strategia i zadania edukacji w integracji Polski z Europą. W: Szkoła: Edukacja europejska. Praca zbiorowa pod red. J. Kropiwnickiego. Wyd. Nauczycielskie, Jelenia Góra 2001, s. 45.

4 Por: tamże, s. 47.

5 Por: S. Kracik: Edukacja w krajach Unii Europejskiej. W: Szkoła: Edukacja europejska...., s. 24.

6 Por: C. Banach: Strategia i zadania edukacji w integracji Polski z Europą..., s. 49.

7 Por: M. Adamska-Chudzińska: Refleksja nad europejskim modelem edukacji. W: Szkoła: Edukacja europejska..., s. 40 - 41.

8 Por: A. Wielowieyski: Edukacja europejska w szkole. W: Szkoła: Edukacja europejska..., s. 127 - 128.

9 Por: Polityka edukacyjna i programy edukacyjne w Unii Europejskiej. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2003, s. 1.

10 Por: M. Karpuk: Programy edukacyjne Unii Europejskiej. W: Szkoła: Edukacja europejska..., s. 73 - 75.

11 Por: A. Andrzejewska-Wasilenko: SOCRATES. Nowy program edukacyjny Unii Europejskiej. W: Szkoła: Edukacja europejska..., s. 89.

12 Polityka edukacyjna i programy edukacyjne w Unii Europejskiej. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2003, s. 3.

13 Strona WWW Centrum Informacji Europejskiej z dn. 07.02.2003 r.

14 Polityka edukacyjna i programy edukacyjne w Unii Europejskiej. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2003, s. 3.

15 Strona WWW Centrum Informacji Europejskiej z dn. 07.02.2003 r.

16 Por: Polityka edukacyjna i programy edukacyjne w Unii Europejskiej. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2003, s. 3 - 4.

17 Por: Polityka edukacyjna i programy edukacyjne w Unii Europejskiej..., s. 4.

18 Polskie Towarzystwo Informatyczne: Europejskie umiejętności w zakresie obsługi komputera. W: Szkoła: Edukacja europejska..., s. 81.

19 Por: A. Koludo: Europejskie Komputerowe Prawo Jazdy. W: Szkoła: Edukacja europejska..., s. 86 - 87.

Wsparcie edukacji na poziome Unii Europejskiej  

Renata Stefaniak

Rzeszów, 18 grudnia 2008

 

„Unia przyczynia się do rozwoju edukacji o wysokiej jakości, poprzez zachęcanie do współpracy między Państwami Członkowskimi oraz jeżeli to niezbędne poprzez wspieranie i uzupełnianie ich działań.  

Unia w pełni szanuje odpowiedzialność Państw członkowskich za treść nauczania i organizacje systemów edukacyjnych, jak również ich różnorodność kulturowa i językową.” 

rozdział 5 sekcja 6 Traktatu Ustanawiającego Konstytucję dla Europy

 

Cele dla edukacji  
w Unii Europejskiej  

 

Artykuł 283 Traktatu Ustanawiającego Konstytucję dla Europy 

 

 
(138)Cele dla edukacji  
w Unii Europejskiej  
 

1. Otaczanie szacunkiem wszystkich Europejczyków. 

2. Wypracowanie wspólnego kanonu ogólnego europejskiego wykształcenia, dzięki któremu Europa będzie faktem kulturowym i świadomościowym. 

3. Uzgodnienie treści programów i kryteriów oceny wyników tak, aby umożliwić Europejczykom swobodne funkcjonowanie  
w skali europejskiej, zmianę miejsca kształcenia oraz pracy. 

 
 

 

(140)EUROPEJSKIE CELE EDUKACYJNE  
- STRATEGIA LIZBOŃSKA UE 

EDUKACJA LEPSZEJ JAKOŚCI 

EDUKACJA LEPIEJ DOSTĘPNA 

EDUKACJA BARDZIEJ OTWARTA

 

 Europejski model edukacji -  
edukacja przez całe życie

 

 
Aspekty edukacji europejskiej 
M. Shennan (Council of Europe, Strasburg 1991) 

(147)Nauczanie o Europie 

Nauczanie w Europie 

Nauczanie dla Europy, kształtowanie podstawowych umiejętności potrzebnych Europejczykom, dostarczanie podstawowej wiedzy na temat Europy z uwzględnieniem polityki  globalnej i lokalnej, przygotowanie ludzi do ciągłych kontaktów i pracy z innymi Europejczykami.

 

EUROPEJSKI WYMIAR W NAUCZANIU 

HISTORIA 

WOS 

GEOGRAFIA 

JĘZYK OBCY 

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ 

KLUCZOWE PRZEDMIOTY NAUCZANIA, POPRZEZ KTÓRE WDRAŻANY JEST EUROPEJSKI WYMIAR NAUCZANIA

 

(148)KLUCZOWE KOMPETENCJE EUROPEJSKIE 
(dla absolwentów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych) 

 

(149)KLUCZOWE KOMPETENCJE EUROPEJSKIE 
(niezbędne w społeczeństwie wiedzy) 

 

(150)cechy ideału wychowania europejskiego wdrażanego w systemach edukacyjnych krajów UE. (wg C. Banacha) 

 

(151)Wspólne wyzwania edukacyjne dla UE 

Wzmacnianie postaw demokratycznych i obywatelskich 

Wdrażanie europejskiego wymiaru nauczania 

Rozwijanie nauki języków obcych 

Promowanie nauk ścisłych  i technicznych 

Promowanie przedsiębiorczości 

Zwiększenie związków edukacji  z gospodarką 

Nowa rola nauczycieli 

Konieczność uczenia się przez całe życie 

Nowy bilans umiejętności podstawowych 

Rozwój społeczeństwa informacyjnego 

Rozwój społeczeństwa wiedzy

 

()Wspólna polityka Unii Europejskiej dotycząca programów edukacyjnych  
ma na celu; 

 

Zaangażowanie Unii Europejskiej w działania oświatowe datuje się od 1986 r., kiedy to powstał pierwszy program wymiany studenckiej ERASMUS.  

Od tej pory z inicjatywy władz Unii Europejskiej powstało wiele ciekawych programów edukacyjnych. 

Polska w 1998 r. przystąpiła do programów: SOCRATES, LEONARDO DA VINCI  
i MŁODZIEŻ DLA EUROPY, 
 
 

PROGRAMY EDUKACYJNE  
UNII EUROPEJSKIEJ 
 
 
 

 

 
PROGRAMY EDUKACYJNE UE 
- ZNANA HISTORIA 
 

SOCRATES  wspierał współpraca w dziedzinie edukacji między szkołami i uniwersytetami państw UE. 

 

LEONARDO DA VINCI 

MŁODZIEŻ 

 

PROGRAMY EDUKACYJNE UE

w latach  2007 -2013 

Lifelong  Learning  Programme  
 
 

Programy sektorowe 
 

COMENIUS

  

edukacja szkolna 
 

ERASMUS

  

szkoły wyższe 
 

LEONARDO DA VINCI 

szkolnictwo  
i doskonalenie zawodowe 
 

GRUNDTVIG

 

edukacja dorosłych 
 

Programy horyzontalne 
 

PROGRAM „MIĘDZYSEKTOROWY”- "Transversal programme"

4 rodzaje aktywności - rozwój polityki oświatowej; kształcenie językowe; rozwój nowoczesnych technologii informacyjnych; rozpowszechnianie przykładów najlepszej praktyki 
 

Program JEAN MONNET

3 rodzaje aktywności - Akcja Jean Monnet; europejskie instytucje; stowarzyszenia europejskie 

 

Akcje scentralizowane (zarządzane przez Komisję Europejską):

 

Akcje zdecentralizowane (zarządzane przez Narodową Agencję programu LLP - Comenius) 

1.   Partnerskie Projekty Szkół Comenius (ex-Comenius akcja 1: ex-Szkolne Projekty Comeniusa, ex-Projekty Rozwoju Szkoły Comeniusa, ex-Językowe Projekty Comeniusa)

2.   Mobilność: Doskonalenie Zawodowe Kadry (ex-Comenius akcja 2.2c)

3.   Mobilność: Asystentura Comeniusa (ex-Comenius akcja 2.2b)

4.   Comenius Regio - nowa akcja (bilateralna współpraca instytucji i organizacji edukacyjnych odpowiedzialnymi za regionalną politykę oświatową z regionów przygranicznych lub regionów o tej samej charakterystyce czy współpracy regionalnej np. miasta bliźniacze itp., związane ściśle z charakterem współpracy regionalnej)

5.   Mobilność: Indywidualne Wyjazdy Uczniów - nowa akcja (będzie dostępna dla uczniów ze szkół, które realizowały lub realizują partnerskie projekty szkół Comenius)  

PROGRAMY EDUKACYJNE UE w latach 2007 -2013

LLP - COMENIUS

 

Program „Młodzież w Działaniu” to program Unii Europejskiej skierowany do młodych ludzi w wieku od 13 do 30 lat oraz do pracowników młodzieżowych, wspierający uczestnictwo w kształceniu pozaszkolnym, czyli edukacji nieformalnej.  

Umożliwia nawiązywanie kontaktów międzynarodowych i wymianę doświadczeń.

Zachęca do podejmowania różnorakich działań na rzecz społeczności lokalnej, służących również indywidualnemu rozwojowi.

Promuje ideę zjednoczonej Europy.  

PROGRAMY EDUKACYJNE UE w latach 2007 -2013

Młodzież w Działaniu 2007 - 2013 

 

PROGRAMY EDUKACYJNE UE w latach 2007 -2013 
Młodzież w Działaniu 2007 - 2013 

Priorytety Programu „Młodzież w Działaniu”: 

- Aktywne obywatelstwo europejskie, 
- Aktywne uczestnictwo młodzieży, 
- Różnorodność kulturowa, 
- Włączanie młodzieży z mniejszymi szansami w działania Programu i w proces ksztalcenia nieformalnego.

 

PROGRAMY EDUKACYJNE UE w latach 2007 -2013 
Młodzież w Działaniu 2007 - 2013 

Działania wspierane przez Program „Młodzież w Działaniu”:

 

Kraje Unii Europejskiej dążą do ujednolicenia i udokumentowania poziomu wiadomości z zakresu technik informatycznych. W tym celu powstało Europejskie Komputerowe Prawo Jazdy − ECDL (European Computer Driving Licence), które wydawane jest w postaci certyfikatu poświadczającego umiejętności w zakresie podstaw technologii informatycznej. Zostało ono opracowane przez Unię Europejską 
i jest uznawane w całej Europie.

LITERATURA:

1 Adamski, F. (2006). Zagrożenie wartości rodziny zagrożeniem cywilizacji.  

Publication:

Humanistic Review (05-06/2006)

0x01 graphic
 

2. Gordon, T. (2007). Wychowanie bez porażek. Warszawa: wyd. PAX.


r
ISBN: 978-83-211-1797-3
Format: 12.4x19.6cm, 314 stron
Oprawa: Miękka
Wydanie: 14
Język: polski

42


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PISP T. 6 CZ.II W, Pojęcia i systemy pedagogiczne
PISP T. 7 CZ. II W, Pojęcia i systemy pedagogiczne
PISP T. 10 CZ. II W, Pojęcia i systemy pedagogiczne
PISP T. 1 CZ. I P, Pojęcia i systemy pedagogiczne
Pojęcia i Systemy pedagogiczne sem III(1), Pedagogika Opiekuńcza, Pedagogika Opiekuńcza II rok, Poję
PISP-ZBIOR ZAG. EGZ, Pojęcia i systemy pedagogiczne
Pojęcia i systemy pedagogiczne sem. II(2), Szkola pedagogika itp
Montessori M, Studia PEDAGOGIKA, Pojęcia i systemy pedagogiczne
Pojęcia, Studia PEDAGOGIKA, Pojęcia i systemy pedagogiczne
E. Babad - 25 lat po oczekiwaniach interpersonalnych w klasie szkolnej, Uniwersytet Pedagogiczny, Po
odpowiedzi 33-44, Uniwersytet Pedagogiczny, Pojęcia i Systemy Pedagogiczne
Wychowanie jako efekt działań indywidualnych i instytucjonalnych, Studia, Rok II, Pojęcia i systemy
antypedagogika, Pojęcia i systemy pedagogiczne(1)
pojecia i systemy pedagogiczne
odpowiedzi 22-32, Uniwersytet Pedagogiczny, Pojęcia i Systemy Pedagogiczne
Wyk ady - I cz. Wsp czesne systemy pedagogiczne, WSPiA, kierunek pedagogika
Kolokwium Pis, Studia - Pedagogika, Pojęcia i Systemy Pedagogiczne
odpowiedzi 5-8, Uniwersytet Pedagogiczny, Pojęcia i Systemy Pedagogiczne
3 - moralność cz.II, Prywatne, Studia, Pedagogika

więcej podobnych podstron