3574

ZESTAW1

Zinterpretuj symbole określonych postaw i dążeń ludzkich na przykładzie Jkara, Demeter, Prometeusza, Syzyfa.*

PROMETEUSZ - wykradł bogom ogień i podarował go ludziom.

PROMETEIZM - w literaturze funkcjonuje jako motyw buntu i poświęcenia jednostki dla dobra społeczeństwa: istota prometeizmu jest niezgoda i zło.

IKAR - to idealista ,marzyciel : jest niedoświadczony, a przede wszystkim lekkomyślny w przeciwieństwie do swego ojca, Dedala który uosabia postawę doświadczenia i rozwagi.

DEMETER - bogini ziemi, zasiewów i ziemi uprawnej.

SYZYF - legendarny założyciel Koryntu przebiegły i podstępny nawet w stosunku do bogów. Wtaczał na górę ogromny głaz, który ponownie osuwał się na dawne miejsce stąd „Syzyfowa praca” - bezowocny trud.

Uzasadnij na podstawie wybranych utworów że proza współczesna skłania do refleksji nad sensem życia.

DŻUMA to powieść której bohaterowie muszą się ustosunkować wobec zarazy dziesiątkującej miasto. Reprezentują oni różne postawy : od obojętności po przez stopniowe zainteresowanie aż do aktywnego przeciwdziałania i obrony zagrożonych. Motywacja postępowanie również jest nie jednakowa: jedni starają się dobrze wypełnić swoje obowiązki inni korzystając z zamieszania ukryć swoje przestępstwa, jeszcze inni chcą opuścić niebezpieczne miejsce by ratować szczęście osobiste. Na kartach utworu toczy się też dyskusja o Bogu, epidemi odbieranej jako kara za grzechy śmierci niewinnych oraz heroizmie w wypełnianiu codziennych obowiązków.

PAMIĘTNIK Z POWSTANIE WARSZAWSKIEGO - utwór ukazuje obraz powstańczej Warszawy. Autor Miron Białoszewski zdaje relacje z wydarzeń w których był uczestnikiem lub naocznym świadkiem. Opisuje on zwykłe ludzkie sprawy i troski : wspólne mieszkanie w piwnicach, modlitwy, przygotowanie posiłków, zdobywanie żywności, wody, przemieszczanie się kanałami, rozdzielenie rodzin, Walka o przeżycie.

OPOWIADANIE TADEUSZA BOROWSKIEGO - autor w swoich opowiadaniach ukazuje wpływ obozów koncentracyjnych na psychikę ludzką. Człowiek staje się złagrowany podporządkowuje się złu, przyzwyczaja się do panujących warunków i praw zachowuje się egoistycznie, nie potrafi współczuć, chęć przeżycia za wszelką cenę zabija w nim wrażliwość na cierpienie i śmierć innego człowieka. Cierpienie nie uszlachetnia a wyzwala w człowieku najgorsze instynkty.

ZESTAW 2

1. Zgadzam się ze stwierdzeniem Marii Konopnickiej ze „Konrad Wallenrod” to nie poemat o zdradzie, to jej tragizm”. Główny bohater musi wybrać pomiędzy honorem rycerskim i chrześcijańską moralnością a obowiązkiem patriotycznym. Decyduje się wypełnienie obowiązku patriotycznego pod przybranym imieniem Konrada Wallenroda zdobywa zaufanie Krzyżaków zostaje wybrany wielkim mistrzem i tak kieruje walką że doprowadza Niemców do zguby. Zdemaskowany zostaje skazany na śmierć. Nie chce jednak zginąć z rąk wroga i popełnione samobójstwo.

2. Zinterpretuj wybrane wizje symboliczne oraz impresjonistyczne w poezji młodopolskiej ( J.Kasprowicz „ Krzak dzikiej róży „, K.Tetmajer „ Melodia mgieł „ ).

KAZIMIERZ PRZERWA TETMAJER „MELODIA MGIEŁ NOCNYCH” sam tytuł zapowiada niezwykłe opisywanego zjawiska. Krajobraz znajduje się w uśpieniu. Obraz możemy odbierać wszystkimi zmysłami. Walory wzrokowe - mgły tańczące wokół szczytów, walory dźwiękowe szmer potoków, szum drzew, oddanie chwili - spadająca gwiazda, wiatr.

J.KASPROWICZ „KRZAK DZIKIEJ RÓŻY” wiersz symboliczny z wykorzystaniem impresjonizmu w celu wywołania odpowiedniego nastroju. Oddanie zjawisk chwilowych nietrwałych, walory wzrokowe, walory dźwiękowe, walory zapachowe. Krajobraz możemy odbierać wszystkimi zmysłami. Ukazanie tego samego pejzażu o różnych porach dnia. Róża może symbolizować młodość, piękno, życie ale również kruchość oraz lęk przed życiem i śmiercią. Limba może symbolizować starość, śmierć, zagładę, przemijanie. Róża lęka się bo jest słaba i krucha, cóż z nią się stanie skoro burza może powalić Limbę (mocne olbrzymie drzewo). Nastrój Dekadencki.

IMPESJA - oznacza chwilowe wrażenie, odczucie, nastrój.

SYMBOLIZM - polega na opisywaniu uczuć za pomocą pewnych znaków i metafor, intuicyjnych skojarzeń.

3. Przedstaw cechy gatunkowe tragedii i komedii. Omów różnice.

KOMEDIA - utwór dramatyczny o żywej akcji i pomyślnym zakończeniu przedstawiającym w sposób zabawny i ośmieszający wady i przywary ludzkie często przesycony satyrą społeczną polityczną i obyczajową.

TRAGEDIA - utwór dramatyczny o silnie zarysowanym konflikcie moralnym, ideowym, psychologicznym, prowadzącym nieuchronnie do klęski wybitnej i szlachetnej jednostki.

ZESTAW 3

1. Omów motyw cierpienia w „ Biblii „.

CIERPIENIE - w literaturze motyw cierpienia pojawia się bardzo często, jego przyczyny mogę być bardzo różne, ale zawsze jest to dla człowieka doświadczenie niezwykła istotne, pozostawiające głęboki ślad. Cierpienie pojawia się w życiu człowieka wraz z grzechem pierworodnym. Abraham cierpi kiedy Bóg nakazuje mu złożyć ofiarę z jedynego syna Izaka. Naród wybrany znosi cierpienia w niewoli egipskiej. Hiob z powodu między bogiem a szatanem znosi liczne cierpienia, traci cały dobytek, umierają jego dzieci, wreszcie sam zostaje dotknięty trądem. Księga Hioba stawia pytanie o sens cierpienia. Jedyna odpowiedź jaka można w niej odnaleźć to ujęcie cierpienia jako próby której Bóg poddaje człowieka by sprawdzić jego wiarę i ufność. Modlitwa Chrystusa w Ogrójcu jest wyrazem skrajnego cierpienia psychicznego. Chrystus znosi straszliwe cierpienia: jest biczowany, poniżany, dźwiga krzyż na którym potem długo umiera. Jego cierpienie ma moc zbawczą. Przez jego mękę ludzkość zostaje oczyszczona i odkupiona. Zanim umrze cierpi św. Szczepan - pierwszy męczennik który zostaje ukamienowany.

2. „ Chcemy być poetami dnia dzisiejszego... ”. Uzasadnij, że hasło to stało się przesłaniem skamandrytów.

SKAMANDER - najbardziej wpływowa grupa poetycka okresu międzywojennego. Skład grupy: Tuwim, Lechoń, Wierzyński, Iwaszkiewicz, Słonimski. Programowa różnorodność tematów i stylów. Opozycja wobec modernizmu i Romantyzmu, poezja bliska codzienności, konkretowi posługująca się językiem potocznym. W zestawieniu z dążeniami ówczesnej awangardy - mino wszystko tradycyjna (nastrojowość, dążenie do jasności i harmonii, nie rzadko wiersz o regularnej budowie). Przede wszystkim tematyka wierszy: opiewali atrybuty nowoczesności - elektryczność, maszynę, miasto - i człowieka który nad nimi dominuje. Współczesne było im przekonanie że tworzy się z myślą o konkretnym odbiorcy, współczesnym Polaku. Wspólna była pewność że trzeba zmienić język sztuki. Świat młodej poezji był dynamiczny. Opiewali teraźniejszość i roztaczali pełne nadziei wizje przyszłości u wszystkich niby to samo urzeczenie nowoczesnością dawało różne efekty w poezji.

3. Hagiografia, historiografia, asceza - wyjaśnij z jakimi utworami ci się kojarzą.*

HAGIOGRAFIA - dział piśmiennictwa chrześcijańskiego, obejmujący życiorysy świętych. Cechy świętego: dążenie do ideału, ubóstwo i pokora na wzór Chrystusa, czystość ciała i duszy, zwalczanie pokus, świadome dążenie do cierpienia, życie w samotności, cuda towarzyszące życiu i śmierci świętego.

HISTORIOGRAFIA - dziejopisarstwo, piśmiennictwo historyczne.

ASCEZA - dobrowolne wyrzeczenie się przyjemności i wygód w celu osiągnięcia doskonałości moralnej zapewniającej zbawienie. W średniowieczu bardzo częstym elementem ascezy było umartwianie ciała oraz życie w samotności

Historia Aleksego to wzorzec doskonałego życia bohater dąży do świętości drogą ASCEZY. ”Legenda o świętym Aleksym” to przykład utworu hagiograficznego.

Z tymi terminami wiążą się następujące utwory: „Legenda o Świętym Aleksym”, „Święty Franciszek z Asyżu”.

ZESTAW 4

1. Zaprezentuj „ Bogurodzicę „jako pieśń religijną, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

BOGURODZICA - pierwszy polski wiersz i najstarsza pieśń religijna, hymn narodowy przynajmniej w XV w. (odśpiewywali go polscy rycerze na polach Grunwaldu) Hymn królewski towarzyszył uroczystościom koronacyjnym Jagiellonów. Najstarszy drukowany tekst poetycki (1506r.) W Bogurodzicy Maryja ukazana jest: jako matka Chrystusa, dziewica wsławiona i wybrana przez Boga, pośredniczka między zbawicielem a ludźmi, zaufana ludzi którzy wierzą w jej pomoc w zjednaniu łask.

2. Przedstaw obraz polskiego społeczeństwa w prozie XX-lecia międzywojennego odwołując się do wybranych przykładów ( „ Granica „ „ Przedwiośnie „ „ Ferdydurke „ ).*

„PRZEDWIOŚNIE” Polacy przeżywają wielka radość i z entuzjazmem witaj wyśnioną wolność pragnąc realizować marzenia wybitnych umysłów polskich odnośnie kształtu i ustroju społecznego wolnego państwa polskiego. Przystępują do odbudowy państwa ze zniszczeń wojennych powołują do życia instytucje publiczne administracji oświaty, sądownictwa i inne.+

3. Wyjaśnij znaczenie:

NABRAĆ WODY W USTA - mimo otaczającej sytuacji zachować bezwzględne milczenie.

NADSTAWIC KARKU - przyjęcie na siebie odpowiedzialności za czyjeś postępowanie

Z NIEJEDNEGO PIECA CHLEB JADL - ktoś o bogatych doświadczeniach życiowych.

ZESTAW 5

1. Przedstaw propozycje „ naprawy Rzeczypospolitej „ sformułowane przez A.F.Modrzejewskiego lub P.Skargę.*

„KAZANIA SEJMOWE” PIOTR SKARGA - to 8 kazań skierowanym ostrzem krytyki w stronę szlachty, jej skłonności do anarchii i lekceważenia zasad moralnych. Wśród głównych chorób ojczyzny znalazło się innowierstwo ale także inne objawy działań osłabiających władzę królewską. Istotą wystąpienia Skargi było dążenie do wytrzebienia odszczepieńców tym podstawowym postulatem były motywowane inne propozycje ustrojowe, w tym ograniczenie przywilejów szlacheckich, wzmocnienie senatu, poprawa położenia chłopów czy reforma prawa.

„O POPRAWIE RZECZPOSPOLITEJ” A.F.MODRZEWSKI - Postulował on miedzy innymi zasadniczą przemianę państwa szlacheckiego w monarchię scentralizowaną w której silna władza królewska przy pomocy sprawnych urzędników mianowanych spośród wykształconej elity utrzymywała by równowagę społeczną chroniąc słabszych przed bezprawiem możnych.

2. Omów problem koegzystencji różnych nacji na podstawie „ Początku ” Szczypiorskiego.

„POCZĄTEK” SZCZYPIORSKIEGO - Najgłośniejsza powieść Szczypiorskiego przełożona na kilkanaście języków jest odważną próbą ukazania skomplikowanych stosunków Polsko-Niemiesko-Żydowskich a zarazem swoista rozprawą z mitem polskości rozumianym zaściankowo i schematycznie. Szczypiorszki zmaga się z upiorami przeszłości po przez media kilkorga swych bohaterów których losy symbolizują szaradę zbiorowych i jednostkowych dziejów Polaków żydów i Niemców.

3. Nazwij i podaj przykłady znanych ci związków frazeologicznych.

PRZYPIĄĆ SKRZYDŁA DO RAMION - natchnienie, mobilizacja do działanie, zapał, pobudzenie

NIĆ ARIADNY - zabezpieczenie sobie drogi powrotu

ZIEMIA OBIECANA - osiągnięcie obranego celu, spełnienie marzeń

SKOCZYĆ PO ROZUM DO GŁOWY - przemyśleć coś po raz drugi, zastanowić się nad czymś

ZESTAW 6

1. Przedstaw portret szlachcica polskiego na przykładzie „ Powrotu posła „ lub satyr J.Krasickiego.

IGNACY KRASICKI - SATYRY - Satyryczny tzn. Ośmieszający, piętnujący, krytykujący sposób przedstawiania kogoś lub czegoś.

„DO KRÓLA” - satyra ośmieszająca argumenty szlachty, która uważa pozytywne cechy króla za wady.

„ŻONA MODNA” - satyra krytykująca damę goniącą za cudzoziemska modą oraz Sarmatów którzy żeniąc się dla posagu nie zwracają uwagi na to kim są ich wybranki

2. Określ kryteria wartości człowieka na podstawie powieści „ Nad Niemnem „ Orzeszkowej lub wybranych nowel pozytywistycznych.

NOWELE POZYTYWIZMU:

ANTEK B. prus- Utalentowane wiejskie dziecko uznawane jest za odmieńca gdyż nie potrafi zająć się pracami gospodarskimi a całe dnie spędza na rzeźbieniu w drewnie. Antek musi wyruszyć w świat bo w rodzinnej wsi nie ma dla niego miejsca.

KAMIZELKA B. prus- Czy kłamstwo może byś oceniane pozytywnie? Okazuje się że tak są w życiu człowieka sytuacje gdy oszukuje się kochaną osobę aby ja pocieszyć zaoszczędzić cierpienia.

JANKO MUZYKANT Sienkiewicz - wybitnie uzdolnione dzieci wiejskie nie maja szans na rozwój swojego talentu

3. W podanych zdaniach wskaż wyrazy wieloznaczne i bliskoznaczne:

Widziałem dzisiaj ładną babkę. - babkę wyraz wieloznaczny

Dzieci robią babki z piasku. - babki wyraz wieloznaczny

Wieczorem zasiądziemy do kolacji. - kolacja wyraz bliskoznaczny

Zjemy wspólnie wieczerzę. - wieczerza wyraz bliskoznaczny

ZESTAW 7

1. Przedstaw sprawy ojczyzny i państwa poruszone przez J.Kochanowskiego lub wybranego publicystę renesansu.

SPRAWY OJCZYZNY I PAŃSTWA UKAZANE W „KAZANIA SEJMOWE” PIOTR SKARGA - według Skargi Polska cierpi na 6 chorób: brak miłości do ojczyzny, brak zgody politycznej, naruszenie religii katolickiej przez heretyków, osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa, grzechy i złości które nie podlegają karze.

2. Przedstaw motywację postępowania Raskolnikowa bohatera powieści Dostojewskiego „ Zbrodnia i kara „

3. Wymień gatunki literackie epoki pozytywizmu i omów jeden z nich.

GATUNKI LITERACKIE POZYTYWIZMU:

Powieść tendencyjna, powieść dojrzałego realizmu, powieść historyczna, Nowela, opowiadanie

NOWELA -krótki utwór epicki pisany prozą o zwięzłej jednowątkowej fabule i wyrazistej kompozycji, zamknięty płętą.

ZESTAW 8

1. Przedstaw różne ujęcia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu ( np. J.Kochanowski, Sz.Szymonowic ).*

Motyw wsi w literaturze renesansu:

J.KOCHANOWSKI „PIEŚŃ ŚWIĘTOJAŃSKA O SOBÓTCE” - wieś jest miejscem gdzie kwitną wszelkie cnoty zdala od niebezpieczeństw świata ludzie żyją cicho i spokojnie mając pod dostatkiem wszystkiego co jest potrzebne do egzystencji. Wieś pozwala cieszyć się drobnymi radościami życia. Również we fraszkach opisywał piękno przyrody wiejskiej.

SZYMON SZYMONOWIC „ŻEŃCY” - wieś jest miejscem gdzie wyraźnie zarysowują się konflikty społeczne - chłopi zmuszani są do zbyt ciężkiej pracy i są wykorzystywani przez dworskich nadzorców jednak wszystkie przykre strony życia na wsi zostają złagodzone przez przekonanie o tkwiącej w człowieku pierwotnej niewinności i dobroci, pragnieniu harmonii ze światem i innymi ludźmi.

2. Określ funkcje symboli występujących w „ Weselu „ Wyspiańskiego.*

WIDMO - (zmarły narzeczony Marysi) ujawnię rozterki dziewczyny która nie może zapomnieć o ukochanym.

STAŃCZYK - (błazen, mędrzec) może byś symbolem mądrości politycznej, uświadamia on dziennikarzowi że jego konserwatywna polityka przyczynie się do usypiania narodu polskiego

RYCERZ - (Zawisza Czarny) symbol mocy, działania, Jego siła przeciwstawiona została bierności i poczuciu niemocy poety którego dekadenckie wiersze zniechęcają naród do czynów.

HETMAN - (Ksawery Branicki) symbol zdrady narodowej. Jego pojawienie budzi niepewność pana młodego, który mimo ogólnego zadowolenia zaczyna obawiać się dalszego życia.

UPIÓR - (Jakub Szela - przywódca rzezi galicyjskiej) szydzi z chłopów bratających się z inteligencją. Uświadamia dziadowi że dawne krzywdy nie zostały jeszcze zapomniane przez żadną ze stron.

WERNYHORA - (legendarny lirnik ukraiński) jest symbolem pojednania narodowego

CHOCHOŁ - (słomiana otulina na róże) jego postać nie może być odczytywana jednoznacznie. To on prowadzi błędne koło weselników ale jednocześnie chroni róże - symbol życia. Może Polacy nie są jeszcze gotowi do wielkiego czynu lecz nadejdzie czas że Otylia zostanie zdjęta i kwiat róży zakwitnie.

3. Wyjaśnij pojęcia

NARRATOR - osoba opowiadająca przebieg akcji

AUTOR - twórca dzieła literackiego lub naukowego także dzieła sztuki, dzieła technicznego (wynalazku projektu), inicjator, sprawca.

BOHATER - postać literacka która odgrywa główna rolę

TYP NARRACJI -dialog, monolog

ZESTAW 9

1. Wyjaśnij na czym polega konflikt dwóch racji w „ Antygonie „ Sofoklesa.****

Wydaje mi się że polega na tym, że Antygona mimo że kieruje się szlachetnym sercem i miłością do brata uważa że człowiek powinien szanować i przestrzegać prawa bożego i że należy mieć na uwadze dobro ludzi i to jednak sprzeciwia się prawu państwowemu. W jej przypadku wszelkie działania jakie by podjęła przyniosłyby klęskę. Sprzeciwiając się Kreonowi poniosła karę śmierci gdyby natomiast posłuchała władcy wystąpiłaby przeciwko prawom boskim i również naraziłaby się na karę. Podobnie jak w przypadku Kreona on również zakazując grzebania zwłok Polinejkesa kierował się dobrymi intencjami. Chciał działać dla dobra państwa ukarać zdrajcę i dążyć do równości ludzi wobec prawa państwowego, jednak sprzeciwił się prawu boskiemu, za co został ukarany śmiercią najbliższych. Gdyby jednak uległ Antygonie okazałby się władcą słabym, nie przestrzegającym prawa państwowego i też poniósłby klęskę.

2. Dokonaj analizy dwóch manifestów: „ Do młodych ” Asnyka, „ Konfiteor” Przybyszewskiego.

„DO MŁODYCH” ADAM ASNYK - Podmiot liryczny wzywa młodych ludzi do poszukiwania prawdy tego co nie zostało odkryte. Nowe pokolenie powinno szerzyć wiedzę i brać czynny udział w tym co dzieje się aktualnie bo każda epoka ma swe własne cele. W owym dążeniu na przód nie należy jednak zapominać o tym co stworzyły poprzednie pokolenia

3. Omów rodzaje stylizacji. Podaj przykłady.

STYLIZACJA ARCHAICZNA- zawiera wyrazy, zwroty formy gramatyczne i konstrukcje składniowe które wyszły z użycia - czyli archaizmy. Archaizacja może polegać również na upodobnieniu tekstów do języka minionych wieków.

STYLIZACJA GWAROWA - czyli dialektyzacja polega na wprowadzeniu cech danej gwary, zdarz się także że tekst nasycony tej także elementami pochodzącymi z różnych gwar.

STYLIZACJA ŚRODOWISKOWA - wprowadzenie mowy charakterystycznej dla danego środowiska.

ZESTAW 10

1. Na wybranych przykładach omów motyw śmierci w literaturze średniowiecza

„ROZMOWA MISTRZA POLIKARPA ZE ŚMIERCIA” - Połączenie dwóch charakterystycznych dla Średniowiecza wizerunków śmierci : rozkładu zwłok i DANSE MACABRE. Śmierć to kobieta o obrażającej fizjonomii, jej wygląd ma na celu podkreślenie znikomości i niedoskonałości ludzkiego ciała.

„LEGENDA O ŚWIĘTYM ALEKSYM” - ASCETA, przyjmował śmierć spokojnie a nawet jej wyczekiwał, gdyż była to droga do życia wiecznego w niebie.

„PIEŚŃ O ROLANDZIE” - Roland umiera jak rycerz na polu walki, ma możliwość przygotowania się do śmierci: Żegna się z DURENDALEM swym niezwykłym mieczem, który zawiera relikwie, mimo że jest ciężko ranny zabija jeszcze saracena który chce mu odebrać miecz - utrata miecza była równoznaczna z utrata honoru. W chwili śmierci myśli o ojczyźnie swoim cesarzu a także wyznaje swoje winy.

2.Udowodnij że Cezary Baryka jest bohaterem poszukującym swojego miejsca w polskiej rzeczywistości międzywojennej.

CEZARY BARYKA stał się symbolicznym wcieleniem postaw i poszukiwań młodych dążących w imię sprawiedliwości społecznej do przebudowy świata. Nie daje się na dłużej wciągnąć w atmosferę egoizmu warstw posiadających i nieczułych na dolę współziomków zwłaszcza chłopów. Wraca do warstwy gdzie miota się wśród sprzecznych idei i poglądów by odrzucić wszystkie. W odruchu buntu i rozpaczy Baryka przyłącza się do manifestujących robotników maszerujących na Belweder.

3. Wyjaśnij pojęcia

KOMIZM - przedstawienie osób lub sytuacji sprzeczne z przyjęta powszechnie normą co wywołuje śmiech; przybiera różne formy np.: humor, ironia.

SATYRA - utwór literacki ośmieszający i piętnujący wady ludzkie, zjawiska życia politycznego i obyczajowego do XVIII w odrębny gatunek poetycki.

GROTESKA - to metoda przedstawienia świata polegająca na łączeniu sprzeczności: tragizm z komedią, realizm z fantastyką, groza z humorem. Groteskę cechuje absurdalność, deformacja, nielogiczność.

ZESTAW 11

1. Uzasadnij że „ Pamiętniki „ J.Ch.Paska są źródłem wiedzy o obyczajach i języku szlachty w XVII w. I utwory Potockiego.**

Wyraz PAMIĘTNIK w odniesieni do tytułu dzieła Paska dotyczy wydarzeń współczesnych. Pamiętników nie można traktować jako dzieła historycznego ale są one doskonałym źródłem informacji o epoce, kulturze Sarmackiej oraz życiu Paska. Wyłania się z nich portret typowego XVII wiecznego szlachcica, który broni przywilejów i swobód szlacheckich, jest drażliwy na punkcie honoru, jest pewny swych racji, uparty pogardza niższymi stanami i innymi narodami, jest katolikiem, nie toleruje innowierców. ma bardzo mierne wykształcenie, lubuje się w hucznych zabawach, awanturuje się zbyle powodu.

2. Omów problem walki i cierpienia narodu polskiego ukazany w literaturze okresu wojny i okupacji. Odwołaj się do dwóch tekstów.

„MEDALIONY” ZOFIA NŁKOWSKA - wojna i okupacja niosą ze sobą straszliwe cierpienia które sprawiają ze ludzie wychodzą z tego doświadczenia ze zdruzgotana psychiką.

„OPOWIADANIA” T.BOROWSKI - ludzie w obozie cierpią z powodu głodu i nieustannego zagrożenia śmiercią to cierpienie osłabia ich wrażliwość moralną i prowadzi do sytuacji w której jedynym pragnieniem staje się przeżycie

„INNY ŚWIAT” G.HERLING-GRUDZIŃSKI - cierpienia spowodowane pobytem w sowieckim łagrze są tak wielkie że ludzie trąca godność. Grudziński wyraża jednak przekonanie że nawet mimo takiego ogromu cierpień, można zachować w tych warunkach człowieczeństwo.

ZDĄŻYĆ PRZED PANEM BOGIEM” H.KRALL - Marek Edelman opowiada o cierpieniu żydów w Warszawskim Getcie (choroba głodowa, śmierć najbliższych, wywózki Umschlag platzu do obozy, całe powstanie, które dla żydów było wyborem innego rodzaju śmierci).

3. Zdefiniuj pojęcie epopei na przykładzie z literatury polskiej lub obcej.

Epos, inaczej epopeja to główny gatunek epicki wykształcony w starożytności. Epopeja jest rozbudowanym utworem wierszowanym przedstawiającym dzieje mitycznych, legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności narodowej. W epopei na plan pierwszy wysuwa się fabuła, narrator wszechwiedzący i obiektywny ujawnia się w inwokacji. całość zaś przedstawia z epickim dystansem. Styl epopei jest podniosły, dostosowany do heroicznych czynów bohaterów, obfituje w realistyczne, drobiazgowe opisy ważnych przedmiotów i sytuacji. Technika poetycka Homera wywodzi się z tradycji ustnej. Iliada Homera ukazuje jeden z epizodów ostatniego roku dziesięcioletniej wojny o Troję: gniew Achillesa, którego obraził wódz Greków Agamemnon. Wycofanie się Achillesa z udziału w walkach powoduje przewagę Trojan i śmierć jego przyjaciela Patroklosa. Dopiero po tym zdarzeniu główny bohater wraca na pole bitwy i w pojedynku z Hektorem, synem króla Troi, dokonuje zemsty. Księgi Iliady wypełnia więc tematyka bohaterska i batalistyczna.

ZESTAW 12

1. Wyjaśnij w jaki sposób pisarze polscy epoki odrodzenia troszczyli się o losy Rzeczypospolitej.*

W czasach Renesansu postrzegano człowieka jako istotę społeczną służącą swym działaniem (pracą, nauką, tworzeniem) ojczyźnie. Literatura ukazywała zatem świadomego obywatela bądź wyżarła troskę o losy kraju.

2. Zinterpretuj tytuł wybranej współczesnej powieści polskiej.

Książka Grudzińskiego opatrzona jest tytułem Inny Świat oraz podtytułem Zapiski Sowieckie. Tytuł utworu zaczerpnięty został ze wspomnieniowej książki Fiodora Dostojewskiego Zapiski z martwego domu której fragment stał się mottem Innego Świata. Odwołanie się do Dostojewskiego wskazuje na specyfikę życia w łagrze, gdzie człowiek żeby przeżyć musi porzucić swoje dotychczasowe wyobrażenia o świecie i stworzyć własne zasady etyczne obowiązujące tylko w tym miejscu.

3. Omów cechy gatunkowe dramatu romantycznego na przykładzie wybranym z literatury polskiej.

„KORDIAN” JULIUSZA SŁOWACKIEGO :

brak jedności

miejsca (dom rodzinny Kordiana, Londyn, Watykan, Warszawa)

czasu (rok 1799, rok 1828)

akcji (wątek miłosny, patriotyczny,

łączenie świata realnego z fantastycznym (postaci diabłów, przelot na chmurze)
synkretyzm rodzajowy - elementy dramatu, liryki (monolog na szczycie Mont Blanc), epiki (opowieści Grzegorza)
łączenie tragizmu z komedią, drwiną, groteską
zmienność nastroju (doznania Kordiana na szczycie Mont Blanc)
występowanie zbiorowości na scenie (zebrany przed koronacją lud Warszawski)
występowanie epizodów
luźna kompozycja
wprowadzenie bohatera romantycznego
niesceniczność dramatu

ZESTAW 13

1. Wyjaśnij na czym polega krytyka stosunków społecznych i politycznych w utworach W.Potockiego.

Wiersze W.Potockiego stanowią aktualny komentarz do zjawisk z życia politycznego, obyczajowego i społecznego XVII wiecznej szlachty. Potocki negatywnie ocenia typowego Sarmatę.

„NIERZĄDEM POLSKA STOI” - Według niego przyczyna panującej w Polsce anarchii jest bałagan prawny. Co roku uchwalane są nowe prawa, które nie polepszają losu zwykłych obywateli lub ogóle nie są przestrzegane. Brak stabilności w prawie powoduje to że średnio zamożna szlachta traci majątki.

„POSPOLITE RUSZENIE” - utwór ten doskonale ukazuje samowolę i brak subordynacji szlachty nawet w sytuacjach zagrożenia.

2. Dokonaj interpretacji wybranego współczesnego dramatu.

a. Kartoteka przedstawia swoistą koncepcję człowieka. Jest to reprezentant całego wojennego pokolenia, porażonych wojną, dotkniętych biernością, zmęczonych działaniem ludzi. Ogólna niemożność utracone wartości i życie w rozsypce.

b. Obraz rzeczywistości zawarty w dramacie to świat groteski, śmiesznych postaw i fałszywych wartości. Jest kartoteka zdarzeń - małych na miarę ludzi nowych czasów.

c. Koncepcja teatru w Kartotece jest buntem przeciw utartym szablonom i normom. Bohater nie musi działać jest antybohaterem. Zamiast scen mamy „ scenki „.

3. Wyjaśnij i podaj przykłady: *

HOMONIM - wyraz mający jednakowe brzmienie z innym wyrazem lecz odmienne znaczenie a niekiedy i pisownię (np.: morze, może)

SYNONIM - wyraz mający to samo znaczenie a inną pisownie i brzmienie (np.: samochód, auto)

ZESTAW 14

1. Omów najstarsze zabytki piśmiennictwa i literatury polskiej.

Pierwsze zdanie napisane w języku polskim „daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj” - zawarte w Księdze Henrykowskiej

„BOGURODZICA” (X - XIVw) - pierwszy polski wiersz i najstarsza pieśń religijna, hymn narodowy przynajmniej w XV w. (odśpiewywali go polscy rycerze na polach Grunwaldu) Hymn królewski towarzyszył uroczystościom koronacyjnym Jagiellonów. Najstarszy drukowany tekst poetycki (1506r.) W Bogurodzicy Maryja ukazana jest: jako matka Chrystusa, dziewica wsławiona i wybrana przez Boga, pośredniczka między zbawicielem a ludźmi, zaufana ludzi którzy wierzą w jej pomoc w zjednaniu łask.

„KAZANIA ŚWIĘTOKRZYSKIE” (XIVw) - najstarszy zabytek codziennej mowy

„KAZANIA GNIEŹNIEŃSKIE” (XVw)

PRZYKŁADY BIBLII: PSAŁTERZ FLORIAŃSKI, BIBLIA KRÓLOWEJ ZOFII (XIV - XVw)

2.” Nieproszeni goście „ kronowickiej chaty - omów ich funkcje w „ Weselu „

WIDMO - (zmarły narzeczony Marysi) ujawnię rozterki dziewczyny która nie może zapomnieć o ukochanym.

STAŃCZYK - (błazen, mędrzec) może byś symbolem mądrości politycznej, uświadamia on dziennikarzowi że jego konserwatywna polityka przyczynie się do usypiania narodu polskiego

RYCERZ - (Zawisza Czarny) symbol mocy, działania, Jego siła przeciwstawiona została bierności i poczuciu niemocy poety którego dekadenckie wiersze zniechęcają naród do czynów.

HETMAN - (Ksawery Branicki) symbol zdrady narodowej. Jego pojawienie budzi niepewność pana młodego, który mimo ogólnego zadowolenia zaczyna obawiać się dalszego życia.

WERNYHORA - (legendarny lirnik ukraiński) jest symbolem pojednania narodowego

3. Omów cechy charakterystyczne poematu heroikomicznego na przykładzie „ Monachomachii „ Krasickiego.*

„Monachomachia" jest poematem heroikomicznym czyli parodią poematu heroicznego (eposu bohaterskiego). Jego dzieje sięgają V w. p.n.e., kiedy to powstała „Batrachomiomachia", poemat grecki opiewający wojnę żab z myszami - parodię „Iliady" Homera. Charakterystyczną cechą tego gatunku jest komizm oparty przede wszystkim na kontraście pomiędzy rangą bohaterów, a sposobem ich działania i zachowania. Naruszenie obowiązującej w poetykach klasycznych zasady decorum tj. zgodności formy i treści (pisanie stylem podniosłym o sprawach błahych i śmiesznych).

ZESTAW 15

1. Scharakteryzuj średniowieczne wzorce osobowe i ich odbicie w literaturze.

Historia ŚWIĘTEGO ALEKSEGO to wzorzec doskonałego życia bohater dąży do świętości drogą ascezy.

Historia Aleksego to wzorzec doskonałego życia bohater dąży do świętości drogą ASCEZY. ”Legenda o świętym Aleksym” to przykład utworu hagiograficznego.

Asceza nie była jedyną drogą osiągnięcia świętości mogło nią być także szerzenie chrześcijaństwa wśród pogan i męczeńska śmierć (np.: św. WOJCIECH) lub pomoc ubogim i chorym oraz umiłowanie całej natury, czyli tego, co stworzył Bóg (np. św. FRANCISZEK Z ASYŻU).

Przykładem rycerza doskonałego jest ROLAND. Prawdopodobnie nie jest on postacią historyczną, podobnie jak większość bohaterów eposu. PIEŚŃ O ROLANDZIE należy do epiki rycerskiej.

ŚWIIĘTY FRANCISZEK Z ASYŻU

2. Omów poezje K.K.Baczyńskiego jako reprezentanta pokolenia Kolumbów.

Krzysztof Kamil Baczyński ( pseudonim Jan Bugaj) żył w latach 1921 - 1944 zginął w powstaniu Warszawskim.

Wraz z Gajcym tworzył pokolenie Kolumbów. Jego najważniejszy utwór to „POKOLENIE” podmiot liryczny wypowiada się w imieniu swojego pokolenia. Początkowy obraz dostatku i spokoju kontrastuje z pojawiającymi się obrazami grozy. Wojna zniszczyła w tych ludziach podstawowe wartości takie jak litość, sumienie, miłość. Człowiek powoli staje się zwierzęciem kierującym się jedynie instynktem.

3 Omów najistotniejsze różnice między literaturą piękną a publicystyką.

ZESTAW 16

1. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe i ich odbicie w literaturze.*

RENESANSOWY TWÓRCA - poeta doctus - człowiek wszechstronnie wykształcony, humanista znający doskonale filozofię i literaturę starożytną - takimi ludźmi byli : Jan Kochanowski, Mikołaj Kopernik, Leonardo da Vinci

IDEAŁ OBYWATELSKI - Świadomy obywatel, stawiający dobro państwa ponad dobro prywatne, patriota gotowy poświęcić dla ojczyzny majątek a nawet życie - do takiej postawy wzywali: Jan Kochanowski, A.F.Modrzewski, P.Skarga.

SZLACHCIC - ZIEMIANIN - człowiek poczciwy, cnotliwy, żyjący zgodnie z rytmem przyrody, pracowity gospodarz, dobry mąż ojciec, sąsiad, zwolennik umiarkowanej rozrywki, ideał dworzanina - to oczywiście szlachcic człowiek mężny i szlachty, wykształcony, grający na lutni, dobrze wychowany, znający dworskie obyczaje, opowiadający zabawne historyjki.

2. Zaprezentuj interpretację jednego z poznanych ostatnio dramatów.

b. Obraz rzeczywistości zawarty w dramacie to świat groteski, śmiesznych postaw i fałszywych wartości. Jest kartoteka zdarzeń - małych na miarę ludzi nowych czasów.

c. Koncepcja teatru w Kartotece jest buntem przeciw utartym szablonom i normom. Bohater nie musi działać jest antybohaterem. Zamiast scen mamy „ scenki „.

3. Omów cechy stylu potocznego i urzędowo-kancelaryjnego.

STYL POTOCZNY - czyli odmiana języka mówionego używana w sytuacjach nieoficjalnych.

Cechy STYLU POTOCZNEGO: słownictwo zabarwione ekspresywnie, bogata synonimika, krótkie zdania, potok składniowy, powtórzenia

STYL URZĘDOWY - jest charakterystyczny dla pism urzędowych zarządzeń instrukcji, przepisów, pouczeń itp. Styl ten wyróżnia się stosowaniem zwrotów bezosobowych (np.: uprasza się, opłaty powinny być wnoszone)

ZESTAW 17

1. Wyjaśnij w jaki sposób pisarze polscy epoki oświecenia troszczyli się o losy Rzeczypospolitej. Omów na wybranym przykładzie.

JUZEF WYBICKI „PIEŚŃ LEGIONÓW POLSKICH WE WŁOSZECH” (MAZUREK DĄBROWSKIEGO)

Tekst powstał w 1797r i szybko zyskał miano pieśni narodowej choć oficjalnym hymnem państwowym stał się dopiero w 1926r. Podmiot liryczny wypowiada się w imieniu zbiorowości - legionistów i wszystkich Polaków. Wyraża uczucia patriotyczne oraz przekonanie o wyzwoleniu ojczyzny. Mimo trudu żołnierskiej wędrówki. Daje nadzieje na odzyskanie niepodległości.

2. Zaproponuj interpretację wybranej współczesnej powieści polskiej.

3. Omów cechy gatunkowe dramatu romantycznego na przykładzie wybranym z literatury polskiej.

CECHY DRAMATU ROMANTYCZNEGO - „KORDIAN” JULIUSZA SŁOWACKIEGO :

brak jedności

miejsca (dom rodzinny Kordiana, Londyn, Watykan, Warszawa)

czasu (rok 1799, rok 1828)

akcji (wątek miłosny, patriotyczny,

łączenie świata realnego z fantastycznym (postaci diabłów, przelot na chmurze)
synkretyzm rodzajowy - elementy dramatu, liryki (monolog na szczycie Mont Blanc), epiki (opowieści Grzegorza)
łączenie tragizmu z komedią, drwiną, groteską
zmienność nastroju (doznania Kordiana na szczycie Mont Blanc)
występowanie zbiorowości na scenie (zebrany przed koronacją lud Warszawski)
występowanie epizodów
luźna kompozycja
wprowadzenie bohatera romantycznego
niesceniczność dramatu

ZESTAW 18

1. Zaprezentuj dwa główne nurty polskiej literatury barokowej.

dworski - Jan Andrzej Morsztyn, Daniel Naborowski

Cechy charakterystyczne:

* Konceptyzn - tworzenie poezji według wyszukanego niezwykłego często szokującego pomysłu.

* Marinizm - kierunek w barokowej poezji kładący szczególny nacisk na kunsztowną formę utworu.

* Stosowanie w poezji wyszukanych środków poetyckich (anafora, hiperbol, peryfraz)

* Tematyka miłosna i okolicznościowa

ziemiański (zwany też sarmacki) - Jan Chryzostom Pasek, Wacław Potocki

SARMATYZM - ideologia szlachty polskiej oparta na przekonaniu że ich przodkami byli starożytni Sarmaci - lud wyróżniający się wojowniczością, odwagą, szlachetnością i honorem. Przedstawiciele tego nurtu przedstawiali faktyczny obraz Polski szlacheckiej XVIIw.

2. Omów sytuację jednostki w wybranym utworze literatury współczesnej ( np. „ Rozmowy z katem „ , „ Mała apokalipsa „ ).

3. Scharakteryzuj epickie gatunki literackie posługując się przykładami.*

epos - (EPOPEJA) - większy utwór powieściowy ukazujący w sposób realistyczny obraz społeczeństwa na tle przełomowych wydarzeń historycznych. PAN TADEUSZ - ADAM MICKIEWCZ
powieść - utwór epicki pisany prozą o swobodnej kompozycji, rozbudowanej fabule i różnorodnej tematyce, utwór wielowątkowy (np.: Dżuma, Chłopi)
nowela - krótki utwór, pisany prozą charakteryzujący się prostą, zwięzłą, zazwyczaj jednowątkową fabułą i wyrazista kompozycją (np.: Janko Muzykant, Kamizelka)
opowiadanie - niewielki utwór epicki o jednowątkowej fabule i swobodnej kompozycji (np.: Opowiadania Borowskiego
powieść poetycka - utwór epicko liryczny będący odmianą poematu epickiego ukształtowany w epoce romantyzmu(np.: )

ZESTAW 19

1. Omów motywy mitologiczne w poezji J.Kochanowskiego.*

Motywy mitologiczne:

Mit Trojański - „ Odprawa posłów greckich „ - pod mitologicznym sztafażem został ukazany obraz XVI wiecznej Rzeczypospolitej.

Motyw Arkadyjski - „ Pieśń świętojańska o Sobótce „

2.Zaprezentuj trzy wizje naprawy Rzeczypospolitej zawarte w „ Przedwiośniu „ S.Żeromskiego.

„Koncepcja szklanych domów”- według opowieści Seweryna Baryki w Polsce istnieją wspaniałe ekonomiczne ciepłe i czyste budynki w których mieszkają zwyczajni prości ludzie. „Szklane domy” to marzenie Seweryna o ojczyźnie w której wszyscy obywatele żyją w dobrobycie.
Reformy - dla Szymona Gajowca wysokiego urzędnika państwowego jedyną drogą zmierzająca do pozytywnych zmian są dobrze zaplanowane reformy. Najpilniejszą sprawa jest wzmocnienie obronności kraju. Następnie należy wzmocnić władzę odrodzonej Polski i przeprowadzić reformę pieniężną dopiero wtedy przyjdzie pora na reformę społeczną
Rewolucja - dla Antoniego Lulka jedynym słusznym rozwiązaniem jest rewolucja która umożliwi realizację programu komunistów

3. Wymień podstawowe gatunki liryki i scharakteryzuj dwa dowolne na wybranych przykładach.

oda
hymn
pieśń
sonet
tren
elegia
fraszka
sielanka

FRASZKA - drobny utwór poetycki najczęściej o charakterze żartobliwym (np.: Jan Kochanowski "Na Lipę")

TREN - utwór liryczny o nastroju poważnym żałobnym, którego tematem jest opłakiwanie czyjejś śmierci( np.: Jan Kochanowski treny było ich XIX)

ZESTAW 20

1. Udowodnij że, twórcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojętni na sprawy państwa i narodu. Odwołaj się do znanych ci utworów.

2. Zaprezentuj na wybranych przykładach motyw przyjaźni w literaturze.

J.W.GOETHE „CIERPIENIA MŁODEGO WERTERA” Listy Wertera adresowane są do jego przyjaciela, Wilhelma. Zażyłość między nimi musiała być duża, skoro Werter nie waha się zwierzyć mu ze swoich najskrytszych marzeń i pragnień.
A.de SAINT-EXIPERY „MAŁY KSIĄŻE” - spotkanie Małego Księcia z lisem to lekcja wspaniałej przyjaźni. Lis tłumaczy mu, iż najpierw należy oswoić drugiego człowieka, by potem przywiązywać uwagę do jego charakteru i duszy, bowiem : „DOBRZE WIDZI SIE TYLKO SERCEM. NAJWAŻNIEJSZE JEST NIEWIDOCZNE DLA OCZU”

3. Omów na przykładach zasady ortografii polskiej.*

Literę h piszemy gdy wymienia się na g, z, ż, : nie z czasownikami piszemy rozdzielnie : nie z rzeczownikami piszemy łącznie : nie z przymiotnikami i przysłówkami piszemy łącznie : „ó” piszemy w zakończeniach ów, ówka, ówna, gdy wymienia się na „o” „e” : „u” piszemy w zakończeniach uje ujesz : „rz” gdy wymienia się na „r” , w zakończeniach arz erz, po spółgłoskach b d p r g k : „ż” piszemy gdy wymienia się na g dz h z s, po literach l ł r.

ZESTAW 21

1. Przedstaw motyw „ małej ojczyzny „ w „ Panu Tadeuszu „ A.Mickiewicza.

ADAM MICKIEWICZ W „PANU TADEUSZU” kreuje wizerunek „małej ojczyzny” krainę szczęśliwości czyli Soplicowo które czyni „centrum polszczyzny' miejscem gdzie tradycja wiąże się z myślą o przyszłości, ukazuje niespieszny rytm natury wyznaczający prace gospodarskie. Piękno krajobrazu, barwy, zapach, dźwięki tej ziemi.

2. Dowiedz, że utwory S.Żeromskiego to głos w obronie poniżonych i pokrzywdzonych.

„PRZEDWIOŚNIE” - fragmenty utworu opisują struktórę polskiego społeczeństwa i wskazują na nieprawidłowości w jego funkcjonowaniu. Autor ukazuje jednostkowych bohaterów którzy czują odpowiedzialność za państwo i społeczeństwo. Krzywdy wynikające z nierówności społecznych budzą niepokój moralny. Żeromski przedstawia dojrzewanie głównego bohatera Cezarego Baryki, zmiany zachodzące w jego psychice i rozterki wewnętrzne.

ZESTAW 22

1. Udowodnij uniwersalna wartość wielkich idei w twórczości C.K.Norwida.*

Wśród wierszy lirycznych Norwida wyróżnić można grupę utworów poświęconych pamięci wielkich ludzi. Należą do nich: "Bema pamięci żałobny rapsod", "Fortepian Szopena", "Do obywatela Johna Brown".

Wiersz "Bema pamięci żałobny rapsod" poświęcony jest osobie generała Józefa Bema - bohatera powstania listopadowego, później wodza wojsk węgierskich w walce o wolność. Ten wielki żołnierz pod koniec życia przyjął wiarę mahometańską służąc w armii tureckiej. Walczył o wolność różnych narodów, więc dla Norwida ten rycerz - bohater był obywatelem świata. Pogrzeb takiego człowieka musi być wyjątkowy i taką wizję zawiera właśnie utwór nazwany przez poetę "rapsodem".

Utwór "Do obywatela Johna Brown" powstał pod wpływem dramatycznych losów amerykańskiego farmera Johna Browna - bojownika o wolność Murzynów. Człowiek ten został aresztowany, skazany na śmierć i powieszony.

Wielkiemu polskiemu kompozytorowi Chopinowi poświęcił Norwid wiersz "Fortepian Szopena". Utwór ten powstał jesienią 1863 roku pod wpływem autentycznego wydarzenia, jakim było wyrzucenie fortepianu Chopina na bruk.

2. Zaprezentuj sylwetkę bohatera prozy międzywojennej na przykładzie Cezarego Baryki i Zenona Ziembiewicza.

ZENON ZIEMBIEWICZ - idąc przez życie jest przekonany iz stanowi wyjątek od schematów między którymi przychodzi mu funkcjonować. Owe schematy to dla Zenona jedynie rzeczywistość zewnętrzna niedotycząca go osobiście. Schematy owe widzi i potępia ale sam w nich uczestniczyć nie chce i nie potrafi a przynajmniej tak mu się wydaje. Bohater jest przekonany iż jego dobre intencje równoważą czyni i ich skutki.

3. Omów wpływ języków obcych na współczesna polszczyznę.

ZESTAW 23

1. Przedstaw motyw dziecka w literaturze pozytywizmu.

Henryk Sienkiewicz „ Janko Muzykant „- bohaterem noweli jest utalentowane dziecko wiejskie które nie miało możliwości rozwijania swoich uzdolnień. Zawsze był wątły gdyż w domu była bieda. Jedynym jego mżeniem było posiadanie własnych skrzypiec.

B.Prus „ Lalka „ - Dzieciństwo Helenki Stawskiej mimo braku ojca upływa pogodnie. Matka stara się by dziecko nie odczuło trudnej sytuacji materialnej. Helenka jest otoczona miłością matki i babci toteż jest to dziecko pogodne.

2. Zaprezentuj wizję wojny okupacji niemieckiej w utworach K.K.Baczyńskiego i T.Borowskiego.

Jego najważniejszy utwór to „POKOLENIE” podmiot liryczny wypowiada się w imieniu swojego pokolenia. Początkowy obraz dostatku i spokoju kontrastuje z pojawiającymi się obrazami grozy. Wojna zniszczyła w tych ludziach podstawowe wartości takie jak litość, sumienie, miłość. Człowiek powoli staje się zwierzęciem kierującym się jedynie instynktem.

„HISTORIA” Baczyński postrzega historię jako ciągłe wojny prowadzące do zagłady kolejne pokolenia. Czasy poety nie są inne - właśnie dokonuje się brutalna zagłada. Według Baczyńskiego dzieje ludzkości to dzieje „pochodów” zmierzających do grobów. Historia staje się wielkim cmentarzyskiem.

TADEUSZ BOROWSKI

„POŻEGNANIE Z MARIĄ” to tytułowe opowiadanie którego akcja rozgrywa się w okupowanej Warszawie. Bohaterem (narratorem) jest Tadek zatrudniony jako magazynier w firmie budowlanej. Studiuje polonistykę na tajnym uniwersytecie. Potrafi wykorzystać każdą sytuację, aby zarobić pieniądze. Bohaterowie robią wszystko aby przetrwać. Tylko pewna Żydówka wraca do getta, rezygnuje z szansy na wolność, by być przy córce i zięciu, którym nie udało się uciec.

„OPOWIADANIE OBOZOWE” Obóz został przedstawiony jako miejsce do którego można się przyzwyczaić. Przybywające transporty traktuje się jako rozrywkę. Człowiek staje się obojętny na cierpienie innych.

3.Wyjaśnij pojęcia:

ODRODZENIE - (renesans) okres w rozwoju kultury XIV - XVI w. Charakteryzujący się nasileniem tendencji humanistycznych i laickich, twórczym nawiązaniem do kultury antycznej. Kolebką kultury były Włochy.

HUMANIZM - zainteresowanie człowiekiem i wszystkimi sprawami związanymi z jego życiem. „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie, nie jest mi obce”.

REFORMACJA - ruch religijny skierowany przeciwko Kościołowi, dążący do wprowadzenia reformy życia religijnego i organizacji kościelnej. Domagano się głównie ograniczenia przywilejów politycznych i społecznych duchowieństwa.

ZESTAW 24

1. Przedstaw J.Kochanowskiego jako artystę i człowieka renesansu. Odwołaj się do wybranych przykładów: „Pieśni „ „ Fraszki „.

Jan Kochanowski jako artysta i człowiek renesansu.

„Pieśni" Jan Kochanowski był największym poeta polskiego odrodzenia, stąd tez zwykło nazywać się go „ojcem poezji polskiej". Obdarzony niezwykłym słuchem językowym i talentem poetyckim, stał się sprawcą największego przełomu literackiego w historii polskiego piśmiennictwa, a jego spuścizna literacka na długie wieki stała się niewyczerpanym źródłem inspiracji dla następców. Pieśni pisywał je Kochanowski przez całe życie, począwszy od łacińskich elegii miłosnych, skończywszy na „Trenach".

„Muza" - pieśń, uznana za manifest poetycki Kochanowskiego, powstała prawdopodobnie ok. roku 1567.

Jest to pieśń autobiograficzna, a nawet autotematyczna: (poeta mówi o swoich ambicjach artystycznych oraz o dążeniu do doskonałości, obejmującym zarówno godziwe życie, jak i poezję. Wśród postaci antycznych pojawia się Piotr Myszkowski, przyjaciel i protektor poety), Autor prezentuje postawę, która jest efektem niezależnych poglądów alternatywnych wobec uznanych hierarchii i autorytetów (manifest niezależności duchowej).

„Na swoje księgi" - fraszka programowa. Autor bagatelizuje znaczenie swoich utworów i wskazuje źródło ich tematów radość warunkiem ludzkiego szczęścia.

„Do fraszek" - pochwała wartości fraszek, które choć pozornie drobne i błahe, stały się dla twórcy istotną formą wypowiedzi poetyckiej. Nawiązania do antyku (Fortuna, labirynt, nic Ariadny, Centaur, Dedal).

2. Udowodnij degradujący wpływ wojny na psychikę i postawę moralną człowieka w świetle prozy Z.Nałkowskiej, T.Borowskiego, lub G.Herlinga-Grudzińskiego

TADEUSZ BOROWSKI

GUSTAW HERLING-GRUDZIŃSKI

„INNY ŚWIAT” Grudziński w swoim utworze ukazuje dwie różne postawy wobec wszechobecnego złe :

Przystosowanie - rozumiane przez Grudzińskiego jako: bestialstwo, przemoc, samosądy, donosicielstwo, przekupstwo, prostytucję, gwałty, kradzieże.
Bunt - człowiek może ocalić swą godność, sprzeciwiając się złu.

3 Omów reprezentatywne gatunki epiki. Odwołaj się do wybranych przykładów.

epos - (EPOPEJA) - większy utwór powieściowy ukazujący w sposób realistyczny obraz społeczeństwa na tle przełomowych wydarzeń historycznych. PAN TADEUSZ - ADAM MICKIEWCZ
powieść - utwór epicki pisany prozą o swobodnej kompozycji, rozbudowanej fabule i różnorodnej tematyce, utwór wielowątkowy (np.: Dżuma, Chłopi)
nowela - krótki utwór, pisany prozą charakteryzujący się prostą, zwięzłą, zazwyczaj jednowątkową fabułą i wyrazista kompozycją (np.: Janko Muzykant, Kamizelka)
opowiadanie - niewielki utwór epicki o jednowątkowej fabule i swobodnej kompozycji (np.: Opowiadania Borowskiego
powieść poetycka - utwór epicko liryczny będący odmianą poematu epickiego ukształtowany w epoce romantyzmu(np.: )

ZESTAW 25

1. Zaprezentuj twórczość W.Potockiego jako przykład ziemiańskiego nurtu kultury barokowej.

Wiersze W.Potockiego stanowią aktualny komentarz do zjawisk z życia politycznego, obyczajowego i społecznego XVII wiecznej szlachty. Potocki negatywnie ocenia typowego Sarmatę.

„POSPOLITE RUSZENIE” - tytuł ten odnosi się do rodzaju formacji wojskowej w dawnej Polsce, polegającej na powszechnym udziale szlachty w wojnie, utwór ten doskonale ukazuje samowolę i brak subordynacji szlachty nawet w sytuacjach zagrożenia.

3. Scharakteryzuj epickie gatunki literackie posługując się przykładami.*

epos - (EPOPEJA) - większy utwór powieściowy ukazujący w sposób realistyczny obraz społeczeństwa na tle przełomowych wydarzeń historycznych. PAN TADEUSZ - ADAM MICKIEWCZ
powieść - utwór epicki pisany prozą o swobodnej kompozycji, rozbudowanej fabule i różnorodnej tematyce, utwór wielowątkowy (np.: Dżuma, Chłopi)
nowela - krótki utwór, pisany prozą charakteryzujący się prostą, zwięzłą, zazwyczaj jednowątkową fabułą i wyrazista kompozycją (np.: Janko Muzykant, Kamizelka)
opowiadanie - niewielki utwór epicki o jednowątkowej fabule i swobodnej kompozycji (np.: Opowiadania Borowskiego
powieść poetycka - utwór epicko liryczny będący odmianą poematu epickiego ukształtowany w epoce romantyzmu(np.: )

ZESTAW 26

1. Scharakteryzuj renesansowy model życia na przykładzie twórczości pisarza odrodzenia.

MODEL ŻYCIA NA PRZYKŁADZIE MIKOŁAJA REJA

„WIZERUNEK WŁASNY ŻYCIA CZŁOWIEKA POCZCIWEGO” - poemat dydaktyczny, w którym Rej udowadnia, że człowiek poczciwy (tzn. szlachetny, dobry, uczciwy) musi żyć cnotliwie, czyli zgodnie z zasadami moralnymi.

„ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO” - pochwała życia na wsi zgodnie z naturalnym rytmem przyrody. Człowiek poczciwy Mikołaja Reja to szlachcic - ziemianin: nieskończenie wykształcony, żyjący zgodnie z rytmem przyrody, mający ściśle określone zasady moralne, ceniący umiar i rozsądek, dobry gospodarz, lubiący rozrywkę dobry mąż, ojciec, sąsiad, w razie potrzeby służący za ojczyznę.

2. Zaprezentuj na wybranych przykładach motyw rodziny w literaturze.

3. Omów na przykładach zasady ortografii polskiej.*

ZESTAW 27

1. Udowodnij uniwersalna wartość wielkich idei w twórczości C.K.Norwida.*

2. Przedstaw rozterki światopoglądowe i moralne bohaterów „ Przedwiośnia „ lub „ Granicy „.

Zenon Ziembiewicz z „ Granicy „ przekracza moralne granice kilkakrotnie. Wdając się w romans z Justyną, powoduje tragedię dziewczyny. Usunięcie ciąży kończy się ciężką chorobą, depresją psychiczną nieszczęśliwej i bezbronnej bohaterki. Justyna zresztą nie jest jego jedyną ofiarą. Jest nią też żona Elżbieta, biorąca na siebie część winy męża. Z tej sytuacji nie ma wyjścia, Zenon nie może już postąpić moralnie, bo zostając przy Elżbiecie - skrzywdzi Justynę, jeśli odejdzie od żony, skrzywdzi ją bardzo. Kiedy człowiek przekroczy granice moralności, nie może już postępować moralnie. Łatwo jest znaleźć się poza tymi granicami, Zenon nie zauważył, kiedy je przekroczył.

ZESTAW 28

1. Omów motywy mitologiczne w poezji J.Kochanowskiego.*

Motywy mitologiczne:

Mit Trojański - „ Odprawa posłów greckich „ - pod mitologicznym sztafażem został ukazany obraz XVI wiecznej Rzeczypospolitej.

Motyw Arkadyjski - „ Pieśń świętojańska o Sobótce „

3. Omów zasady akcentacji wyrazowej w języku polskim i odczytaj prawidłowo akcentując następujące wyrazy: gramatyka, zrobiliśmy, niedaleko, pisałby.

ZESTAW 29

1. Przedstaw kreacje wielkich ludzi i ich idee w poezji C.K.Norwida.

3. Scharakteryzuj strukturę dramatu szekspirowskiego na wybranym przykładzie.

Dramat szekspirowski ("Makbet")

· nie ma jedności czasu - akcja toczy się w ciągu 17 lat, miejsca - pałac, wrzosowisko, akcji - wiele wątków

· dowolna ilość aktorów, sceny zbiorowe, brak chóru

· podział na akty i sceny

· akcja przyczynowo-skutkowa

· język nie zawsze podniosły - monolog Odźwiernego

· występuje prolog - otwiera dramat, dokonuje się katastrofa

· różne style - wiersz biały, proza

· na scenie obecni i królowie i ludzie z niższych sfer o Odźwierny

· temat zaczerpnięty ze starych legend, kronik

· wprowadzenie przyrody - mówi się o jej zachowaniu aby np. spotęgować nastrój grozy

· każdy jest "kowalem swego losu"

· człowiek przeobraża się na naszych oczach - Makbet, lady Makbet, są monologi wewnętrzne dla dopełnienia obrazu bohatera

· wątki: fantastyczne i realistyczne, przeplatają się między sobą i się na siebie nakładają

· zabójstwo dokonuje się na oczach widzów

· zmienna dekoracja

· role grane bez masek, role kobiece odgrywane przez młodych chłopców

ZESTAW 30

1. Przedstaw renesansowe ideały w twórczości J.Kochanowskiego

J. Kochanowski - "Pieśń o dobrej sławie" - mówi o powinnościach obywatela wobec własnej ojczyzny; nie jest prawdziwym człowiekiem ten, kto myśli tylko o jedzeniu i piciu; każdemu człowiekowi powinien przyświecać jeden cel - służba ojczyźnie, w celu zapewnienia sobie dobrej sławy; sposoby służenia ojczyźnie mogą być różne, w zależności od własnych możliwości, predyspozycji, wrodzonych talentów; lepiej jest umrzeć młodo, ale w sposób bohaterski zyskując sobie sławę, niż żyć długo i umrzeć w zapomnieniu;

"Tren IX" odsłania przypadkowość ludzkiej mądrości, która nie potrafi ochronić człowieka przed losem. "Tren XI" natomiast w niezwykle dramatycznych sformułowaniach podważa naczelną dla renesansu kategorię cnoty (piękna, dobra, mądrości). Również i pobożność nie daje poczucia bezpieczeństwa, nie broni przed nieszczęściem.

Jan Kochanowski „ Pieśń świętojańska o Sobótce „ - w swoim utworze poeta nie zazdrości tym którzy wysługują się na pańskich dworach dla zysku, natomiast sławi szlachcica ziemianina który swa pracą na roli zapewni dostatek sobie, rodzinie i czeladzi, tym bardziej że oprócz plonów z ziemi dostarcza wełny. Po zebraniu plonów natomiast nadchodzi czas błogiego odpoczynku przy ciepłym kominku, pora zabaw towarzyskich, polowań, łowienia ryb. Obok nuty miłosnej w pieśniach poszczególnych panien brzmi pochwała życia na wsi.

2. Próba człowieczeństwa w obliczu zagrożenia-omów problem na podstawie „ Dżumy „ A.Camusa lub innych utworów.

Camus pokazał różne postawy ludzi wobec zagrożenia jakim jest ciężka choroba i śmierć. Ukazała jakie mogą być rozmaite zachowania ludzi, gdy znajda się w sytuacji bez wyjścia. Niektórzy podejmują walkę ze złem od razu tak jak to czynił Rieux, inni zaś dopiero pod wpływem nieszczęścia, śmierci zmieniają swoje postępowanie, a niektórzy pozostają bierni przez cały czas. Pisarz przedstawił zmiany jakie zachodzą w postawach moralnych ludzi pod wpływem Dżumy, i jak zmienia się ich stosunek do otoczenie i jak wygasa radość życia. Autor przedstawił i że każda jednostka ludzka jest ważna, należy ją szanować, bronić przed cierpieniem ale przede wszystkim kochać.

3. Zaprezentuj cechy dramatu antycznego na przykładzie „ Antygony „.*

- obowiązują 3 jedności: czasu, miejsca i akcji.

- Tragedia antyczna zamykała się w obrębie jednego miejsca, doby i wątku.

- Ze względu na obecność aktorów i chóru tragedia była podzielona na części:

- prolog - wejście posłańca

- parados - pierwsze wejście chóru

- epejsodiony - części dialogowe przeplatane pięcioma stasimonami

- exodus zakończenie

- Cechą charakterystyczną rozwoju akcji było stopniowe narastanie napięcia:

- zawiązanie akcji - stopniowe narastanie napięcia

- punkt kulminacyjny - stopień największego napięcia

- rozwiązanie akcji - gwałtowne napięcie spada, aż do całkowitego wygaszenia.

- obowiązuje zasada decorum

- bohaterami są wybitne jednostki pochodzące a wyższych sfer

- występowanie tragizmu głównego bohatera

- występowanie fatum

- zasada jedności estetyki

ZESTAW 31

1. Sarmaci o Sarmatach - omów obraz XVII - wiecznej szlachty w „ Pamiętnikach „ J.Ch.Paska i w utworach W.Potockiego.

Jan Chryzostom Pasek „ Pamiętniki „- jest to kronika mentalności i zwyczajów ówczesnej szlachty, w tym autora. Z „ Pamiętników „ wyłania się portret typowego XVII w. Szlachcica, bezkrytycznego wobec charakterystycznych sarmackich wad: awanturnik, gawędziarz, hulaka, pieniacz . Autor jawi się jako typowy sarmata, człowiek o ciasnych horyzontach, maskowanych pozorami obycia. Uderza jego powierzchowność, pewność siebie i skłonność do samochwalstwa. Pisząc o ówczesnym życiu autor chwali cechy i postawy przedstawicieli stanu szlacheckiego: ciemnotę samowolę, pieniactwo.

Wacław Potocki - „ Transakcja wojny chocimskiej „ - piewca sarmackiego rycerstwa i męstwa. Z bólem mówi o zaniku ducha rycerskiego u współczesnych Sarmatów. Głosił uwielbienie dla „ złotej wolności „. Miał bardzo silne poczucie że pisarstwo powinno być wyrazem odpowiedzialności społecznej, a pisarz ma być obywatelskim sumieniem narodu. Miał krytyczny stosunek do pewnych przejawów sarmatyzmu: brak poszanowania praw, anarchia, brak tolerancji religijnej, wyzysk chłopów pańszczyźnianych.

2. Tomasz Judym - bohater czy szaleniec ? Oceń bohatera „ Ludzi bezdomnych „.

Tomasz Judym uwikłany w ostry konflikt wewnętrzny, przeżywa nieustanny dramat. Z jednej strony dręczą jego sumienie znane z dzieciństwa i odkrywane w zaułkach Paryża i Warszawy obszary nędzy i wyzysku, z drugiej przyciągają i nęcą powaby życia, szczęścia i miłości, wiążące się z osobą Joasi. Judym jest ustawicznie rozdzierany sprzecznościami. Jego stosunek do środowiska społecznego, z którego się wywodzi, waha się między uczuciem najgłębszej litości a odruchami wstrętu i odrazy. Ostatecznie jednak swoje prawo do szczęścia osobistego odrzuci z okrutną bezwzględnością, oddając się w służbę idei.

Te właśnie cechy: bogactwo wewnętrzne, ustawiczne udręki, nadzwyczaj wrażliwe sumienie, imperatyw kategoryczny moralny inspirujący decyzje i postępowanie Tomasza, przekonanie o konieczności podjęcia samotnej walki ze złem, , wreszcie rezygnacja ze szczęścia ukochaną kobietą czynią z Judyma bohatera neoromantycznego. Ale pragnienie krzewienia postępu, higienizacji życia bycia lekarzem ludzi ubogich, dostrzeganie krzywdy, cierpienia i przyjęcie aktywnej, bezkompromisowej postawy wobec niesprawiedliwości wskazują na powinowactwo z programem pozytywistycznej "pracy u podstaw", programem wczesnego, walczącego pozytywizmu.

3. Określ cechy noweli klasycznej na podstawie wybranego tekstu np. „ Sokół „ Boccaccio.

NOWELA -krótki utwór epicki pisany prozą o zwięzłej jednowątkowej fabule i wyrazistej kompozycji, zamknięty płętą.

ZESTAW 32

1. Wyjaśnij na czym polega ludowy charakter ballad i II cz. „ Dziadów „ A.Mickiewicza.

Rozwinięty w II cz. „Dziadów” obraz ludowego obrzędu praktykowanego w Dzień Zaduszny jest także wpisany w pozostałe części dramatu. II cz. „Dziadów” przypomina i rozwija literacko obrzęd ku czci zmarłych, który przechował się w religijnych praktykach ludu na Litwie. Ballady Mickiewicza przedstawiają wierzenia ludowe dotyczące zjawisk nadprzyrodzonych np.: nimfy zamieszkujące litewskie jeziora w balladach „Świteź” i „Świtezianka” ; pakt z diabłem (cyrograf) w balladzie „Panni Twardowska”

3. Syn marnotrawny - to ktoś kto zbłądził, lecz zrozumiał swój błąd i potrafi się do tego przyznać

ZESTEW 33

1. Wyjaśnij na czym polega kryzys światopoglądowy w „ Trenach „ J.Kochanowskiego.

Po śmierci Urszuli cały świat Kochanowskiego jako człowieka poety i filozofa legł w gruzach. Wiedza i gromadzone przez lata dośw. Okazują się całkowicie nieprzydatne wobec śmierci dziecka. Następuje wielki kryzys: filozoficzny, religijny, moralny i etyczny> Kochanowski zaczyna wątpić we wszystko co wyznawał w swoim życiu do tej pory: wiarę w Boga , w humanistyczne ideały cnoty i godność ludzką. To nie zmarła jest główna bohaterką dzieła. Najważniejszy jest w nim sam poeta który w kolejnych trenach przyjmuje rozmaite role . Jest świadomy swojej siły artystycznej ale także człowiekiem bezbronnym wobec Boga. Jest mędrcem oczytanym w Greckich i rzymskich filozofiach ale także bezradnym zrozpaczonym ojcem.

2. Zaprezentuj pytania o przyszłość Polski w świetle „ Przedwiośnia „ S.Żeromskiego.

Jaki będzie przyszły kształt Polski?

Co powstanie na gruzach starego ziemiańskiego świata?

Jaką drogę obierze polska by zbudować nowy logiczny porządek?

ZESTAW 34

1. Rozważ przesłania moralne wybranych przypowieści religijnych.

„ O siewcy „- ilustracja tego jakie mogą być losy nauki głoszonej przez Chrystusa. Takie jak losy ziarna: jedno pada na skałę, drugie przy drodze i wydziobią je ptaki trzecie zaś w glebę to wykiełkuje i da owoc. „ O miłosiernym samarytaninie „ - to parabola ilustrująca słuszność przykazania „ Miłuj bliźniego swego jak siebie samego „. Samarytanin pomógł obcemu człowiekowi o opatrzył mu rany, a nie uczynił tego kapłan. Samarytanin to człowiek uczynny i wrażliwy na krzywdę bliźnich. „ O synu marnotrawnym „- przypowieść przedstawia że wszyscy ludzie wierni Bogu są mu bliscy, lecz ci którzy odeszli i powrócili na jego łono także mogą liczyć na jego miłość i radość.

2. Na podstawie przykładów z opowiadań T.Borowskiego wyjaśnij, kto to jest człowiek złagrowany.

Człowiek zlagrowany przystosowuje się do otoczenia i działa zgodnie z zasadami o bazowej moralności gdyż inaczej nie mógł by przetrwać. Więźniowie obozu traktują przybywających żydów jako okazję do zaopatrzenia się w jedzenie i ubranie. „Ludzie którzy szli” narrator zauważa nieprzebrane rzesze podążających do krematorium ludzi, Musi jednak żyć więc przyzwyczaja się do tłumu idącego na śmierć podobnie jak przyzwyczaja się do widoku trupów czy do obojętności wobec chorych, zniedołężniałych na skraju wyczerpania. Przyzwyczajać się oznacza że więzień zaczyna traktować obozową sytuację jako normalną. Nie wywołuje ona odruchu litości czy chęci niesienia pomocy lecz złość. „Proszę państwa do gazu:” Francuz Henri jest przewodnikiem bohatera po rampie na którą przybywają transporty. Nasz bohater mimo przystosowania do obozu w nowej sytuacji nie wytrzymuje drastycznych przeżyć i rezygnuje z zysków. Z drugiej strony reguły obozowego świata wymuszają zachowanie nieludzkie. Zdarza się ze matka porzuca dzieci by ratować siebie a ojciec skazuje syna na śmierć

3. Omów cechy dramatu romantycznego na dowolnym wybranym przykładzie.

Kordian- jest dram. Rom o otwartej kompozycji. Łączy różne konwencje : realizm historyczny i psychologiczny z fantastyka i symboliką, patos z ironią groteską i satyrą. Kompozycja utworu opiera się na biografii głównego bohatera przedstawionej w luźnych obrazach, odległych w czasie i przestrzeni. Akcja rozwija się w kanwie konfliktów wewnętrznych bohatera, tekst ma więc cechy poematu lirycznego. Fabuła jest jednocześnie skomponowana w sposób epicki. Jest kilka istotnych momentów przynoszących wiedzę o bohaterze i jego świecie. Wewnętrzne przeżycia bohatera są przekazywane za pomocą różnych form takich jak: monolog, obraz sceniczny, dialog. Rozterki Kordiana są też pokazane poprzez przytoczenie różnych racji moralnych. Osobowość tytułowej postaci ujawnia się także poprzez wprowadzenie postaci fantastycznych. Te wszystkie zabiegi poety pozwalają ujawnić bogactwo emocji i intelektualne przeżycie bohatera.

ZESTAW 35

1. Wyjaśnij na czym polega tragizm bohatera ( bohaterów ) „ Antygony „ Sofoklesa.****

2. Omów doświadczenia życiowe Cezarego Baryki, kształtujące jego postawę społeczną.

Rewolucja w Baku. Mit szklanych domów. Koncepcja Gajowca i Lulki. Marsz na Belweder.

3.Oceń poprawność podanych zdań : Rodzice kochają i rozumieją swe dzieci. Gdy szedłem do szkoły szumiały topole. Rząd podał się do dymisji.

ZESTAW 36

1. Scharakteryzuj satyry J.Krasickiego jako utwory o ponadczasowym charakterze.

W satyrach Krasicki pokazał różne przejawy zepsucia: marnotrawstwo, lenistwo, hazard bezmyślne naśladowanie obcych wzorów nieuctwo, nietolerancje i konserwatyzm. Krasicki bez osłonek pokazał społ. Jego własny wizerunek Choć był moralistą, lekkość i wdzięk jego pióra bardziej mogło wpłynąć na kształtowanie umysłu niż najbardziej płomienne mowy. W Satyrach czytelnik jest nijako zmuszany do własnych ocen i interpretacji, które autor może dyskretnie sugerować, unikając wszakże natrętnego pouczania „Pijaństwo”, „Żona modna”.

2. Przedstaw i oceń drogę do kariery wybranego bohatera prozy realistycznej np. S.Wokulski, Z.Ziembiewicz, E.Rastigniac.

Zenon Ziembiewicz był inteligentem, który zrobił karierę dzięki swej pracy, ale przede wszystkim dzięki cudzemu poparciu, wciąż wzmagający się ze schematem postępowania w życiu przez własnego ojca. Człowiek, którego ciągłe kompromisy ze złem moralnym doprowadziły do tragedii. Kariera Zenona to przykład stopniowego zatracania zdolności odróżniania dobra od zła. Zenon Ziembiewicz miał dobre intencje i chciał dużo dobrego zrobić dla społeczeństwa i miasta, jednak żyjemy wśród ludzi i to, czy naszym działaniem przynosimy im dobro, czy krzywdę jest ważniejsze od naszych intencji. Każdy jest różnie oceniany przez różne osoby i wszystkie te oceny w jakiś sposób są uzasadnione. Zenona można potępiać za to co zrobił Justynie, można go uczynić współodpowiedzialnym śmierci robotników, ale nie można zapominać o jego chęci czynienia dobra, o zapale do pracy i o jego działalności na rzecz całego miasta. Nie możemy go więc ocenić jednoznacznie, nie możemy powiedzieć że był dobry lub zły, gdyż zależnie od miejsca w życiu, od splotu okoliczności każdy z nas inaczej oceni tego samego człowieka.

3. Wyjaśnij pojęcia i odwołaj się do przykładów

HAGIOGRAFIA - dział piśmiennictwa chrześcijańskiego, obejmujący życiorysy świętych. Cechy świętego: dążenie do ideału, ubóstwo i pokora na wzór Chrystusa, czystość ciała i duszy, zwalczanie pokus, świadome dążenie do cierpienia, życie w samotności, cuda towarzyszące życiu i śmierci świętego.(Legenda o św. Aleksym)

HISTORIOGRAFIA - dziejopisarstwo, piśmiennictwo historyczne. Opisywały one osoby dokonujące wielkich bohaterskich czynów. Zawierały one fakty składające się na zbiór czynów godnych, które przedstawiały niezwykła osobowość i wolę bohatera (Kronika Galla Anonima)

ZESTAW 37

1.Ukaz troskę o losy Rzeczypospolitej w wybranych utworach pisarzy polskiego odrodzenia.

PISARZE POLSCY ODRODZENIA TROSZCZYLI SIE O LOSY RZECZYPOSPOLITEJ

„KAZANIA SEJMOWE” PIOTR SKARGA - to 8 kazań skierowanym ostrzem krytyki w stronę szlachty, jej skłonności do anarchii i lekceważenia zasad moralnych. Wśród głównych chorób ojczyzny znalazło się innowierstwo ale także inne objawy działań osłabiających władzę królewską. Istotą wystąpienia Skargi było dążenie do wytrzebienia odszczepieńców tym podstawowym postulatem były motywowane inne propozycje ustrojowe, w tym ograniczenie przywilejów szlacheckich, wzmocnienie senatu, poprawa położenia chłopów czy reforma prawa.

„O POPRAWIE RZECZPOSPOLITEJ” A.F.MODRZEWSKI - Postulował on miedzy innymi zasadniczą przemianę państwa szlacheckiego w monarchię scentralizowaną w której silna władza królewska przy pomocy sprawnych urzędników mianowanych spośród wykształconej elity utrzymywała by równowagę społeczną chroniąc słabszych przed bezprawiem możnych

„Pieśń o spustoszeniu podola” Kochanowski prośba do rodaków aby opowiadali się na rzecz zaciężnego wojska a w razie potrzeby powinni sami stanąć do obrony granic.

„Pieśń o dobrej sławie”

2. Scharakteryzuj najciekawsze dla ciebie przejawy awangardy w literaturze dwudziestolecia międzywojennego.

Czechowicz Józio AWANGARDA LUBELSKA miał on wpływ na poezje podejmującą tematykę katastroficzną. W swoich utworach wykorzystywał środki artystyczne, które służyły poetyce skrótu i zwięzłości (elipsy i metafory).

„Na wsi” w którym tajemnicza atmosfera zbliżającej się nocy, świecący księżyc i przydrożny krzyż jest przykładem wykorzystania tradycji romantycznej.

Julian Przyboś budował utwór na zasadzie skojarzeń, maksymalnie zagęszczał znaczenia wyrazów, nagromadził wiele metafor, dążył do skrótów.

3.Wyjaśnij pojęcia:

MESJANIZM - wywodząca się z Judaizmu koncepcja przypisująca wyjątkowym jednostkom lub narodom misję zbawienia i odrodzenia ludzkości, głównie przez cierpienie i poświęcenie. Powszechnie mówi się o mesjanizmie i widzeniu księdza Piotra. Wynika to z wyraźnie zarysowanej analogii miedzy ukrzyżowanym Chrystusem a poddaną rozbiorom Polską.

PROMETEIZM - pochodzi od imienia mitologicznego tytana i jest określeniem postawy buntu człowieka przeciw niesprawiedliwości Bogów, odważnego wyzwania rzuconego niebu w imię miłości do człowieka

WALLENRODYZM - jest to postawa człowieka który walczy o słuszne i sprawiedliwe idee lecz żeby osiągnąć cel używa środków nieetycznych , nagannych moralnie, jak postęp, zdrada i kłamstwo

ZESTAW 38

1. Porównaj wizerunek matki w „ Bogurodzicy „ i „ Lamencie świętokrzyskim „.

BOGURODZICA - tu matka Jezusa występuje jako błogosławiona, wybrana, wywyższona, boska ale jednocześnie bliska ludziom, jest ich orędowniczką, pośredniczy między ludźmi a Bogiem

LAMENT ŚWIĘTOKRZYSKI - zdecydowanie uwypuklone cechy matki cierpiącej stojącej pod krzyżem, współuczestniczącej w bólu syna. Brak atrybutów boskich - jest to bezradna, zrozpaczona kobieta zwracająca się do wszystkich matek.

2. Na czym polega demaskatorski charakter „ Moralności pani Dulskiej „ G.Zapolskiej.

Zapolska demaskuje obłudę mieszczańską. Nienawidziła przyziemności mieszczan, brak zrozumienia dla sztuki i filozofii, gardzeniem konwenansami i kołtuńska moralnością. Doskonałym przykładem jest Dulska jest kobieta o ograniczonych horyzontach bardzo apodyktyczna. Najistotniejsze dla niej są pozory. Jej istotną cecha jest brak wrażliwości. W pogoni za pieniądzem jest zdolna do każdej podłości.

ZESTAW 39

1. Przedstaw Sarmatę i człowieka oświeconego w utworach doby oświecenia.

2. Oceń postawę dr Rieux bohatera „ Dżumy „.

Postawa Rieux ( poświęcenie, ofiarność, narażenie własnego życia dla innych, pogodzenie z utrata bliskich) nie była wynikiem wiary Boga. Doktor uważał ją za przejaw wygodnictwa. Wiara pozwalała by zostawić wszystkie sprawy Bogu. Postępowanie Rieux nie wynikało z marzeń o uznaniu wyrastało ono z poczucia obowiązku zawodowego, uczciwości, buntu wobec zła. Sam starał się osiągnąć tę miarę człowieczeństwa, która wyraża się w obronie słabszych pokonanych w obronie ofiar.

3.Wyjaśnij znaczenie związków frazeologicznych.

HIOBOWA WIEŚĆ - tragiczna wiadomość

IKAROWY LOT - symbol marzeń człowieka i dążenie do ich realizacji nawet tych najbardziej niemożliwych, lekkomyślność

SODOMA I GOMORA - zgorszenie

SYN MARNOTRAWNY - to ktoś kto zbłądził, lecz zrozumiał swój błąd i potrafi się do tego przyznać

ZESTAW 40

1. Porównaj i oceń dwa znane ci wzorce osobowe epoki średniowiecza.

IDEAŁ RYCERZA „Pieśń o Rolandzie” jest to bohater idealny, odważny, szlachetny. Zawsze postępuje zgodnie z kodeksem rycerskim. Jest bezgranicznie oddany ojczyźnie. Jako wzorowy chrześcijanin walczy w obronie wiary, potrafi być przyjacielem

IDEAŁ ŚWIĘTEGO „Legenda o św. Aleksym” - pochodził ze znakomitego rodu. Z całą świadomością odrzucił dobra doczesne. Skazał się dobrowolnie na poniżenie i cierpienie, umartwiał ciało , wzmacniał ducha, umarł pod schodami własnego domu nie rozpoznany. Znosił wszelkie upokorzenia. Nagrodą za męczeństwo było natychmiastowe wzięcie do nieba. Jego ciało stało się relikwią.

Były to osoby które poświęciły swoje życie dla konkretnych celów. Dążyli do tego aby żyć zgodnie ze swoim sumieniem i ideałami.

2. Omów dramat młodego pokolenia w poezji K.K.Baczyńskiego.

W poezji K K B dominuje uczucie przerażenia i świadomość spustoszenia jakie czyni wojna w psychice młodych.

„POKOLENIE” szczególnie wyraźny dramat pokolenia poety. Młodzi ludzie żyją w ciągłym strachu dla porażonych wojną nie ma miłości, litości sumienia. Ich świat to ból, cierpienie i strach. Wszystkie ideały straciły swoja wartość. Wojna zniszczyła psychikę tego pokolenia spowodowała że młodzież zamiast się uczyć (PIŁA PIWO) stawała do walki za ojczyznę.

Pokolenie do którego należał K K B miało poczucie bezsensu wojny i tragizmu wydarzeń. Bez wahania spełniło swój obowiązek wobec ojczyzny podjęło walkę z okupantem a wyszło z niej przerażone i okaleczone.

3. Omów akt komunikacji językowej.

AKT KOMUNIKACJI JEZYKOWEJ - składa się z komunikatu oraz nadawcy i odbiorcy tego komunikatu. Komunikat może być przedstawiony za pomocą kodu mówionego (wal się)lub kodu pisanego ( narodził się). Przełożenie wiadomości na sygnały polega na wyborze właściwego kodu w jakim ma zostać wyrażona treść komunikatu. Kodom werbalnym towarzyszą zwykle kody nie werbalne. W wypowiedziach pisanych są to (cyfry) w mówionych (gesty). Bogatym źródłem sygnałów z pośród kodów niewerbalnych jest język ciała, postawa człowieka, sposób patrzenia. W czasie porozumiewania się między nadawcą a odbiorcą występuje kontakt wzrokowo-słuchowy. Porozumiewamy się w określonych miejscach i czasie, a więc w danym kontekście- sytuacji, zaś informacje są przekazywane za pomocą kanału komunikacyjnego.

ZESTAW 41

Wykaż na czym polega konflikt wartości etycznych w „Antygonie”.

ANTYGONA - dokonuje wyboru między prawem ludzkim a boskim, między miłością siostrzaną a posłuszeństwem wobec prawowitego władcy, między uczuciem a rozumem.

KREON - dokonuje wyboru między powinnościami króla a uczuciami rodzinnymi (był wujem Polinejkesa), wybór między rozumem (zachowanie autorytetu) a uczuciem.

Przedstaw charakterystyczne cechy liryki Konopnickiej i Asnyka.

Asnyk -

motyw powstania styczniowego- rozpacz, pesymizm, sąd nad ideologią romantyczną
nurt refleksyjno-filozoficzny- poeta zastanawia się nad przeszłością i przyszłością, problemem przemijania i postępu
liryka miłosna- zapis ulotnego uczucia między ludźmi jako rzeczy trudnej do zdefiniowania
piękno tatrzańskiej przyrody- uczucie sentymentu do tatr refleksja rodzące się pod wpływem piękna przyrody

Konopnicka

szczery demokratyzm
wrażliwość na krzywdę zwłaszcza ludzi prostych z nizin społecznych
akcentowała emocjonalne i ideowe związki z tradycją patriotyczną i romantyczną
motyw konfliktu i buntu chłopa
krzywda dzieci
problematyka egzystencji i kulturową

co to jest morfem? Podziel na morfemy wyrazy: przydomowy ogródek?

morfem - najmniejsza, znaczeniowo niepodzielna cząstka wyrazu, określająca albo jego znaczenie, albo stosunki gramatyczne, które dany wyraz uwzględnia.

ZESTAW 42

Przedstaw społeczeństwo polskie w III cz. „Dziadów” Mickiewicza.

W Dziadach autor zawarł charakterystykę społeczeństwa pol. przedstawioną w scenach zbiorowych, grupujących postaci z różnych środowisk o odmiennym podejściu do aktualnej sytuacji.

patrioci rozmawiający o aktualnej sytuacji w Polsce , aresztowaniach i torturowaniu przesłuchiwanych na Litwie
krąg arystokratów wyrażających swą opinie o balu i żal z powodu wyjazdu Nowosilcowa który urządzał najlepsze przyjęcia

Społeczeństwo polskie jawi się jako niespójne podzielone odmiennym stosunkiem do sprawy narodowej.

Zinterpretuj tytuł powieści „Granica” odwołując się do problematyki utworu.

Tytuł jest metaforyczny i można go zinterpretować na wiele sposobów, może oznaczać granicę między ludźmi dzielącą ich pomimo złudnego i fałszującego prawdę poczucia wspólnoty. Tytuł można rozumieć również jako granicę poznania innych i siebie samego, można także uznać że powieść mówi o odpowiedzialności moralnej. Granica dotyczyć tez może problemy wolności osobistej jednostki i jej podatności na wpływ otoczenia, tego w jakim stopniu człowiek może pozwolić innym na ingerowanie w swoje działania. Wreszcie tytuł zrozumieć można jako pytanie o granice ludzkiej wytrzymałości na cierpienie moralne i fizyczne.

Czym cechuje się poemat heroikomiczny ? Omów na wybranym przykładzie.

"Monachomachia" jest poematem heroikomicznym. Tak nazywamy dłuższy utwór wierszowany o charakterze epickim, lirycznym lub mieszanym. Poemat heroikomiczny wywodzi się z eposu bohaterskiego i jest jego parodią (heros - bohater, komiczny - śmieszny). Znamienną cechą parodii literackiej jest karykaturalne i żartobliwe naśladownictwo innego utworu literackiego. Krasicki w "Monachomachii" bohaterami uczynił ociężałych, leniwych, głupich i grubaśnych zakonników, lecz mówił o nich tak, jakby równi byli bohaterom Homera: Achillesowi, Hektorowi, Agamemnonowi. Wojnę między mnichami opisał tak, jakby była ona równa wojnie trojańskiej. Krasicki w swej parodii stosuje też porównania homeryckie odnoszące się do błahych i pospolitych sytuacji. "Monachomachia" napisana jest trudną zwrotką - oktawą i wierszem sylabicznym.

ZESTAW43

Porównaj kreacje Maryi w „Bogurodzicy” i „Lamencie świętokrzyskim”

BOGURODZICA - tu matka Jezusa występuje jako błogosławiona, wybrana, wywyższona, boska ale jednocześnie bliska ludziom, jest ich orędowniczką, pośredniczy między ludźmi a Bogiem

Zinterpretuj symbole występujące w „Weselu”.

WIDMO - (zmarły narzeczony Marysi) ujawnię rozterki dziewczyny która nie może zapomnieć o ukochanym.

STAŃCZYK - (błazen, mędrzec) może byś symbolem mądrości politycznej, uświadamia on dziennikarzowi że jego konserwatywna polityka przyczynie się do usypiania narodu polskiego

RYCERZ - (Zawisza Czarny) symbol mocy, działania, Jego siła przeciwstawiona została bierności i poczuciu niemocy poety którego dekadenckie wiersze zniechęcają naród do czynów.

HETMAN - (Ksawery Branicki) symbol zdrady narodowej. Jego pojawienie budzi niepewność pana młodego, który mimo ogólnego zadowolenia zaczyna obawiać się dalszego życia.

WERNYHORA - (legendarny lirnik ukraiński) jest symbolem pojednania narodowego

3.Wyjeśnij wieloznaczność wyrazów na przykładach: klasyczny, romantyk, język.

Klasyczny:

odnoszący się do starożytności kultury greckiej lub rzymskiej
typowy, doskonały uznany za wzór
uznany za doskonały w okresie przed nowszymi odkryciami nauki, dziś tradycyjny

Romantyk:

przedstawiciel, zwolennik romantyzmu, artysta którego twórczości znajdują odbicie romantyzmu
człowiek skłonny do marzycielstwa do idealizowania życia i ludzi

Język:

narząd mowy
angielski, niemiecki
fragment buta

ZESTAW 44

Zaprezentuj przemiany bohatera lit. (Gustaw-Konrad, Andrzej Kmicic, Jacek Soplica).

Jacek Soplica był hulaką cieszył się wśród okolicznej szlachty. Kiedy Stolnik odmówił Jackowi ręki swej córki Ewy ten w swej zapalczywości zabił Horeszkę. Okrzyknięty zdrajca opuszcza Litwę i wstępuje do zakonu. Przybiera imię Robak, aby zaznaczyć że chce odpokutować za swój czyn. Podejmuje działania przeciwko wrogowi, przynosi wiadomości na Litwę a później ratuje życie ostatnim z rodu Horeszków. Jest to bohater tragiczny uwikłany w zdarzenia niezależne od niego. Cierpi przeżywając wew. tragedię, by pod wpływem jakiegoś impulsu zmieniać się. Jest to zawsze przemiana pozytywna.

Omów kartotekę jako dramat o sytuacji człowieka.

Bohater przyjmuje postawę abnegacji nie obchodzą go żadne idee nie chce nikomu przewodzić. Programowo pozostaje bezczynny, życie toczy się obok niego. Odrzuca narzucona mu przez otoczenie role przywódcy kreatora dziejów. Wielkie sceny zostają4 zastąpione scenkami, wypełnionymi pozornie błahą treścią, pełne wzniosłości monologi z bezsensownym bełkotem. Bohater staje się anty bohaterem pustym w środku. Nie kreuje swojego świata, sam jest przez niego kreowany. Nie ma wpływu na bieg wydarzeń dlatego nie angażuje się w żadne sprawy.

HONONIM - wyraz o takim samym brzmieniu ale różnym znaczeniu

SYNONIM - wyraz bliskoznaczny, grupa wyrazów o podobnym lub bliskim znaczeniu

ANTONIM - wyraz o przeciwnym znaczeniu

ZESTAW 45

Na podstawie pieśni Kochanowskiego udowodnij ich różnorodność tematyczną.

J.KOCHANOWSKI „PIEŚŃ ŚWIĘTOJAŃSKA O SOBÓTCE” - wieś jest miejscem gdzie kwitną wszelkie cnoty zdala od niebezpieczeństw świata ludzie żyją cicho i spokojnie mając pod dostatkiem wszystkiego co jest potrzebne do egzystencji. Wieś pozwala cieszyć się drobnymi radościami życia. Również we fraszkach opisywał piękno przyrody wiejskiej

Czy zawsze musi istnieć konflikt pokoleń.???

„TANGO” Mrożka Pokolenie Eleonory i Stomila zbuntowało się przeciwko swoim rodzicom, odrzuciło wszelkie formy i konwenanse, jednocześnie zmuszając starsze pokolenie do przyjęcia nowego stylu życia.

Omów najwybitniejszą adaptacje filmową dzieła literackiego.

ZESTAW 46

Udowodnij że „Powrót posła” Kochanowskiego to komedia polityczna.

A to zachował 3 klasyczne jedności. Akcja rozgrywa się w ciągu kilku godzin. Cały czas w domku Podkomorzego. Prosta fabuła jest tylko pretekstem do przekazania czytelnikom i widzom aktualnych treści politycznych. Oczywisty jest podział na czarne i białe charaktery. Obywatele rozumiejący konieczność wprowadzenie pilnych reform są zarazem postaciami bardzo sympatycznymi i szlachetnymi.

Na ile oryginalna a na ile typowa jest twórczość Tuwima na tle Grupy poetyckiej SKAMANDER odp. uzasadnij odwołując się do konkretnych utworów.

Pierwsze utwory Tuwima były charakterystyczne dla skamandrytów. Wyrażały zachwyt nad codziennością. Wiersz „Do Krytyków” Tuwim z ironiczną przekorą opisuje ulice , jazdę tramwajem, miasto radosne i powszechne. Zachwytowi temu towarzysza radosne emocje, zauroczenie samym faktem istnienia. Świat miasto ulice są wypełnione tajemniczym wręcz pięknym i szczęściem. Pod lir. Wyraża witalizm poety. Biologiczna natura człowieka okazuje się wystarczającą racją istnienia, uzasadnia sens ludzkiego życia. Postawa Tuwima uległa w okresie międzywojennym ewolucji. Młodzieńczy witalizm rychło przeobraził się w ekspresjonistyczny niepokój o adekwatny wobec rzeczywistości kształt słowa poetyckiego. „Rzecz czarnoleska” sygnalizuje kolejną przemianę światopoglądu poety - przezwyciężenie ekspresjonizmu. Wiersz ten to poszukiwanie ładu i harmonii w świecie. Niepokój ustępuje miejsca ufnemu przekonaniu o znaczeniu kultury, ocalający sens i wartość życia ludzkiego.

Koncepcja słowa Tuwima nabiera nowego sensu: słowo poetyckie dotąd tak chaotyczne i nasycone ekspresjonistycznym niepokojem, staje się ogniwem tradycji europejskiej i narodowej.

Środowisko stylizacji środowiskowej w literaturze, podaj jej funkcje.

Stylizacja - to świadomy zabieg przede wszystkim artystyczny

STYLIZACJA ŚRODOWISKOWA - wprowadzenie mowy charakterystycznej dla danego środowiska.

ZESTAW 47

Przedstaw tematykę polskiej poezji średniowiecznej, odwołaj się do wybranych tekstów.

w centrum wszechświata i centrum zainteresowań umieszczano Boga
dominowała tematyka religijna
problemy codziennej egzystencji
wydarzenia polityczne
życie codzienne i osobiste
tworzenie wzorców osobowych

( np.:Pieśn o Rolandzi , Kroniki Galla Anonima,Dzieje Tristana i Izoldy)

Przedstaw i oceń wybory moralne bohaterów Dżumy lub innej powieści lit. Powszechnej

Omów cechy gatunkowe sonetu na wybranym przykładzie.

ZESTAW 48

Zaprezentuj „Kordiana” i „Grób Agamemnona” jako głos dyskusji na temat powstania listopadowego

Słowacki wyolbrzymia emocjonalna zdolność do rewolucyjnego wzlotu jaką wykazuje tłum warszawski, ale polityczna niedojrzałość tego tłumu i brak w ogóle mądrych przywódców obraca ostra satyrę. Po przez przedstawienie sylwetek Słowacki wyraża poglądy radykalnych demokratów na emigracji na sprawę odpowiedzialności za klęskę: ponieważ przywódcy powstania od samego początku byli przekonani o zwycięstwie ustalonego porządku, doprowadziło to do zdrady mas (ludzi)

„Grób Agamemnona” autor wyznaje że Polska nie ma prawdziwego bohatera „sonic-Let`s get laud” Autor twierdzi że przyczyny upadku tkwią w wadach szlachty, nie pozwoliła ona dojść do głosu masom ludowym, zaś rodaków obarczono winą o lekkomyślność. Peta próbuje obudzić ambicje narodu, który utracił wolność, ukazuje wizję przyszłego obrazu ojczyzny zjednoczonej której symbolem jest posąg z jednej bryły.

Określ nastroje końca wieków w literaturze Młodej Polski

Omów główne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oświecenia.

Klasycyzm - był kierunkiem programowo nawiązującym do antycznej teorii poezji. Klasycyści odwoływali się do filozofii racjonalistycznej. Teoretykiem literatury klasycyzmu był Boileaur nawiązał on w dużym stopniu do poglądów Arystotelesa. Klasycyzm uznawał za cel sztuki osiągniecie doskonałości w realizacji piękna i prawdy jako zaakceptowanych przez rozum uniwersalnych wartości. Istotne znaczenie miały zalecenia prawdopodobieństwa harmonii i umiaru oraz nakaz przestrzegania jedności estetycznej utworu. Wykluczało to występowanie w jednym dziele kategorii estetycznych uznanych za sprzeczne np..: tragizm i komizm. Formalny rygoryzm klasycyzmu nakazał powrót do zasady trzech jedności, obowiązującej w dramacie. Ideałem był język aforystyczny, intelektualno pojęciowy odwołujący się do wzorców retorycznych.

Mentalizm - filozoficznym podłożem sentymentalizmu były teorie empiryzmu i sensualizmu uznające dośw. Zmysłowe jednostki za główne źródło wiedzy o świecie. Sentymentaliści dostrzegali kryzys moralny współczesnej im cywilizacji. Za źródło twórczości lit. uznawali wewnętrzne przeżycia człowieka. Powstał nowy typ bohatera lit. człowiek czuły, często przedstawiciel mieszczaństwa a nawet ludu.

Rokoko - kształtowało się jako wyraz zmian w środowiskach dworskich- związane było ze swobodą życia towarzyskiego. Filozoficznym podłożem rokoka był epikureizm. W sztuce rokoko najważniejszy był dźwięk a za jej cel uznawano wyrafinowana zabawę. Rokoko wchodziło w koneksję z klasycyzmem ( zamiłowanie do motywów mitologicznych), a także z sentymentalizmem (ulubiony motyw, życie pasterzy

Zestaw 49

Wymień i omów motywy biblijne i mitologiczne w twórczości J.Kochanowskiego.
Zaprezentuj sylwetkę Zenona Ziembiewicza i oceń jego postawę moralną.
Omów jak kształtował się polski język literacki.

49.1

Motywy mitologiczne:

Mit Trojański - „ Odprawa posłów greckich „ - pod mitologicznym sztafażem został ukazany obraz XVI wiecznej Rzeczypospolitej.

Motyw Arkadyjski - „ Pieśń świętojańska o Sobótce „

Motywy biblijne:

49.2

Zestaw 50

Omów rolę oświeceniowej publicystyki w dziale ratowania Rzeczypospolitej.*
Zaprezentuj tematykę poezji B.Leśmiana na wybranych przykładach.
Zanalizuj związek podziału literatury polskiej na okresy literackie z najważniejszymi faktami historycznymi-np. 2-3 okresów literackich.*

50.1

Za inicjatora publicystyki politycznej w oświeceniu uchodzi:

- Stanisław Leszczyński - autor politycznego traktatu pt. „ Głos wolny, wolność ubezpieczający „. Rozprawa nie zawiera wprawdzie radykalnych zmian politycznych ani społecznych, ważne jednak było samo wezwanie do wprowadzenia reform, a zwłaszcza postulat wzmocnienia władzy administracyjnej oraz polepszenia sytuacji mieszczan i chłopów. Leszczyński proponował wprowadzenie oczynszowania w miejsce pańszczyzny, zniesienie przywiązania chłopów do ziemi i przyznanie chłopom prawa odwoływania się do sądów w sporze ze szlachcicem.

- Stanisław Konarski - traktat pt. „ O skutecznym rad sposobie „. W jasnym, logicznie napisanym stylu utworze autor odrzuca sarmacka ideologię Polski jako państwa znajdującego się pod wyjątkową opieką Boga. Konarski wskazuje możliwości przebudowy państwa przez samych obywateli: m.in. zniesienie liberum veto, reforma sadownictwa i wojska.

- Stanisław Staszic - zasłynął jako autor dzieł „ Przestrogi dla Polski „ , „ Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego „ W dziełach tych postulował: utworzenie republikańskiego rządu, upaństwowienie szkolnictwa, konieczność sprawowania władzy przez lud, którego przedstawicielem byłby sejm, ograniczenie roli króla, zniesienie liberum veto, zlikwidowanie wolnej elekcji, reforma wojska.

50.2

„ Dusiołek „ - ballada. Głównym problemem jest bunt Bajdały przeciwko Bogu. Jest to ukryty protest przeciwko istnieniu zła. Bóg stworzył Bajdałę i zwierzęta ale także szkodliwą zmorę symbolizującą grzech i zło. Taki porządek został ustalony przez stwórcę, a człowiek jest bezwolny wobec praw rządzących światem.„ W malinowym chruśniaku „ - Leśmian dzięki licznym opisom przyrody próbuje oddać intymność i zmysłowość sytuacji miłosnej. Wszystkie bodźce działające na kochanków: woń malin, dotyk spoconych ciał, smak owoców, bzyk owadów, subtelne i delikatne pieszczoty tworzą miłosną atmosferę której symbolem są maliny.

„ Trupięgi „ - Leśmian owe trupięgi ( obuwie do trumny splecione z łyka ) uznał za symbol ludzkiej nędzy. Sam autor chciał się z niej wydobyć. Poeta obwinia Stwórcę za nędzę i słabość ludzkiego życia. W wierszu jest zawarty bunt przeciwko panującemu porządkowi, ale i świadomość własnej bezsilności.

50.3

Średniowiecze - to nazwa którą wprowadzili twórcy renesansu, określając w ten sposób epokę poprzednią. Epokę tą uznawano za okres przestoju, między świetną epoką antyku a czasami nowożytnymi - czyli „ wieki średnie „ nazwa ta posiada odcień lekceważący, gdyż ludzie odrodzenia zarzucali poprzednikom odejście od wartości starożytnych, ciemnotę i zacofanie. Później pogląd ten uległ zmianie, szczególnie gdy badacze wgłębili się w analizę dorobku epoki. Początek epoki umieszcza się na przełomie IV i V w. a za koniec epoki przyjmuje się rok 1453 - upadek Konstantynopola, niektórzy przyjmują rok 1492 - odkrycie Ameryki przez Kolumba lub 1450 - wynalezienie druku przez Gutenberga.

Renesans - istotne dla kształtu nowej Europy i zmieniające sposób myślenia ludzi, uznajemy odkrycia geograficzne - w tym Ameryki, spowodowało to rozszerzenie horyzontów ludzkiego myślenia, napływ pieniądza do Europy. Spowodowało to także bogacenie się miast, możliwość inwestycji, rozwój architektury, sztuki. Drugim czynnikiem było powstawanie silnych państw, wykształcenie się języków narodowych, silnych dynastii. Ważnym czynnikiem było wynalezienie druku a w Kościele reformacja - jeden z głównych prądów renesansu, który spowodował powstanie nowych nurtów wyznaniowych.

Zestaw 51

Czy doktor Judym może być wzorem dla współczesnego człowieka - przedstaw swoja opinię.
Przedstaw różne interpretacje „ Małej Apokalipsy „Tadeusza Konwickiego.
Określ charakterystyczne cechy stylu barokowego na podstawie twórczości J.A Morszczyna.

51.1

Doktor Judym jest przykładem inteligenta w pierwszym pokoleniu: od siebie i świata wymaga wiele, wszystko robi z gorliwością neofity. Pragnie walczyć o poprawę warunków życia warstw najuboższych. Judym, który pochodzi z nizin społecznych uważa ze ma wobec najuboższych „ przeklęty dług „ do spłacenia, toteż podejmuje walkę z kliką lekarzy ludzi bogatych. W Zagłębiu rozstaje się z Joasią by móc poświęcić się służeniu pomącą najbiedniejszym.

51.2

Wymiar polityczny - jest to powieść - protest przeciw systemowi totalitarnemu. Autor obnaża paradoksalne skutki życia w totalitarnym ustroju. Dawną kulturę skutecznie się niszczy, a w jej miejsce wchodzi nowa obowiązująca. Fałszowanie, anonimowość ludzi, zatarcie granic kraju i systemów, karykaturalne postacie wodzów państw - oto elementy wyśmiewanej, lecz dobrze skonstruowanej w rzeczywistości socjalistycznego państwa.

Wymiar filozoficzny - akt samo spalenia bohatera jest tylko pretekstem do wędrówki w poszukiwaniu prawdy o życiu, do rejestracji w kosmicznym tempie podstawowych doświadczeń takich jak uczucie, zdrada, sprawdzenie sensu życia. Okazuje się, że to życie nie bardzo ma sens. Wolny staje się człowiek dopiero w obliczu śmierci.

51.3

Cechy poezji barokowej:

kunsztowność poezji - Jan Andrzej Morsztyn inspirowany był przez nurt "marynizmu"; twierdzo noże poezja powinna przede wszystkim zadziwiać czytelnika, zaskakiwać go niezwykłością operacji językowych, metafor, szokujących paradoksów i zestawień antytetycznych (Cuda miłości), oryginalnych epitetów i śmiałych porównań; wiersze Morsztyna pośrednio informują, że twórczość poetycka nie zawsze jest nastawiona na wierne odzwierciedlenie rzeczywistości, że poeta nie musi mówić prawdy, że celem i istotą jego poszukiwań jest właśnie poezja ograniczona do siebie samej;

konceptyzm - świetny, wyszukany pomysł literacki, tzw. koncept był głównym celem dla wielu poetów europejskich, konceptyzm uwydatniał zarówno harmonijne, jak i sprzeczne związki między różnymi zjawiskami. Poezja ta była intelektualna, a zarazem zmysłowa; zmysły człowieka traktowano jako "informatorów duszy"; intelektualny charakter wynikał z jej warsztatowego rygoru: wiersze miały pozór żywiołowych, napisanych "od niechcenia" dzięki świadomemu użyciu odpowiednich środków; poezja będąca najwyższym kunsztem słowa właśnie na nie chciała być nakierowana.

Zestaw 52

Zaprezentuj ideał szlachcica - ziemianina w przekazie M.Reja i J.Kochanowskiego.*
Na podstawie poznanych utworów dowiedz, że wojna i okupacja wpłynęły na psychikę ludzka.*
Dramat antyczny a dramat szekspirowski - próba porównania

52.1

Mikołaj Rej „ Żywot człowieka poczciwego „ - W dziele tym ukazany jest szlachecko - ziemiański ideał życia ludzkiego. U źródeł humanistycznej refleksji Reja leży silne przekonanie o głębokim związku człowieka z naturą. Życie ludzkie w utworze zostało przedstawione adekwatnie do cyklu roku przyrodniczego: od wiosny - dzieciństwa po jesień - starość. Rejowy „ człowiek poczciwy „ to szlachcic, ziemianin, gospodarz, mąż i ojciec, to człowiek układający swe życie w zgodzie z prawami natury dyktowanymi przez rozum i sumienie.

52.2

„ Rozmowy z katem „ - K.Moczarskiego. Hitleryzm i wojna zupełnie wypaczyły osobowość Jurgena Stroopa. Szkoła, system, wojna, wykorzeniły z niego wszelką wartość. Nauczyły go mordować, wykorzystały i spotęgowały jego negatywne cechy. Wojna ukształtowała go na bezdusznego kata i mordercę.

„ Opowiadania obozowe „ - T.Borowskiego. Ukazują człowieka złagrowanego - czyli takiego, którego psychika przystosowała się do warunków obozowych. Vorarbeiter Tadek jest „ znieczulony „ na śmierć współtowarzyszy, myśli o tym jak się dostosować, jak przetrwać. Nie tylko w obozie - również w powstańczej Warszawie w codzienności wojennej, ludzie musieli obojętnie patrzeć na śmierć bo następowała ona ciągle.

„ Medaliony „ - Z.Nałkowskiej. To wypaczony obraz psychik lekarza Spannera, który w normalnych warunkach nie byłby chyba zdolny do podobnych potworności. W opowiadaniu „ Przy torze kolejowym „ widzimy że wojna powoduje - że człowiek by pomóc zabija - bez poczucia zbrodni. „ Dno „ udowadnia że w straszliwym głodzie człowiek zdolny jest do ludożerstwa.

52.3

Dramat antyczny

· trój jedność czasu, miejsca, akcji

· trzech aktorów i chór

· podział na stasimony i epejsodiony

· akcja przyczynowo-skutkowa

· styl, język podniosły

· na początku sztuki prolog, na końcu dokonuje się katastrofa

· wiersz: iloczas

· akcja rozgrywa się w wyższych sferach - na scenie obecni ludzie z wyższych stanów

· temat zaczerpnięty z Homera lub mitologii

· nie ma tego

· motywacja boska - człowiek jest zły lub dobry z woli bogów

· człowiek jest jednoznacznie określony, ma określone cechy jest np. dobry, zły

· wyraźne oddzielenie fantazji od realiów - oddzielnie przedstawiony świat bogów i oddzielnie świat ludzi

· sceny gwałtów, sceny zabójstwa relacjonowane są przez

jednego z aktorów

· uboga dekoracja

· role grane tylko przez mężczyzn w maskach

Dramat szekspirowski ("Makbet")

· nie ma jedności czasu - akcja toczy się w ciągu 17 lat, miejsca - pałac, wrzosowisko, akcji - wiele wątków

· dowolna ilość aktorów, sceny zbiorowe, brak chóru

· podział na akty i sceny

· akcja przyczynowo-skutkowa

· język nie zawsze podniosły - monolog Odźwiernego

· występuje prolog - otwiera dramat, dokonuje się katastrofa

· różne style - wiersz biały, proza

· na scenie obecni i królowie i ludzie z niższych sfer o Odźwierny

· temat zaczerpnięty ze starych legend, kronik

· wprowadzenie przyrody - mówi się o jej zachowaniu aby np. spotęgować nastrój grozy

· każdy jest "kowalem swego losu"

· człowiek przeobraża się na naszych oczach - Makbet, lady Makbet, są monologi wewnętrzne dla dopełnienia obrazu bohatera

· wątki: fantastyczne i realistyczne, przeplatają się między sobą i się na siebie nakładają

· zabójstwo dokonuje się na oczach widzów

· zmienna dekoracja

· role grane bez masek, role kobiece odgrywane przez młodych chłopców

Zestaw 53

Omów temat: obywatel i państwo na przykładzie dwóch wybranych tekstów z literatury odrodzenia i baroku.
Wyjaśnij na czym polega problem winy i kary w „ Granicy „ Z.Nałkowskiej.
Wymień gatunki literackie w epoce romantyzmu i zilustruj przykładami.**

53.1

W epoce odrodzenia jednym z bohaterów literackich , który szczególnie silnie doceniał wartość narodową był Antenor z “Odprawy posłów greckich” Jana Kochanowskiego. Swoim patriotyzmem i oddaniem dowiódł swej lojalności. Antenor był człowiekiem uczciwym , rozsądnym i nieprzekupnym Wierny swoim ideałom , dbał o interes ogółu , a nie swój , do końca obstawał przy swoim patriotycznym przekonaniu. Jego przeciwieństwem był Aleksander. Człowiek zły , samowolny , lubiący hulanki i rozpustę , dbał tylko o własne interesy , przedkładając je nawet ponad dobro państwa. Myślę , że Antenor w pełni docenił wartość jaką jest państwo. Tylko on do końca miał na względzie dobro narodu , gdy wszyscy inni odwrócili się od niego.

Piotr Skarga „ Kazania sejmowe „ -porównuje on ojczyznę do tonącego okrętu, nazywa go matką i grzmi do jej synów - czyli społeczeństwa - o opamiętanie. Ukazując 6 chorób społecznych - obojętność wobec ojczyzny, chciwość, niezgody i kłótnie, niesprawiedliwość prawa i grzechy przeciw Bogu - głosi wizję upadku, nieszczęścia politycznego które grozi Polsce.

Barok - temat obywatel i państwo podejmuje Wacław Potocki w eposie „ Transakcji wojny chocimskiej „ - np. Chodkiewicz - wzór patrioty odwołuje się do uczuć żołnierzy, przywołuje sarmacki mit waleczności. Troskę o kraj odczytać można między wersami listów do Marysieńki Sobieskiego, patriotyzm jest też postawą postulowaną w idealnym micie Sarmaty w „ Pamiętnikach „J.Ch.Paska.

53.2

Zenon Ziembiewicz zaczynając jako dziennikarski wyrobnik, pnie się w górę urzędniczej hierarchii, aby w końcu zdobyć stanowisko prezydenta miasta. Żeni się ze swą młodzieńczą miłością Elżbietą, ale sprawa romansu z Justyną nie pozostaje zakończona. Ciężarna dziewczyna oczekuje opieki i pomocy od ojca swego dziecka. Ziembiewicz najchętniej usunął by ją ze swego życia, ma jednak pewne wyrzuty sumienia. Ostatecznie jego pomoc kończy się na wyłożeniu pieniędzy na usunięcie ciąży i zapewnieniu dziewczynie pracy. Jednocześnie cały czas próbuje argumentować przed samym sobą swoje postępowanie. Relatywizm moralny, którym już zdążył przeniknąć pozwala mu na zrzucenie odpowiedzialności za dawne grzechy. W rezultacie mści się to na nim dwojako: zrozpaczona i doprowadzona do rozpaczy Justyna Bogutowa okalecza go i jednocześnie jej rola w życiu Zenona niszczy jego szczęśliwy związek z Elżbietą. Natomiast w płaszczyźnie zawodowej spada na niego odpowiedzialność za krwawe stłumienie robotniczego strajku, mimo iż nie był on jego inspiratorem.

53.3

Gatunki literackie romantyzmu to:

. dramat romantyczny - „ Kordian „J.Słowacki

. poemat dygresyjny - „ Beniowski „ J.Słowacki

. powieść poetycka - „ Giaur „ Byron

. epopeja - „ Pan Tadeusz „ A.Mickiewicz

. oda - „ Oda do młodości „A.Mickiewicz

. ballada - „ Ballady i romanse „A.Mickiewicz

Zestaw 54

Omów motyw pielgrzyma w literaturze romantyzmu odwołując się do wybranych utworów.
O czym myśli Pan Cogiti ? Odpowiedz na pytanie, interpretując co najmniej dwa utwory Z.Herberta.( wiersze ).
Zrecenzuj interesujący, Twoim zdaniem ostatnio obejrzany film lub spektakl teatralny.

54.1

Wyraz "pielgrzym" oznacza człowieka odbywającego wędrówkę do miejsca kultu. Nasi romantycy także odbywali wędrówkę, zaś celem jej było uczczenie idei narodowowyzwoleńczej. Była to wędrówka pełna wyrzeczeń, poświęceń - tułaczka. Stając się wyrazicielami idei, byli jednocześnie Mesjaszami, bo własnym poświęceniem krzewili tę ideę. Postać pielgrzyma wprowadził do naszej literatury romantycznej Adam Mickiewicz w "Sonetach krymskich". Mickiewicza Pielgrzym poddany jest życiu natury i jej żywiołów. Natura przytłacza go swym ogromem, potęgą gór i morza, pięknem dolin i roślinności, nastrojem południowej nocy, blaskiem słońca. Zachwyt dla natury skłania Pielgrzyma do refleksji nad własnym życiem, wywołuje uczucie tęsknoty za bliskimi ludźmi, za ojczystą przyrodą. Wędrówka Pielgrzyma jest bezkresna, bo bohater ten wyraża myśli i nastroje samego poety, a Mickiewicz miał świadomość, że nie powróci do swych stron rodzinnych, że życie jego będzie wieczną tułaczką.

Motyw pielgrzyma jest też obecny w twórczości Juliusza Słowackiego. Piękny liryczny wyraz swej tułaczce i tęsknocie za krajem dał poeta w "Hymnie" ("Smutno mi Boże!"). Słowacki także uważał się za pielgrzyma, który poświęcając swą twórczość zagadnieniom narodowowyzwoleńczym, zamknął sobie możliwość powrotu do kraju, skazał się na wieczną tułaczkę.

54.2

„ Powrót prokonsula „ - Herbert nie przywołuje tu obrazu rzymskiego dworu, by poopowiadać sobie historię co się na nim kiedyś działo. Obraz ten jest przywołany, by wykazać i poddać analizie mechanizm sprawowania silnej, absolutnej władzy i siłę jej oddziaływania na poddanych.

„ Apollo i Marsjasz „ - mit głosił że w pojedynku między Apollonem i Marsjaszem zwyciężył Apollo - który obdarł swego przeciwnika ze skóry i powiesił, a z łez tych, którzy opłakiwali Marsjasza powstała rzeka. Krzyk cierpiącego Marsjasza tak sugestywnie oddaje jego cierpienie, opowiada całą anatomię bólu, że staje się to nową, silną, konkurencyjną wobec sztuki klasycznej. Herbert pyta o źródło i wartość tej sztuki uczuć stworzonej z bólu i przeżyć która zawiera prawdę o cierpieniu i takie oddziaływanie, które wstrząsa odbiorcą.

Zestaw 55

Scharakteryzuj średniowieczne wzorce odwołaj się do wybranych utworów.*

( np. „ Legenda o św.Aleksym „ „Pieśń o Rolandzie „ „ Kronika Galla Anonima „ „ Konrad Wallenrod „ „ Święty Szymon Słupnik „ ).

Odwołując się do wybranych przykładów przedstaw wpływ wojny na osobowość i postępowanie człowieka.
Omów cechy charakterystyczne poematu heroikomicznego na przykładzie „ Monachomachii „ Krasickiego.*

55.1

Asceta - wzorem jest Aleksy z „ Legendy o św. Aleksym „. Utwór ten przedstawia jego żywot: narodziny, młodość. Aleksy składa ślub czystości i odchodzi w tułaczą wędrówkę, a bogactwo oddaje ubogim. Sam Aleksy znosi okrutne męki, leży pod progiem kościoła. Dzieje św. Aleksego spełniają wszelkie wymogi gatunku jakim były żywoty świętych, ukazują cierpienia świętego, dyskusyjne dziś, lecz spełniające postulaty filozofii św. Augustyna oraz ideę teocentryzmu.

Władca-„Kroniki Galla Anonima” postacie dwóch wielkich królów:

-Bolesław Chrobry ( roztropny, sprawiedliwy „ ojciec „ dla poddanych )

- Bolesław Krzywousty ( doskonały wojownik ).

55 2

55.3

Zestaw 56

Przedstaw cechy „ Bogurodzicy „ decydując się że uznajemy ją za arcydzieło poezji średniowiecznej.
Zaprezentuj idealistów w wybranych dziełach literackich np. „ Lalka „ „ Ludzie bezdomni „ „ Dżuma „.
Scharakteryzuj dramat jako rodzaj literacki i jako utwór przeznaczony na scenę.

56.1

"Bogurodzica" jest najstarszą pieśnią religijną ułożoną i zapisaną w języku polskim. Najstarsze dwie strofy pieśni opatrzone zostały nutami, gdyż utwór przeznaczony był do śpiewania. . "Bogurodzica" jest religijną pieśnią liryczną, wzorowaną na podniosłych i uroczystych łacińskich hymnach kościelnych. Nie jest jednak przekładem ani przeróbką, lecz oryginalnym utworem. Pieśń ta cieszyła się ogromną popularnością wśród Polaków. Z biegiem lat dodawano do niej nowe strofy, aż utwór rozrósł się do 22 zwrotek. Najstarszy zachowany odpis utworu (dwie zwrotki początkowe) pochodzi z początku XV wieku. Popularność i podniosła treść utworu sprawiły, że pieśń zaczęła pełnić rolę hymnu narodowego - śpiewało ją rycerstwo polskie przed bitwą pod Grunwaldem. Ojczysty język pieśni budził uczucia patriotyczne i scalał ludzi mówiących tym językiem, dzięki czemu głębiej odczuwali oni więzy narodowe. Dla współczesnego Polaka "Bogurodzica" jest zabytkiem nie tylko literatury, ale też kultury narodowej.

56.2

Bernard Rieux - jego postawa wynika przede wszystkim z jego głębokiego przekonania o doniosłości roli lekarza, poczucia obowiązku, który każe mu zapomnieć o własnych obawach i skupić się na leczeniu. Jest przekonany o ogromnej wartości życia ludzkiego, o tym że za wszelką cenę należy nieść pomoc zarażonym i walczyć ze złem. Mimo ciągłego obcowania ze śmiercią, nie zatracił wrażliwości. Jego postawa wynika również z tego, iż jest ateistą, a więc nie wierzy w Boga i jego ingerencję, która mogłaby uratować miasto.

Tomasz Judym - jest lekarzem, który czuje się odpowiedzialny za rzeczywistość, która go otacza, pragnie zmienić warunki życia biedaków. Wierzy w słuszność niesienia pomocy najuboższym. Wierzy w moc nauki, pragnie wykorzystywać swoją wiedzę, stać się pomocnym, niezbędnym. Poświęcenie, samotność, rozdarcie wewnętrzne, rezygnacja z osobistego szczęścia stają się podstawą do określenia prawdziwego posłannictwa bohatera i sens jego życia.

Stanisław Wokulski - handlowiec, właściciel sklepu, człowiek pracowity, energiczny, posiadający niezłomny charakter i silna wolę, wykształcony, mający trzeźwe spojrzenie na rzeczywistość, ale zarazem i uczuciowy romantyk. Jest człowiekiem który toczy wewnętrzną walkę między romantycznym idealistą, a trzeźwym realistą. Jego życie kończy się załamaniem wszystkich idei, którymi kierował się w swoim życiu.

56.3

Dramat - jest jednym z głównym rodzajów literackich prezentujący działania i wypowiedzi przedstawionych postaci, bez pośrednictwa podmiotu literackiego. Przeznaczenie teatralne dramatu określa w znacznej mierze jego kompozycję, która musi być dopasowana do wymogów techniki inscenizacji, jak też jego słowne ukształtowanie, które powinno spełniać warunki mowy dającej się wygłaszać. Widowisko teatralne dramatu jest dostępne bezpośrednio obserwacji odbiorcy, tak jak są mu dostępne realnie dziejące się sytuacje, których jest światkiem.

Zestaw 57

Omów rolę literatury oświecenia w dziale ratowania Rzeczypospolitej.*
Wyjaśnij na czym polega oryginalność poezji B.Leśmiana na wybranych przykładach.
Zanalizuj związek podziału literatury polskiej na okresy literackie z najważniejszymi faktami historycznymi-np. 2-3 okresów literackich.* ( to samo ).

57.2

„ W malinowym chruśniaku „ - Leśmian dzięki licznym opisom przyrody próbuje oddać intymność i zmysłowość sytuacji miłosnej. Wszystkie bodźce działające na kochanków: woń malin, dotyk spoconych ciał, smak owoców, bzyk owadów, subtelne i delikatne pieszczoty tworzą miłosną atmosferę której symbolem są maliny.

57.3

Zestaw 58

Scharakteryzuj średniowieczne wzorce osobowe i ich odbicie w literaturze.* , odwołaj się do wybranych utworów.*
Oceń że dr Rieux bohater „ Dżumy „ jest bohaterem tragicznym..
Omów cechy wyróżniające dramat spośród innych rodzajów literackich.

58.1

Pierwszy to ideał rycerza - wzorem jest Roland z „ Pieśni o Rolandzie „ charakteryzował się on odwagą w walce, wiernością władcy, pobożnością, wiernością ojczyźnie, honorem i głębokim patriotyzmem - „ Grażyna „ A .Mickiewicza - bohaterką utworu jest żona Litawora, księcia Litwy, która wbrew swemu mężowi decyduje się walczyć z Krzyżakami w przebraniu Czarnego Rycerza. Ginie zabita w bitwie. Dowiodła swego przywiązania do Litwy, poczucia patriotyzmu i honoru.

Władca-„Kroniki Galla Anonima” postacie dwóch wielkich królów:

-Bolesław Chrobry ( roztropny, sprawiedliwy „ ojciec „ dla poddanych )

- Bolesław Krzywousty ( doskonały wojownik ). .- „ Odprawa posłów greckich „ J. Kochanowski ; Priam jest nieudolnym władcą który boi się odpowiedzialności za podejmowane samodzielnie decyzje, więc kwestię wydania Heleny mężowi bądź pozostawienia jej w Troi poddaje pod dyskusję Rady, choć jako ojciec Parysa sam powinien zdecydować co należy uczynić.

58.2

Doktor Bernard Rieux jest lekarzem i z po*więceniem walczy z chorobą, organizuje szpitale i ryzykuje własnym zdrowiem, nawet życiem. Jego powołaniem jest nie*ć pomoc ludziom, nie załamuje się w zetknięciu z siłami przerastającymi jego możliwo*ci. Nie odwołuje się też do pomocy sił nadprzyrodzonych, nie wierzy w miło*ć i dobroć Boga, który - zgodnie z wiarą - kieruje ludzkim światem. Wierząc w Boga musiałby stać się bluźniercą, gdyż sprzeciwiałby się woli Wszechmogącego. Rieux staje się więc samotnym bojownikiem ze złem, nie ma oparcia w Bogu ani w jakiejkolwiek innej wierze. W swoich poczynaniach kieruje się tylko ludzką skalą warto*ci i własnym rozumieniem dobra i zła. Jest postacią tragiczną która epidemię dżumy uważa za własną osobistą walkę, którą musi stoczyć dla dobra mieszkańców Oranu - dla dobra ludzkości.

58.3

Zestaw 59

Scharakteryzuj postawę dekadencka i wskaż jej przejawy w wybranych utworach Młodej Polski.
Scharakteryzuj i oceń postawy bohaterów „ Dżumy „ A.Camusa.
Porównaj konstrukcje wybranego bohatera filmowego z jego pierwowzorem literackim.

59.1

Dekadentyzm był ogólnoeuropejskim prądem duchowym w ostatnim dwudziestoleciu XIX wieku. Wyrażał się w postawie pesymistycznej i indywidualistycznej, często odwołującej się do filozofii Schopenhauera. Ten niemiecki filozof głosił, że istotą ludzkiej egzystencji jest bezrozumny popęd, który nie jest podporządkowany żadnemu celowi i nie może być nigdy zaspokojony. Człowiekowi zawsze towarzyszy poczucie niezaspokojenia i niezadowolenia, dąży on do osiągnięcia szczęścia, ale nigdy go nie osiągnie.

- Kazimierz Przerwa-Tetmajer „ Koniec wieku XIX „ , podmiot liryczny rozpatruje różne możliwości. Może sposobem na pokonanie zła jest: przekleństwo... idee... wzgarda... ironia... modlitwa... walka... rezygnacja... byt przyszły... użycie...? Każda z tych możliwości zostaje jednak odrzucona, bo jest mało skuteczna, bezowocna. Żadne idee nie dały się urzeczywistnić, modlitwa nie przynosi ulgi, ironia człowieka jest bezsilna wobec ironii świata, rezygnacja nie zmniejsza cierpienia, używanie życia zawsze kończy się uczuciem niedosytu..

- Leopold Staff „ Kowal „ , bohaterem wiersza jest człowiek - kowal swego losu. Ma on wykuć dla siebie "[...] serce hartowne, mężne, serce dumne, silne". Poeta marzy o potędze człowieka i wierzy, że tę potęgę można osiągnąć poprzez wewnętrzne doskonalenie. Tytułowy kowal staje się symbolem tęsknoty do siły. Przeciwności losu winny zahartować człowieka, a nie - złamać go wewnętrznie. Staff gardzi słabością, uległością człowieka, który nie podejmuje walki o swoją doskonałość.

59.2

Jean Tarrou - przybył do miasta zaledwie na kilka tygodni przed wybuchem epidemii. Spędzał czas głównie na rozrywkach i zabawach, syn zastępcy generalnego prokuratora. Był kiedyś świadkiem procesu, na którym oskarżony otrzymał karę śmierci. Od tego czasu czuł się odpowiedzialny za śmierć ludzi skazywanych przez jego ojca. Sądzi że każdy ponosi winę za śmierć ludzi zabijanych po skazującym wyroku sądowym. Jako polityk zaczął zwalczać karę śmierci. W czasie epidemii organizuje ochotnicze grupy sanitariuszy

Joseph Grand - urzędnik merostwa. Podobnie jak inni bohaterowie powieści wysoko ceni ludzkie życie. Uratował Cottarda który próbował się powiesić. Jest zwyczajnym, przeciętnym człowiekiem o dużej wrażliwości na krzywdę innych, dobrym sercu, zawsze gotowy do pomocy. Po ogłoszeniu epidemii bez chwili zastanowienia dołącza do formacji sanitarnych.

Zestaw 60

Zaprezentuj wzorzec rycerza na podstawie wybranych utworów.
Wyjaśnij na czym polega odrębność twórczości L.Staffa na tle poezji Młodej Polski.
Wskaż i omów na wybranych przykładach różne rodzaje komizmu np. „ Świętoszek „ Moliera „ Śluby panieńskie „ A.Fredry.

60.1

60.2

„Deszcz jesienny”; w utworze tym autor przedstawia zamazany świat oddziaływując na wyobraźnię, umysł i stan duszy podmiotu lirycznego, pogłębiając jego pesymizm i melancholię.

„ Przedśpiew „ - w wierszu tym Staff zawarł szereg własnych przemyśleń dotyczących życia i spraw istotnych dla wszystkich ludzi. Hasłem przewodnim dla rozważań o człowieku i jego miejscu w świecie są słowa Terencjusza : „ Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce „.

Utwór ten ukazuje i podsumowuje cały światopogląd oraz odrębność sztuki słowa autora.

60.3

Molier w swoim utworze pt.„ Świętoszek „ łączy cechy komedii charakteru z komedią intrygi. Przerzucając pomoc między farsa a komedią na wskroś obyczajową, wprowadza nas do wnętrza domu porządnej, paryskiej, mieszczańskiej rodziny, kreując na naszych oczach arcydzieło komedii charakterów, gdzie zewnętrzna intryga nie gra ważnej roli, bowiem cała akcja wynika ze ścierania się odmiennych charakterów.

„ Śluby panieńskie „ A.Fredry są przykładem komizmu sytuacyjnego, subtelnie stonowanego tzn. : autor rzadko wprowadza sceny oparte na przejrzystych motywach wzbudzających głośny śmiech. Przykładem komizmu sytuacyjnego jest w „ Ślubach panieńskich „ scena, w której Gustaw po nieprzespanej nocy spędzonej na zabawach, w trakcie towarzyskiej konwersacji z kobietami zasypia. Jest również w utworze zawarty komizm językowy. W dramacie przeważa komizm natury intelektualnej, wynikającej ze słownych nieporozumień, ironicznych komentarzy i dowcipnych ripost.

Zestaw 61

Sarmata i fircyk w literaturze oświecenia. Omów odwołując się do wybranych utworów.
Tomasz Judym - pozytywista czy romantyk ? Odpowiedź uzasadnij.
Na podstawie wybranych tekstów omów cechy stylu naukowego lub publicystycznego.

61.1

61.2

Zestaw 62

Omów obraz szlachty polskiej w utworach J.Ch.Paska i W. Potockiego.**
Zaprezentuj dylematy moralne bohaterów S.Żeromskiego na wybranych przykładach.
Wyjaśnij pojęcia: tragizm, katharsis, fatum i wskaż ich przejawy w wybranych utworach.

62.1

Jan Chryzostom Pasek - "Pamiętniki"- pierwsza część dotyczy wojennych doświadczeń Paska. Ciekawie wypadł tu obraz szlachcica-żołnierza. Walczy on na ogół dzielnie, ale można podejrzewać, że zapału do walki dostarcza mu nie tyle miłość do ojczyzny, ile ambicja osobista i chęć zdobycia łupów. "Pamiętniki" zawierają również szeroki obraz pokojowego życia ziemiańskiego i obyczajów szlacheckich. Autor myśli kategoriami przeciętnego szlachcica, toteż ucisk i niedolę chłopa uważa za naturalny stan rzeczy. Z typowo sarmacką mentalnością odnosi się do własnej klasy i tylko szlachtę uważa z godną przedstawicielkę narodu. Życie prywatne szlachty nacechowane jest troską o dobrobyt i korzyści materialne.

Potocki w "Zbytkach polskich" z gorzką ironią mówi o przepychu, w jakim żyje szlachta polska, gdy tymczasem ojczyzna potrzebuje materialnej pomocy. Tytuł kolejnego utworu - "Polska nierządem stoi" jest sam w sobie oskarżeniem. Nikt nie przestrzega praw, nie szanuje konstytucji, występki możnych uchodzą płazem.

62.2

Bohaterowie utworów Stefana Żeromskiego również poświęcali swe szczęście dla narodu. Stanisława Bozowska z "Siłaczki" ukończyła studia i mogła zrobić karierę naukową, lecz przejęta pozytywistycznym hasłem pracy u podstaw podjęła trud uczenia polskich dzieci żyjących w zapadłej wsi. Skazała się na życie pełne wyrzeczeń, bo podnoszenie poziomu oświaty było dla niej celem ważniejszym niż budowanie własnego szczęścia.. Stanisława Bozowska mężnie znosiła własne ubóstwo materialne, mieszkała w małym i zimnym pokoiku, nie dojadała i wreszcie padła ofiarą choroby zakaźnej, która zaatakowała jej wycieńczony fizycznie organizm. Straciła życie, ale odniosła moralne zwycięstwo, gdyż zaszczepiła w chłopskich dzieciach głód nauki.

Równie tragiczna i szlachetna jest postać Szymona Winrycha z opowiadania "Rozdziobią nas kruki, wrony..". Powstaniec styczniowy do końca trwał przy idei narodowowyzwoleńczej. Zryw powstańczy okazał się bezskuteczny, ostatnie oddziały walczących Polaków były rozbijane przez Moskali, lecz Winrych nie ratował własnego życia. W tej beznadziejnej sytuacji wiózł broń dla pozbawionych nadziei rodaków. Wytropiony i zastrzelony przez żołnierzy carskich oddał życie za wolność narodu, a ciało i ubranie jego stało się łupem drapieżnych zwierząt i równie zdziczałego z nędzy chłopa - rodaka.

Piękna i wzruszająca jest także postać doktora Tomasza Judyma z "Ludzi bezdomnych „

Jest on uwikłany w ostry konflikt wewnętrzny, przeżywa nieustanny dramat. Z jednej strony dręczą jego sumienie znane z dzieciństwa i odkrywane w zaułkach Paryża i Warszawy obszary nędzy i wyzysku, z drugiej przyciągają i nęcą powaby życia, szczęścia i miłości, wiążące się z osobą Joasi. Judym jest ustawicznie rozdzierany sprzecznościami. Jego stosunek do środowiska społecznego, z którego się wywodzi, waha się między uczuciem najgłębszej litości a odruchami wstrętu i odrazy. Ostatecznie jednak swoje prawo do szczęścia osobistego odrzuci z okrutną bezwzględnością, oddając się w służbę idei.

62.3

Tragizm - jest to sytuacja w której bohater musi dokonać wyboru pomiędzy dwoma równorzędnymi racjami. Każda decyzja jaką podejmie będzie miała negatywne skutki - Tomasz Judym „ Ludzie bezdomni

Katharsis - oczyszczenie

Fatum - los, przeznaczenie

Zestaw 63

Zaprezentuj wartości życia człowieka odrodzenia. W odpowiedzi wykorzystaj znane ci utwory M.Reja i J.Kochanowskiego.
Omów i porównaj obraz rewolucji w „ Przedwiośniu „ S.Żeromskiego „Szewcach „ Witkacego „ Nie Boskiej komedii „ Z.Krasińskiego.
Objaśnij pojęcia: tragizm, komizm, ironia. Podaj przykłady utworów literackich, w których zastosowano te kategorie.

63.1

M.Rej - „ Żywot człowieka poczciwego „ - w dziele tym ukazany jest szlachecko - ziemiański ideał życia ludzkiego. U źródeł humanistycznej refleksji Reja leży silne przekonanie o głębokim związku człowieka z naturą, z przyrodą. Życie ludzkie w utworze renesansowego poety zostaje przedstawione adekwatnie do cyklu roku przyrodnicze- go: od wiosny-dzieciństwa po jesień-starość. Rejowy "człowiek poczciwy", to szlachcic, ziemianin, gospodarz, mąż i ojciec, to człowiek układający swe życie w zgodzie z prawami natury dyktowanymi przez rozum i sumienie. Rejowa humanistyczna wizja osoby ludzkiej żyjącej w zgodzie z naturą jej uniwersalnymi prawami, przyrodą, jej biologicznym cyklem będzie wielokrotnie w polskiej literaturze powracała.

J.Kochanowski - "Pieśń o dobrej sławie" - mówi o powinnościach obywatela wobec własnej ojczyzny; nie jest prawdziwym człowiekiem ten, kto myśli tylko o jedzeniu i piciu; każdemu człowiekowi powinien przyświecać jeden cel - służba ojczyźnie, w celu zapewnienia sobie dobrej sławy; sposoby służenia ojczyźnie mogą być różne, w zależności od własnych możliwości, predyspozycji, wrodzonych talentów; lepiej jest umrzeć młodo, ale w sposób bohaterski zyskując sobie sławę, niż żyć długo i umrzeć w zapomnieniu;

63.2

Obóz rewolucji został przedstawiony przez Krasińskiego w „ Nie Boskiej komedii „ w sposób negatywny. Poeta przedstawia rewolucjonistów jako fanatyczny tłum, który umie burzyć wszystkie stare wartości, ale do tworzenia nowych w ogóle się nie nadaje. Zdaniem Krasińskiego niczego nie można zbudować poprzez zemstę i nienawiść, ludziom, społeczeństwom powinna zawsze przyświecać idea miłości Chrystusowej. W ten sposób Krasiński staje w obronie religii oraz szlachetnych rycerskich tradycji, którym sprzeniewierzyła się współczesna arystokracja.

W „Nie - Boskiej komedii” obóz arystokratyczny zostaje otoczony w okopach Św. Trójcy i nie ma szans na zwycięstwo. Arystokraci próbują przekupstwem ocalić życie, brak im godności i solidarności. Obrońcą honoru tej warstwy jest tylko hrabia Henryk, który wybiera śmierć samobójczą. Rewolucjoniści otwarcie mówią, że chcą zarzynać dawnych panów, pragną zająć ich miejsce i żyć tak, jak żyli panowie: jeść do woli, pić wino, korzystać z bogactwa. Ideologiem rewolucji w „Nie - Boskiej komedii” jest Pankracy. On jeden myśli o przyszłości, o budowie sprawiedliwego świata. Dramat kończy się sceną śmierci tego przywódcy. Potrafił zburzyć świat, ale nie potrafi zbudować nowego, lepszego. Krasiński nie widzi możliwości budowy idealnego świata, w którym ludzie sami potrafiliby zaprowadzić ład i rządzić sprawiedliwie.

63.3

Zestaw 64

Przedstaw portrety wielkich i znanych ludzi w poezji C.K.Norwida.
Przedstaw rozterki światopoglądowe i moralne bohaterów „ Przedwiośnia „ S.Żeromskiego „ Granicy „ Z.Nałkowskiej.
Zdefiniuj pojęcie literatury faktu i omów jej funkcje w okresie powojennym.

64.1

64.2

Piękna i wzruszająca jest postać doktora Tomasza Judyma z "Ludzi bezdomnych „

64.3

Literatura faktu - tendencja zrodzona w literaturze XX w. wynikająca z niechęci do fikcji, do psychologii i subiektywizmu i z przeciwstawiania im ścisłego opisu, konkretnych faktów, dokumentów. Uprzywilejowała ona takie formy jak reportaż, pamiętniki, biografia.

„ Medaliony „ Z.Nałkowska - autorka niemal całkowicie zrezygnowała z obróbki literackiej wypowiedzi różnych osób, swe utwory pozbawiła autorskiego komentarza, zredukowała do minimum rolę narratora nadrzędnego. Brak jest również tzw. Komentarza psychologicznego, analizy przeżyć wewnętrznych bohatera. Jedyną ingerencją w świat przedstawiony jest selektywny dobór zamieszczonych faktów.

„ Opowiadania „ Borowskiego - najwyższym dobrem jest życie i przetrwaniu podporządkowane jest wszystko. Nie ma miejsca na litość czy współczucie dla słabszych i mniej zaradnych więźniów. W ujęciu Borowskiego obóz koncentracyjny jest miejscem do którego można się przyzwyczaić, nauczyć się sobie radzić tak, aby przetrwać - zwłaszcza jeśli się jest więźniem z jakiegoś powodu uprzywilejowanym. Uczynienie człowieka skrajnym egoistą, zniszczenie więzi międzyludzkich, uczucia przyjaźni, miłości, życzliwości, solidarność - to najostrzejsze zarzuty stawiane systemowi zagłady.

Zestaw 65

Wymień zabytki piśmiennictwa średniowiecznego, omów jeden z nich. *
Omów programy przynajmniej dwóch grup poetyckich XX-lecia międzywojennego.
Wskaż podstawowe różnice między odmiana mówioną a pisaną języka ojczystego.

65.1

"Dagome iudex" - dokument sporządzony przez Mieszka I

Kronika Thietmara -

"Bulla gnieźnieńska" - spis dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego

Księgi Henrykowskie - opis dziejów klasztoru

"Bogurodzica",

"Kazania świętokrzyskie"

"Kazania gnieźnieńskie"

Najcenniejszym zabytkiem polskiej poezji średniowiecznej jest "Bogurodzica", powstał między XII a XIV wiekiem. Ma ona charakter wiersza religijnego wzorowanego na tekstach łacińskich, ale jest utworem oryginalnym. W średniowieczu pełniła funkcję pieśni patriotycznej, był to też hymn koronacyjny pierwszych Jagiellonów.
65.2

Awangarda krakowska - poeci awangardy skupiali się wokół czasopisma "Zwrotnica", które ukazywało się w Krakowie. Teoretykiem grupy był Tadeusz Peiper. Twierdził on, że wiek XX całkowicie zmienił oblicze świata zarówno w sensie cywilizacyjno-technicznym, jak i społecznym. Zdaniem Piepera człowiek powinien uczestniczyć w tym wielkim nurcie przemian. Uczestnictwo to powinno objąć wszystkie dziedziny życia, przemienić ludzką wrażliwość, uczuciowość i wyobraźnię. Także nowoczesna sztuka powinna brać udział w tworzeniu nowych form życia, nowego modelu człowieka, powinna likwidować przedział, jaki wytworzył się między osiągnięciami cywilizacyjnymi a nieumiejętnością psychicznego dostosowania się do nich. Jego słowa-hasła to miasta, masa, maszyna. Przedstawiciele awangardy: Julian Przyboś, Adam Ważyk, Jan Brzękowski.

Żagaryści - przeciwstawiali wizji katastrofy postawę heroiczną, męskie wytrwanie w przeciwnościach losu. Czechowicz - ucieczkę w świat mitu i sielanki; Gałczyński groteskę, drwinę. Żagaryści, skupieni wokół wileńskiego pisma "Żagary" przekonani byli o nadciąganiu zwrotu w dziejach, o konieczności społecznej służby sztuki

65.3

Różnice:

intonacja - brzmienie głosu który może podnosić się i opadać
akcent - uwydatnianie sylaby w wyrazach bądź wyrazu w zdaniu.

Zestaw 66

1. Przedstaw i omów jakie wzory osobowe wykreowała literatura renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna nadal pozostała modna. Nowa, optymistyczna epoka propagowała nowe wzorce osobowe , ideały godne naśladowania. Nie są to już średniowieczne posągi rycerza, władcy, świętego. Oto Mikołaj Rej proponuje wzór „poczciwego” ziemianina, poucza jakie życie powinien wieść szlachcic ziemski, gospodarz swojej majętności. Wskazówki zawarte są w Żywocie człowieka Poczciwego, a wzorowy ziemianin żyje spokojnie dopatrując dobytku, rozkoszując się dramatami natury w każdej porze roku, dbając o harmonię, wypełnianie obowiązków i rozrywki. Nie jest zbyt uczony, lecz spokojny, szczęśliwy, niestraszna mu ani starość ani śmierć. Cechują go gospodarność, zapobiegliwość , umiar, cnotliwe życie według rozumu w zgodzie z naturą.

Podobnie sielska wizja ziemianina wrysowana jest w Pieśni o sobótce świętojańskiej Kochanowskiego, a nawet w Żeńcach Szymonowica.

Inny wzór to idealny dworzanin. Wizerunek taki propaguje Łukasz Górnicki w dziele pt. Dworzanin Polski. W willi biskupa Maciejowskiego schodzą się dworzanie i debatują. Są to mężczyźni , którzy ustalają następujący wzór. Idealny dworzanin to człowiek rycerski, szanujący swoje szlachectwo, wykształcony, dbały o wytworne maniery, i piękno mowy, a także znający sztukę i muzykę.

W śród wzorców propagowanych przez literaturę renesansu możemy także wyróżnić ideał patrioty, Obywatel spełniający powinności wobec państwa, kochający ojczyznę, stawiający jej dobro ponad prywatę, nie żałujący jej swego starania, dóbr, a w końcu życia- taki ideał wrysowany jest w patriotyczne pieśni Kochanowskiego, , w działa A Frycza Modrzewskiego, w kazania Piotra Skargi a przede wszystkim, literackim wcieleniem patrioty jest Antenor z Odprawy Posłów Greckich.

Pozostał jeszcze jeden wzorzec - typ renesansowego twórcy. Taka jednostka nie ogranicza się tylko do jednej dziedziny tworzenia, jest to człowiek wykształcony, wszechstronny, oprócz talentu posiada rozległą wiedzę, wykształcenie, znajomość języków,. Ideał taki własną biografią renesansowi twórcy, tacy jak Jan Kochanowski Klemens Janicki, Andrzej Frycz Modrzewski, Mikołaj Sęp Sarzyński.

2. Wyjaśnij na czym polega narodowy charakter „wesela” Wyspaińskiego.

Narodowy charakter „Wesela „ polega na tym iż Wyspiański przedstawia krytyczną ocenę społeczeństwa polskiego.

Wesele jest dramatem o narodzie , który nie jest zdolny do podjęcia walki narodowowyzwoleńczej. Winę za to ponosząca to inteligenci jak i chłopi.

Wernyhora przybył do gospodarza i kazał mu : Roześlesz wici nad światem, powołasz gromadzkie stany. Hasłem do walki miał stać się dźwięk złotego rogu. Jednakże zmęczony weselem Gospodarz oddał złoty róg Jaśkowi, który go zgubił, schylając się po czapkę z pawich piór. Pojawił się Chochoł i przygrywał gościom, którzy powoli poddali się muzyce usypiającej duszę, wprawiając w letarg i omdlenie.

Zestaw 67

2. Wyjaśnij dlaczego Sienkiewicz pisał „trylogię” ku pokrzepieniu serc.

Trylogia ( ogniem i Mieczem, Potop , Pan Wołodyjowski, ) powstawała w czasach kryzysu ideologii pozytywistycznej, i ostrej polityki zaborców wobec Polaków (m.in. rusyfikacja, germanizacja).

Wiek XVII to wiek wojen , które pustoszyły kraj, ale Polacy wychodzili z nich zwycięsko,. Sienkiewicz ukazał, że nasz naród potrafi się zjednoczyć w chwilach zagrożenia, i pokonać wroga.

W potopie szczegółowo zostały opisane zwycięstwa np. Obrona Jasnej Góry. Odwaga, poświęcenie i zjednoczenie walczących przyczyniła się do pokonania wroga.

Sienkiewicz „krzepi serca” Polaków nie tylko zwycięstwami, ale także postawami bohaterów. Pisarz ukazuje rycerza bez skazy, Michała Wołodyjowskiego, oraz Kmicica, który co prawda ma w swoim życiorysie wiele niechlubnych uczynków, lecz dla ojczyzny gotów jest poświęcić życie. Aby nie mijać się z prawdą historyczną , nie zabrakło również w powieści typowego XVII - wiecznego szlachcica- Sarmaty, Onufrego Zagłoby. Mimo swych wad , wzbudza on sympatię czytelnika, a dzięki swojej przebiegłości ratuje kompanię Wołodyjowskiego od niechybnej śmierci. Postać ta jest niewątpliwie wyidealizowana, podobnie jak wszyscy bohaterowie pozytywni.

Na duchu podtrzymuje czytelnika także to, że dobro zostaje nagrodzone, a zło ukarane.

Wszystkie części Trylogii ukazują, że można wygrywać nawet wtedy, gdy wszystko wydaje się stracone. Taki obraz musiał niewątpliwie dodawać otuchy w czasach ostrej polityki zaborców zmierzającej do wynarodowienia Polaków.

Zestaw 68.

1Przedstaw rozmaitości obrazu wsi w literaturze renesansu posługując się wybranymi przykładami.

Wieś zajmuje ważne miejsce wśród renesansowych tematów. Wydaje się że właściwie w tej epoce tworzy się popularny w Polsce mit sielskiej , spokojnej wsi, szczęśliwego dworku, mit podjęty później przez Mickiewicza w Panu Tadeuszu. Nie jest to jednak jednolite oblicze wsi.

Jej obraz kształtują Mikołaj Rej - Żywot człowieka poczciwego

Jan Kochanowski Pieśń o sobótce świętojańskiej

Szymon Szymonowic Żeńcy

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wieś sielska- szczęśliwa, cudowna, rajska kraina, Bliskość z naturą przynosi człowiekowi ukojenie, miłość i wdzięczność do Boga, godnie przeżyte życie i spokojną starość. Symbolizują tę idealną wizję słowa z Pieśni o sobótce: „Wsi spokojna, wsi wesoła, jakiż głos twej chwale zdoła”. Pamiętać należy, że jest to także wizja harmonii ładu, czasu na pracę, która wszystkim daje radość i rozrywkę, która też przynosi zadowolenie. Taki obraz prezentuje Żywo człowieka poczciwego Reja, Pieśń o sobótce świętojańskiej, Na dom w Czarnolesie Kochanowskiego, wreszcie duża część sielanek Szymonowica. Lecz jest jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujący wieś są skłóceni, myślą egoistycznie są chciwi. Pan wyzyskuje chłopa, nie spełnia obowiązków obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb życia. Ksiądz nie spełnia powinności kapłańskich, ściąga datki od wiernych. Chłop musi pracować na pańskim polu, praca nie jest radosną pieśnią- jest trudem, wysiłkiem, pilnuje chłopów starosta, który chętnie używa bicza. Taka wieś wyłania się z kolei z Krótkiej rozprawy między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem M. Reja i z Żeńców Szymona Szymonowica.

2.Dowiedz że „Wesele „ jest dramatem symbolicznym.

Osoby dramatu przybywają na wesele by ukazać, co się komu w duszy gra, co kto w swoich widzi snach.

Widmo- ujawniające rozterki dziewczyny, która nie może zapomnieć o ukochanym.

Stańczyk- może być symbolem mądrości politycznej. Uświadamia on dziennikarzowi, że jego konserwatywna polityka, przyczynia się do „usypiania” narodu polskiego.

Rycerz- symbol mocy, działania. Jego siła przeciwstawiona została bierności niemocy poety, którego dekadenckie wiersze zniechęcają naród do czynu.

Hetma- symbol zdrady narodowej. Jego pojawienie budzi niepewność pana młodego, który mimo ogólnego zadowolenia, zaczyna obawiać się dalszego życia.

Upiór- szydzi z chłopów bratających się z inteligencją. Uświadamia dziadowi że dawne krzywdy nie zostały jeszcze zapomniane przez żadne ze stron.

Wernyhora - jest symbolem pojednania narodowego, nie bez powodu przybywa właśnie do gospodarza inteligenta mieszkającego wśród chłopów

Chochoł- jego postać nie może być odczytywana jednoznacznie. To on prowadzi błędne koło - weselników ale jednocześnie chroni przecież różę- symbol życia. Może Polacy nie są jeszcze gotowi do wielkiego czynu, lecz nadejdzie czas, że otulina zostanie zdjęta, i kwiat róży zakwitnie.

Sceny np.

Oddanie Jaśkowi złotego rogu- symbol barku odpowiedzialności inteligencji za losy narodu.

Schylenie się po czapkę z pawich piór- symbol niedojrzałości politycznej chłopstwa, dla którego dobra materialne są ważniejsze od sprawy narodowej.

Taniec Chocholi- symbol marazmu, niemocy polskiego społeczeństwa, krytyka dekadentyzmu.

Rekwizyty:

Złoty róg- symbol sprawy narodowej, sygnał do walki;

Czapka z pawich piór- symbol prywaty, dążenia do bogactwa, dbałości o własne dobro;

Złota podkowa- symbol szczęścia schowany przez gospodynie;

Dzwon Zygmunta Augusta- symbol sławy, chwały;

Jego dźwięk rozbrzmiewał niegdyś w chwilach szczęśliwych dla narody, obecnie słychać go tylko na uroczystościach żałobnych.

Wyjaśnij pojęcia:

Narrator- skonstruowana przez autora fikcyjna osoba opowiadająca w dziele epickim, nadawca wypowiedzi, w której rodzi się, kształtuje i rozwija.

Autor: twórca dzieła , ten kto powołał je do istnienia, obmyślił i wykonał.

Bohater: fikcyjna osoba występująca w świecie przedstawionym przez dzieło literackie, w utworach dramatycznych i epickich, zachowująca niezależność względem podmioty literackiego , w utworach lirycznych często z nim utożsamiana. Zbudowana z różnorodnych motywów: składają się na nią cechy wyglądu i charaktery, działania, myśli, przepisywane jej wypowiedzi .

Zestaw 69

1.Zaprezentuj świat przeżyć podmiotu lirycznego w „ Sonetach Krymskich” Adama Mickiewicza.

W 1825 roku wyruszył Mickiewicz do Odessy, gdzie objął posadę nauczyciela w liceum. Z Odessy kilkakrotnie robił wycieczki na Krym. Poetyckim plonem tych wypraw stał się cykl sonetów, nazwanych sonetami krymskimi. Na ich treść złożyły się przede wszystkim próby oddania krajobrazu i przyrody wschodu. Prócz tego Mickiewicz zawarł w sonetach wiele swych przemyśleń , rozterek i tęsknot wygnańca, któremu nie dane było przebywać wraz z najbliższymi we własnym kraju.

Np. sonet Burza jest sonetem który przynosi opis nawałnicy, burzy, jaką Mickiewicz przeżył w czasie swej podróży na Krym. Wiersz tworzy nastrój grozy, zagrożenia życia., strachu. Treścią jest trwoga podróżnych oraz rozpaczliwa walka załogi z przerażającym żywiołem.

Dwie ostatnie zwrotki zawierają refleksje podmiotu lirycznego, samotnego podróżnika, który jako jedyny w milczeniu siedzi „ na stronie” . On nie rozpacza, nie czuje się bowiem związany z nikim ani z niczym na świecie. Stracił już nawet wiarę, nie znajduje w modlitwie ratunku ani pociechy.

W sonecie Ajudah przepełniają refleksje na temat przemijania życia, który przynosi człowiekowi jedynie cierpienia i zgryzoty. Obserwując fale morskie pozostawiające na pisku muszle perły i korale, podmiot liryczny odnajduje analogie do życia poety, który wszystkie swe życiowe klęski i tragedie czyni tematem wierszy, utrwalając je tym samym i przekazując innym.

Sonety krymskie Adama Mickiewicza są uważane za rodzaj poetyckiej wizji Krymu, jest to również rodzaj intymnego dziennika, dokumentu samotności poety, żyjącego z dala od ojczyzny. Ważną rolę pełnią tu opisy przyrody, krajobrazu krymskiego, mistrzowskie w formie, z założenia stanowią jedynie pretekst do wyrażania smutku i bólu pielgrzyma na los tułaczy. Przeważają uczucia nieustającej tęsknoty za ojczyzną, krajem młodości, nasłuchiwanie głosów z kraju, brak wiary w możliwość powrotu w rodzinne strony. Mickiewicz zawarł w swych wierszach wiele refleksji natury filozoficznej głęboko przemawiających do uczuć czytelnika sprawiających, że sonety krymskie są uważane za cykl liryków wybitnych, mających trwałe miejsce w poezji polskiej.

Zestaw 70.

1.Wykaż, dokumentując swoją wypowiedź przykładami utworów iż mitologia jest źródłem tematów literackich.

Mit jest opowieścią, która wyraża i organizuje wierzenia danej społeczności, opowiada zwłaszcza o początkach istnienia świata, powstawaniu bogów, ludzi lub wyraża emocje. Kultura grecka posiada bardzo bogatą mitologię. Motywy, postawy, nawet pojęcia i wyrażenia pochodzące z mitów istnieją do dziś w literaturze i sztuce, a nawet w języku. Współczesny człowiek nie traktuje mitów greckich jako sfery wierzeń religijnych, lecz tkwią one w świadomości i kulturze dzisiejszego człowieka, gdyż przedstawiają uniwersalne ludzkie czyny i uczucia.

Funkcje mitu w antyku:

a) poznawcze - umożliwiały interpretację zjawisk przyrody,

b) światopoglądowe - były podstawą wierzeń religijnych,

c) sakralne - poprzez powiązanie z kultem bóstw i rytualnymi obrzędami nakazywały jak czcić bogów.

RENESANS:

Jan Kochanowski "Odprawa posłów greckich" - treść utworu odwołuje się do mitu trojańskiego, mit jest alegorią sytuacji Rzeczpospolitej doby Jana Kochanowskiego tzn. budzi określone skojarzenia:

- Troja jest przenośnią Rzeczpospolitej,

- król Priam wykazuje podobieństwo do Zygmunta Augusta (jest chwiejny w decyzjach),

- Rada Królewska obraduje na wzór polskiego sejmu (marszałkowie stukają laskami o ziemię, głosowanie przez rozstąpienie).

ROMANTYZM:

Adam Mickiewicz "Oda do młodości" - obecny w utworze mit ikaryjski stanowi "oś konstrukcyjną". Podmiot liryczny znajduje się gdzieś wysoko w kosmosie ("dodaj mi skrzydła", "patrz w dół").

Adam Mickiewicz "Dziady" część III - w Wielkiej Improwizacji autor odwołuje się do mitu prometejskiego, co ma za zadanie pogłębić odbiór buntu Konrada. Konrad - polski Prometeusz tak jak mityczny bohater buntuje się i walczy przeciwko Bogu, poświęca się (kara więzienia i Sybir). Mickiewicz ceni taką postawę, ale uważa ją za nieskuteczną. Ofiary są potrzebne, czasami trzeba poświęcić życie, lecz wszystko można zrobić w przemyślany sposób.

Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz" - w utworze Adama Mickiewicza możemy wyróżnić szereg mitów:

- mit Napoleona jako wybawcy Polaków. Mit natychmiast by upadł, gdyby Mickiewicz ukazał prawdę historyczną (Napoleon przegrał), lecz autor wolał zatrzymać się na euforii i związanej z nią nadziei,

- mit dworku szlacheckiego,

- mit przeszłości szlacheckiej jako wyidealizowany obraz dzieciństwa wieszcza,

- mit polskiego heroizmu.

Mity te miały na celu:

- przypomnienie i obudzenie nadziei, która towarzyszyła uczestnikom kampanii napoleońskiej,

- utrwalenie i rozgłoszenie obyczajów, życia wiejskiego, ideałów Polski szlacheckiej (dawnej świetności),

- przypomnieć historię Polski - poruszyć serca i sumienia rodaków,

- wyrazić optymizm dotyczący przyszłości Polski, przywołany wraz z atmosferą epoki Napoleona.

(Pesymizm i rozczarowanie kolejną nieudaną próbą ujawnia się dopiero w Epilogu dołączonym do poematu).

MŁODA POLSKA:

Stefan Żeromski "Syzyfowe prace" - pisarz bezpośrednio w tytule nawiązuje do mitu o Syzyfie. Syzyfowe prace to działania jałowe, które nigdy się nie powiodą. Stefan Żeromski nazywa syzyfowymi pracami rusyfikację prowadzoną wśród młodzieży polskiej, która jest czynnością z góry skazaną na niepowodzenie.

Leopold Staff "Kowal" - skojarzenia z mitem o Hefajstosie. Staff mitologizuje pracę moralno-etyczną. Kowal musi wykonać serce . Potrzebne narzędzia to młot (symbol siły woli) i kowadło (symbol samego życia). Wysiłek kowala (symbol człowieka) ma zaowocować sercem, czyli osobowością. Każdy jest kowalem własnego losu tzn. człowiek - jak kowal - sam musi wypracować sobie indywidualną siłę i osobowość.

Stanisław Wyspiański "Wesele" - sceptyczne i trzeźwe spojrzenie autora dramatu na rzeczywistość zaowocowało obaleniem szeregu mitów: mitu poety jako wodza (wieszcza)(Mit tyrtejski), mitu polskiego heroizmu (moralnego i fizycznego), mitu przywódczej roli inteligencji, mitu Polski, jako kraju ludzi wyjątkowych, mitu solidaryzmu społecznego, mitu wsi "spokojnej", mitu chłopa Piasta, mitu kościuszkowskiego. Stanisław Wyspiański udowodnił w ten sposób, że społeczeństwo nie dojrzało do prawdziwego czynu wyzwolenia ojczyzny. Rozprawienie się z poszczególnymi mitami ma na celu skłonienie Polaków do refleksji i przemyśleń nad obecną sytuacją oraz ma pomoc w wyciągnięciu odpowiednich wniosków.

LITERATURA WSPÓŁCZESNA:

Liczne nawiązania do mitu ikaryjskiego i mitu Nike służą do głębszych rozważań o sytuacji i życiu człowieka na świecie oraz do refleksji na temat odwiecznych zagadnień towarzyszących naszej egzystencji: miłości, patriotyzmie, pięknie czy sztuce.

Ernest Bryll "Wciąż o Ikarach głoszą" - Co mógł odczuwać Dedal podczas śmierci Ikara? Czy myślał tylko o sobie? Konfrontacja Dedala i Ikara, dwóch postaw, realisty i idealisty. Autor sugeruje realistyczny stosunek do życia. Nawet najgorszy wypadek nie może przerwać naszej egzystencji.

Stanisław Grochowiak "Ikar" - kontrast sytuacji Ikara i kobiety, która nie traci realizmu, pierze, gdyż wie, iż dzięki tej pracy będzie dalej żyć. Niszczy ją to, ale kobieta umie trafnie ocenić sytuację (jest naturalna). Rozważania o współczesnym pięknie, które powinno być prawdziwe i uwzględniać także to co nieestetyczne. Sztuka także powinna być naturalna i nie eliminować ciemnych stron życia.

Maria Jasnorzewska-Pawlikowska "Nike" - analogie pomiędzy zwycięstwem, którego symbolem jest Nike, a uczuciem miłości. Autorka użyła motywu Nike, aby uwydatnić cechy miłości. Miłość okazuje się uczuciem niezwyciężonym, chociaż może być także powodem cierpienia.

Zbigniew Herbert "Nike która się waha" - poeta ożywił postać greckiej bogini zwycięstwa, która chce ucałować idącego do walki chłopca, ale rezygnuje z tego w obawie, że ta pieszczota załamie jego hart. Bogini wie, że chłopiec musi zginąć, jej pocałunek tego nie odwróci, sprawi co najwyżej, że mógłby on - zamiast w ataku - zginąć w ucieczce. Jest to uogólnienie doświadczeń z czasu ostatniej wojny, kiedy los w równej mierze nie oszczędzał odważnych, co lękliwych. W zakończeniu utworu ukryty jest hołd dla patriotyzmu chłopca.

Odys to archetyp wędrowca. W wierszu Staffa każdy człowiek jest Odysem , wiecznym tułaczem, który podczas swojej wędrówki życia napotyka wiele dróg prostych i wiele manowców.

Motyw Arkadyjski:

Fragment Boskiej komedii Dantego

Pieśń świętojańskiej o sobótce J. Kochanowskiego

Fragment powieści pt. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego

Pan Tadeusz Adama Mickiewicza

Antygona

Sofokles nawiązuje do mitu Labdakidów. Antygona jest córką Edypa a siostrą polinejkesa i Etekolesa oraz Ismeny. Sofokles umieszcza akcję tragedii w chwili, gdy obaj bracia już nie żyją. Walcząc o władzę , doprowadzili do wojny- Eteokles nie dopełnił umowy i po roku panowania nie odstąpił tronu bratu Polinejkesowi, a Polinejkes, uzyskawszy w królestwie Argos pomoc, napadł na Teby, aby dochodzić swoich praw. Obaj bracia giną, a władzę obejmuje Kreon. Eteoklesa nakazuje pochować jako bohatera, ze wszelkimi honorami. Jeśli chodzi o Polinejkesa - Kreon zakazuje pogrzebu zdrajcy. Tematem tragedii jest czyn Antygony, która przeciwstawia się rozkazowi króla i dokonuje pochówku brata. Kreon jest konsekwentny. Mimo, że przestępstwa dokonała narzeczona jego syna- utrzymuje wyrok w mocy i skazuje Antygonę na powolną śmierć w lochu. Finisz tragedi to seria zabójstw: zabija się Antygona, zrospaczony Hajmon i Euridike- jego matka a żona Kreona.

2. Odpowiedz, dlaczego Z. Ziembiewicz przegrał życie. Czy słuszne jest stwierdzenie: „Jest się takim jak miejsce, w którym się jest”

Kolejnym przedmiotem analizy psychologiczno - socjologicznej jest sposób kształtowania się życia i osobowości człowieka, która nie jest wyłącznie wynikiem pragnień i woli człowieka, lecz także efektem determinującego wpływu różnego rodzaju konwencji, stereotypów obyczajowych, ról społecznych, przyjętych zachowań, które Nałkowska określa mianem"schematów". Uleganie schematom jest widoczne szczególnie w przypadku głównego bohatera. Zenon już jako uczeń kształtuje swą świadomość i opinię na temat własnego domu. Pogardza schematem życia, jaki wytworzył się w Boleborzy. Ojciec zaspokaja swój wybujały erotyzm z wiejskimi dziewczynami, po czym spowiada się z tych zdrad żonie i uzyskuje przebaczenie. Ona toleruje zdrady męża, a nawet im sprzyja, mówiąc o zaletach kochanek. Uważa to za umiejętność postępowania z mężem. Walerian Ziembiewicz zrzuca odpowiedzialność za prowadzenie gospodarstwa i rachunków na barki żony. Sam spędza czas na polowaniu i besztaniu chłopów, którzy - jego zdaniem - wyłącznie kradną i unikają pracy. Zenon cierpi z powodu takiego obrazu domu rodzinnego. Wstydzi się tego i nienawidzi myśli, że jest synem tych ludzi, a szczególnie tego, że zawdzięcza swoje istnienie pogardzanemu erotyzmowi ojca. Tymczasem w swoim dojrzałym życiu realizuje dokładnie ten sam schemat. Zdradza Elżbietę z Justyną, po czym opowiada jej o wszystkim, żądając przebaczenia i oczekuje pomocy w rowiązaniu tej sprawy. Oczekuje od Elżbiety tej samej tolerancji i zgody na swoje grzechy, której nie rozumiał i nienawidził u swej matki.

Jako młody człowiek Zenon miał także postępowe, radykalne poglądy, które sprawiały, że raził go konserwatyzm u ojca. Chiał żyć uczciwie, w zgodzie z samym sobą, tzn. ze swoim sumieniem i swoimi poglądami. Tymczasem robiąc karierę rezygnuje stopniowo z tej niezależności i uczciwości. Podporządkowuje się swym przełożonym, których poglądami kiedyś gardził. Przyjmuje od nich kolejne stanowiska, a pełniąc je realizuje życzenia Czechlińskiego i jego przyjaciół. Odstępuje od swych radykalnych przekonań, uważa teraz, że nie należy zajmować się faktami zwykłych, codziennych niesprawiedliwości, niedoli i krzywd, bo i tak nie można im zaradzić. Wreszcie zgadza się na rozpędzenie manifestacji robotników. Życie Zenona dowodzi kolejnej tezy: "Jest się takim, jakim jest miejsce, w którym się jest". Czlowiek realizuje pewne schematy, wzorce postępowania, nawet wbrew własnej woli, wbrew swej negatywnej ocenie tych schematów.

Zestaw 71

Zestaw 72

2.Wyjaśnij na czym polega tragizm Antygony.

Tragizm Antygony.

Antygona musi dokonać wyboru między dwoma racjami, z których obie są równie ważne i sprzeczne ze sobą . Jako kochająca siostra, wierna prawu boskiemu, czyje się zobowązana do pochowania i uczczenia zwłok brata Polinejkesa. Jeśli tego nie uczyni, nie tylko ciało zmarłego zostanie pohańbione, lecz według wierzeń religijnych Greków dusza Polinejkesa

nie zazna spokoju. Z kolei, z drugiej strony Antygona wejdzie w konflikt z prawem państwowym, gdyż Kreon zabronił pod karą śmierci pochować Polinejka, uznając go za zdrajcę. Wybierając pomiędzy posłuszeństwem pomiędzy prawem boskiemu a rozkazowi królewskiemu, Antygona wybierze, ze swoim sumieniem, prawo boskie i wypełni obowiązki siostry, kochającej zmarłego brata. Poniesie za to śmierć.

1.Omów motyw cierpienia i buntu przeciw Bogu w wybranych dziełach literackich.

Zestaw 73

Zestaw74

1.Omów dramat światopoglądowy poety w „trenach” Jana Kochanowskiego

Tren I" wprowadza w cierpienie ojca po stracie 2,5-letniej Urszulki. Istnieje nagromadzenie słów nacechowanych emocjonalnie (płacze, łzy, troski, wzdychania, żale, frasunki). Od słów „próżno płakać" podmiot rozważa, czy przyjąć postawę zwykłego człowieka - ukazywać ból, czy zgodnie z filozofią stoicką tłumić przeżycia.

„Tren VI" dokonuje hiperbolizacji talentu twórczego Urszuli. Ojciec przyrównuje ją do Safony. Miał nadzieję, iż córka przejmie lutnię poetycką. Przedstawione zostaje pożegnanie dziecka z rodzicami.

„Tren IX" odwołuje się znów do filozofii stoickiej - „mądrości". Podmiot wątpi w jej prawdziwość. Rozum nie daje wewnętrznej harmonii wobec cierpienia. Kochanowski wykazuje, iż człowiek nie jest w stanie wyzbyć się swej wrażliwej natury - przeżywa śmierć córki jak wielu innych ludzi. Podobnie w „Trenie XI" cnota jest fraszką, czymś błahym.

„Tren X" ujawnia kryzys religijny. Podmiot pyta o sposób pozagrobowego istnienia. Brak jest na nie odpowiedzi ze strony systemów chrześcijańskiego, platońskiego i mitologicznego. Pojawiają się określenia miejsc ostatecznych: „raj", „czyściec", „miejsce nad niebne", „szczęśliwe wyspy", „zdrój niepomny". Kochanowski nawiązuje do platońskiego motywu powrotu dusz po śmierci, do miejsc w których przebywała przed wcieleniem. Wreszcie wątpi w byt poza-grobowy („Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest"). W „Trenie XI", autor, stosując przerzutnię („Żałości! Co mi czynisz? Owa już oboje mam stracić: i pociechę, i baczenie swoje?"), zmienia postawę; pragnie wyjść z kryzysu. Oniryczny „Tren XIX" ukazuje matkę poety, trzymającą na rękach Urszulę, pocieszającą i wzywającą do równowagi między rozumem i emocjami.

Tren jest gatunkiem biblijnym. Był zastrzeżony dla osób znanych i zasłużonych. Kochanowski jako renesansowy indywidualista zerwał z tą regułą. Idealizuje córkę - słowik, oliwka, Safona. Dziecko jest impulsem do rozrachunku z wiarą w ład życia, w cnotę. Prowadzi go do buntu; przekonania o klęsce niezawinionej, cnocie nie nagradzanej. Postawa ojca zmienia się - kochający, cierpiący, tracący ideały, powracający do równowagi duchowej.

3. Udowodnij, że „Dżuma” Camusa ma charakter paraboliczny.]

Zestaw 75

1.Wskaż jakie postawy filozoficzne znajdują odbicie w twórczości Jana Kochanowskiego.

Zestaw 76

1.Porównaj ideał szlachcica ziemianina zawarty w twórczości Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego

W "Żywocie..." Rej zawarł swoje rozważania o życiu szlachcica od narodzin aż do śmierci. Zastanawia się nad edukacją i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad późniejszymi obowiązkami dorosłego szlachcica oraz jego starością.

Mówiąc o edukacji, lekceważył wartość przedmiotów szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejętności praktyczne oraz rzemiosła (fechtunek, snycerstwo, złotnictwo, a także taniec i śpiew). Ceni sprawiedliwość, stałość, roztropność, stateczność, rozwagę.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykładne życie, odrzuca zaś dziedziczenie po przodkach tytułów szlacheckich bez własnych zasług. Za wielką wadę szlachty Rej uznaje pychę prowadzącą często człowieka na manowce, będącą źródłem niecnych czynów.

Rej był rozmiłowany w życiu i pracy na wsi, toteż dokładnie opisywał zajęcia ziemianina w różnych porach roku, przynoszą wiele pożytku, a także dające satysfakcję. Zalecał uprawiać wokół domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez cały rok nie zabrakło rodzinie gospodarza. O ogromnym zamiłowaniu autora do pracy na wsi świadczą liczne zdrobnienia nazw owoców i warzyw oraz innych płodów rolnych: wineczko, ogóreczki, majoranik, orzeszki, śliweczki, syrczki itp.

Zimą Rej radzi odpoczywać w miłym towarzystwie przyjaciół i rodziny, zaleca zabawy, polowania, łowienie ryb, co przynosi pożytek i daje przyjemność. Dbający o fortunę pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zająć się handlem zbożem, kupować je taniej i sprzedawać drożej w innych okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz służby ojczyźnie był specyficzny. Choć cenił wartość służby wojskowej w życiu młodego szlachcica, to upatrywał w tym głównie kształtowanie jego charakteru, a nie służbę ojczyźnie. Podobnie myślał o urzędach publicznych nie ceniąc ich zbytnio. Najwyżej cenił urząd posła ziemskiego, ale tylko dlatego, że może on pilnować przywilejów szlacheckich.

Ideał szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, ponieważ oprócz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego wysokiego stanu społecznego powinien posiadać też gruntowne wykształcenie. Nie wzbudza także sympatii stosunek szlachcica do obowiązku służenia ojczyźnie

Jan Kochanowski przeniósł się do posiadłości rodowej w Czarnolesie, aby tam tworzyć i dożyć wieku starczego. Pieśń Panny XII zawarta w "Pieśni świętojańskiej o Sobótce" wskazuje na rozmiłowanie poety w życiu ziemianina. Pisarz opowiada o pobożnej i spokojnej codzienności gospodarza. Dla porównania wspomina także o ludziach tułających się po świecie w poszukiwaniu przygód i pieniędzy.

Jan Kochanowski twierdzi, że najlepiej jest żyć na roli, ponieważ ziemia wynagradza człowiekowi jego trud. Ze zbirów uzyskanych z ofiarnej pracy gospodarz może wyżywić nie tylko rodzinę i dobytek, ale i służbę.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi łąki i pola, a następnie wszystko znosi do stodoły. Wieczorem, po skończonej pracy zawsze znajdzie czas na rozmowy i tańce przy kominku. Kiedy indziej bierze wędkę na ramię i idzie łowić ryby lub w lesie zastawia sidła, dzięki czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. W zagrodzie oczywiście pomaga mu kochająca żona. Szlachcic wspomina także o wychowaniu młodego pokolenia, kładąc największy nacisk na skromność i wstyd. Poeta pragnie, aby jego wnuki były dobrze wychowane i żeby posiadały te zalety

2.Na podstawie poznanych utworów literackich dowiedz, że wojna i okupacja wpłynęły na psychikę ludzką.

"Medaliony" Zofii Nałkowskiej, relacja z pracy w Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskich, opowiadania bliskie reportażowi, przybierające formę zeznań świadków. Brak obróbki literackiej materiału, sucha relacja mówi sama za siebie. "Profesor Spanner", degeneracja moralna doktora, który wyrabiał mydło z tłuszczu ludzkiego. "Dno", opis kobiet, które zjadały mięso ludzkie, "Przy torze kolejowym", reakcja zastraszonej ludności, śmierć, zbrodnia czy dobrodziejstwo, "Człowiek jest mocny", więzień, który był zmuszony wyładowywać zwłoki, nawet swojej rodziny, mimo załamania zmuszono go do dalszej pracy, "Dorośli i dzieci w Oświęcimiu", bestialstwo Niemców wobec dzieci, selekcja, zdolność do pracy, zabawa w "palenie Żydów".

- "Inny świat" Gustawa Herlinga- Grudzińskiego, cechy literatury faktu i literatury pięknej, każdy rozdział ukazuje inny aspekt obozowego świata, obozowe zniewolenie - to fizyczne i psychiczne załamanie człowieka, Kostyliew, samo okaleczenie by uniknąć pracy, bunt przeciwko zniewoleniu, Marusia oddaje się Kowalowi, ten dzieli się nią z kolegami, "generalska doczka" zmuszona głodem do zrezygnowania z cnoty, głodówka autora.

- opowiadania Tadeusza Borowskiego, autor skupia się wyłącznie na zjawiskach zewnętrznych, obserwuje ludzkie zachowanie, gesty, odruchy, wrażenie obiektywizmu, surowej prawdy. Obóz jest sumą przemocy, tych, którzy gwałt zadają i tych którzy mu ulegają. Vorarbeiter Tadek potrafił poradzić sobie w obozowej rzeczywistości, moralność człowieka zlagrowanego, przypadek Żyda, który zabił syna za kradzież chleba

3.Omów charakterystyczne dla epoki romantyzmu gatunki literackie.

Romantyzm w Polsce zaczął się balladami. Utwory te miały wszelkie szanse zainteresować szerokie kręgi odbiorców, będąc atrakcyjne pod względem treści i formy. Nawiązywały do wierzeń i podań ludowych, często sięgających w wieki predchreścijańskie, co było zgodne z romantyczną filozofią tajemniczości. Na pierwszy plan wysuwał się prosty lud, wśród którego krążyły “prawdy żywe" - normy etyczno - moralne nie znające wpływu cywilizacji, zachowujące swoją pierwotność i głęboką korelację z prawami przyrody. Ballady nieść mogły przesłanie patriotyczne ( “Świteź" ) ukryte pośród ludowych podań; mogły wskazywać na związek wydarzeń historycznych z baśniowymi, utrwalając tożsamość narodową.

Jeszcz bardziej programowy charakter miały ody. Skierowane były do konkretnego pojęcia, opisując jego zalety i przewagi nad starymi, zdezaktualizowanymi wartościami. Stanowiły wezwanie do czynu, przemawiały językiem grupy, która miała pójść za wezwaniem ( “Oda do młodości" ). Bardzo wiele założeń filozofii wyrażonych było wprost, oddziaływując swoim pięknem i jasnym określeniem postawy zbuntowanego człowieka.

Z kolei liryka osobista jest niewątpliwie mniej uniwersalnym fragmentem romantycznej twórczości, choć nie pozbawionym pewnego uniwersalizmu. Tutaj właśnie najwyraźniej i najbardziej bezpośrednio wyrażane są uczucia twórców. Przedstawiane są najśmielsze wizje bez obawy o niezrozumienie. Często poznajemy przyczyny niepowodzeń lub nagłych wzlotów poetów. Do liryki osobistej należą m.in. Liryki lozańskie Mickiewicza, będące swoistym rozrachunkiem poety z życia i działalności na polu szuki i walki o niepodległość polskiego narodu.

Liryka patriotyczna i religijna, choć obfita w literaturze romantyzmu, nie jest nastawiona na żywotność, a raczej na wywołanie u odbiorcy buntu przeciw złu, niesprawiedliwości czy też podkreślenie boskich pierwiastków w programie poety. Utwory takie jak “Hymn do Bogarodzicy" lub “Grób Agamemnona" Słowackiego odwołują się do chlubnej ( lub tragicznej ) historii narodu polskiego, nawołując do podjęcia czynnego oporu w imię honoru własnego, własnych przodków i wiary, która od wieków zagrzewała do walki o wolność.

Typowo romantycznym gatunkiem jest dramat poetycki, będący wytworem panującej wówczas koncepcji syntezy sztuk i gatunków. Jako przykład rozpatrzmy III część “Dziadów". Znajdziemy tu pierwiastki epickie ( opowiadanie ), liryczne ( widzenie ks. Piotra, 2*Improwizacja ) czy też operowe ( salon warszawski ). Powoduje to szybką zmianę nastrojów, umożliwiając autorowi zapisanie szerokiej gamy uczuć towarzyszącej bohaterom, jak też wpłynięcie na odbiór utworu.

Także powieść poetycka ( “Konrad Wallenrod" ) to owoc syntezy bohaterskiego eposu z pierwiastkami scenicznymi. Na długo pozostał on aktualnym, gdyż pod atrakcyjnym kostiumem literackim skrywał treści aktualne - walkę, nienawiść do wroga depczącego naród, wezwanie do zachowania tożsamości. Na dodatkową wartość artystyczńa tego gatunku wpływało umieszczenie akcji w średniowieczu; powstawała bardzo modna wówczas “powieść grozy"

I wreszczie epos, znany jeszcze w starożytności, rozwinięty przez Mickiewicza w postaci “Pana Tadeusza", także łączący w sobie lirykę i epikę. Jego wybitne walory artystyczne, przemawiające do każdego Polaka - patrioty jeszcze po latach zjednywać mu będą czytelników i twórców nawiązujących do treści i formy. O żywotności tego gatunku może świadczyć doniosłość wydarzeń wokół których jest osnuty. Oto stworzona jest możliwość dokonania zmiany, zrzucenia jarzma niewoli - każdy niemal bohater ustosunkować się musi do rzeczywistościm wystawiając świadectwo realiom historycznym epoki, w której żyje

Zestaw77

1.W literaturze odrodzenia znajdź przykłady utworów poruszających problematykę obywatelską.

M. Rej w dialogu „Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem" krytykuje stosunki międzyludzkie. Wstęp zachęca czytelnika do refleksji. Autor zarzuca du-chowieństwu pychę, lenistwo, chciwość, zaniedbywanie obowiązków, nie odprawianie poran-nych mszy i czynienie jarmarków z odpustów. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dążącego do władzy, głupiego. Szlachta nie interesuje się sprawami chłopa. Rej godzi w ciemnotę, zacofa-nie stanu chłopskiego. Jest jednak przeciwny pańszczyźnie. Społeczeństwo określa - „Ksiądz pana wini, pan księdza, a nam prostym zewsząd nędza".

„Żywot człowieka poczciwego" ma charakter parenetyczny, składa się z 3 ksiąg poświęconych życiu szlachcica od dzieciństwa do starości. Egzemplum ziemianina stanowi ten, który nie tylko przynależy do swego stanu, lecz stara się wypełniać codzienne obowiązki z rozsądkiem, cnotą i uczciwością. Rej za obowiązek uważa służbę obywatelską. Bogactwo rodzi pychę i pochlebców - szlachcic powinien być sprawiedliwy, unikać materialnych pożądań i gniewu. Autor ukazuje umiłowanie do życia zgodnego z cyklami natury (epikureizm). Ziemianin odczuwa radość, gdy wraz z rodziną przechadza się w ogrodzie czy sadzie. Gospodarz korzysta z bogactw przyrody - uprawy roli, łowiectwa. U kresu życia odczuwa zadowolenie z dzieci, wnuków, oczekuje śmierci bez dramatycznych rozterek, gdyż „pokój czynił na ziemi".

A.F. Modrzewski odwoływał się do Biblii i filozofii starożytnych (Platona, Cycerona). Głosił, iż obywatele (również władca) powinni być równi wobec prawa. Wykazywał konieczność kształcenia młodzieży. Edukacja miała być podporządkowana instytucji świeckiej. Zniesione winny być powinności feudalne. Modrzewski był zwolennikiem pacyfizmu - tylko udział w walce obronnej był szczytnym obowiązkiem.

J. Kochanowski w „Pieśni XIX" („Pieśń o dobrej sławie") zaznacza, iż Bóg odróżnił ludzi od zwierząt, dając im rozum i mowę, Dlatego też, każdy winien służyć krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania się, powinien pouczać innych. Kto jest mężny - walczyć w obronie wiary i ojczyzny. Większą wartość ma oddanie życia za sławę, niż śmierć w zapomnieniu. „Pieśń XII" ujmuje cnotę jako dobro najwyższe obywatela. Apel walki, wy-zbycia się egoizmu, Kochanowski skierował w „Pieśni o spustoszeniu Podola", po klęsce Polski z Turcją. Określa postawę Polaka - „przed szkodą, i po szkodzie głupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje obłudę duchowieństwa, które głosi ideały, tylko z powodu wynagrodzenia. Księża nie chcą żyć według przykazań. Pijaństwo, skłonność do biesiad, atakuje utwór „O doktorze Hiszpanie". Model życia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gór i la-sów". Podmiot wspomina podróże (Francja, Niemcy, Włochy) oraz życie żaka, rycerza, dworzanina i księdza. Człowiek powinien korzystać z chwili. „O żywocie ludzkim" stwierdza, iż dobra ziemskie są przemijające, ponieważ światem i człowiekiem włada Fortuna

2.Umieść „przedwiośnie” w kontekście sytuacji politycznej Polski międzywojennej.

Sytuacja w Polsce z obrazu Żeromskiego jest tragiczna: nędza, bezrobocie, nieludzkie warunki bytowania rzeszy robotników i chłopów nie pasują do szumnych zapowiedzi poprawy bytu Polaków po odzyskaniu niepodległości.

Przede wszystkim pisarz przestrzega przed rewolucją, je utopijną propagandą i złudnymi wizjami przyszłości. Tragiczny obraz Baku pozwala zrozumieć mechanizm działania przewrotu, niszczącego prawa człowieka do poszanowania własnej godności, własności prywatnej, a także kulturalnego dziedzictwa narodu. Dzieje młodego Baryki mają uświadomić zło niesione przez bolszewizm, który nie zna pojęcia dobra człowieka, a jedynie wspólny interes bezwolnych mas, koniecznie podporządkowany korzyściom wodzów. Pisarz za pomocą naturalistycznych obrazów życia rosyjskich miast i stolicy Polski polemizuje ze zwolennikami przewrotu. Nie po to walczyły o wolną ojczyznę pokolenia Polaków, aby teraz oddać ją obcemu reżimowi, w jeszcze dokładniejszy sposób niż zaborcy niszczącemu świadectwa chwały polskiego patrioty.

Obrazy zawarte w powieści nie różnią się zbytnio od tych z utworów o 30 lat wcześniejszych, co dowodzi trwania barier pomiędzy grupami społeczeństwa, które miało rzekomo zjednoczyć się wokół koncepcji odbudowy polskiej państwowości. Pełen goryczy jest autor opisując pańszczyźniane wręcz stosunki panujące na wsi polskiej, ciemnotę żywicieli kraju i wyzysk autorstwa patriotycznej na pozór dawnej szlachty.

Autor dostrzega jedynie szansę dla młodej, postępowej inteligencji, pełnej zapału i dalekiej od uprzedzeń. Szansą jest jej zaangażowanie społeczne w kierunku ucywilizowania polskiej mentalności. To właśnie na jej barkach spoczywać musi obowiązek prowadzenia reform, gdyż kokietowana przez rewolucjonistów klasa robotnicza jest zbyt biedna, schorowana i ograniczona, aby zaistnieć na arenie międzynarodowej. W taki sposób porusza pisarz problem zdezorientowania polityków w sytuacji społeczeństwa i ich przesadny, niczym nie uzasadniony optymizm.

Chłopi natomiast, co pokazuje obraz posiadłości rodziny Henryka, tkwią nadal w schematach pańszczyźnianych. Nie wykazują żadnej próby zbuntowania się, dopominania się o prawa przysługujące im jako wolnym ludziom. Do zaktywizowania ich nie wystarczą agitatorzy domagający się ziemi i władzy dla ludu, gdyż on tego wcale nie pragnie, zajęty mozolną egzystencją. Mentalność chłopów wskazuje na pogodzenie się z losem biednej polskiej wsi; tak, jakby zostało to na wieki ukartowane.

Nie wprowadza niczego nowego program rządowy, prezentowany przez wychowanka pozytywistów - Gajowca. Metoda małych kroków, choć na dalszą metę najbardziej skuteczna, nie pozwoli na naprawienie krzywd, czego dopomina się u siebie, w wolnej Polsce klasa robotnicza. Autor nie daje jednoznacznej odpowiedzi, czy dalsza droga rozwoju ma być szybka i destruktywna, czy też budowanie następować ma powoli, bez szybko widocznych efektów, choć w dobrym kierunku. Patriocie Żeromskiemu jest najbliższy program pozytywistów takich, jak Gajowiec, potrafiących dostosować własne działania do realiów życia, które w niepokojonej wystąpieniami robotników Polsce zmieniają się szybko. Dowodzi tego krytyczny stosunek do “rewolucji technicznej", której symbolem są szklane domy, upadające wraz ze śmiercią marzącego o lepszej Polsce Baryki.

Pisarz w końcowej scenie ponagla sfery rządzące, prezentując jeden z możliwych rozwojów sytuacji, gdy pominie się zdanie tych najbardziej przez zaborców pokrzywdzonych, a w wolnej Polsce, wywalczonej ich rękami, odrzuconych przez nową elitę władzy, stosującą stare metody

3. Zestaw i wskaż różnicę między dramatem romantycznym a antycznym.

Zestaw78

1.Wyjaśnij na czym polega konflikt tragiczny w Antygonie Sofoklesa

Tragizm Antygony.

Tragizm Kreona

Kreon musiał wybierać pomiędzy działaniem, które nakazywało mu sumienie i uczucia rodzinne, a decyzją konieczną do utrzymania autorytetu władzy. Wydając rozkaz królewski, zabraniający pochowania polinejkesa miał na celu dobro społeczne, gdyż uznawał czyn polinejkesa, który zaatakował Teby, wchodząc w sojusz z królem Adrastosem za czyn zdrajcy. Z drugiej strony, Antygona była członkiem rodu królewskiego i narzeczoną syna Kreona- Haimona. Mając na celu dobro jednostki tzn. swego syna i Antygony Kreon mógł cofnąć rozkaz, lecz nadszarpnął by swój autorytet i mógł zostać posądzony o niesprawiedliwość i kumoterstwo. Wybierając zaś dobro społeczne, utrzymanie silnej władzy i interesy państwa naraził się bogom bo pogwałcił prawa religijne nakazujące pochować zwłoki zmarłego

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
4567 3574 ZarzadzenieNrR 34 2015
200405 3574
3574
3574
3574
pierwiastki sladowe cz2 id 3574 Nieznany
3574
3574

więcej podobnych podstron