1. Filozofia 6-4 w p.n.e. , w wielu oddalonych od siebie miejscach na świecie doszło do nowych wydarzeń. Myśliciele na terenach położonych na północ, południe i wschód od

Morza Śródziemnego, Chin i Indii i ziem leżących pomiędzy nimi zaczęli kwestionować wierzenia religijne, mitologię i obyczaje. Ich myślenie stawało się coraz bardziej abstrakcyjne. Tworzyli szkoły, kulty i religię. Szukali bardziej wnikliwych odpowiedzi na popularne wyjaśnienie zjawisk przyrody mówiące o kaprysach bogów.

Filozofowie- od słów philen-miłować, sophia- mądrość; byli to mędrcy, ludzie rozważni ufający własnej inteligencji wobec rozpowszechnionej opinii, umieli oni przekonać ludzi, którzy później za nimi podążali. Zadawali prastare pytania o stworzeniu świata i naturze wszechrzeczy. Pytanie „jak powinniśmy żyć ? „ zastąpiło pytanie „jaki sposób życia jest godny istoty ludzkiej?”. Częściowo można było znaleźć odpowiedzi w pojęciu mądrości.

2. Buddyzm - nurt filozoficzny, zapoczątkowany przez Sidharta Gantama (550-480 p.n.e.) , Sidharta przemierzał Indie w poszukiwaniu postawy jaką należy przyjąć w obliczu śmierci czy głębokiego cierpienia. Doznał on mitycznego doświadczenia (jak gdyby przebudził się ze snu), dzięki któremu zasłynął jako Budda  przebudzony, oświecony.

• Odrzucał ziemskie dobra i przyjemności, mimo polemiki z myślą bramińską (hinduistyczną) opierał się na ich pismach, wedach i upaniszadach

• wypracował pogląd, że obraz świata jaki mamy i nas samych jest pewnego rodzaju iluzją.

• Budda odrzucał wierzenia Indyjskich filozofów na temat rzeczywistości absolutnej czyli brahmana,( który miał być całkowicie niezależny od zwykłego ludzkiego doświadczenia i poznawalny)

3. Dżinizm - powstał w Indiach ok. VI w p.n.e., Wardhama Mahawira był twórcą dżinizmu.

Wraz z Budda twierdzili, że można wykroczyć poza ludzkie cierpienie jedynie dzięki poznaniu iluzji jaką jest ziemska rzeczywistość i indywidualna jaźń oraz dzięki rozwojowi osobowości wolnej od opanowującej ją pragnień i żądz będących przyczyną cierpienia.

Jego zwolennicy stworzyli skomplikowane:

• Koncepcje dotyczące poznania przyrody

• Osobowości i namiętności ludzkiego ciała i jego przypadłości

• Umysłu i jego dolegliwości

• Sposobów postrzegania rzeczywistości

4. Konfucjanizm - Kong Qui- Konfucjusz (551-479 p.n.e.)

• Przyciągał wielu zwolenników dobrymi radami i zrozumieniem zasad wg których ludzie żyją i pracują.

• jego nauczanie zebrano w księdze Dialogi konfucjańskie

• Głównym celem nauk Konga było wskazanie Tao Dao- drogi do zbudowania harmonijnego społeczeństwa.

• Filozofia ta skupiała się na:

• Kwestiach społecznych i politycznych

• Na właściwych rządach i władzy

• Wartościach rodzinnych i społecznych

1. Nie interesowała go przyroda, natura rzeczy, chyba, że porównywał je do relacji istniejących między ludźmi. Nie mówił o bogach i boginiach

2. Konfucjusz interesował się cnotami i relacjami ludzkimi oraz dobrze zorganizowanym społeczeństwem.

3. Dla Konfucjusza drogą do dobrego życia było uczestniczenie w tradycji honoru i szacunku ustanowionej przez przodków.

5. Laozi 6 w. p.n.e. - półlegendarny chiński filozof, twórca taoizmu, tworzył inny obraz drogi do pokoju i oświecenia niż Konfucjusz

• W odróżnieniu od Konfucjusza przypisywał duże znaczenie przyrodzie mniejsze ludzkiej społeczności.

• Droga Laoziego jest bardziej tajemnicza niż Konfucjusza, nie można wyrazić jej słowami, nie może być przedstawiona w formie przepisów, przewodnika, filozofii.

• Dao jest nienazywalne

• Dao jest prapoczątkiem nieba i ziemi

• Każda rzecz, osiągając skrajność w swoim rozwoju, zmienia się we własne jakościowe przeciwieństwo, np. dobro przechodzi w zło, a zło w dobro. Jest to prawo natury, zwane ruchem Dao

Konfucjusz i Laozi wyznaczyli kierunki zainteresowania filozofii Chińskiej. Obaj kładli nacisk na harmonię pojmowaną jako idealistyczny stan zarówno społeczny jak i jednostki.

//Japończycy byli społeczeństwem najbardziej eklektycznym, połączyli koncepcję Laoziego, poglądy Konfucjusza i buddyjskie a następnie filozofię, koncepcję przyrody, społeczeństwa i duszy tworząc jedyną w swoim rodzaju FILOZOFIĘ ŻYCIA.//

6. Zoroaster (Pakistan) - twórca jednej z najstarszych na świecie religii monoteistycznych, nazywanej od jego imienia zoroastryzmem .Moralny monoteizm o szerokim zasięgu.

• Stworzył system etyczny, który ukazuje konflikt pomiędzy metafizycznymi siłami działającymi w świecie. Aguramazda (góra) głowa ( dobry), bóg zła nazywany Aryman

• Zarówno dobro jak i zło są przyrodzone, nurtowało go zagadnienie problemów zła. „Jak to możliwe, że wszechmogący bóg pozwala na istnienie tak wielkiego cierpienia i zła w świecie?”  odpowiedzią Zoroaster było twierdzenie, że zarówno zło jak i dobro zostało stworzone przez boga. Ten dualizm moralny postrzegany był potem przez manichejczyków jako kosmiczna walka dobra i zła.

• Zoroaster uważał manichejczyków za heretyków.

7. Podobieństwa filozofii starożytnych Żydów, Echnatona i Zoroastra . (dalej o żydach jest niżej)

1. Żydzi stanowili ogromną siłę filozoficzną w ówczesnym świecie, jednak żaden filozof żydowski przed Chrystusem nie dorównywał Buddzie, Konfucjuszowi czy Sokratesowi.

• Hebrajska Biblia nazywana Stary Testament, a szczególnie jej część zwana Księgą Rodzaju jest przede wszystkim dziełem religijnym ale też jednym z najważniejszych dzieł historii filozofii.

• Starożytni Żydzi nie byli pierwszym ludem który wynalazł koncepcję jednego Boga,

• Nie byli też ludem który wypracował szczegółowe przepisy prawne,

• Ani pierwszymi, którzy uważali się za lud wybrany.

• Babilończycy pod rządami Hammurabiego mieli rozległe przepisy prawne z których Żydzi obszernie korzystali

• Swój sukces Starożytni Żydzi zawdzięczają umiejętności stworzenia i opowiedzenia historii rozumu o wielkim duchu sprzymierzonym z Bogiem

• Pierwsi filozofowie żydowscy nie byli zainteresowani teologią, metafizyką oraz epistemologią w takim stopniu jak to później uczynią myśliciele chrześcijańscy.

• Ludu który doświadczył wszelkiego rodzaju klęsk, który pomimo wszystko wciąż trwał i się rozwijał.

2. Echnaton (faraon egipski - Przeprowadził reformę religijną, próbując na stałe wprowadzić monoteizm - wiarę w jednego tylko boga Atona.( Aton był tarczą słoneczną - dokładniej, bogiem promieniowania żaru tarczy słonecznej)

• Zadecydował o zamknięciu świątyń innych bogów

3. Zoroaster także wyznawał jednego Boga, okres jego życia różni badacze umieszczają gdzieś pomiędzy XIII a połową VI wieku. p.n.e.,

//Najważniejszym podobieństwem jest dążenie ku monoteizmowi.//

8. Wczesna filozofia grecka

Oczywistym wydaje się stwierdzenie iż wyrafinowana filozofia grecka wyrosła z ludowych, pospolitych mitów i zastąpiła ją.

Pierwsi filozofowie greccy byli raczej zwolennikami praktycznego racjonalizmu i wyjaśniania zjawisk w kategoriach materialnych przyczyn, niż spekulatywnej poetyki i teorii interwencji istot ludzkich.

Starożytna Grecja miała kulturę ustnego przekazu dopóki ta nie stała się filozofią, gdy filozofowie zaczęli zapisywać swoje poglądy i wymagać od uczniów, aby czytali owe teksty.

Filozofia grecka wyłoniła się z:

• mitologii,

• z mistycyzmu,

• matematyki

• niepokojącej obserwacji, że nie wszystko na świecie jest w porządku.

Pierwsi greccy filozofowie byli mieszkańcami Miletu i kultura perska przybliżała im:

• koncepcje jedności wszechświata,

• piękno materialne

• oraz pewne idee religijne.

• Ci filozofowie greccy przykładali wielką wagę do jednolitej teorii kosmosu- kosmologia,

• matematyką nadawali szczególny status jako nauce idealnej.

• Poszukiwali też podstawowych teorii wyjaśniających świat tak jak fundament.

• Założenie, że świat zbudowany jest z „uporządkowanej opozycji” pomiędzy współzawodniczącymi elementami i właściwościami.

• W VI w. mitologia stała się problematyczna, zaczęła powstawać koncepcja prawdy.

Ksenofanes- podejrzewał, że sami stworzyliśmy bogów, podobnie mogłyby to czynić zwierzęta, gdyby umiały to co człowiek. Dlaczego mielibyśmy czcić bogów, którzy mają notorycznie złe maniery, słabe zasady moralne i kierują się dziecinnymi emocjami. Ksenofanes zalecał wiarę w jednego Boga, największego z pośród bogów i ludzi, który pod względem ciała i umysłu nie jest taki jak śmiertelnik.

//Cywilizacja Inków, Majów, Azteków osiągnęły swoją najbardziej dojrzałą formę na długo przed przybyciem Europejczyków. Nie przyjmowały prawie niczego w postaci dokumentów historycznych ani niczego innego. Rozwinęły się jednak w systemie wierzeń charakteryzujących się wrażliwością ekologiczną tysiące lat wcześniej.

Mitologia „manifestu przeznaczenia” zaczęła się usprawiedliwiać eksploatację ziemi potomków.//

Aborygeni - Przez dziesiątki tysięcy zgodnie ze swoją filozoficzną koncepcją czasu snu, czasu gdy świat został stworzony przez przodków, którzy następnie nauczali swoich ludzkich potomków praw i rytuałów zanim rozpłynęli się po przyrodzie.

• Większość plemion żywi przekonanie, że wszechświat istniał wiecznie, choć nie miał określonej formy i był pusty

9. Judaizm- początki sięgają prawie 3  000r p.n.e. był bogaty w filozofię i sprawy filozoficzne obecne w pracach proroków 9 i 8 w p.n.e. oraz obszernych pismach, z których powstał Talmud i Miszna. Podobnie jak Konfucjusz , interesowali się problemem sprawiedliwości, dobrze zorganizowanego społeczeństwa oraz pytaniem 'jak żyć'? Zadawali pytanie, w jaki sposób możemy zadowolić Boga , działającego nie zawsze w sposób przewidywalny.

Król Salomon -prorok biblijny oraz Koranu, król Izraela, syn i następca króla Dawida.

• Salomon według Biblii słynął ze swojej mądrości. Salomonowi w czasie snu ukazał się Bóg i rzekł: "Proś co ci mam dać". Salomon poprosił o serce rozumne, aby mógł właściwie sądzić lud oraz rozróżniać między dobrem i złem.

• Król Salomon pozostawił po sobie kilka pereł mądrości dzięki którym pozostał w pamięci potomków.

10. Sokrates od 469 do 399r p.n.e. - zawdzięcza swe wyjątkowe miejsce myśli zachodniej swojemu tragicznemu losowi. Został oskarżony o demoralizowanie uczniów oraz publicznie potępiony. Sokrates mówił, że kierował nim głos wewnętrzny niby bóg, właśnie za to Sokrates został stracony.On sam podpisze się pod swój wyrok słowami „ Wolałbym raczej umrzeć, niż zrezygnować z filozofii” - oznajmił sędziom.

Platon, jego uczeń spisał, następnie rozwinął i przekształcił prawie wszystkie rozmowy Sokratesa zaczynając od opisu „W jaki sposób doszło do okoliczności procesu”.

Powstałe w ten sposób dialogi są pierwszym i kompletnym zbiorem w dziejach filozofii.

Bohaterem tych dialogów jest Sokrates, gdyby nie Platon, Sokrates byłby jedynie małym przypisem występującym w archiwum greckiej filozofii, gdyż sam nigdy niczego nie zapisał.

Jednakże, gdyby nie Sokrates nie mielibyśmy Platona, a bez Platona - Arystotelesa od którego czerpiemy wiedzę na temat filozofii poprzedzających Sokratesa. Nazywali byli presokratykami.

Sokrates podobnie jak Budda i Konfucjusz interesował się:

• głównie koncepcją dobrego życia,

• cnotliwego życia w cywilizowanym społeczeństwie,

• życia szczęśliwego.

Najważniejszą koncepcją Sokratesa była zatem koncepcja samego Sokratesa jako ucieleśnienia mądrości. Sokrates poświęcił swoje życie rozmyślaniom nad życiem, głoszeniu jej i ilustrowaniu przykładami. Nie był zainteresowany wielkimi pytaniami kosmologicznymi swoich czasów

Wykazywał jedynie minimalne zainteresowanie matematyką i geometrią jako zagadnieniami mającymi własną indywidualną wartość, a oficjalną religią Aten zajmował się jedynie pobieżnie i nie okazywał jej zbyt wielkiego szacunku

11. Filozofia, mit ,religia, nauka.

Filozofia- rozważania na temat podstawowych problemów takich jak np. istnienie, umysł, poznanie, wartości, język.

mit- powieść o otaczającym ludzkość świecie, opisująca historię bogów, zjawisk paranormalnych, stworzenia świata i człowieka

religia-system wierzeń i praktyk, określający relację pomiędzy różnie pojmowaną sferą sacrum (świętością) i sferą boską, a określonym społeczeństwem, grupą lub jednostką.

nauka-część kultury służąca wyjaśnieniu funkcjonowania świata, w którym żyje człowiek

12. Kosmogonia i początki filozofii.

Kosmogonia- Kosmogonia - mitologiczne, religijne lub filozoficzne wyobrażenie o pochodzeniu świata

I. Na zachodzie, filozofii zrodziła się w łonie kosmologii a właściwie kosmogonii , czyli wiedzy o tym w jaki sposób świat stał się takim jakim jest. Pierwotne założenie służyło do studiowania astronomii, formułowania przepowiedni na przyszłość , oraz do tworzenia bogatych mitologii i religii (a także 'zasiedlania niebios bóstwami'). Takie dociekania w sposób naturalny prowadziły do pytań kosmogonicznych (skąd to wszystko się wzięło). Pierwsi kosmogonici interesowali się zarówno wyjaśnianiem zjawisk jak i ich znaczeniem.

II. Grecy byli nie tyle ciekawi ile przerażeni. Chcieli czuć się dobrze w świece którego nie rozumieli. Od bardzo dawnych czasów, zjawisko śmierci ludzie odbierali jako tajemnicze i niepokojące. Pierwsi filozofowie (prefilozofowie) twierdzili że świat zrodził się z dwóch pierwotnych istot ( Gaia i Uranus), które połączyły się i zniosły 'kosmiczne jajo' a potem się rozdzieliły. Inni uważali że pierwotnymi istotami byli Bogowie i biedzili się na śledzeniem ich powiązań rodzinnych. W kosmogonii greckiej świat powstaje w... (kształt nad chaosem, bezkształtności). W Chinach chaos mógł tez być przezwyciężony , lecz jego brak odbierany był jako kryzys.

III.W tradycji Judeo Chrześcijańskiej dużo więcej uwagi poświęca się końcowi świata. W kosmologii Hinduskiej dzieje się odwrotnie. Świat okresowo dobiega końca i rodzi się na nowo. Nawet bogowie czasami umierają , lecz odradzają się na nowo (co ile?). Ważne miejsce w dociekliwości zajmowała dusza . Grecy uważali ją za rzecz całkowicie niesubstancjalną. Nie miała znaczenia moralnego oraz była godna pożałowania. Stanowiła źródło życia tylko wtedy gdy była ucieleśniona.

Żydzi skupiali swoje zainteresowanie na kompletnym charakterze duszy ludzkiej. Również Chińczycy mówili o duszy danej osoby (osobisty charakter). Hindusi mieli inne zdanie na ten temat. Wierzyli w trwanie duszy po śmierci . Heraklit twierdził że dusza jest ognista i składa się z tej samej materii co gwiazdy.

13. Wczesna filozofia indyjska.

Hinduizm (filozofia) - definiowana przez odwołanie się do tekstów z których najważniejsze były wedy (XV w.) Najstarsza rygweda powstała ok. 1600 r p.n.e.

Myśl u podstaw filozofii zakłada, że istnieje jedna rzeczywistość - Brahman, który przejawia się w nieskończenie wiele sposobów. Stałą cechą Brahmana jest jedynie to, że podlega on ciągłym zmianom.

Wedy - zawierają połączenie poezji, hymnu, mitologii i kosmogonii

Kosmogonia wedyńska - opis osobowych początków świata.

Upaniszady (inaczej wendanta) - dopełnienie Wed, wiążą opowieść o kreacji z Brahmanem (absolutną rzeczywistością ). Wendanta jak mitologia indyjska na wskroś przesycona była wieloznacznością i przeciwnościami nie dla zabawy intelektualnej ale po to, żeby dotrzeć do sedna sprawy.

Praktyki rytualne hinduizmu można nazwać Brahinizmem a ich kultywatorów Brahinami - członkami najwyższej kasty.

Atman - inaczej nazywana osobowość, może być rozumiana jako podstawienie życia znajdującego się we wszystkich istotach ludzkich. Tak można postrzegać każdą osobę jako dziwną, utrzymywaną przy życiu dzięki atmanowi, lub przeciwnie - jako fałszywą osobowość, atmana zaś prawdziwą.

(w hinduizmie określenie duszy rozumianej jako indywidualna jaźń, obecna w każdej żywej istocie <- cytat z Wikipedii)

Rzeczywistość z kolei ma wiele poziomów „głębi” jednak u podstaw leży Brahmana - jedność. W prawie każdym przypadku celem jest osiągnięcie pewnej obojętności wobec kłopotów i trosk codziennego życia. Na poziome metafizycznym takiego wyzwolenia, pociąga za sobą wolność od wiecznego cyklu narodzin i śmierci.

• Źródła filozofii hinduistycznej znajdują się już w Rygwedzie i brahmanach (komentarze do wed), mających przeważnie charakter kosmologiczny.

• Wedyjski hinduizm znajdował się na pograniczu monoteizmu i henoteizmu. Różne bóstwa czczone były jako przejawy jednego Boga

Dźiwa - w filozofii indyjskiej koncepcja indywidualnej duszy, wyróżniającej każdego człowieka istotą jedyną w swoim rodzaju. Dyskutowano czy dźiwa istnieje realnie i czy jest wystarczająco substancjonalna, aby żyć nadal po śmierci ciała

Joga - jeden z systemów filozofii indyjskiej i zbiór dyscyplin duchowych. Jest to droga do wyzwolenia poprzez odpowiedni trening ciała, przestrzeganie zasad etycznych, skupienie, medytację i ascezę. Dla osiągnięcia mistycznego doświadczenia trzeba studiować i zrozumieć wedy (upaniszady) oraz oddawać się praktykom takim jak joga i medytacja.

14. Tales z Miletu - pierwszy filozof grecki ?

Tales VII / VI w. p.n.e. - Uważał, że świat został zrodzony z wody i wodą jest otoczony, że źródłem wszelkiego życia jest woda. Tales przyjął to co nazywamy naturalistycznym poglądem na świat.

Naturalistyczny pogląd - perspektywa naukowa wyjaśniająca zjawiska przyrodnicze w kategoriach innych, podstawowych zjawisk przyrodniczych

Dzięki temu, (jak niektórzy uważają) Tales zasługuje na miano pierwszego EKOZOFA. Nie jest jednak pierwszy w odniesieniu ani do religii, ani nauk przyrodniczych. Tales wierzył, że we wszystkich rzeczach są bogowie.

PODEJŚCIE ANIMISTYCZNE:

1. Wszystko jest ożywione (skały, gwiazdy)

2. Życie przenika wszystko

3. Kształt to kosmos, jako całość jest ożywiony

Tales i Arystoteles - nie zawsze jasne, które z tych trzech mieli na myśli.

Animizm- zespół wierzeń zakładający istnienie świata materialnego i duchowego, współistnienie duszy z ciałem, przypisujący duszę wszystkim roślinom, zwierzętom, minerałom i żywiołom.

(W grecji np. Pioruny- Zeus itd)

Tales był Animistą - jak Arystoteles, kategorie myśli filozofii greckiej - poruszający się poruszyciele (U Arystotelesa Poruszyciel Jest przyczyną ruchu i podtrzymuje ruch w trwaniu . Jest to żywy byt, wieczny i najdoskonalszy . Powoduje on pierwotny, wieczny i jeden ruch. Może być utożsamiany z Bogiema)

15. Parmenides VI / V w. p.n.e. - utrzymywał, że na filozofię składają się głębokie przemyślenia dotyczące natury rzeczywistości (dziedzina filozofii nazywana metafizyką). Stosował bardziej abstrakcyjną i niejasną argumentację niż ktokolwiek przed i po nim.

• Nazywał swoje próby „nowym sposobem myślenia” o naturze bytu jako takiego.

• Parmenides zupełnie inaczej pojmował byt niż Heraklit. „Byt u Parmenidesa- „Trzeba z konieczności powiedzieć i myśleć, że tylko to co jest istnieje. Bo byt jest, a niebytu nie ma.”- to tzw., „ontologiczna zasada tożsamości”.

• „Byt nie ma początku, bo z czego by powstał?” Tylko z niebytu, którego przecież nie ma.

Byt jest:

• wieczny (nie ma końca)

• ciągły (każda przerwa byłaby niebytem)

• nieruchomy, niezmienny(bo mógłby zmienić się tylko na niebyt)

• niepodzielny(bo części bytu, nie będąc bytem musiałyby być niebytem)

• ograniczony (zakończony we wszystkich kierunkach, podobny do kuli)

• Nie interesował się czy rzeczy w swej istocie składają się z wody czy innej substancji.

• Dowodził np. „ To co możesz wypowiedzieć lub pomyśleć musi istnieć gdyż byt istnieje podczas gdy niebyt nie może istnieć pomyśl o tym” ?

16. Heraklit z Efezu ok. 540 - ok. 480 p.n.e - presokratyczny filozof grecki.

• W czasie gdy filozofowie próbowali dotrzeć do podstaw natury , Heraklit głosi że natura uwielbia przemilczenia.

• Często twierdził że natura pozwala się poznać nielicznym. Mówiąc że w świecie istnieje głęboki porządek - logos przenikający wszystkie rzeczy, przypominał

• słuchaczom że nigdy tego nie zrozumieją, ani przedtem, ani potem.

• Za 'arche'(zasadę na której opiera się Wszechświat) Heraklit uznał ogień, który żyje śmiercią tego, co spala. Twierdził, że jest on pierwotna zasadą rzeczywistości, stanowiącą istotę wszystkich rzeczy,

• Według Heraklita świat jest wieczny i odwieczny - nie stworzył go żaden bóg.

• interesowała go niekończąca się zmienność rzeczy, zwierząt i ludzi. Słynne są jego cytaty „nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki” ( za każdym razem gdy wchodzimy do wody i my jesteśmy inni i rzeka jest inna niż poprzednim razem) oraz „wszystko płynie” (wszystko zmienia się nieustannie i porusza, niczym woda w rzece).

• Jest jedyna stała rzecz, którą jest zmienność.

• Był także pierwszym relatywistą, gdyż uważał, że „wszystko jest względne”.

RÓŻNICE POMIĘDZY STANOWISKIEM PARMENIDESA I HERAKLITA:

1)  Heraklit mówił, że rzeczy są różnorodne i zmienne, Parmenides nie zaprzeczał tej charakterystyce zjawiska, natomiast nie mógł zgodzić się z teorią Heraklita, że przeciwieństwa tkwią w naturze samego bytu. Sądził on bowiem, że przeciwieństwa wykluczają się wzajemnie, więc jeśli zjawiska pełne są przeciwieństw, to znaczy, że nie są prawdziwym obrazem bytu.

2)  Heraklit mówił, że przyroda nieustannie zmienia własności, Parmenides przyznawał mu rację, ale wysnuwał stąd wniosek, że o niczym w przyrodzie nie można powiedzieć, że jest, ale że staje się

3)  Teoria Heraklita dot. Bytu była oparta na doświadczeniu i zmysłowym poznaniu obrazu świata, Parmenides mniemał, że wyniki rozumowania, a nie zjawiska dają właściwy obraz bytu, że trafnie pojmiemy rzeczywistość, gdy abstrahując od zmienności i różnorodności zjawisk zwrócimy uwagę na jej podłoże proste i niezmienne, jednolite i ciągłe   

17. Pitagoras - urodzony ok. 582 na Samos, zmarł ok. 493 p.n.e.) - twórca powszechnie znanego 'Twierdzenie Pitagorasa'. Pole kwadratu zbudowanego na przeciwprostokątnej trójkąta prostokątnego równa się polu kwadratów zbudowanych na pozostałych bokach.

• Dokonał nowych odkryć w matematyce (min. liczby rzeczywiste).

• Pitagoras był filozofem hipotetycznym.

• Stawiał teorie na temat natury wszechświata, oraz najlepszego sposobu życia.

• Podstawowy porządek wszystkich rzeczy określa matematyką.

• Przypuszczał ze gwiazdy czynią wielki hałas słyszany przez bogów , nazywany muzyka sfer niebieskich.

Wypracował własny obraz wiecznego życia. Wśród zwolenników pojawiły się po raz pierwszy kobiety uczestniczące w jego poszukiwaniach życia domowego. Jego zwolennicy pilnie strzegli tajemnic swojego mistrza stąd niewiele wiadomo o jego naukach. Nazywał siebie miłośnikiem

mądrości.

18. Presokratycy opierający filozofię na budulcu świata:

1. Demokryt ok. 460-350 r. p.n.e. - „Ludzie myślą że choroba pochodzi od Boga

tylko dlatego że jej nie rozumieją. Gdyby jednak nazwali boskie wszystko czego

nie rozumieją , nie byłoby końca boskich rzeczy'.

• Uważany za twórcę atomizmu (wraz z Leucypem ) - pogląd, według którego wszelkie całości (układy złożone) dadzą się wyjaśnić przez prawa i twierdzenia dotyczące ich elementów składowych.

• Pierwotne znaczenie słowa "atom" oznaczało nie tylko najmniejszą i niepodzielną cząstkę substancji, lecz również jednostkę ludzką.

• Nic w świecie nie dzieje się przypadkowo. Atomy poruszają się po wyznaczonych torach, zderzając się i łącząc tworzą mniej lub bardziej trwałe struktury. Przypadek jest wynikiem niewiedzy.

• Najważniejszym dobrem jest tzw. eudaimonia, czyli stan szczęśliwości polegający na wewnętrznym spokoju i pogodzie ducha

2. Anaksymander z Miletu (jeden z pierwszych filozofów greckich )- Zaproponował inną wizję dotyczącą natury świata. Koncepcje te były znacznie bardziej złożone niż koncepcje jego poprzedników , dlatego wielu badaczy twierdzi że to Anaksymander zasługuje na miano 'pierwszego filozofa'.

• Anaksymander był pierwszym myślicielem, który wprowadził do słownika filozoficznego termin arche w znaczeniu "początek".

• Chcąc zastąpić hipotezę swego poprzednika, Talesa,argumentował, że żadna substancja znana nam z doświadczenia nie może być początkiem i zasadą wszechrzeczy, bo każda powstaje, zmienia się i ginie, a zatem żadnej nie można nazwać pierwotną.

• Rozglądając się po świecie, nigdzie nie znajdziemy takiej substancji, która by odpowiadała warunkom arche. Nie może być ona ani cieczą niczym ciepłym ani zimnym ani stałym ani lotnym musi więc być to jakiś apeiron apeiron - (Substancja duchowa nieskończona,bezkres)

Podsumowanie :

• zasada rzeczy- bezkres (apeiron), przyroda powstaje z bezkresu na zasadzie wyłaniania się przeciwieństw, traci swoją nieokreśloność w miarę tego, jak kształtuje się przyroda

• pojęcie arche jako początek

• natura- to, co w rzeczach nie ulega zmianie, zjawiska dostępne zmysłom, natura ukryta; zjawiska różnorodne- natura jedna; zjawiska przypadkowe- natura konieczna

3. Anaksymenes (uczeń Anaksymandra) :

• zasadą(arche) jest powietrze, materia ruchliwa i nieskończona

• najważniejsza cecha powietrza to zmienność

• dusza nie jest ze swej natury różna od powietrza i jak ono- utrzymuje ciało przy życiu

• Anaksymenes stworzył zgoła inną teorię niż jego poprzednik (znalazł w teorii Anaksymandra wiele niekonsekwencji np. skoro ów apeiron miał być zupełnie nieuchwytny, to skąd wiemy o  jego istnieniu ?)

19. Presokratycy opierający filozofie na porządku leżącym u podstaw świata .

• Pitagoras - uważał że podstawowym składnikiem świata są liczby i proporcje, nie budulec, a raczej formy i relacje. Dzięki Pitagorasowi wyodrębniono centralne zagadnienie starożytnej, a następnie średniowiecznej ontologii. Zawiera się ono w pytaniu „w jaki sposób abstrakcyjny porządek form rzeczy manifestuje się wielości rzeczy realnych w świecie?” Pytanie to bywa często streszczane jako jedności i wielości lub problem jednego i wielości.

• Heraklit - wczesny filozof naukowiec skoncentrował swą uwagę na jeszcze jednym pierwiastku - ogniu, i głosił jego pierwotność. Uważał ze pioruny należą do sfery boskości, a ogień jest ich składnikiem. Mawiał „Ogień żyje śmiercią ziemi, śmiercią ognia powietrze, woda śmiercią powietrza, śmiercią wody ziemia.” .

• Parmenides - Zgodnie z jego naczelną tezą, świat składa się z mnogości rzeczy, w której tkwi antagonizm pomiędzy trwałością i zmiennością. O niczym w przyrodzie nie można rzec, że jest, lecz tylko, że się staje. Dla Parmenidesa nie istnieje coś takiego jak zmiana. Nasze poczucie przemijającego czasu jest złudzeniem. Również przestrzeń .Parmenides głosił poglądy na temat natury istnienia (bytu i niebytu). Nie interesował się czy rzeczy w swojej prostocie składają się z wody czy innej substancji.

Zenon z elei - (Lecąca strzała w powietrzu nie porusza się ale spoczywa w powietrzu i nie przebiega przestrzeni. Czas składa się z chwil i strzała nie może się posuwać naprzód w powietrzu, bo spoczywa)...Św Sebastian?

20. Presokratycy - pluraliści.

Pluraliści - zakładali że świat nie zasadza się na jakimkolwiek pojedynczym pierwiastku ani tez nie jest jednoczony przez jakikolwiek porządek. Stanowisko w myśl którego rzeczywistość składa się z różnych bytów różnorakich, niesprowadzalnych do wspólnego mianownika; reprezentowane m.in. przez takich filozofów jak: Empedokles, Anaksagoras, Leibniz czy egzystencjaliści.

• Empedokles uważał podobnie jak Anaksymander i Heraklit że świat opiera się na konflikcie. U podstaw świata nie leży żaden pierwiastek ani porządek lecz niekończący się konflikt miedzy silami miłości i nienawiści.

• Według Empedoklesa, zasada bytu ( arche) jest czworaka i tworzą ją cztery elementy nazwane później żywiołami. Są to ziemia, woda, powietrze i ogień.

• Anaksagoras utrzymywał że istnieje wiele rodzajów rzeczy. Każda z nich sama w sobie miała być w rzeczywistości odrębnym rodzajem. Pierwiastek może być rozcinany i dzielony w nieskończoność. Zaskakująco twierdził że wszystko jest we wszystkim. Zaznaczając podzielność wszystkich rzeczy zainspirował on innych filozofów - Leukipposa i Demokryka z Abdery.

• Rozwinięciem atomistycznych idei Anaksagorasa jest teoria Demokryta.

• Uważał on, że z niczego nie może powstać nic. Twierdził, że każda rzecz nosi w sobie część innych

• twierdził, iż rzeczywistość składa się z nieskończonej liczby istniejących odwiecznie i niezniszczalnych, a przy tym nieskończenie podzielnych cząstek materii, tzw. zarodków

21. Sofiści.

Sofista - pierwotnie "znawca wiedzy", "posiadacz wiedzy"; później za sprawą Sokratesa, a na pewno Platona i Ksenofonta, jest to ten, kto posługuje się rozumowaniem, by osłabić prawdę i wzmocnić fałsz. Krzewiciel mądrości pozornej, nastawiony na zysk, a nie bezinteresowne poszukiwanie prawdy.

.

Protagoras -najbardziej elegancki sofista pod względem słowa. Powiedział że człowiek jest miarą wszechrzeczy .

• Kładł nacisk na ludzkie potrzeby zainteresowania (poglądu ze powinniśmy wierzyć w to co jest dla nas pożyteczne)

• Sugerował również pogląd ze nie istnieje boska perspektywa ze w rzeczywistości bogów nie ma .

• człowiek jest miarą wszechrzeczy co oznacza iż istoty ludzkie są ograniczone w swoich poglądach. Te zaś poglądy nie pozawalają widzieć rzeczy takimi jakimi są naprawdę.

• Protagoras postrzegany jest przez niektórych jako twórca relatywizmu ( wszelka wiedza jest względna w zależności od swojego źródła kontekstu, kultury, ludu czy każdego z nas)

Gorgiasz z Leontinoi (Sycylia) - Punkt wyjścia nihilizm. Dzieło główne o naturze albo o niebycie.

• Tezy Gorgiasza:

• nie istnieje byt - to znaczy nic nie istnieje,

• gdyby nawet istniał, nie mógłby być poznany,

• gdyby nawet uznać, że mógłby być poznany, nie mógłby być przekazany ani wyjaśniony innym.

22. Platon

• stworzył teorie idealnego państwa

• Idealne państwo polega na podziale zadań i tak jak trzem częściom duszy odpowiadają trzy cnoty, tak samo powinny odpowiadać im trzy stany społeczeństwa

• stan uczonych (władców-filozofów)

• stan strażników (wojskowych)

• stan żywicieli

• Podstawowym problemem filozofii Platona była teoria idei.

• Wszystkie rzeczy tego świata są zatem lepszym lub gorszym przedstawieniem wzorcowych idei

• Przedstawiała kosmologie dwóch światów. Jednym z nich jest świat codziennego doświadczania (zmienny, nietrwały) drugi to zaś świat zaludniony przez idee.

23. Arystoteles( uczceń Platona)

• Cnota jako dążenie do doskonałości

• Był obserwatorem ufał zmysłom

• Wiele czasu poświęcał analizowaniu sposobu wnioskowania i rozumowania, kategoryzacji,

interpretacji w dialektyce i retoryce

• Etyka Arystotelesa jest analizą prawdziwej natury szczęścia i jego zasadniczych składników dobrego życia.

Punkt centralny filozofii Arystotelesa: teologia.

Arystoteles nadał jednostkowym rzeczom jednostkową nazwę, substancji. Lecz wszystkie te części tworzą całość (kompletną jednostkę). Rzecz ma cechy czyli własności. Substancja jest substratem mającym własności. Niektóre mają istotne znaczenie , a inne to przypadłości (przypadkowe i nieistotne).

Zabiera się za Parmenidesa i pisze " Parmenides pomieszał dwa różne znaczenia słowa 'być'". Arystoteles twierdził że pierwsze znaczenie wskazuje na istnienie.

Drugie natomiast oznacza że substancja ma jakąś własność lub cechę.

Ostatecznym celem wszechświata, jedyną formą która istnieje sama w sobie i oddzielnie od jakiekolwiek materii jest Bóg (który jest dla niego nieporuszonym poruszycielem który utrzymuje gwiazdy i planety na ich drogach, który podtrzymuje życie we wszechświecie).

Arystoteles wyróżnia cztery rodzaje przyczyny. W jego rozumieniu przyczyną jest zasadą wyjaśniająca jakikolwiek powód .

Rodzaje przyczyn:

• materialna (materia z której składa się dana rzecz)

• formalna (będąca formą , matrycą , istotą , wewnętrzną zasadą która kieruje i tłumaczy rozwój)

• celowa (to co jest celem ('telos') , ku czemu zmierza dana czynność)

• sprawcza - powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik działający uprzednio;

Szczęście to postepowanie według swojego rozumu. Najważniejsze są cnoty które czynią człowieka idealnego :

• odwaga,

• powściągliwość,

• poczucie sprawiedliwości,

• prawdomówność,

• przyjazne nastawienie do ludzi

24. Stoicyzm, sceptycyzm, cynizm, epikureizm.

Stoicyzm - przedstawiciele: Zenon z Kition ,Chryzyp

• Wierzyli też w siłę ludzkiego umysłu (przebłysk Boskości, który pozwala nam przejrzeć na wylot okrucieństwo i głupotę ludzkich spraw , aby docenić ową głębszą racjonalność). Nauczali że powinniśmy zyć w zgodzie z naturą jednak oznaczało to dla nich w zgodzie z rozumem, a nie z uczuciami.

• Odrzucali ludzka dumę i próżność. Nauczali że gniew jest bezsensowny i może być tylko destrukcyjny. Miłosć a nawet przyjaźń mogą być groźne i że człowiek mądry ogranicza swoje przywiązanie i nie powinien obawiać się tragedii śmierci.

• Człowieka cnotliwego cechować powinny samowystarczalność i spokój (ataraksja). Poza cnotą nic mu nie potrzeba ani pokusy bogactwa, siły , urody i namiętności.

Sceptycyzm - przedstawiciele: Pyrron, Sekstus Empiryk

• Pyrron nauczał że rezygnacja z przekonań jest drogą do uzyskania spokoju

• Występowali przeciwko stoikom, których uważali za dogmatyków i twierdzli że każdego rodzaju przekonania łącznie z wiara w rozum są źródłem niezadowolenia i niezgody.

• Szkoła próbowała znaleźć odpowiedź na pytanie jak zyć, aby dać sobie radę z często z tragicznym Zalecanie przez sceptyków epoche czyli zawieszanie sądów stanowiłó główną formę terapii i sposób na oderwanie się , drogę do osiągnięcia ataraksji i wolności od niepokoju.

• Od III w pne przystąpili oni do zmasowanego ataku na Stoicką teroię poznania, stosując szeroko pojęty sceptycyzm Sokratesa , zawarty w stwierdzeniu że niczego nie wiemy i nieczego nie jesteśmy w stanie poznać.

Przykłady:

Sędziemu nie wolno brać pieniędzy za wymierzanie sprawiedliwości - chyba że przyjął je tylko jako oznakę szczodrobliwości, nie musi wszakże oddawać ich, jeśli wziął je za wyrok niesprawiedliwy;

"Nie mamy obowiązku dotrzymywać przyrzeczeń, jeśli nie mieliśmy takiej intencji od samego początku"

Cynizm - Twórca Diogenes z Synopy ( Żył w skrajnym ubóstwie i mieszkał w beczce)

• Za podstawowy ideał uważali cnotę możliwą do osiągnięcia tylko pod warunkiem wyrzeczenia się majątku ,odwrócenia się od społeczeństwa oraz odrzucenia szczególnie przyjętych zwyczajów i wartości.

• Cynicy nie dbali też o światowe splendory i uznanie.

• Pojęcie cynizm potocznie rozumiane jest jako określenie postawy drwiącej a nawet pogardliwej. Przeciwnie to własnie cynicy uchodzili w oczach współczesnych za godnych pogardy dziwaków.

• Według innej anegdoty Aleksander Wielki przyszedł do Diogenesa i stanąwszy przed jego beczką powiedział „proś mnie o co chcesz”. Filozof niewzruszony poprosił żeby Aleksander nie zasłaniał mu słońca.

Epikureizm: Epikur

• uwolnienie się od wszelkich trosk

• kluczowym pytaniem było: jak osiągnąć szczęście w życiu doczesnym.

• używanie życia ponieważ nie istnieje życie pozagrobowe

• egoizm warunkuje szczęście, altruizm jest niepotrzebny

• spokój jako najdoskonalszy stan człowieka

• Epikur Twierdził, że nie należy bać się śmierci, bo : "dopóki jesteśmy, nie ma śmierci, a gdy ona przychodzi, nie ma nas".

25. Judaizm, chrześcijaństwo, islam:

Judaizm:

• jeden bóg, jego natura - analizowanie znaczenia prawda jakie przekazał swojemu ludowi

• Bóg początkowo rywalizuje z innymi bogami, gdy zaczyna przegrywać inni bogowie zaczynają być uznawani za fałszywe bóstwa

• wyjątkowość żydowskiego narodu (został wywyższony nad inne narody przez boga) za to wywyższenie wymagał oddawania mu czci

• Tydzień paschy upamiętnia exodus żydowskich niewolników z Egiptu do Palestyny, ku ziemi obiecanej w XII XIII w .

• Żydzi twierdzą że Bóg stworzył świat z niczego(exnihilo).

• Opis pierwszego grzechu zawarty w księdze rodzaju, uzasadniał sposób w jaki Żydzi rozwiązali problem zła. Genesis sugeruje że zło pojawiło się w świecie za sprawą ludzkiego wyboru.

Filon - pierwszy z myślicieli Żydowskich który próbował ustalenia właściwego podejścia do kwestii interpretacji Pisma Świętego według jego założeń:

• Pierwszy człowiek, Adam - uważa go za uosobienie rozumu.

• Ewę zaś za zmysłu.

• Wąż - pożądanie

• Filon zapożyczył liczne koncepcje od Pitagorasa opisując Boga jako jedność leżącą u podstaw całej różnorodności.

• Idąc za Platonikami Filon utrzymywał że świat materialny jest jedynie odzwierciedleniem wyższego transcendentnego świata

• Mimo że Bóg sam sobie jest transcedennty jest jednak, powiązany ze światem materialnym przez logos(struktura leżąca u podstaw świata) w tym więc sensie Bóg jest obecny w nas.

Chrześcijaństwo

• narodziło się z Judaizmu

• było podzielone na wiele frakcji min. Faryzeusze i Saduceusze czy Zeloci(gorliwie nawoływali do buntu przeciwko Rzymowi.)

• Saduceusze zaakceptowali Rzymskie rządy w nadziei utrzymania swego względnie wysokiego statusu społecznego. Faryzeusze postrzegali natomiast rządy Rzymu jako karę za grzechy narodu.

• jeden Bóg trzech osobach jako Trójca Święta.

• Bóg jest miłosierny

• ukrzyżowanie Jezusa jako odkupienie ludzkich win, Jezus ponownie przyjdzie by sądzić ludzi na końcu czasów

• Chrześcijanie tłumaczą wszechobecność zła w kategoriach ludzkiej grzeszności.

• Chrześcijańskie wierzenia i praktyki stopniowo stały się tak różne od żydowskich że Chrześcijaństwo zaczęto uważać za odrębną religię.

Paweł (Szaweł/Saul)

• Łaska jest błogosławieństwem bożym które pobudza życie duchowe człowieka i towarzyszy mu w jego wysyłkach by żyć w sposób moralny

• Utrzymywał że kobieta powinna być podległa swojemu mężowi.

• Paweł interpretował ukrzyżowanie jako pokutę za grzechy (zadośćuczynienie/ wynagrodzenie)

Św Augustyn -

• pozostawił w spadku pokoleniom Chrześcijan przesłanie Plotyna że zło jest brakiem dobra.

• Jego podstawową i najlepszą doktryną jest stwierdzenie że świat jest odzwierciedleniem wielkiej walki jaką toczą między sobą dwa równie potężne boskie pierwiastki (dobry i zły).

• Od Plotyna Augustyn przejął pogląd że prawdziwa rzeczywistość ma naturę duchowa oraz że cały byt pochodzi od Boga.

• Dusza może być wieczna , ale to właśnie w czasie zostaje zbawiona lub potępiona.

• Bóg jest nie tylko stworzycielem ale również aktywnym czynnikiem we wszechświecie

• Przejmując doktrynę Plotyna , że zło jest jedynie nieobecnością dobra że Bóg nie jest przyczyną zła.

Islam- należy go tłumaczyć jako pokój i poddanie się bogu. Wyznawców nazywamy muzułmanami od słowa muslim - posłuszny bogu.

• świętą księgą islamu jest Koran

• Słowa koranu uważane są za tak święte ze święte są nawet litery na stronach tej księgi .

• Arabowie są przez Koran uważani za naród wybrany

• Urok Islamu polegał na jego prostocie oraz na tym ze przenikał codzienne życie człowieka

• Z punktu widzenia filozofii nauki islamu opierają się na potężnym pojęciu społecznej ekonomicznej sprawiedliwości

• sprawiedliwość w Islamie ma dwa dopełniające się znaczenia , jedno z nich to współczucie wyrażane przez dobroczynność innym jest odplata . Osoba która czyni źle musi zostać ukarana podobnie jak osoba która czyni dobrze powinna być nagrodzona .\

• Dżihad- szelkie starania podejmowane w imię szerzenia i umacniania islamu: zarówno poprzez walkę zbrojną, nawracanie niewiernych, pokojowe propagowanie islamu, jak i wewnętrzne zmagania wyznawcy.

V filarów Islamu

1.Wyznanie wiary (raz w roku) - Nie ma bóstwa oprócz Boga jedynego, a Mahomet jest Jego prorokiem.

2.Modlitwa - odprawiana pięć razy dziennie z twarzą zwróconą w stronę Mekki.

3.Jałmużna - określoną część swych dochodów muzułmanin ma obowiązek oddawać biednym.

4.Post (ramadan) - czas kiedy muzułmanin nie je , nie pije nie uprawia seksu , zakaz obowiązuje od świtu do zmierzchu .

5.Pielgrzymka do Mekki - muzułmanin musi ją odbyć przynajmniej raz w życiu, jeśli pozwala mu na to sytuacja materialna.

Mahomet - był kupcem, około 40 roku życia udał się w góry gdzie doznał objawienia.

Prorok i twórca islamu, założyciel pierwszej wspólnoty muzułmańskiej, która przeobraziła się w teokratyczne państwo religijne.

• Muzułmanie wierzą ze Mahomet był ostatnim najważniejszym prorokiem którego misja było przywrócenie prawdziwego monoteizmu,ogłoszenie bożego miłosierdzia oraz zjednoczenie różniących od siebie rodów arabskich.

• Mahomet przeniósł się w 620r. do Medyny gdzie zaczął tworzyć społeczność religijną o nazwie „ Umma” .Kalendarz muzułmański uznaje rok w którym to wydarzenie nastąpiło za rok 1 w religii muzułmańskiej.

Imamici - święci którzy kontynuują dzieło Mahometa umożliwiający nowym pokoleniom bezpośredni kontakt ze światłem proroka.

Sunnici - nie uważają żadnego konkretnego człowieka za autorytet ani następce Mahometa, jedynie kalif (tytuł przywódców muzułmańskich społeczności państwowo-religijnych po Mahomecie ) może być autorytetem

Sufizm - ważna tradycja mistyczna w islamie, utrzymuje ze Koran ma wiele warstw

znaczeniowych. Sufiści wierzą ze boska laska sprawia iż ezoteryczne warstwy znaczeniowe stają się dostępne dla wszystkich. Praktyki mistyczne sufitów polegają na dążeniu do osiągnięcia idealnego stanu który oznacza całkowite wchłoniecie przez boga. Posłuszeństwo muzułmańskiemu prawu jest pieszym stopniem praktyki duchowej. Drugi stopień to odrzucenie rzeczy tego świata, gorliwa akceptacja wiedzy i powściągniecie pragnień. Trzeci stopień: zakłada rezygnacje z własnego ego, w tym stadium sufiści doświadczają ekstazy podczas których jednoczą se z bogiem.

26. Nagardżuna i Njaja

Njaja - indyjski system filozoficzny, za jej początek uznaje się 200r p.n.e. jej przedstawiciele podobnie jak zwolennicy Upaniszad dążyli do wyzwolenia(Osiągnięcie wyzwolenia przez hinduistę jest równoznaczne z przekroczeniem kondycji inkarnowanej istoty ludzkieji uzyskaniem innej (doskonalszej jakościowo) relacji z religijnym ideałem ) .Za podmiot poznawczy uznawano atmana (to w hinduizmie określenie duszy ).

Nagardżuna - nazywany był drugim Budda jeden z największych mistrzów buddyjskich. Według przepowiedni 500 lat po odejściu Buddy pojawi się wielki nauczyciel, którego obecnie utożsamia się z Nagardżuną.

27. Zhungazi i taoizm

Taoizm - system religijny oraz filozoficzny Chin 3-5 w p.n.e.

Pojęcie Dao - określane jest mianem drogi, a także esencji życiowej, której nie da się opisać słowami.

Zasady Dao:

• początek oraz równowaga wszechświata wynikają z jasno określonego porządku rzeczy oraz współistnienia ludzi i przyrody,

• wzorcem ma być natura oraz jej rytm, jest to świetne miejsce do medytacji,

• natura i człowiek są jednością, każda osoba powinna czerpać z tego co przynosi przyroda,

• wszystko ma w sobie pierwiastek jing i jang, natura jest dwubiegunowa, wszystko ma przeciwne do siebie pierwiastki, składa się z dwóch elementów,

• znaki jing, czyli plus i jang symbolizujący minus są nierozdzielne,

• dążenie do zasady jing-jang zapewni nam życie w harmonii i zgodności z wszechświatem, należy starać się je utrzymywać na stałym poziomie,

• zasada p'u, co dosłownie można przetłumaczyć jako „drzewo w zagajniku” albo „ścięte drzewo”, oznacza ona zasadę naturalności. W myśl tej idei można powiedzieć, że każdy działa odruchowo, zachowuje się odpowiednio w każdej sytuacji. Jest to opisywanie sposobu osiągania radości w naturalny sposób, najbardziej szczery.

• zasada de - mówi o naturalnym przeznaczeniu każdej rzeczy. Dzięki używaniu wszystkiego zgodnie z jego przeznaczeniem będzie ono nam przynosić więcej radości oraz spełniać swoje zadania.

Zhuangzi był najwcześniejszym ze znanych krzewicieli nauk Laoziego, wymienia się go wśród najważniejszych mistrzów taoizmu.

• twierdził, że Dao nie da się opisać wprost. Używał do tego metafor, porównań i paradoksów.

• W obliczu niemożności prawdziwego poznania świata Zhuangzi stawia zasadnicze pytanie: Cóż pozostaje człowiekowi czynić? Jak należy żyć? Odpowiedzią na filozoficzne pytania jest postawa nie-działania(postępowanie, które jest zgodne z naturą rzeczy i stworzeń. )

• Interesował się wolnością duchową i społeczną.

• słowa nie oddają należycie i wiernie otaczającej człowieka rzeczywistości; istnieje wyraźny rozdźwięk między tym, co doświadczamy, a sposobem w jaki to przedstawiamy

28. Persja i tradycja perypatetycka

• Podstawą filozofii zatoki perskiej jest wyraźny dualizm - wszystko dzieli się na dwa przeciwieństwa (ciało i duch, dobro i zło )itd ZOBACZCIE NA JEDEN Z PIERWSZYCH PUNKTÓW - ZOROASTER

można wyróżnić trzy podstawowe religie:

• Mazdaizm

1. staroirański kult boga Ahura Mazdy (patrz pkt 'Zoroaster)

2. Odwiecznym wrogiem żyjącego w krainie światłości Ahura Mazdy był Aryman (wcielenie zła)

3. Głosił też uspołecznienie dóbr podstawowych (w tym też żon).

4. Głosił prymat narodu w interesie państwa.

• Zoroastryzm ( patrz Zoroaster) Przedstawił ideę jednego, właściwego boga i innych bytów duchowych. Ostatecznie rozdzielił świat materialny od niematerialnego (Platon oparł swoją filozofię na tym właśnie poglądzie). Rozpowszechnił indywidualizm w dążeniu do dobra, poprzez zachowanie czystości (najpewniej zaczerpnięte od Izraelitów). Indywidualizm był w sprzeczności z uspołecznieniem Mazdaizmu, zatem obie strony zaczęły okrzykiwać się heretykami.

• Manicheizm Był syntezą wielu religii: zoroastryzmu, buddyzmu i chrześcijaństwa .Święty Augustyn uznał, że wszelka herezja ma korzenie w manicheizmie.

1. W świecie toczy się walka między dwoma przeciwstawnymi pierwiastkami: światłem (dobrem) i ciemnością (złem).

2. Przejawem zła jest materia. Walka między dobrem i złem toczy się w każdym człowieku. Człowiek ma dwie dusze: jedną związaną z dobrem i drugą związaną ze złem.

3. zło jest wszędzie i jest wieczne.

4. Podstawowym elementem manicheizmu jest dualizm.

Perypatetycy ("przechadzający się"), w szerokim znaczeniu: zwolennicy arystotelizmu w filozofii i w nauce.

Perypaetycy Arabscy

Awicenna ( nie wiem czy na wykładzie o nim było bo nie mam notatek i biore to z Tatarkiewicza)

• Uważał świat za dzieło myśli Bożej, a nie woli (przeciwnie do Chrześcijan)

• Po pierwsze miała wolę za własność czysto ludzką, której nie należy przypisywać Bogu.

• Po drugie miała świat za stworzony z materii (a nie jak w Chrześcijaństwie ex nihilo).

• Rozum miał za nieśmiertelny;

• Po trzecie, uważał świat za wieczny; jest wprawdzie stworzony, ale odwiecznie. To wszystko było zgodne z Arystotelesem.

Awerros - ostatnim wielkim filozofem Arabów ( nie wiem czy na wykładzie o nim było bo nie mam notatek i biore to z Tatarkiewicza)

• Był autorem słynnych komentarzy do Arystotelesa

• Uważał Arystotelesa za największego z ludzi, którym Opatrzność obdarzyła ludzkość: ponad Arystotelesa umysł ludzki wznieść się nie może dlatego tylko komentował jego pisma)

• Twierdził rozum jest jeden i bezosobowy. Posiadają go wszystkie dusze ludzkie, ale we wszystkich duszach jest jeden i ten sam. Jest nieśmiertelny. (nawiązywał do Awicenny)

• Religia głosi to samo, co filozofia, ale obrazowo. Nieliczni zdolni są pojąć prawdę filozoficzną, dla innych prawda jest dostępna tylko w religijnej postaci. Teksty religijne inaczej rozumieją filozofowie, a inaczej ludzie prości;

• Zupełna prawda była dla Awerroesa tylko jedna: filozoficzna.

29. Diaspora, dialektyka i mistycyzm w judaizmie.

30. Scholastyka - stosowana dla określenia średniowiecznej myśli która rozwinęła się w chrześcijańskim zachodzie. Główny kierunek filozofii chrześcijańskiej w okresie średniowiecza; próba zrozumienia, wyjaśnia i udowodnienia dogmatów wiary za pomocą filozofii starożytnej.

Anzelm

• Wykorzystywał rozum, aby lepiej zrozumieć boskie wcielenie w 3 postaciach, zmartwychwstanie i wolną wolę.

• Jedno z jego najbardziej znanych powiedzeń brzmiało „wierzę aby zrozumieć”.

• Anzelm przyjął filozofie św. Augustyna za źródło swoich dociekań

• Pojęcie istnienia czegoś daje pewność, że ta rzecz istnieje (dotyczy to istnienia boga;)

• Według Anzelma nie jest to jednak argument który pozwoli uwierzyć niewierzącym, a jedynie rozjaśnić wiarę tym którzy już wierzą

Tomasz z Akwinu

• Uważał, że świat przyrody to odzwierciedlenie prawa Bożego

• Bóg sprawuje kontrolę nad prawami natury poprzez swoje własne prawo

• Cała metafizyka zajmująca się tym skierowana jest ku poznaniu Boga

• Sądził, że rozum sam poprowadzi nas w kierunku poznania Boga jedynie poprzez kontemplację świata przyrody.

Abelard

• wprowadził metodę scholastyczną

• został potępiony przez kościół za swoje poglądy

• uważał że grzech jest kwestią złych intencji, a nie czynów, etyka to kwestia wolnego wyboru.

• Uznawał za dar darmo dany nie tylko łaskę, ale także wolną wolę.

• Niezgodnie z teologią katolicką ujmował grzech pierworodny rozumiejąc go nie jakuczestnictwo wszystkich ludzi w winie Adama i Ewy, ale jako uczestnictwo wyłącznie w karze, którą ponieśli

• Uważał, że wszyscy ci, którzy wierzą w Boga Jedynego i prowadzą moralne życie mogą dostąpić zbawienia.

• Twierdził, że słowa są jedynie nazwami , słowa wskazują na rzeczy czy też oznaczają rzeczy na które słowa wskazują .

31. Jan Duns Szkot i Wilhelm Ockham - dwaj brytyjscy Franciszkanie. Byli głównymi postaciami późnejszej fazy scholastyki. Starali się pogodzić chrześcijaństwo z umysłem.

Jan Duns Szkot (1266-1308)

Kontynuował tradycje dowodów na istnienie Boga z idei nieskończonej doskonałości. Dla Szkota ważną rzeczą było, aby argument nie był konstruowany jedynie jako wyrażenie językowe czy też definicja. Odrzucił związek między naturalnym rozumem a poznaniem boskości.

Zdaniem Dunsa jednostkowa tożsamość danej rzeczy zależy od jej materii i jest częścią jej formy. Wyróżniał coś co nazywał wspólną naturą rzeczy (jej quidditas-takość) oraz zasadę jednostkowienia. Stwierdzał, że ludzka cnota nie powinna być mierzona miarą mądrości, lecz wiarą boską.

Wilhelm Ockham (1300-1355)

Był realistą, radykalnym empirystą, nie uznawał uniwersaliów. Odrzucił ideologie i arystotelesowską koncepcję pierwszej przyczyny. Skupił uwagę na badaniu natury woli, zwłaszcza woli boskiej. Podkreślał przewagę znaczenia boskiej woli nad boskim intelektem i twierdził, że Bóg może uczynić wszystko niezależnie od tego, jak bardzo jest to niezwykłe.

32. Alchemicy
    

Alchemia - przednaukowa praktyka łącząca elementy zawarte obecnie w chemii, fizyce, sztuce, psychologii, medycynie i religii. Wspólnym celem alchemików było odkrycie metody   transmutacji ołowiu w złoto, lekarstwa na wszelkie choroby oraz eliksiru nieśmiertelności.

Wybrani alchemicy i ich dokonania:

• Bolos z Mendes(Demokryt)       badał on zagadnienia przemiany, czyli transmutacji jednych metali w inne

• Maria Prophetissa(zwana Żydowką)     wynalazła aparat destylacyjny

• Ge Hong       alchemik chiński, w Księdze Baopuzi opisywał przemiany alchemiczne, za pomocą których można było uzyskać środek zapewniający wieczną młodość i nieśmiertelność

• Dżabir Ibn Hajjan     alchemik arabski opisal własności chlorku amonu i sposoby otrzymywania bieli ołowiowej

• Ar-Razi     alchemik perski prowadzil badania nad zastosowaniem gipsu przy złamaniach

• Andreas Libau     w 1597r wydał książkę „Alchemia”, w której opisywał sposób otrzymywania kwasu solnego, chlorku cyny (IV) i siarczanu amonu. Jako pierwszy stworzył opis wody królewskiej.

• W Polsce największym alchemikiem był Michał Sędziwój     badał pisma lekarskie i alchemiczne

33. Reformacja - ruch religijno-polityczno-społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku, mający na celu odnowę chrześcijaństwa.

Marcin Luter, augustiański mnich, nie zgadzał się z ideą sprzedaży odpustów, gdyż według niego zbawienie możliwe było wyłącznie dzięki łasce boskiej, a nie działaniom instytucji kościelnych.

Efektem sprzeciwu Lutra było zawieszenie 31 października 1517 r., na drzwiach kościoła zamkowego w Wittenberdze 95 tez, w których Luter nie zaatakował samego odpustu, lecz wyjaśniał jego znaczenie oraz istotę pokuty.

Luter dostrzega dwa pojęcia : synonimy - kupczenie i nepotyzm.

• Przekonanie Lutra o tym, że jedynie wiara jest zasadniczym czynnikiem zbawienia prowadziło do odrzucenia katolickiej doktryny sakramentu, Luter odrzucił wszystkie sakramenty chociaż zasadami przyznawał pewne znaczenie spowiedzi.

• Nie zgadzał się z katolicką praktyką celibatu.

• Luter uważał że kościół katolicki stał się tak skorumpowany iż manipulował wątpliwościami i obawami wyznawców sprzedając przebaczenie pod postacią odpustów. (tezy wymierzone były przeciw tej praktyce).

• Jednym z przedmiotów zainteresowań filozoficznych Lutra było zagadnienie grzechu. Odwołując się do filozofii św. Augustyna Luter podkreślał grzeszność natury ludzkiej. Zdaniem Lutra człowiek jest w stanie rozdarcia od samych narodzin między rządzami ciała i dążeniami ducha. Zdaniem Lutra Chrystus przybrał postać ludzką aby przyjąć na siebie ludzką grzeszność a jego śmierć była karą za nagromadzone zło.

• Luter podkreślał ludzką wolną wolę i odrzucał średniowieczny pogląd jakby ludzkie zasługi miały cokolwiek wspólnego z Boskim przebaczeniem,” nie można sobie zarobić na zbawienie”

Chociaż Luter zaprzeczał jakoby dobre uczynki były konieczne lub wystarczające dla zapewnienia sobie zbawienia , oczekiwał jednak że chrześcijanie będą je czynili .

Kalwinizm -wywodzi się z reformacji  szwajcarskiej, której działaczem był m.in.  Huldrych Zwingli. Ostateczną postać nadał jej  Jan Kalwin. Dzieło Kalwina ,,Instytucje religii chrześcijańskiej'' poświęca wiele uwagi organizacji kościoła chrześcijańskiego. Kalwin poszedł jeszcze dalej niż Luter w przedstawianiu ludzkiej grzeszności. Teologia kalwińska inspirowała się poglądami św. Augustyna.

• zasada ciągłego reformowania się i ewoluowania doktryny kościelnej (wedle zasady Ecclesia reformata semper reformanda - Kościół reformowany stale reformujący się) - przez to pierwotny kalwinizm ze swoimi surowymi zasadami stał się jednym z bardziej liberalnych wyznań chrześcijańskich,

• dwa sakramenty - chrzest i eucharystia; (podczas sakramentu Komunii, zwanego Wieczerzą Pańską nie uznaje się transsubstancjacji, jest ona jedynie aktem symbolicznym obecności Chrystusa),

• zakaz umieszczania w kościele obrazów i rzeźb - w odróżnieniu od kościołów luterańskich w kalwinizmie nie stosuje się nawet krucyfiksów, czyli krzyży z figuralną postacią Chrystusa,

• kult Biblii, zwłaszcza Ewangelii,

• tradycja kościelna nie ma wpływu na doktryny kościelne,

• powszechne kapłaństwo wszystkich wiernych (księża pełnią funkcję kaznodziejów, ordynowanych z urzędu; brak rozbudowanej hierarchii),

• zbawienie jest ograniczone, tzn. Jezus umarł nie dla zbawienia wszystkich ludzi, lecz tylko tych wybranych przez Boga,

• niezależność od państwa (różnica np. z luteranizmem),

• odrzucenie wolnej woli człowieka (łaski Boga raz danej nie można stracić, ani z własnej woli odrzucić),

• akcentowanie wszechmocy Boga i nicości człowieka, „skażonego” przez grzech pierworodny,

• podkreślanie roli zbawienia przez wiarę dzięki Łasce Bożej („religia wiary”) w opozycji do innych wyznań, uznawanych przez kalwinizm za tzw. „religie uczynków”, (np. do katolicyzmu).

34. Kontrreformacja - nurt w Kościele katolickim, który był okresem odnowy zapoczątkowanym soborem trydenckim oraz zakończonym wraz z wojną trzydziestoletnią. Czasami jest on uznawany jako odpowiedź na reformację.

Głównym celem kontrreformacji było odzyskanie przez Kościół katolicki pozycji i wpływów, utraconych wskutek reformacji.

• kontrreformacja związana jest najsilniej z założonym w 1534 przez św. Ignacego Loyolę (1491-1556) zakonem jezuitów, którego celem była czynna walka z protestantyzmem i odzyskanie dla katolicyzmu utraconych terenów, a także działalność misyjna.

• W roku 1559 papież Paweł IV wprowadził indeks ksiąg zakazanych, których nie wolno było katolikom czytać pod karą ekskomuniki

• W XIII w. powołano inkwizycję.

Erazm z Rotterdamu - holenderski humanista, pobożnik, szczery reformator który spierał się z kościołem ale odmówił przyłączania się do reformacji. Erazm twierdził że pismo powinno być dostępne dla zwykłych ludzi . Był jednym z poważnych uczonych biblistów i jego rozważania otwarły wielu pokoleniom drogę do bardzo szczegółowego badania zawartości biblii.

Jeszcze przed wystąpieniem Lutra głosił poglądy zbliżone do reformacyjnych. Szydził ze średniowiecznej pobożności, ze średniowiecznych podręczników. Erazm będąc sam księdzem gwałtownie krytykował ignorancję kleru co dedykował Hetmanowi Janowi Tarnowskiemu. Pomimo odrzucenia doktryny Lutra i reformacji oraz poparcia dla podtrzymania jedności kościoła,

Erazm obwiniany był przez katolików o wysiadywanie jaja złożonego przez koguta(Lutra). Najbardziej trwałe dzieło Erazma zawiera kąśliwą choć przyjemną ironię która wyraża jego poczucie humoru oraz humanizm. Nosiło ono celnie dobrany tytuł „ Pochwała głupoty `'

Drugim wybitnym filozofem był jego przyjaciel Tomasz Morus który służył jako kanclerz na dworze Henryka VIII.

• Stworzył wizję państwa idealnego (utopia).

• Nie uznał legalności małżeństwa Henryka VIII i jego drugiej żony - Anny Boleyn oraz nie zgodził się uznać króla za głowę Kościoła w Anglii, za co został ścięty.

• Tomasz Morus podobnie jak Erazm był głęboko religijnym lecz wysoko niezależnym człowiekiem i myślicielem, który przekładał swoje osobiste przekonania i ich spójność, zarówno ponad świecie zobowiązania jak i ponad własne korzyści.

• Morus krytykował rozrzutność, arogancję i brutalność królów, brak dbałości o lud i 'psucie' pieniądza.

• Uważał, że źródłem ludzkich nieszczęść często bywa własność prywatna, która rodzi nierówność ekonomiczną

Morus wprowadza pojęcie UTOPIA, która jest grą słów oznaczającą zarówno miejsce nie istniejące, U-Topia, .Utopia była pogańskim społeczeństwem komunistycznym , rządzonym przez rozumnych władców. Morus wyraźnie przeciwstawił życie rozumne jawnemu egoizmowi, którego początku dopatrywał się pierwotnej skażonej naturze istot ludzkich. W kontekście Utopi zajmuje się taki poglądami jak aborcja, eutanazja, małżeństwo i rozwód.

35. Renesans, Bocon, Hobbes i Machiavelli.
    
    Renesans (XV/XVI w)
    We Włoszech, a w XVI wieku w innych częściach kontynentu, zmieniło się całkowicie myślenie człowieka, jego podejście do sztuki i tradycji filozoficznej i literackiej.
    

Odrodzenie to przede wszystkim epoka wielkich indywidualności. Każdy, kto czuł w sobie przypływ talentu, rozwijał go wszechstronnie. Człowiek nie był zorientowany na jedną dyscyplinę, bardzo często pełnił wiele funkcji:

• zawodowych,

• społecznych,

• politycznych,

• artystycznych.
  

Najlepszym przykładem mogą być Leonardo da Vinci i Michał Anioł, którzy interesowali się nauką, techniką, rozmaitymi dziedzinami sztuki i filozofią. Odrodzenie się człowieka w Renesansie polegało na odrzuceniu ideałów średniowiecznej ascezy, zanegowaniu scholastyki i średniowiecznego systemu gradualnego (hierarchii bytów od najniższych po uduchowione).
Nowa epoka podkreślała niezwykłą godność każdego człowieka, wartości życia ziemskiego.

Pojawił się druk, który zrewolucjonizował całą epokę, myślenie o świecie oraz przekaz informacji. Książki, które dotąd były prawie niedostępne i nieosiągalne ze względu na ich cenę, stały się dobrem powszechnym. Wydarzenie to wpłynęło na szybkość przekazu idei i myśli. Nie można również zapominać, iż Renesans jest czasem, w którym obficie korzystano z dorobku antycznego, w którym się do niego odwoływano i stawiano go za wzór.

Reformację(ruch religijny, kulturalny i społeczny) i humanizm(postawa intelektualna i moralna wyrażająca się zainteresowaniem sprawami człowieka, poszanowania jego godności i wolności.) uważa się za dwa najważniejsze prądy renesansowe.


Franciszek Bacon (1561 -1626), angielski filozof i mąż stanu, jedne z twórców nowożytnej koncepcji nauki. Swoje stanowisko opisał w „Nowym Organum”, które miało być nowoczesną odpowiedzią na Arystotelesa.

Mianem filozofii określał F. Bacon określał „mądrość ludzką”, rozumiejąc ją jako wiedzę eksperymentalną i użyteczną, która za pomocą wynalazków rozszerza panowanie człowieka nad przyrodą. Z kolei, aby zapanować nad przyrodą trzeba najpierw jej słuchać.

Thomas Hobbes ( 1588 - 1679r ) Poglądy Hobbesa wpisują się w tradycję angielskiego empiryzmu. Według filozofa istnieją dwa rodzaje wiedzy: o faktach i o konsekwencjach. Pierwszą zajmują się wszyscy ludzie, drugą - filozofowie. Do nich bowiem należy analiza przyczyn i wyników zmysłowych doświadczeń, dostępnych każdemu.


Ponadto dla filozofa bardzo ważną kwestią jest ustalenie istoty i zrozumienie natury języka. Hobbes wskazał na cztery zastosowania mowy ludzkiej:
1) zdobywanie umiejętności,
2) dzielenie się wiedzą
3) przekazywanie innym swojej woli i intencji - dzięki czemu można uzyskać pomoc od innych;
4) czerpanie przyjemności z mowy,

Człowiek, według angielskiego filozofa, tak jak inne żywe stworzenia, jest kierowany przez dwa rodzaje ruchu: witalny i wolny. Odpowiada to nieco arystotelesowskiemu schematowi duszy wegetatywnej i zmysłowej. Tym, co różni człowieka od zwierząt nie jest zaś inny umysł, ale inna wola - w świetle filozofii Hobbesa. Ludzie mają większą wolę niż zwierzęta. Te ostatnie są bardziej zależne od instynktów i działania natury, natomiast wola ludzi tylko w pewnych granicach podlega konieczności. Wola, która nie podlega żadnej konieczności, to wola nie należąca ani do ludzi, ani do zwierząt.


Niccolo Machiavelli (1469 -1527 r) prawnik, filozof, pisarz społeczny i polityczny, historyk i dyplomata florencki, jedna z postaci włoskiego odrodzenia

Mimo iż Machiavelli nie jest twórcą żadnego systemu polityczno-społecznego czy filozoficznego, to jego poglądy zwane są makiawelizmem. Uważał, że wszystkie drogi, które prowadzą do zrealizowania jakiegoś postanowienia, przedsięwzięcia, są tak samo dobre, nie rozgraniczał ich na dobre i na złe, uczciwe i nieuczciwe, moralne czy niemoralne. Osoba, która dąży do celu powinna być pozbawiona skrupułów i bezwzględna w realizacji swoich planów. Dlatego też władcy mogą stosować zarówno przemoc, obłudę, jak i podstęp, jeśli w ten sposób zrealizują z góry wyznaczone cele.

36. Aztekowie, Majowie, Inkowie, Toltekowie.

Państwo azteckie uformowało się jako trójprzymierze w pierwszej poł. XV w. i niebawem objęło państwa-miasta całej

Doliny Meksyku, a zwłaszcza bogate regiony rolnicze zapewniające bazę

ekonomiczną dynamicznie rozwijającemu się imperium. W kosmologii azteckiej dominowała wieloepokowa i katastroficzna wizja wszechświata. Według wierzeń Nahua i innych ludów

Mezoameryki istniały 4 światy - zwane słońcami ziemi, wiatru, ognia i wody -

kolejno niszczone przez dominujące w nich żywioły. Dualność świata to co namacalne widzialne i to co zmysłowe. Dwie różne części kosmosu:

• część męska ciepła przynosząca słońce utożsamiana z ojcami,

• żeńska zimna płodna, przynosząca deszcz i śmierć - utożsamiana z matka.

Człowiek posiada kilka dusz.

Majowie:

• strażnicy dnia - były osobowości mające wgląd w głębokie pokłady wiedzy o czasie i wzajemnych związkach we wszechświecie

• poziomy rzeczywistości : troista niepodzielna Wszech-jedność „ciało-duch-dusza „ oraz pojęcie czasu „przeszłość-teraźniejszość-przyszłość

• ich kalendarze mieściły w sobie wszystkie ważne zagadnienia od zjawisk atmosferycznych po ważne wydarzenia, najważniejszy kalendarz to święty kalendarz TZOLKIN

Inkowie:

• Władca „Inka” uznawany za Syna Słońca

• trzej bogowie Inti Syng boga słońca Wirakocza - Bóg stwórca i Illapa władca gromów potopów i trzęsień ziemi

Toltekowie: objęli władze nad majami. Jedno z najbardziej rozwiniętych ludów ( i nic więcej o nich nie wiem nie ma tego nawet w książce Tatarkiewicza)

• tzw. cztery umowy tolteków

1.BĄDŹ NIESKAZITELNY W SŁOWACH. Słowo jest siłą, słowo może cię wyzwolić lub zniewolić. Słowo musi prowadzić do prawdy i miłości

2.NIE BIERZ NIC DO SIEBIE. Musisz być odporny na słowa i działania innych wtedy pozbędziesz się cierpienia

3.NIE ZAKŁADAJ NIC Z GÓRY. Zadawaj pytania aby uniknąć nieporozumień

4.RÓB WSZYSTKO NAJLEPIEJ JAK POTRAFISZ.

38.Michel de Montaigne (1533 - 1592) -Polityk i prawnik, filozof z zamiłowania, autor „Prób”. Był humanistą-psychologiem, interesował się człowiekiem jako takim zajmował się tym, co wiadome i bezsporne. Unikał formułowania teorii, gdyż uważał naturę za zbyt trudną i złożoną do uogólnienia. Wielokrotnie próbowano przypisać Montaigne'a do jakiegoś systemu filozoficznego: głównie do stoicyzmu, epikureizmu, a zwłaszcza do sceptycyzmu.    Poglądy Montaigne'a są oparte na obserwacji i zdrowym rozsądku.

• sceptycyzm

o              w życiu jest i dobro i zło - w zależności, na co teraz zrobimy miejsce

o              zadaniem filozofii jest uczenie znajdowania miejsca na dobro w naszym życiu

o              filozofia musi być niezależna od własnych namiętności, od innych i od śmierci

• naturalizm

o              humanizm naturalistyczny - zainteresowanie człowiekiem jako częścią przyrody

o              powrót do natury i naturalnych przyjemności

o              wyzwolenie od przyjemności wtórnych, które zawsze niosą za sobą cierpienie

• racjonalizm

o              każdy człowiek jest inny

o              ważna jest tylko rzeczywistość

• relatywizm - prawa i prawdy są rzeczą zwyczajów

Montaigne może być uważany za pierwszego filozofa nowożytnego ze względu na to że w swoich poglądach i teoriach łączył on koncepcje racjonalistyczne, naturalistyczne, sceptyczne oraz relatywizm.   A zarazem objawił się w nim duch klasyczny, starożytny. Montaigne był, jak powiedziano, ducha tego „wielkim zbiornikiem w nowych czasach". ? O.o

39.Rene Descartes ( Kartezjusz) i jego poglądy -   francuski filozof, matematyk i fizyk ,jeden z najwybitniejszych uczonych XVII wieku, uważany za prekursora nowożytnej kultury umysłowej.  

• Mimo że Kartezjusz żył w epoce baroku, jego filozofia jest przejściem od scholastyki do oświecenia.

• Tak jak scholastycy, stawia on sobie za zadanie ustalenie systemu i związku dla zasadniczych prawd nauki i religii.

• jedynie matematykę uznaje za naukę, matematyzuje naturę i uznaje jedynie rozumowe myślenie za źródło poznania.

• typowa wówczas pogarda dla historii, tym samym dla ustalonych przez nią, także w dziedzinie filozofii, pojęć

• Połączenie przez Kartezjusza matematyczno-fizycznego światopoglądu z teologią,, odnajdujemy u Spinozy, Leibniza i Wolffa, a nawet u Kanta.

• Jest autorem wielu twierdzeń w tym "cogito ergo sum” („myślę, więc jestem”). Ponieważ wszystkie twierdzenia o mojej osobie mogę odrzucić, a nie mogę odrzucić tylko myślenia,

• Niezaprzeczalny fakt istnienia myśli stał się jego punktem wyjścia   do dalszych rozmyślań.

40)Spinoza, Leibniz, Pascal i Newton

Benedykt Spinoza (w oryginale Baruch de Spinoza, ur. 24 listopada 1632 w Amsterdamie, zm. 21 lutego 1677 w Hadze) - filozof niderlandzki

Filozofia Spinozy była odpowiedzią na pytania o zależność filozofii Kartezjusza i Boga Hebrajczyków. Opierała się na monizmie, czyli idei, że istnieje tylko jedna substancja - nieskończony Bóg, który jest tożsamy z Naturą. Filozofia ta zawarta jest w panteistycznej sentencji Deus sive Natura, tzn. Bóg, czyli Natura. Można tę zasadę interpretować dwojako:

1) Spinoza jako ukryty ateista; ponieważ Bóg ukryty byłby za prawami uporządkowanego systemu świata natury;

2) Spinoza jako człowiek głęboko religijny; ponieważ uważa, że jeśli naukowcy mówią o Naturze, to w rzeczywistości opisują Boga.

Bóg Spinozy

Definicja Boga według Spinozy pochodziła z myśli Kartezjańskiej. Bóg to substancja, czyli to, co do istnienia nie potrzebuje niczego oprócz siebie samego. Spinoza nie wyodrębniał myśli i rozciągłości (tj. Kartezjańskich: umysłu i materii) jako substancji, ale opisał je na zasadzie atrybutów Boga - jedynej substancji. Człowiek i inne istoty są w świetle nauk Spinozy kombinacjami atrybutów Boga, konkretnymi konfiguracjami myśli i rozciągłości. Gdyby natomiast były substancjami, ograniczałyby Boga, co jest według Spinozy niemożliwe.

Dowód Spinozy na to, że tylko Bóg jest substancją, jest bardzo prosty. Substancja istnieje tylko dzięki samej sobie, nie ma więc przyczyny w innej substancji. Człowiek ma przyczynę w innej substancji, jego narodzenie jest zależne od Boga. Tylko Bóg nie ma przyczyny, bo On jest przyczyną wszystkiego, jest najdoskonalszy i najpierwszy. Zatem Bóg istnieje i jest jedyną substancją. Wszystko inne pochodzi od Niego i jest atrybutem tej substancji.

Gottfried Wilhelm Leibniz, znany także pod nazwiskiem Leibnitz (ur. 1 lipca 1646 w Lipsku, zm. 14 listopada 1716 w Hanowerze) - niemiecki polihistor: filozof, matematyk, prawnik, inżynier-mechanik, fizyk, historyk i dyplomata

Poglądy Leibniza są do dziś kwestią sporną. Zajmował się filozofią, etyką, logiką, matematyką i teologią. Jego system należy do filozofii racjonalistycznych. Leibniz jest autorem pomysłu na stworzenie uniwersalnego języka myśli ludzkich. Chciał opracować taki język, w którym zawarłyby się wszystkie prawdy świata, i który odzwierciedlałby strukturę świata. W rozbieżnościach między znaczeniami słów w różnych językach Leibniz widział przyczynę wszystkich istotnych konfliktów - religijnych i naukowych.

Bóg Leibniza

W kwestiach dotyczących Boga Leibniz zdaje się wracać do koncepcji św. Tomasza z Akwinu, a nie czerpie z Kartezjusza. Kartezjusz uważał, że Bogiem rządzi tylko jego własna wola. Leibniz wysuwa tezę, że wola Boża i tak jest uzależniona od logiki, więc Bogiem rządzi jego umysł.

Bóg czyni dobro nie tylko możliwe, ale czyni to, co jest najlepsze. Najlepszy z możliwych światów to taki, w którym dobro przeważa nad złem. Zło nie jest już w świetle pojęć Leibniza argumentem przeciw Bogu. Wynika to z twierdzenia, ze wolna wola wyboru między dobrem a złem jest lepsza niż jej brak. Poza tym Bóg wie, co jest najlepsze dla świata i człowieka.

Ten optymizm Leibniza zostanie ostro skrytykowany w dziele Woltera Kandyd. Jeden z bohaterów utworu, Pangloss będzie wciąż odpowiadał sentencją: Wszystko jest najlepiej na tym najlepszym z możliwych światów.

Człowiek u Leibniza

Człowiek jest podmiotem, który sam siebie determinuje. Jedyne, czego nie może on zrobić, to przekroczyć ram swojej historii, która jest mu dana przez odgórną harmonię. Wolność człowieka polega na tym, że jest on wybrany przez Boga w momencie stworzenia. Leibniz twierdzi, że Bóg ma do wyboru nieskończoną ilość „wersji” danej osoby, np. Juliusza Cezara. Ale akurat wybrał tego Cezara, który w swojej historii przekroczy Rubikon. Działanie więc autentycznego Juliusza nie było niczym skrępowane.

Blaise Pascal, pol. Błażej Pascal (ur. 19 czerwca 1623 w Clermont-Ferrand, zm. 19 sierpnia 1662 w Paryżu) - francuski matematyk, fizyk i filozof religii

Pascal przeświadczony był o tym, iż proces poznania może odbywać się bez udziału rozumu. Aby poznać, co jest nadnaturalne wystarczy serce i wiara. W porządku serca dostrzega inne cechy niż w porządku rozumu. Postawa zwątpienia poznawczego Pascala spowodowała, iż skierował się w stronę mistycyzmu i fideizmu. Aby udowodnić, że Bóg istnieje posłużył się sądami racjonalnymi, które znamy jako "zakład Pascala".

W jego przekonaniu wiara w Boga niesie ze sobą małe starty, albowiem tylko jedno - życie na ziemi. Kiedy jednak nasze przewidywania okażą się prawdziwe można wszystko zyskać, łącznie ze szczęściem i życiem wiecznym. Wynika więc z tego, że człowiek powinien żyć w taki sposób, jakby Bóg istniał naprawdę, a takie zachowanie jest bardziej rentowne niż życie bez Boga.

Pascala nie można uznać za autora nowej myśli filozoficznej. Jego rozważania zebrane w "Myślach" (wyd.1670 r. , wyd. polskie-1921 r. ) stanowią obraz wewnętrznych rozterek prowadzących kolejno przez sceptycyzm, racjonalizm, aż po mistycyzm. Poglądy tego francuskiego filozofa zainspirowały egzystencjalistów XIX i XX wieku, którzy nie przywiązują wagi do ludzkiego bytu. Swoją uwagę koncentrowali na egzystencji człowieka i za Pascalem dostrzegali i tragiczne położenie człowieka, i jego bezradność w zetknięciu z nieskończonością.

Sir Isaac Newton (ur. 25 grudnia 1642 r., zm. 20 marca 1727 r. , wg używanego wtedy kalendarza juliańskiego; lub ur. 4 stycznia 1643 r., zm. 31 marca 1727 r. wg kalendarza gregoriańskiego) był angielskim fizykiem, matematykiem, astronomem, filozofem, historykiem, badaczem Biblii i alchemikiem.

W swoim słynnym dziele Philosophiae Naturalis Principia Mathematica przedstawił prawo powszechnego ciążenia, a także prawa ruchu leżące u podstaw mechaniki klasycznej. Niezależnie od Gottfrieda Leibniza przyczynił się do rozwoju rachunku różniczkowego i całkowego.

Jako pierwszy wykazał, że te same prawa rządzą ruchem ciał na Ziemi jak i ruchem ciał niebieskich. Jego dociekania doprowadziły do rewolucji naukowej i przyjęcia teorii heliocentryzmu. Podał matematyczne uzasadnienie dla praw Keplera i rozszerzył je udowadniając, że orbity (w większości komet) są nie tylko eliptyczne, ale mogą być też hiperboliczne i paraboliczne. Głosił, że światło ma naturę korpuskularną, czyli że składa się z cząstek.

Był pierwszym, który zdał sobie sprawę, że widmo barw obserwowane podczas padania białego światła na pryzmat jest cechą padającego światła, a nie pryzmatu, jak głosił 400 lat wcześniej Roger Bacon.

Rozwinął Prawo stygnięcia. Sformułował twierdzenie o dwumianie i zasady zachowania pędu oraz momentu pędu. Zajmował się też pomiarami prędkości dźwięku w powietrzu i ogłosił teorię pochodzenia gwiazd. Był twórcą rachunku wariacyjnego. Jako pierwszy opisał matematycznie zjawisko pływów morskich.

41)Oświecenie, kolonializm i zmierzch Orientu

Oświecenie

Myśl oświeceniową cechuje przede wszystkim krytyczne podejście do dotychczasowego sposobu argumentacji i stawiania problemów. Krytycyzm ten dotyczy głównie tradycyjnych instytucji społecznych i politycznych oraz uznawanych autorytetów. Oświecenie próbuje usunąć dotychczasowe dogmaty, stworzyć nowy pogląd na świat i nowy ustrój społeczno-państwowy.

Podstawową kategorią XVIII-wiecznej myśli, a także główną wartością i słowem-kluczem jest wówczas rozum pojmowany jako właściwa człowiekowi, uniwersalna zdolność odróżniania prawdy od fałszu w indywidualnym akcie poznawczym. Pragnienie, aby człowiek we własnym umyśle znalazł oparcie, pojawiło się już w filozofii Kartezjusza, który stwierdził: „Cogito, ergo sum” (Myślę, więc jestem). Poznanie świata opiera się - według Kartezjusza - właśnie na rozumie.

Myśliciele oświeceniowi przeciwstawiali rozum tradycyjnym nawykom, emocjonalnym odruchom, a przede wszystkim irracjonalnej wierze, objawieniu i w ogóle wszelkim autorytetom. Takie postrzeganie istoty i funkcji rozumu legło u podstaw racjonalizmu oświeceniowego, głównego nurtu myślowego XVIII stulecia

Oświeceniowa filozofia, która przenikała pasja poznania i zrozumienia rzeczywistości, przypisywała w tej mierze ogromną rolę nie tylko rozumowi, ale także zmysłom i doświadczeniu. Empiryzm wychodził z założenia, iż człowiek nie ma żadnej wiedzy wrodzonej i dopiero stopniowo ją zdobywa poprze kolejne doświadczenia. Z kolei sensualizm głosił, że wiedza ludzka powstaje na podstawie wrażeń, które zmysły dostarczają umysłowi.

Orient

Orientalizm, przejawiająca się w literaturze i sztuce (jako forma egzotyzmu) fascynacja życiem i kulturą narodów Bliskiego i Dalekiego Wschodu (zwłaszcza arabską, perską, chińską, hinduską i japońską).

Orientalizm pojawił się już w starożytności, rozwinął szczególnie w średniowieczu i w okresie baroku. W XVIII w. stosowany chętnie jako pretekst do rozważań filozoficznych, np. w Listach perskich Monteskiusza. W tymże stuleciu powstały naukowe studia orientalistyczne i przyswojono literaturom europejskim wiele arcydzieł literatury Wschodu, co wpłynęło na orientalizm w twórczości romantyków, poszukujących w nim tzw. kolorytu lokalnego, np. w dziełach J.W. Goethego , A. Mickiewicza, J. Słowackiego. Modę na orientalizm wskrzesił modernizm, a wielu pisarzy Młodej Polski szukało w nim literackich i filozoficznych inspiracji

42. Empiryzm- był zasadniczym stanowiskiem filozoficznych Oświecenia. Zaczął się i rozwinął w Anglii. Podstawy jego stworzył jeszcze w końcu XVII w. Locke. Głosi, że źródłem poznania jest doświadczenie: Filozofii Lockea zwykło się dawać tę samą nazwę, co filozofii Bacona: nazwę "empiryzmu". Obie w tym samym stopniu wiążą wiedzę z doświadczeniem, z faktami, obie można sformułować w tych słowach: nie ma wiedzy bez doświadczenia. Empiryzm jest w filozofii przeciwieństwem racjonalizmu.

Bacon twierdził, że nie ma wiedzy prawdziwej bez doświadczenia, że bez oparcia się o fakty musimy popaść w błąd, że więc powinniśmy się trzymać doświadczenia. Ważne były dla niego fakty obiektywne „to ciało jest ciepłe”

Locke natomiast twierdził, że wszelka wiedza, wyobrażenia, sądy, błędne tak samo jak prawdziwe, wytwarzają się na drodze doświadczenia. Bacon mówił o tym, jak należy kierować umysłem. Locke zaś o tym, jak umysł nasz się rozwijał zanim jeszcze mogliśmy nim kierować.

David Hume (1711-1766)-1z największych entuzjastów oświecenia, uważał, że rozum wykroczył poza swoje możliwości. Sądził, że istnieje wiele rzeczy, których rozum nie może czynić:

pewność, której nie może zapewnić

dowody, których nie może przedstawić

Hum był empirystą, bo:

• powtarzał, że cała wiedza pochodzi z doświadczenia

• uznawał dualizm ciała i umysłu, więc różnice między doświadczeniem, a światem, do którego ono się odnosi

• uznawał rozdział pomiędzy dwoma możliwymi do przyjęcia sposobami argumentacji- a. Oparte na faktach

b. te, o dedukcyjnym charakterze

Hum potępiał argumenty opowiadające się za religią, bo nie należały one do żadnego z tych rodzajów argumentacji. Uważał, że najbardziej podstawowe przekonania, na których opiera się nasza wiedza nie mogą być potwierdzone przez rozum. Podobnie obejmuje sferę moralności, swym sceptycznym okiem. Rozum nie może nas usprawiedliwiać lub pobudzać do działania, a mogą to sprawić nasze emocje.

Hume ze swoich badań wyciągnął wnioski. Uznał, że w życiu postępujemy wbrew rozumowi (rozumowaniu), za to zgodnie ze zdrowym rozsądkiem. To nie rozum nami kieruje, a uczucia, namiętności i przyzwyczajenia. Sam Hume stwierdził, że na szczęście natura tak mądrze wszystko urządziła, że uwalnia nas od tych rozumowych komplikacji.

Hume stworzył teorię współczucia (współodczuwania) i sprawiedliwości, które wywarło wpływ na Smith'a. Hume bronił współczucia jako uniwersalnego uczucia, które jest na tyle potężne, by pokonać interes własny . Uważa współczucie za rodzaj dobrej woli, uczucie wobec współobywatela i zainteresowanie jego dobrobytem, czyli empatii.

Według Huma współczucie jest zbyt często atakowane i pokonywane przez samolubności i dlatego konieczne jest poczucie sprawiedliwości. Uważa je za cnotę sztuczną, która została stworzona przez nasz rozum dla naszego wspólnego dobra. Jest to „schemat” przynoszący wzajemne korzyści na tyle pożytecznych, że staje się nierozerwalnie związany z uczuciami moralnymi,

John Locke (1632-1704)- angielski filozof, twórca klasycznej postaci empiryzmu; uważał, że:

powinniśmy zaufać doświadczeniu,

naszej umiejętności uczenia się,

poznawania świata za pomocą zmysłów

Razem z Lockiem rozpoczyna się tradycja brytyjskiego empiryzmu, pozbywającego się balastu (BALAST- zbędny ciężar psychiczny lub fizyczny), podejrzeń wobec zmysłów, które utrzymywały się na Zachodzie od czasów przed Platonem. Locke twierdził, że cała wiedza pochodzi od zmysłów. Twierdzili tak również:

irlandzki biskup George Barkeley

szkocki filozof David Hume

Locke uważał, że to kwestia zdrowego rozsądku będącego przeciwieństwem scholastycznej (scholastyka- tym mianem oznaczano nadmiernie spekulatywną filozofię zajmującą się wydumanymi problemami) niejasności i złożonych modeli racjonalizmu.

Zgadzał się jednak z główną metaforą kartezjańską podziału na umysł i ciało- „wiedza wiąże się głównie z badaniem umysłu. Dokonujemy badania lub introspekcji naszych idei. W ten sposób wnioskujemy jaki jest świat”. W przeciwieństwie do racjonalistów (którzy wierzyli w potęgę umysłu), Locke stworzył tabulę rasę (czysta, niezapisana karta; gdy się rodzimy nasz umysł jest czysty, wolny od jakichkolwiek doświadczeń; zapełniamy ją, żyjąc i doświadczając nowych rzeczy).

Locke w swym empiryzmie przystał na 2 kompromisy:

• przyznawał słuszność metafizykom, którzy atakowali, przyjmując koncepcje iż konieczne jest rozpatrywanie rzeczy samych w sobie poza doświadczeniem. Tym samym Locke zgadzał się z arystotelesowskim pojęciem substancji.

• kompromis jaki Lock poczynił w swoim empiryzmie, było rozróżnienie między dwoma rodzajami własności czy też jakości

1. na te które postrzegamy jako przyrodzone samemu przedmiotowi (kształt, masa)

2. na te, które postrzegamy w sobie (skutki oddziaływania przedmiotu na nas)

Celem Locka stało się stworzenie systemu pojęć, których klarowność dorównywałaby systemowi Kartezjusza, ale bardziej zgodnego ze zdroworozsądkowym podejściem do rzeczywistości

43. ADAM SMITH

ekonomia, uczucia moralne, etyka

EKONOMIA:

Smith znany jako ojciec wolnej przedsiębiorczości

Opublikował biblię kapitalizmu „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodu”

Biblia kapitalizmu stała się początkiem nowoczesnej ekonomii

Określił znaczenie „bogactwa narodu” jako dobrobytu narodu, jako całości, dobrobytu obywateli, gdzie kluczem do tej nowej magii rynku był konsument

Zasada „laissen faire”, czyli „zostawcie nas w spokoju, pozwólcie działać!”- oznacza, że korporacje cechowe nie będą już monopolizowały przemysłu, przedsiębiorczość będzie odtąd wolna

UCZUCIA MORALNE:

Interesował się delikatnymi uczuciami ludzkimi, motywacjami, które oddziałują na ludzi i sprawiają, że mogą oni żyć razem w społeczeństwie;

ETYKA:

Dzielił głębokie przekonania o znaczeniu etyki i natury ludzkiej, z Humem

Przyjął arystotelowską koncepcję mówiącą, że zasadniczą kwestią etyki jest rozwój charakteru i kultywowanie tych społecznych uczuć, które pozwolą na harmonijne życie we wspólnocie

Współczucie jest atakowane i pokonywane przez samolubność

Poczucie sprawiedliwości to powstrzymywanie się od wyrządzania krzywdy bliźniemu;

45. Voltaire, Rousseau- rewolucja

Wolter, Francois- Marie Arouet (1694-1778)- Lata 1726-1729 spędził w Anglii, z której wrócił innym człowiekiem: filozofem i bojownikiem Oświecenia. Podziwiał angielską filozofię oraz filozofię Locke'a. Wolter popierał (podobnie jak Locke) walkę z dogmatyzmem oraz uznanie wolności człowieka.

Zwalczał feudalizm i monarchię despotyczną, był zwolennikiem empiryzmu.  30 marca  1778  przyjechał triumfalnie do Paryża, gdzie tłumy wielbicieli witały go z takim entuzjazmem, że niektórzy historycy uznali to później za prawdziwy początek  rewolucji francuskiej. Kierował ruchem liberalnym całej Europy. Filozofem nie był; był raczej publicystą o filozoficznych zainteresowaniach, toteż cechował go pewien uproszczony sposób filozofowania, przystępny i powierzchowny. Jego celem była walka z ciemnotą i krzywdą. Najogólniejsze hasła Oświecenia znalazły w poglądach Woltera: rozum (hasło skierowane przeciw objawieniu), przyroda (przeciw czynnikom nadprzyrodzonym), ludzkość (najwyższy cel etyczny)

Poglądy:

1. Racjonalizm- filozofia oświecenia, której Wolter był typowym przedstawicielem, zakłada, że rozum jest miarą prawdy. Rozum zaś uważała za uformowany, jak wszystkie władze umysłu, na drodze doświadczenia. Empiryczny pogląd na pochodzenie rozumu wraz z racjonalistycznym doń zaufaniem stanowiły istotną cechę tej filozofii.

2. Naturalizm- zaprzeczano istnieniu świata nadprzyrodzonego. Zwalczanie dualistycznej koncepcji świata, człowieka i życia. Walka z Chrześcijaństwem. Wolter był deistą, przeciwnikiem religii ale uważał że istnienie Boga można dowieść.

3. Etyka sprawiedliwości i ulgi w cierpieniu- celem działania ludzkiego jest naprawienie istniejącego zła, zmniejszenie cierpienia i sprawiedliwe życie.

Jean-Jacques Rousseau (1712- 1778)-   genewski  pisarz  tworzący w języku francuskim,  filozof  i  pedagog, autor koncepcji swobodnego wychowania. Uważany za ojca rewolucji francuskiej, ten urodzony w  Genewie filozof, jest jedną z  najważniejszych postaci Oświecenia. Był przeciwnikiem filozofii panującej w jego epoce: racjonalistycznej, materialistycznej, sensualistycznej. Rousseau wyzwolił siły i idee, których Oświecenie nie dopuszczało do głosu. Obroną praw natury przygotował Romantyzm. Zapoczątkował wielką nowożytną reformę wychowania.

Poglądy:

1. Potępienie cywilizacji- nauka, sztuka i w ogóle cywilizacja są pozbawione wartości. Cywilizacja jest niedorzecznością, skoro nie czyni ludzi lepszymi, zwłaszcza że również nie czyni ich szczęśliwszymi.\

2. Uwielbienie natury (stanu pierwotnego)- następstwo potępienia cywilizacji. Jeśli zło pochodzi z cywilizacji, to dobro możemy znaleźć jedynie w naturze.

3. Potępienie ustroju społecznego- nie jest on dziełem natury, lecz wytworem sztucznym, a zatem złym. Wywarza on nierówność społeczną miedzy ludźmi. Walki wywołały pragnienie pokoju i dla pokoju zawarta została umowa, sankcjonująca stan posiadania każdego.

4. Wroga postawa wobec intelektualizmu- zdolności człowieka są nie w rozumie, lecz w uczuciu. Należy się nim kierować we wszelkich okolicznościach. Sumienie, nie rozum, uczy co słuszne i dobre.

5. Poglądy pedagogiczne i społeczne- wychowanie powinno być naturalne: powinno więc tylko rozwijać to, co leży w psychice ludzkiej. Natura każdego jest indywidualna, bez schematu. Ideał Rousseau miał zbliżyć społeczeństwo do natury. Dążył do państwa równości i wolności.

Znaczenie Rousseau dla filozofii:

1. odnowienie stanowiska moralistycznego, ponad wszelkie inne dobra

2. postawienie zagadnienia wartości cywilizacji

3. wezwanie do naturalności

4. uznanie praw uczuć

Społecznym ideom Rousseau sądzone było rychłe urzeczywistnienie: w rewolucji francuskiej. Utopijnymi teoriami podkopał szacunek dla istniejącego porządku rzeczy i przez to rozpętał siły przewrotowe. Paradoksem dziejów było, że Rousseau wielki wróg cywilizacji przyczynił się bezpośrednio do ogromnego jej rozpowszechnienia, jakie było wynikiem rewolucji.

46) Immanuel Kant - (1724-1804), filozof niemiecki. Pytaniem podstawowym w zakresie teorii

poznania, jakie postawił Kant, brzmiało: czy poznanie jest możliwe "a prio-ri"- niezależne od

doświadczenia, o charakterze analitycznym. Odpowiadając na powyższe pytanie twierdząco

wyodrębnił trzy gatunki sądów a priori:

• matematyczne

• czysto przyrodoznawcze

• metafizyczne (np. świat musi mieć swój pierwszy początek)

Drugą kategorią sądów wyodrębnioną przez Kanta w teorii poznania były sądy empiryczne, czyli

zależne od doświadczenia, nazwane sądami "a posteriori". Krytycyzm poznawczy Kanta uznawał

jedynie poznawalność zjawiskowej strony rzeczywistości, co stanowiło pewną formę agnostycyzmu

dotyczącego "rzeczy samych w sobie".

47) Filozofia moralna Kanta i trzecia krytyka
Według Immanuela Kanta człowiek jest wolny, kiedy impulsem do jego działania jest obiektywny rozum - motywy osobiste nie powinny wpływać na działanie umysłu. Wolny człowiek odrzuca wszystkie niskie motywy, instynkty i pragnienia; zamiast nich odwołuje się do motywów racjonalnych. Działaj tak, jak gdyby zasada twojego działania miała się stać z twojej woli powszechnym „prawem natury". Wartość człowieka mierzy Kant nie stopniem rozwoju sfery intelektualnej, lecz kierunkiem, w którym zmierza jego wola. Filozof ten uczynił z człowieka centrum wyznaczające świat poznawalny.

• Imperatyw

(z łacińskiego imperativus - rozkazujący), norma moralna, nakaz, reguła. Pojęcie wywodzi się z koncepcji etycznej I. Kanta. Odróżniał on imperatyw hipotetyczny od imperatywu kategorycznego. O ile imperatyw hipotetyczny nakazuje podjąć określone działania, aby osiągnąć pożądany cel, o tyle imperatyw kategoryczny mówi, jak należy postępować, aby czyn był moralnie słuszny.

Imperatyw kategoryczny, będący bezwarunkowym nakazem moralnym, Kant ujął w następujący sposób: “Postępuj wedle takiej tylko zasady, co do której mógłbyś chcieć, aby stała się ona prawem powszechnym”.

• Imperatyw kategoryczny

naczelna zasada w etyce I. Kanta, która stanowi czysto formalne prawo działania, wyrażone w trzech nakazach:

1) " postępuj zawsze tak, abyś mógł chcieć, by zasada twego postępowania była prawem powszechnym".

2) "postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani innym jednostkom nie służyła za środek, lecz zawsze była celem".

3) "postępuj tak, abyś swoją wolę mógł uważać za źródło prawa powszechnego".

Takie postępowanie, wg Kanta, jest podstawą i równocześnie gwarancją wolności i autonomii.

• etyka autonomiczna, co oznacza, iż uzasadnienia słuszności czynów człowiek powinien poszukiwać w sobie samym.

• Według Kanta czynnikiem kształtującym działania moralne jest rozum, który jest taki sam u każdego człowieka.

Trzecia krytyka I. Kanta - Krytyka władzy sądzenia (1791r.) Obejmuje estetykę i filozofię świata ograniczonego.

50 Artur Schopenhauer (1788 - 1860), gdańszczanin z urodzenia, był synem kupca i literatki.

Młodość miał urozmaiconą: studiował w różnych uniwersytetach, to mieszkał w Weimarze, w  pobliżu Goethego, to podróżował po Włoszech.

• Głosił pogardę dla życia i ludzi (nie szukał poklasku)

• Fenomentalizm: Świat jest moim wyobrażeniem wszystkie zjawiska uznawał za złudę

• metafizyka WOLUNTARYSTYCZNA. Nigdy nie wyjdziemy poza wyobrażenia ale biorąc pod uwagę ze nie jesteśmy tylko podmiotami poznającymi ale tez podmiotami do poznania sami jesteśmy rzeczami co prowadzi nas to samopoznania. Samowiedza poucza nas ze jesteśmy wolą czyli to co zewnętrzne to wyobrażenie to co wewnętrzne to wola.

• Życie to męka człowiek może osiągnąć szczęście tylko przez wyzbycie się pożądań potrzeb i poprzez współczucie( widząc cierpienie innych i współczując im odrywamy się od własnego cierpienia

51) SØREN KIERKEGAARD (1813-1855) filozof i teolog duński. Wprowadził do filozofii pojęcie egzystencjalizmu, był prekursorem egzystencjalizmu, a nie jego twórcą.

Egzystencjalizm jest kierunkiem filozofii XX wieku, którego przedmiotem badań są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie "lęku i beznadziei istnienia".

Kierkegaard uważał, że najgłębszej rzeczywistości nie można zdefiniować. Jego filozofia była zwrócona przeciw heglizmowi. Rozważa on szereg podstawowych zagadnień filozoficznych z teorii bytu i teorii poznania. Zwolennik subiektywizmu - stał na stanowisku, że refleksja filozoficzna nie może operować abstrakcyjnymi pojęciami ogólnymi, ale winna brać za podstawę konkretne, jednostkowe doświadczenie ludzkie.

Wyróżnił 3 stadia w rozwoju człowieka:

1) estetyczne, w którym dominują subiektywne, egoistyczne dążenia jednostki,

2) etyczne, w którym jednostka poddaje się normom ogólnym,

3) religijne, kiedy następuje powrót do subiektywności, oznaczającej samotniczą egzystencję w obliczu milczącego Boga.

Bardzo ważnym określeniem w filozofii Kierkegaarda i jednocześnie słowem-kluczem stała się rozpacz. To właśnie ona jest według niego początkiem filozofii, a nie zdziwienie, jak twierdzili Grecy. Rozpacz to utrata własnego „ja”. Jest to „choroba na śmierć”, nie prowadzi do śmierci biologicznej, ale śmierci duchowej. Zabija jaźń. Rozpacz powstaje w wyniku dominacji jednego z elementów naszej syntezy nad swoim przeciwieństwem. Pierwiastka ziemskiego nad boskim lub odwrotnie.

Kierkegaard tłumaczy chrześcijańskie pojęcie grzechu porównując je z sokratejskim. U Sokratesa zły uczynek to niewiedza. Ludzie grzeszą, ponieważ nie wiedzą, co jest słuszne. Kierkegaard twierdzi jednak, że pojęcie grzechu zostało przekazane nam przez Boga i właśnie dzięki objawieniu wiemy, czym jest zło.

Ludwig Andreas Feuerbach (1804 -1872) niemiecki filozof, był uczniem Hegla. Odrzucił heglizm przyjmując w metafizyce poglądy materialistyczne. Podkreślał materialność człowieka (Człowiek jest tym, co je) i na tej podstawie zbudował naturalistyczną etykę i teorię religii.

Zwalczał idee nieśmiertelności i nadprzyrodzoności. Religia - jego zdaniem - była tworem ludzkim: to człowiek stworzył Boga na swoje podobieństwo - nie odwrotnie. Religia jest jednak wieczna, gdyż zaspokaja odwieczne potrzeby człowieka. Jest ona także pewną formą jego wiedzy o samym sobie, o istocie człowieczeństwa. Jeżeli Bóg został stworzony na obraz człowieka to człowiek - poznając Boga w jego formach - poznaje samego siebie. Poznanie rzeczy może - zdaniem Feuerbacha - następować tylko przez zmysły (sensualizm), a poznanie innego człowieka - także poprzez "poszukiwanie prawdy w dialogu".

W teorii poznania od racjonalizmu nawrócił nie tylko do empiryzmu ale do sensualizmu. W teorii bytu od idealizmu przeszedł do naturalizmu. `'Poza przyrodą i człowiekiem nie ma nic''. Naturalistyczne założenia ujawniły się w jego etyce. Skoro nie ma nic poza przyrodą, to nie ma nic ponad nią. Nie ma wyższego od niej dobra. Zwalczał idee wieczności i nieśmiertelności, sądził ze zaczynamy żyć prawdziwym życiem gdy zdamy sobie sprawę że śmierć jest rzeczywistością.

Karol Marks (1818-1883) - niemiecki filozof, twórca tzw. socjalizmu naukowego - doktryny wyjaśniającej i uzasadniającej konieczność obalenia kapitalizmu w drodze rewolucyjnej walki.

Według Marksa świat jest materialny i rozwija się zgodnie z obiektywnymi prawami materii, stąd jest poznawalny - podstawą naszej wiedzy jest praktyka. Głosił, że każde zjawisko ma w przyrodzie materialne powiązania z innymi (zasada jedności świata), składa się to na jedną całość pozostającą w nieustannym ruchu (dialektyka). Oznacza to, że świat nie tylko jest w stałym rozwoju, ale także przechodzi od form niższych do coraz bardziej doskonałych.

Teoria Marksa, nazwana "materializmem dialektycznym", zwany tez marksizmem opiera się na heglowskiej tezie, że historia przejawia się w dialektyce - ścieraniu się przeciwstawnych sił. Stosując zasady dialektyki Hegla, Marks i Engels uznali, że wszystko, co jest realne, jest postacią materii - zarówno to, co mechaniczne, jak i nie mechaniczne.

Wśród postaci materii wymieniali także: życie, świadomość, życie psychiczne. W myśl materializmu dialektycznego człowiek jako istota znajdująca się w potrzebie i swe potrzeby zaspokajająca, a także działająca świadomie i celowo (poznająca, wykonująca pracę, tworząca), wpływa na zmiany zachodzące w przyrodzie.

Marks doszedł do wniosku, że obalenie kapitalizmu jest nieuniknione, a walka klas prowadzi do dyktatury proletariatu (forma ustroju przejściowego pomiędzy kapitalizmem a socjalizmem. Celem dyktatury proletariatu była likwidacja wszelkich instytucji kapitalistycznych, ideologii i modelu społecznego opartego na wyzysku form produkcji) która jest fazą przejściową do zbudowania społeczeństwa bezklasowego.

52) Chciałabym zaznaczyć, że Angelika B. która robiła ten pkt. Nie jest pewna który Mill powinien nas interesować bo jest ich dwóch !!!!!!!!!!!!!!!!

Mill John Stuart (1806-1873) angielski filozof. W filozofii był pierwotnie kontynuatorem tradycji utylitaryzmu (pogląd zakładający ze każda ludzka działalność ma być społecznie użyteczna, jednostka i społeczeństwo świadczą sobie wzajemnie usługi, szczęście społeczeństwa uwarunkowane od szczęścia jednostek), by później przejść na pozycje naturalistyczne. Był on zdecydowanym zwolennikiem utylitaryzmu i kontynuatorem brytyjskiego empiryzmu.

Uważany jest za twórcę liberalizmu demokratycznego (wyrosły z tradycji utylitaryzmu odłam myśli liberalnej łączącej wolność z demokracją) Mill akceptował demokrację, odrzucając część zastrzeżeń wobec niej formułowanych przez liberałów klasycznych i konserwatywnych, John Stuart Mill postulował pewne odstępstwa od liberalnej doktryny państwa-minimum. Rozróżniał on konieczne pole działania rządu (liberalne państwo-minimum: sądy, policja, wojsko) oraz pole działań niekoniecznych, uzależnionych od woli obywateli.

Za najważniejsze dzieło tego okresu uważa się "System logiki" w którym sprecyzował i przystosował koncepcję empirycznej teorii poznania. Kilka myśli zawartych w tym dziele stało się podstawą współczesnej logiki matematycznej. Np. próba uporządkowania zasad rozumowania indukcyjnego w postaci tzw. kanonów Milla(sformułowane przez Johna Stuarta Milla w 1843 roku tzw. schematy wnioskowania indukcyjnego.

Zgodnie z intencją autora, kanony miały pomóc w rozwiązaniu problemu indukcji.) Wychodząc ze stanowiska empiryzmu, Mill uznawał, że pojęcia ogólne nie są nam poznawczo dane bezpośrednio lecz są poprzedzane jakimś doświadczeniem. Doświadczenia zaś są zawsze doświadczeniami jednostkowymi, stąd tylko dzięki rozumowaniu indukcyjnemu możemy dojść do twierdzeń ogólnych.

James Mill (1773-1836) - szkocki filozof, jego syn- John Stuart Mill. Prowadził także badania w dziedzinie teorii edukacji. Zaliczał się do tzw. utylitarystów. Sądzili oni, że powołaniem człowieka jest dążenie do szczęścia. Każdy człowiek ma swoją wizję szczęścia, więc najlepiej nie ingerować w owo dążenie do szczęścia. Jest to wizja skrajnego liberalizmu ekonomicznego. Twierdzili również, że do szczęścia dążą wszyscy, ale osiągają je nieliczni. Doszli do wniosku, że ludzie to też gatunek i te same zasady obowiązują co do życia człowieka. Największe szanse mają jednostki najsilniejsze.

Karol Darwin (1809-1882) - angielski przyrodnik, twórca teorii ewolucji, EWOLUCJONIZMU. W czasie podróży dookoła świata zebrał mnóstwo informacji na temat życia roślin i zwierząt.

Zaobserwował zjawisko, które nazwał walką o życie. Szansę na przetrwanie mają tylko organizmy najlepiej przystosowane do warunków, w których przyszło im żyć. Darwin doszedł do wniosku, że w tym tkwi wyjaśnienie wielkiej różnorodności gatunków występujących na Ziemi.

Przyczyny ewolucji: walka o byt i dobór naturalny.

Walka o nie kształtuje ewolucję. Przetrwają tylko osobniki najsilniejsze, na tym polega doskonalenie się rasy, eliminowane są bowiem najsłabsze jednostki.

Konsekwencja tej teorii to praca „O pochodzeniu człowieka”. Udowodnił, że człowiek nie jest centrum wszechświata , jest jednostką biologiczną, wytworem ewolucji, podlega jej prawom.

Swoją teorię Darwin oparł na następujących prawach:

• prawo zmienności powszechnej i bezkierunkowej, które mówi, że gatunki charakteryzuje duża zmienność dziedziczna i nie dziedziczna

• prawo olbrzymiej różnorodności organizmów

• prawo walki o byt, która jest mechanizmem ograniczającym nadmierną liczbę organizmów, walka o byt może się odbywać bezpośrednio między dwoma różnymi

• prawo dziedziczenia, które mówi, że osobniki które przeżyły przekazują korzystne cechy swemu potomstwu,

• prawo doboru naturalnego - w walce o byt przeżywają osobniki najlepiej przystosowane, formy pośrednie wymierają, co prowadzi do coraz większej rozbieżności cech w następnych pokoleniach i powstania z czasem form bardzo różniących się od form wyjściowych i powstawania nowych gatunków.

Friedrich Nietzsche (1844-1900) - Kategorią centralną filozofii Nietzschego jest filozofia życia, ujmowanie rzeczywistości, a więc także człowieka, jako życia. Prowadzi to do zanegowania istnienia ukrytego sensu i układu świata - esencji, rzeczywistość staje się wobec tego chaosem. Konsekwencję tego stanowi radykalna krytyka chrześcijaństwa. Jest autorem dzieła: Tako rzecze Zaratustra, Poza dobrem i złem.

• Relatywistyczna teoria poznania

To jeden z podstawowych poglądów w filozofii Nietzschego. Opiera się ona na przekonaniu, iż wszystkie czynności ludzkie, w tym poznanie, są uwarunkowane potrzebami życiowymi. Dlatego też Nietzsche był przekonany, że odbierając rzeczywistość zawsze ją fałszujemy. Rzeczywistość stale się zmienia, aby ją ująć musimy ją zatrzymać, utrwalić, a to jest niemożliwe, dlatego ją fałszujemy.

• Relatywistyczna teoria wartości.

Nasze oceny są subiektywne i uwarunkowane biologicznie. Każdy z nas jest zupełnie inny, każdy z nas ma taką moralność, jaką ma naturę. Różnice między ludźmi to różnice ich natur. Z tego wynika, że istnieje moralność panów i moralność niewolników. Ci pierwsi mają prawo do działania poza dobrem i złem( filozof odrzucał chrześcijaństwo i jego zasady, głosił że Bóg umarł) Silni z natury rzeczy cenią: dostojność i godność osobistą, stanowczość, sprawność, pewność działania: to są dla nich zalety istotne. Zupełnie inaczej słabi; oni muszą cenić: litość, miękkość serca, uległość, miłość. Nietzsche był zdania, iż skończyły się, niestety, czasy sprawowania rządów przez „panów”, a zbuntowani „niewolnicy” narzucili im swoją moralność.

• Krytyka moralności współczesnej. Jako wróg współczesnej moralności bezlitośnie wytykał jej wady, do których zaliczał:

1) założenie równości: wszyscy są równi, mają równe prawa i obowiązki.

2) Założenie wolności: każdy powinien być wolny, byle nie stawał na drodze wolności innych.

3) Założenie wartości moralnej: wartość moralna jest bezwzględna i zbędne jest ją uzasadniać, wskazując, że jest potrzebna do życia czy zdrowia.

• Śmierć Boga i nihilizm. Zdaniem Nietzschego, człowiek współczesny przestał odczuwać obecność Boga w świecie, w odróżnieniu od ludzi żyjących w starożytności czy choćby w średniowieczu. Razem z Bogiem usunięta została z naszego świata metafizyczna podstawa wszelkich wartości. Nie ma prawdy, ani dobra, nie możemy więcej się do nich odwoływać, bo umarły razem z Bogiem. Człowiek musi na nowo podjąć trud stanowienia wartości, lecz zdaniem Nietzschego nie jest w stanie. Jesteśmy bowiem tworami chorej kultury, opartej właśnie na odwołaniu do Boga, a nie możemy się do niego odwołać, bo jego już nie ma w naszym świecie. Stąd bierze się nihilizm - udawanie, że nic się nie stało, zaprzeczanie, że istnieją jakiekolwiek problemy. Nihilizm w rozumieniu Nietzschego to akceptacja pozorów, uznanie za wartość tego, co jest już bez-wartością.

53)Wczesna filozofia w Ameryce: J. Edwards, T. Jefferson, B. Franklin, F.

Douglass, W.E.B. Bois, D. Thoreau, R.W. Emerson

Jonathan Edwards(1703-1758)

Uważany za najwybitniejszego amerykańskiego teologa. W swoim kazaniu „ Grzesznicy w rękach rozgniewanego Boga'' położył nacisk na gniew Boga wobec grzechu. Skontrastował tu wizję swojego Boga z tezą o Bogu-zbawicielu.

Thomas Jefferson(1743-1826)

Działacz niepodległościowy, trzeci prezydent USA; był jednym z głównych przywódców w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych, autor „Deklaracji Niepodległość”. Z nim związane są liczne reformy społeczne.

Benjamin Franklin(1706-1790)

Mąż stanu, publicysta, jeden z twórców niepodległości Stanów Zjednoczonych, współautor „Deklaracji Niepodległości”.

Był deistą-wierzył, że Bóg istnieje, ale uważał że Bóg ograniczył się jedynie do stworzenia materialnego świata i pewnych nakazów, nie ingeruje dalej w życie człowieka.

Frederick Douglass(1818-1895)

W 1841r wygłosił mowę na temat znaczenia wolności osobistej. Od tego czasu stał się aktywnym przeciwnikiem segregacji rasowej. Występował też przeciwko dyskryminacji religijnej. Był wydawcą pism abolicjonistów.

William Bois(1868-1963)

Współzałożyciel NAACP(Narodowe Stowarzyszenie na rzecz Postępu Ludzi Kolorowych). Uważany za jednego z czołowych działaczy przeciwko dyskryminacji i segregacji rasowej w Stanach Zjednoczonych. Nazywany był ojcem panafrykanizmu.

Henry David Thoreau(1817-1862)

Amerykański pisarz, poeta i filozof, idealista. Jeden ze zwolenników prymitywizmu. Był zagorzałym abolicjonistą sprzeciwiającym się niewolnictwu i legalizującemu je prawu Stanów Zjednoczonych.

Główny przedstawiciel transcendentalizmu propagującego idee autonomii moralnej i wynikającej z zasad demokracji równości wszystkich ludzi.

Ralph Waldo Emerson(1803-1882)

Był uważany za filozofa idealizmu, platonik. Stawiał filozofii zadania praktyczne i moralne. Twórca filozofii życia. Uważał przyrodę za „Bożą metodę” nauczania nas prawdy. Filozofia Emersona miała wpoić w człowieka zaufanie do siebie i dumę ze swojego posłannictwa.

56)Amerykański pragmatyzm w filozofii - Ch. Peirce, James, K. Nishida, J. Royce, J. Dewey, G. Santayana

PRAGMATYZM- był pierwszą koncepcją filozoficzną, która rozpowszechniła się w XX wieku. Powstał jako reakcja przeciwko idealizmowi racjonalistycznemu i metafizycznemu, usiłował przeciwstawić mu bardziej trzeźwy i praktyczny sposób myślenia. Wyrósł w Ameryce. William James najwięcej przyczynił się do jego powstania i był centralną postacią całego   ruchu. James łączył go z radykalnym empiryzmem, zarazem jednak nie wyrzekał się metafizyki. Pragmatyzm nazwał James nową nazwą dla dawnych sposobów myślenia. Nazwę przejął od swojego przyjaciela Peirce'a.

William James (1842-1910)- przez całe niemal życie był związany z Uniwersytetem Harvarda. Był pierwszym Amerykaninem, który w filozofii zyskał światową sławę. Filozofia jego była „filozofią płynności'. Był ciekawy wszystkiego i pełen entuzjazmu dla wszystkiego. Cenił tylko napięcie, ryzyko, zmianę wszystko, co niepewne i nieprzewidywalne. Wywodził on swoją teorię od „wielkiego prądu brytyjskiego empiryzmu”, od Locke'a Berkeleya, Hume'a i Milla. Ogólna tendencja pragmatyzmu była ta sama, co empiryzmu. Wprowadził jednak pewien nowy motyw odchodził od abstrakcyjnych pojęć dlatego, że nie miały one praktycznego znaczenia.

Poglądy:

1. psychologia- James doszedł do filozofii przez psychologię i w niej dał najpierw wyraz swemu filozoficznemu stanowisku. W świetle jego prostego programu empiryzm i pozytywizm były w psychologii właśnie nie dość empiryczne i pozytywistyczne. Dopiero swoje stanowisko uważał za prawdziwy pozytywizm. Stanowisko to dało istotnie nowe rozumienie psychiki ludzkiej. Według Jamesa w psychice nie ma nic prostego i niezmiennego. Empiryści są w błędzie, bo jaźń nie jest sumą wyobrażeń, ale w błędzie są także racjonaliści, bo jaźń nie jest substancją duchową. Postrzegamy ją bezpośrednio i od razu, nie potrzebujemy się jej stopniowo uczyć (empiryzm), nie wytwarzamy jej sami (Kant).

2. pragmatyczna metoda- od 1898 r. różni myśliciele wystąpili jednocześnie z podobnymi pomysłami, zaczął się ruch pragmatyczny. W 1903 r. jego podstawowe idee w obszerniejszych książkach opracowali John Dewey i Schiller. Pragmatyzm był pierwotnie metodą. Mianowicie metodą   rozstrzygania dyskusji metafizycznych, toczonych odwiecznie, a których zwykłe metody wcale nie zbliżały do rozstrzygnięcia. Metoda ta odpowiada duchowi empiryzmu; wprowadzając praktyczny punkt widzenia i teorii. Nie przesądzała, do jakiej doprowadzi teorii filozoficznej.

3. pragmatyczna teoria prawdy- pragmatyści szybko stali się obrońcami określonej teowi prawdy. Prawdy, w szczególności prawdy naukowe nie są kopiami rzeczywistości. Prawdziwość nie może być zrozumiana jako zgodność z rzeczywistością ani w ogóle jako stosunek myśli do rzeczywistości, bo niepodobna porównywać myśli z rzeczywistością; prawdziwość może więc być rozumiana jedynie jako właściwość samej myśli.

4. żądza wiary- poznanie jest przewidywaniem, a więc oczekiwaniem, a więc dążeniem, a więc czynna jest w nim wola. Punkt widzenia wartości jest w poznaniu istotny, nie można go eliminować, jak to chcieli empiryści. Co więcej skoro poznanie jest przewidywaniem, to nie może być czystą wiedzą, bo nie można naprawdę wszystkiego wiedzieć o tym, czego jeszcze nie ma. Jeśli zaś nie samą wiedzą, to musi być też wiara. Jeśli dotąd pragmatyzm i empiryzm miały sprawę wspólną, to w tym punkcie rozchodziły się na dwa krańce:

-pragmatyzm: zwolennik wartościowania w nauce; empiryzm: wróg wartościowania w nauce,

-p: nie ma poznania bez wiary; e: poznanie kończy się tam, gdzie zaczyna się wiara,

Prawo do wiary- dość jest spraw, których inaczej rozstrzygać nie można.

0. radykalny empiryzm- empiryzm Jamesa odbiegał od tradycyjnego.

-dawniejszy miał charakter atomistyczny(doświadczenie- suma prostych elementów); uznawał tylko doświadczenie zewnętrzne, zmysłowe

-Jamesa- proste elementy nigdy w doświadczeniu nie istnieją; cudzą osobowość znamy przez doświadczenie

0. czyste doświadczenia- charakter pierwotnego doświadczenia- neutralne wobec przeciwstawienia przedmiotu i podmiotu. Koncepcja ta nie była nowa, ale James rozwinął ją i przyczynił się do rozpowszechnienia.

0. pluralizm- cechą rzeczywistości jest mnogość części. Między częściami sąsiadującymi dokonuje się nieustannie osmoza. James nazywał to „synechizmem”. „Tychizmem” nazywał zaś względną niezależność elementów rzeczywistości, mianowicie niezależność ich od całości. W rzeczywistości jest miejsce na wolność i na powstawanie rzeczy nowych.

0. filozofia Religii-   James nie był ani obrońcą, ani przeciwnikiem religii. Uważał że kręgosłupem religii nie jest nic innego, jak tylko doświadczenie. Religia jest sprawą dla ludzkości jak najbardziej ważną.

0. filozofia nieścisłości- James twierdził że „teoria doskonale jasna i definitywna” na pewno jest fałszywa. George Santayana uważał jego nieścisły i niesystematyczny sposób filozofowania za najlepszy.

James i Pierce: wyznawali te same teorie, lecz mieli jednak zupełnie inny typ umysłowości i te same teorie nabierały w ich ujęciu innego znaczenia.

Peirce                                                James
-logik i matematyk                                    - nie znosił logiki i matematyki,
                                                    psycholog
-dążył w filozofii do ścisłości                            - dążył do bezpośredniości
-ład                                                - bogactwo i indywidualność
- wróg zdawania się na wiarę                        - wróg sceptycyzmu

- wstręt do spraw niewytłumaczonych      - wszystkie sprawy tak naprawdę są niewytłumaczone

-samotnik      - towarzyski

-nie znany na całym świecie       - jeden z najpopularniejszych uczonych

-wymyślał teorie      - wprowadzał je w świat

Różnice te nie mogły nie objawić się w ich teoriach. Peirce, wymyślając pragmatyzm, chciał jako kryterium

prawdy wprowadzić przydatność twierdzeń, ale przydatność teoretyczną. James zaś, zgodnie z własną

aktywistyczną postawą, poją ją jako przydatność w postępowaniu.

Charles Sanders Peirce  (ur.  10 września  1839, zm.  19 kwietnia  1914) - naukowiec,  filozof  amerykański, twórca (obok  Williama Jamesa) kierunku filozoficznego zwanego  pragmatyzmem. Autor ważnych prac poświęconych metodzie nauki oraz logice relacji.
Wszechstronny geniusz, który wniósł wiele do  matematyki,  filozofii,  chemii,  geodezji,  psychologii  i  statystyki. Pracował jako urzędnik, za życia nie znalazł wydawcy dla swego dwunastotomowego dzieła poświęconego pragmatyzmowi. Jest autorem słowa "pragmatyzm" i głównych koncepcji tego nurtu, William James (jego przyjaciel) je spopularyzował. Usunięty z  Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa, żył w nędzy jako zapomniany człowiek. Został jednym z twórców  semiologii.


George Santayana  (ur.  16 grudnia  1863  w  Madrycie, zm.  26 września  1952  w  Rzymie), amerykański (choć przez całe życie miał obywatelstwo hiszpańskie) pisarz i filozof. Studiował na  Harvardzie, gdzie jednym z jego wykładowców był  William James. Potem sam został wykładowcą na tej uczelni. Jego filozofia była  materialistyczna,  sceptyczna. Choć uważał się za  ateistę, ostatnich 10 lat życia spędził w rzymskokatolickim klasztorze.

John Dewey  (ur.  20 października  1859  w  Burlington  w stanie  Vermont, zm.  1 czerwca  1952  w  Nowym Jorku) -  filozof,  pedagog, czołowy przedstawiciel amerykańskiego  progresywizmu. Jako filozof jest Dewey początkowo idealistą, reprezentuje następnie pragmatyzm, wreszcie zaś przychodzi do anty metafizycznego socjalizmu. Dewey nie uznaje jedynej zasady dla wszelkiego stawania się, a usuwa również dualizm idei i rzeczywistości, wskazując na to, że w życiu społecznym zespala się świat idealny z naturalnym. Myślenie ludzkie uważa Dewey za narzędzie do przetwarzania świata naturalnego w świat ludzkich idei (instrumentalizm). Wpływ Deweya sięga daleko poza obręb jego specjalności, w teren socjologii, nauki o państwie, wychowania.

Josiah Royce  (ur.  20 listopada  1855  w  Grass Valley,  Kalifornia, zm.  14 września  1916  w  Cambridge,  Massachusetts) - amerykański filozof,  idealista absolutny. Studiował w Niemczech, a od  1892  wykładał w  Harvardzie. Przyjaciel  Williama Jamesa.

57) Zmienna rzeczywistość i filozofie procesu - H. Bergson, Pierre Teilhard de Chardin

Bergson głosił, że główną rolę w procesie życiowym odgrywa nie rozum, ale irracjonalizm -

pęd życiowy. Twórca kieruje się intuicją.

Według Bergsona świat podlega ciągłemu rozwojowi a życie człowieka jest strumieniem przeżyć i czynów. Najwyższą wartość stanowi wolność.

Teilhard de Chardin był zwolennikiem teorii ewolucji, której próbował nadać duże znaczenie

filozoficzne w duchu chrześcijaństwa (tzw. ewolucjonizm chrześcijański). Nawiązywał

czciowo do filozofii egzystencjalnej Sørena Kierkegaarda i Karla Jaspersa.

Twierdził, że:

cała rzeczywistość ma charakter dynamiczny i ewolucyjny, dąży od punktu Alfa do punktu

Omega mając swój początek i koniec w osobie Jezusa Chrystusa.

Celem człowieka i świata jest jedność duchowa.

Wg słów De Chardina całe stworzenie wzdycha w stronę mistycznego zjednoczenia z Bogiem.

58 Unamuno, Crocr, Heidegger

Unamuno y Jugo Miguel dem - (1864-1936), hiszpański filozof, Unamuno wyrażał przekonanie, iż zadaniem filozofii jest pokazywanie tragiczności bytu człowieka, który musi dokonać wyboru między intelektem a wiarą.

Uważał, że niemożliwa jest racjonalna interpretacja wiary.

Słowa kluczowe : życie, egzystencja, nieśmiertelność, śmierć, rozum, Bóg .

Przedmiot jego zainteresowań stanowi człowiek, rozumiany nie abstrakcyjnie jako `'człowiek w ogóle'', lecz jako człowiek jednostkowy, konkretny, którego ostatecznym i nieodwołalnym przeznaczeniem jest śmierć.

Punktem wyjścia filozofii jest pojęcie świadomości `'Świat stworzony jest dla świadomości, dla każdej świadomości''.

Ta filozofia jawi się jako akt refleksji indywidualnej i subiektywnej, której przedmiotem jest człowiek i jego egzystencja.

Śmierć i nieśmiertelność . Każda refleksja nad ludzkim życiem potęguje świadomość jego tragizmu. Jesteśmy jakby niedokończeni, dlatego ciągle dążymy do tego, aby wykroczyć poza ramy naszej wąskiej egzystencji. Dlatego ciągle towarzyszy nam lęk przed śmiercią, a w rezultacie pragnienie nieśmiertelności, który da nam poczucie spełnienia.

Człowiek jest rozdarty pomiędzy dwoma przeciwstawnymi dążeniami tj. dążenie do bycia sobą i dążeniem do bycia czymś lub kimś więcej niż jest, do nieustannego transcendowania własnego istnienia. Unamuno podkreśla tu napięcie między granicą (peras), a bezkresem (apeiron) . U Unamuno z pragnienia wytyczenia sobie granic, jak i nieustannego przełamywania, wyłania się tragiczna egzystencja konkretnego człowieka.

Człowiek jest związkiem dwóch przeciwstawnych sił, jest płaszczyzną tego co w swej istocie niepełne, a zarazem tego co nieograniczone i wieczne. W tym właśnie przejawia się tragizm ludzkiego życia i istnienia. Człowiek stara się uciec od cienia wieczności, pogrążając w kultywowaniu, sztuki czy życia publicznego. W ten sposób oszukujemy samych siebie. Unamuno jawi się jako najbardziej przerażające w momencie śmierci to, że śmierć stanowi ostateczny kres i unicestwienie.

Dla Unamuno wiara w Boga jest uzasadniona i usprawiedliwiona z pkt widzenia nieśmiertelności duszy. Bóg będącym wyrazem pragnienia, pożądania, miłości i cierpienia, jest prolekcją konkretnego człowieka.

Egzystencja - pojmowanie sposobu istnienia człowieka w świecie. Balansuje między światłem bycia, a mrokami nicości. Pojawia się zatem kilka pytań : czy egzystencja ludzka jest prawdą, czy fikcją ? Czy człowiek jest istotą obdarzoną wolnością, czy też w pełni zdeterminowaną? Jakie są relacje człowieka względem innych jednostek?

Unamuno koncentruje się na poszukiwaniu miejsca człowieka w świecie, na jego sposobach odnoszenia się do świata. Każdy jest odpowiedzialny za swoje czyny, ponieważ jest bytem, który wciąż się'' staje''.

Życie jest snem i fikcją .

Człowiek, który nigdy nie wątpi w siebie, w swoją egzystencję, nie zadaje sobie pytania o to, czy jego życie nie jest tylko snem i fikcją, nie może czuć się prawdziwie wolny. Unamuno rozpatruje ten problem w trzech odsłonach :

Bycie w postaci fikcji literackich śnionych przez autora przy każdym czytaniu dzieła;

Bycie człowieka śniącego oraz śnionego przez Boga;

Bycie istoty boskiej, której obiektem snu jest człowiek oraz świat

Życie jest teatrem .

Człowiek jest w teatrze świata aktorem . Stawiano pytanie czy człowiek ma z góry przesądzona rolę do odegrania, czy sam tworzy scenariusze. W koncepcji Unamuno człowiek jest skazany na wolność( poczucie nieustannej konieczności dokonywania wyborów) Życie jest zarówno przeznaczeniem( świat w którym żyjemy nie jest czymś , co możemy wybrać) , jak i wolnością(posiadamy pewien margines możliwości, który może podlegać realizacji) .

Musimy dokonywać wyborów, ponieważ jest on wpisany w naszą egzystencję.

Benedetto Croce (1866-1955) Rozwijając własne poglądy, które nazwał filozofią ducha, głosił absolutny historyzm, którego podstawą było stwierdzenie, że rzeczywistość jest historią i niczym więcej.

Croce uważał, że dopiero w historii filozofii wypowiada się prawda i że nie jest ona osiągalna w żadnym z poszczególnych systemów, ponieważ historia jako rzeczywistość absolutna nie da się ująć w żaden sztywny zespół twierdzeń. Wszelka aktywność ludzka jest życiem ducha, a rozwój ducha stanowi o procesie historycznym.

W działalności wyodrębniał cztery podstawowe formy, z nich dwie teoretyczne:

• Estetykę

• Logikę,

Dwie zaś praktyczne:

• Ekonomię

• Etykę

Na podstawie rozgraniczenia różnych form działalności ducha, Croce rozwijał swoje poglądy na sztukę. Nie starając się ani odtwarzać rzeczy w postaci, w jakiej istnieją w rzeczywistości, ani moralizować - nie wiąże się ani z pojęciem prawdy, ani moralności i nie podlega żadnym prawom, przepisom czy kanonom. Postulat sztuki wolnej od nawarstwień nie mających charakteru estetycznego wyrastał u Croce z dążenia do obiektywnego, nieuprzedzonego postrzegania zjawisk jako pewnych całości. Całości te według Croce są piękne dlatego, że są namiętnościami ujętymi w wyrazistą formę.

Swego zasadniczego poglądu bronił w krytyce literatury oraz w nauce o literaturze, postulując ocenę dzieł wyłącznie ze względu na ich wartość artystyczną. Reprezentując w tej dziedzinie kierunek ekspresjonistyczny, nawoływał do badania tzw. wyrazów estetycznych. „Wyrazom” jako tworom duchowym przedstawiał „wyrazy” uzewnętrznione, czyli technicznie wykonane dzieło sztuki.

Zdaniem Heideggera, myślenie o świecie w kategoriach wartości uniemożliwia rzeczom ukazanie się takimi jakie są : „ nie pozawala rzeczom być „. Heidegger stwierdza, że wola mocy jest koluminacją (??) oraz wypełnieniem dziejów zachodniego myślenia i najdobitniej wyraża to myślenie w rzeczywistości, które określa epokę współczesną, czyniąc ją epoką spełnionego bezsensu .

Nasza interpretacja rzeczywistości będzie się dokonywać w kategoriach wartości, kiedy byt w całości ujmujemy jako wolę mocy . Istnienie tej zależności wyjaśnia, że ocenianie należy do istoty woli, że wola jest zawsze wartościująca. Pragnie zwrócić uwagę, że właściwe dla woli mocy chcenie jest chceniem wykraczania poza siebie.

Heidegger podkreśla, że zawsze, czy chcemy czegoś, czy nie- jesteśmy owładnięci wolą. Permanentność woli upodabnia ją do namiętności , która przenika dogłębnie, oraz trwale i w tym przenikaniu określa kim jesteśmy. Ogarniając całą naszą istotę, wola wywiera decydujący wpływ na nasz sposób widzenia oraz pojmowania rzeczy świata zewnętrznego, jak i samych siebie.

Ukazywanie rzeczywistości lepiej oddaje słowo uczucie, które sprawia w jaki sposób odnosimy się do rzeczy i do nas samych.

Nastrój jest czymś źródłowym co nie tylko uchronnie kształtuje nasze myślenie o sobie, lecz samo również jest wglądem, który dociera do tego , czym rzeczywiście jesteśmy.

Utożsamianie woli z rozkazem jest najbardziej charakterystyczną cechą woli. Zatem myśl, przedstawianie czy też wiedza na tyle towarzyszą chceniu ,co stanowi jego integralną część: chcenie zawsze ma w sobie komenderującą myśl. Moc nie jest przedmiotem niezależnym od chcącej woli. Słowo `'moc'' w wyrażeniu `'wola mocy'' nazywa jedynie istotę sposobu, w jaki wola chce samej siebie, o ile jest ona rozkazywaniem.

Integralną częścią chcenia jest rozkazywanie tzn. rozkaz samo-przezwyciężania. Czyli adresatem rozkazu nie może być nikt inny, poza wolą. Wola rozkazuje sobie przemaganie i przekraczanie samej siebie.

Wartości : ani nie istnieją w samej sobie- gdyż są ustawiane, ani nie są same w sobie wartościowe- zawsze ustanawia się je ze względu na coś. Wola mocy będąca wszystkim co jest, ustanawia wartości jako warunki własnego zachowania i wzrostu.

Prawda jest wartością konieczną, gdyż to w niej wola mocy ustanawia warunki wzmagania się, przekraczania siebie samej.

Sztuka - ustawiane wartości są projektowaniem( przez wolę są pewne możliwości : wzrostu, zwiększenia mocy) . Prawda jest ustanawiana w celu zachowania mocy na każdym z poziomów jej wzrastania. Warunkiem zachowania jest panowanie nad rzeczami, które to zachowanie umożliwiają.

Wola mocy chce siebie samej, ale nigdy jako takiej samej , zawsze jako wyższej od siebie, spotęgowanej.

Metafizyka woli mocy pośredniczy w uwidacznianiu prawdy o bycie, która określa współczesność. (Metafizyczne przeciwstawienie świata nadzmysłowego światu zmysłowemu jest nihilistyczne, bo wyklucza wiarę w to, iż świat jest zmysłowy( rzeczywisty-może być sam w sobie rzeczywisty

Egzystencjalizm Camusa, Sartre'a i de Beauvoir 60

Egzystencjalizm Sartre'a skłania ludzi do zrozumienia, że "liczy się tylko rzeczywistość, natomiast marzenia, oczekiwania, nadzieje pozwalają zdefiniować człowieka jedynie jako marzenie zwodnicze, nadzieje poronione, oczekiwanie bezużyteczne".

Na pocieszenie Sartre podpowiada, iż człowiek realizuje się do końca życia, nie należy więc się załamywać, lecz szukać nowej drogi.

Egzystencjalizm określa jako doktrynę optymistyczną, uznaje bowiem, iż „przeznaczenie człowieka zawarte jest w nim samym”.

„Egzystencjalizm jest jedyną teorią, która nadaje człowiekowi godność, jedyną, która nie robi z niego przedmiotu”.

Człowiek nie ma wpływu na to, kim się urodzi, do jakiej nacji będzie należał, jaki będzie jego kolor skóry czy też jakie posiada zdolności. Zostaje ”wrzucony” w istnienie, które może uznać lub odrzucić. Z nicości ma szansę dopiero stać się kimś. One to odkrywają bohaterowi absurdalność własnego istnienia, którego nic nie jest w stanie usprawiedliwić. To istnienie cechuje wolność i świadomość.

Sartre głosił, iż egzystencjalizm otworzył człowiekowi oczy na jego wolność. Teorie filozofa nie oparły się jednak upływowi czasu. Zarzucano mu, że nie dostrzega jasnych stron życia człowieka z innymi ludźmi, umniejsza wartość ludzkich uczuć, pozbawia człowieka oparcia w religii, pozostawia go samemu sobie. Dając ludziom wolność, pozostawił ich przed trudnym zadaniem podejmowania decyzji i ponoszenia konsekwencji za całą ludzkość. Sartre był krytykowany przez jemu współczesnych, że nie dostrzega jasnych stron współistnienia ludzi ze sobą, ich współpracy, solidarności i harmonii uczuć.

Według Alberta Camusa wydarzenia zachodzące w świecie nie dają się już ująć w jakąś zadowalającą całość (zadowalającą znaczy tutaj zrozumiałą) i nie pozwalają w żaden sposób na odnalezienie w tym wszystkim sensu.

Cały problem polega więc na tym, aby żyć, uświadamiając sobie jednocześnie, że nie ma nadziei na sens, cel czy wartości absolutne. Stąd podstawowe pytanie, na jakie musimy znać odpowiedź, według Camusa, to pytanie o to, „(...) czy życie jest, czy nie jest warte trudu, by je przeżyć”.

Konieczność odpowiedzi na to pytanie wynika z faktu, że przesądza ona o naszej dalszej egzystencji lub jej zaniechaniu i znaczenia takiego nie ma żadna inna kwestia filozoficzna. Jeżeli odpowiedź będzie negatywna, to wybiera się samobójstwo, które w gruncie rzeczy jest kapitulacją w obliczu absurdu świata, chodzi raczej o to, by pomimo jego bezcelowości spróbować wytrwać

---