Rola dynastii Piastów w historii Polski

Wstęp

1. Pierwsze ślady osadnictwa na terenach Polski.

• 200 tys. lat p.n.e. - pierwsze istoty praludzkie. Młodsza epoka kamienna -> rozpoczęcie hodowli bydła domowego, takiego samego jak w czasach dzisiejszych

• 4500 r. p.n.e. - lud ceramiki wstęgowej (przybył z południa) => wynalazek uprawy roli (posługiwali się kamienną lub drewnianą motyką), co doprowadziło do zwiększenia gęstości zaludnienia.

• 4000 r. p.n.e. - plemię pucharów lejkowatych => wykorzystywali naczynia, budowali kopalnie, używali krzemienia. Zaczęli użycie bursztynu bałtyckiego, organizowali uroczyste pogrzeby tylko najsilniejszym członkom grupy - istniał więc wśród nich podział społeczny. Religia plemienia pucharów lejkowatych cechowała się dość dużym prymitywizmem.

• 1700 r. p.n.e. - koniec młodszej epoki kamienia. Rozpoczęcie użycia narzędzi z brązu, a od 700 r. p.n.e. narzędzi żelaznych.

• w epoce brązu powstaje nowa kultura, tzw. kultura łużycka. Jej powstanie ma bezpośredni związek z najstarszą historią ziem słowiańskich. Najbardziej liczącą się osobą w grupie była matka rodu. Istniał wtedy ustrój patriarchalny, rządy sprawowali ojcowie rodzin, które łączyły się na podstawie pokrewieństwa oraz gospodarki w rody (istniała także możliwość jednoczenia się w plemiona po wyborze wodza)

• Kolebką kultury łużyckiej (nazwa bierze się z faktu, iż najstarsze zabytki znaleziono właśnie na Łużycach) była Polska zachodnia. Kultura miała jednak o wiele większy zasięg terytorialny.

• Członkowie kultury łużyckiej mieszkali w grodach. Na terenie Polski najbardziej obrazowym i znanym przykładem jest gród w Biskupinie. Nie wiadomo z jakiego powodu został nagle opuszczony przez jego mieszkańców. Gród biskupiński leżał na wysepce. W jego obrębie było około stu chat o identycznym kształcie, pokrytych trzciną. Prawdopodobnie mieszkało w nich około 1000 osób. Mieszkańcy byli rolnikami i pasterzami. Hodowali krowy, owce, świnie, kozy, konie i psy a uprawiali pszenicę, jęczmień, proso, len, mak, soczewicę, bób i groch.

• Łużyczanie palili swoich zmarłych na stosie, dlatego też brak jest wiadomości o tym jak wyglądali.

• Kultura łużycka cechowała się dość wysokim poziomem garncarstwa, co wiadomo na podstawie znalezisk grobowych.

• W Biskupinie świętym zwierzęciem był łabędź, osobno oddawano także cześć słońcu.

• Powiązania kultury łużyckiej z historią późniejszej Polską są praktycznie namacalne => istniały podobne obwarowania [drewniane skrzynie ustawione zwartym szeregiem i wypełnione ziemią oraz kamieniami]. Obecne były również inne ośrodki (Sobiejuchy), które przypuszczalnie współpracowały z najbardziej popularnym grodem biskupińskim. Cechami kultury łużyckiej były dobra organizacja, dość duże umiejętności i kreatywność.

• Słowianie na terenie Polski.

• V w. p.n.e. - pierwsza wzmianka o Słowianach autorstwa Herodota. Pisze o dziwnym plemieniu Neurów, którzy raz rocznie mogli przemieniać się w postać wilka. Potem przenieśli się na południe z powodu dużej ilości węży na zajmowanych przez nich terytoriów. Prawdopodobnie pochodzili z Wielkopolski i okolic rzeki Ner.

• VII-V w. p.n.e. - pierwszy raz na krótki czas ziemie polskie zostały zjednoczone przez nieznane plemię prawdopodobnie pochodzący z okolic Pomorza Kaszubskiego

• W IV i III w. p.n.e. pojawili się na ziemiach polskich Celtowie, którzy dotarli do zachodniej części Małopolski. Cechował ich znaczny rozwój technologiczny - znali obróbkę metali, odlewnictwo i sztukę garncarską.

• Następnie widoczny był powolny proces podziału na dwie części: tak zwaną kulturę grobów jamowych i kulturę pól grzebalnych. Niebawem nastąpił podział na Słowiańszczyznę Zachodnią i Wschodnią.

• I-IV w. n.e. - widoczny na ziemiach polskich rozkwit handlu, wymiany handlowej z cesarstwem rzymskim, zaczął funkcjonować idący przez Kalisz szlak bursztynowy. Z Rzymem łączyły Słowian przyjacielskie stosunki.

• I w. n.e. - na tereny polskie wkroczyły obce plemiona - Goci i Gepidowie oraz germańscy Burgundowie i Wandalowie. Szybko jednak ludy te przeniosły się nad Morze Czarne. Wędrówki tych agresywnych ludów nie były przeszkodą dla rozwoju kultury słowiańskiej. Kraj rozwijał się szybko, szczególnie ekonomicznie. O wymianie handlowej z cesarstwem świadczą monety rzymskie znalezione m.in. w Kaliszu. W owym czasie najzamożniejszymi ośrodkami w Polsce były: Kraków, Wiślica, Sandomierz, Opole, Wrocław, Oława, Oleśnica, Głogów, Kalisz, Łęczyca, Kruszwica, Inowrocław, ziemia chełmińska i dobrzyńska, Białogard, Kołobrzeg i dzisiejsze Pomorze.

• okres rzymski - widoczne wewnętrzne granice późniejszych dzielnic (kontury Małopolski, Śląska, Pomorza i Wielkopolski. Rozkwit kultury, rolnictwa, handlu i rzemiosła. Zwyżka produkcji i bogactwa uwidoczniona w podziale społeczeństwa. Pojawiła się wtedy pierwsza szansa na utworzenie organizmu państwowego.

• IV w. - plemię Hunów atakuje Gotów. Hunowie nie docierają do ziem polskich. Południe Polski w dużej części zniszczone przez uchodzących przed Hunami ludzi. Następuje kryzys gospodarczy wywołany zanikiem wymiany handlowej z Rzymem. Spadek jakości naczyń i narzędzi. Najbardziej ekonomicznie ucierpieli najbogatsi i najbardziej uprzywilejowani. Południe Polski pustoszeje.

• V i VI stulecie - Duża fala migracyjna Słowian przechodzi przez Karpaty zajmując tereny Kotliny Czeskiej, Moraw i Dalmacji. Inna fala ludów słowiańskich zajmuje Połabszczyznę. Powstaje Słowiańszczyzna Południowa na wskutek migracji plemion słowiańskich na Bałkany. Właściwa ojczyzna Słowian -> tereny leżące pomiędzy Odrą a Dnieprem.

• Rozmieszczenie Słowian na terenie Polski.

• W połowie IX wieku w klasztorze św. Emmerama w Ratyzbonie powstaje "Opis grodów i terytoriów z północnej strony Dunaju", czyli tzw. "Geograf bawarski". Jest to spis 53 nazw plemiennych połączonych z opisem liczby grodów, które przynależały do każdego z plemion. Podział na dwie części:

• nazwy trzynastu plemion słowiańskich

• nazwy plemion, których siedziby znajdowały się na terytorium późniejszej Polski:

R E K L A M A

czytaj dalej ↓



- POLANIE (w dolinie Warty)

- KUJAWIANIE (nad Jeziorem Gopło)

-pięć plemion śląskich (DZIADOSZANIE, BOBRZANIE, ŚLĘŻANIE, OPOLANIE, GOŁĘSZYCE - nad górnym i środkowym biegiem Odry)

- WIŚLANIE (nad górnym i środkowym biegiem Wisły)

- MAZOWSZANIE (po obu stronach środkowego biegu Wisły)

- POMORZANIE (pomiędzy dolną Odrą i Wisłą)

- LUBUSZANIE (po obu stronach Odry na południe od ujścia Warty).

4. Pierwsze państwa plemienne na terenie Polski.

a. Państwo Wiślan

• "Germania" autorstwa króla angielskiego Alfreda Wielkiego podawała, że tereny należące do państwa Wiślan znajdowały się na wschód od Moraw. Granicami były: od południa Karpaty, Tatry, następnie Sudety, od wschodu rzeki Styr i Bug prawie do Brześcia, od północnego zachodu rzeka Pilica. Centralnym i głównym ośrodkiem państwa był przypuszczalnie Kraków.

• Szczyt potęgi państwa Wiślan przypada na IX wiek. W skład państwa Wiślan wchodziły ludy z Lubelszczyzny, Sandomierszczyzny, obszarów mazowieckich, Opolanie i Gołęszyce.

• Początki chrześcijaństwa na ziemiach polskich zauważono w państwie Wiślan wraz z działalnością Cyryla i Metodego. Znane jest proroctwo, które mówiło o tym, że Wiślanie poniosą klęskę, w wypadku nie przyjęcia religii chrześcijańskiej. Jest ono zawarte w "Żywocie św. Metodego" i tyczyło się władcy Wiślan, który wciąż przygotowywał grabieżcze najazdy na ziemie należące do Państwa Wielkomorawskiego. Wiślanie mieli przyjąć chrzest z rąk Czechów.

• Władca państwa Wiślan rezydował w Krakowie. Jedna z hipotez mówi w jaki sposób przyjął on chrzest: 877-79 książę wielkomorawski Świętopełek pokonał Wiślan, a władca Wiślan został wzięty do niewoli, po czym ochrzczono go na Morawach. Kraj Wiślan został włączony do państwa Wielkomorawskiego. Metody zaczyna swą działalność na południowych terenach Polski. Nie ma jednak żadnych dowodów, które potwierdzały by prawdziwość tej teorii.

• Gdyby państwo Wiślan nie upadło, byłoby całkiem możliwe, że byłoby ono silnym konkurentem dla drugiego dużego państwa plemiennego - państwa Polan.

b) Polanie

• nazwa "Polanie" pojawiła się w okolicach roku tysięcznego. Nazywano tak plemię zamieszkujące w Wielkopolsce, nieopodal Gniezna. Nie był to lud liczny lub szeroko znany. Jednak w okresie ok. 930-940 roku dokonało dużej ekspansji terytorialnej. Najpierw podbili sąsiednie plemiona, dopiero później zaczęli wyprawiać się dalej.

• Na początku ekspansja Polan kierowała się na południe i zachód. Najazdy Polan cechowały się dużą dozą brutalności, gdyż w ich trakcie często palili osady swoich wrogów, ludność zaś była przez nich uprowadzana lub musiała uciekać. Plemię Polan przeprowadziło dużo najazdów, które kończyły się sukcesem, postrzegani byli jako zdobywcy, narzucili swą władzę plemionom, które udało im się podbić. Stare grody reorganizowano, powstawały także nowe ośrodki według nowych wzorców. Wzmocniono obronę Gniezna. W ciągu X w. Liczba grodów uległa podwojeniu. Najważniejszymi grodami były: Gniezno (centrum państwa Polan) oraz Poznań (rola wojskowa, bliskość szlaków handlowych). W tym samym okresie powiększano mniejsze ośrodki. Polanie szybko podbili cały teren Wielkopolski.

• Dość dobra sytuacja ekonomiczna państwa pozwoliła plemieniu Polan na kontynuację podbojów, których kierunek zmienił się na północ - ku Pomorzu. Po opanowaniu północnych terenów, zaatakowano Mazowsze. Polanom udało się objąć we władanie tę ziemię, nie wiadomo jednak jaki był charakter ich rządów na Mazowszu. Zapleczem militarnym ekspansji był Kalisz i jego okolice. Bez większych wysiłków udało się Polanom opanować Sandomierz oraz Lublin. Kolejnym nabytkiem były Grody Czerwieńskie, które także niebawem opanowano. Utracono je jednak w 981 roku na rzecz władców Rusi Kijowskiej. Mimo tego książęta z Gniezna zakończyli wreszcie budowę własnej organizacji państwowej.

• W tym okresie widoczny był postęp w technice agrarnej, co oddziaływało na wzrost zaludnienia kraju. Większość ludności w kraju stanowili rolnicy uprawiający różne gatunki zboża i owoców oraz hodujący zwierzęta. Niewielka w tym czasie była rola myślistwa. Postęp techniczny, polegający m. in. na wynalazku sierpa pozwolił przyspieszyć i ułatwić żniwa. Trudniono się także pszczelarstwem.

• W osiedlach żyło dużo rzemieślników, produkujących wyroby życia codziennego. Byli wśród nich szewcy, tkacze, cieśle, krawcy, garncarze, obrabiacze rogu i kości, a także złotnicy. Powiększająca się liczba rzemieślników pozwalała na rozwój handlu. Rzemieślnicy mieli swoje siedziby na podgrodziu, z których w późniejszym okresie powstały regularne ośrodki miejskie.

• Fortyfikacje Polan wyglądały tak, że wały obronne biegły podwójnym koliskiem (wyższy stopień bezpieczeństwa), w planie poziomym.

Rozwinięcie

1. Historyczne początki dynastii Piastów - Ziemowit, Leszek i Ziemiomysł.

• Legenda zapisana w kronice Galla Anonima mówi, że pierwszym z rodu Piastów był Ziemowit - syn biednego oracza Piasta. Objął on władzę w grodzie gnieźnieńskim, gdzie zastąpił na stolcu książęcym Popiela, o którego śmierci w wieży w Kruszwicy mówi legenda. (W rzeczywistości owa wieża została zbudowana w okresie rządów Kazimierza Wielkiego. Następcą Ziemowita był Leszek, a po nim władał Ziemiomysł, ojciec Mieszka.

Piast [ubogi oracz]

|

Ziemowit [władca suwerenny, prawdziwy

| budowniczy państwa]

Leszek [zwycięskie czyny, dalekowzroczny

| i inteligentny władca]

Ziemiomysł [ojciec ks. Mieszka, umocnił

państwo i zapewnił dobrobyt]

• Nie są ustalone daty sprawowania władzy przez każdego z wyżej wymienionych Piastów. Prawdopodobnie Ziemowit zaczął panować w Gnieźnie w drugiej połowie IX w., a jego syn Leszek objął rządy w pierwszych dziesiątkach X w. i umarł około 940 r. Po nim panował Ziemomysł. Przypuszczalnie Mieszko I zaczął panować na początku lat 60 X w., niebawem przed tym jak jego imię zostało zapisane w źródłach pisanych. Hipoteza ta nie jest jednak potwierdzona dowodami archeologicznymi.

• Imię Piast mogło w ogóle nie istnieć, natomiast mogło to być określenie urzędu piasta lub piastuna czyli człowieka, który wychowywał książęce dzieci. Od tego urzędu wzięła się nazwa dynastii Piastów. Urzędy takie jak urząd piastuna istniały także w innych krajach.

• Dzięki temu, że rządy w dynastii Piastów były dziedziczne, ustrój Polski mógł się utrwalić, a kraj uchroniony został od poważniejszych kryzysów władzy. W innym wypadku bieg rzeczy mógłby być zupełnie inny.

• Polska w okresie rządów Mieszka I.

• Mieszko I objął rządy około roku 960. W źródłach jest opisany jako "książę dobrze zorganizowanego wczesnośredniowiecznego państwa". Jego rządy trwały do jego śmierci w 992 r. Księstwo Mieszka obejmowało szerokie tereny:

• Wielkopolska właściwa: Gniezno, Poznań, Kalisz, Kruszwica

• ziemie: łęczycka, sieradzka, chełmińska, mazowiecka, sandomierska, przemyska, lubuska

• Grody Czerwieńskie, Pomorze Gdańskie

• Mieszko miał do dyspozycji pokaźną armię, dzięki której mógł szybko i skutecznie podbijać nowe terytoria. Pierwszym wrogiem Mieszka było należące do grupy plemiennej Słowian połabskich plemię Wieletów. Wśród Połabian największe znaczenie miało plemię Redarów. Polski książę musiał prowadzić z nimi liczne i krwawe walki, szczególnie, że Redarowie przyczynili się do śmierci Mieszkowego brata w 965 roku. Walki prowadzone były na terenie ziemi lubuskiej i Pomorza Zachodniego.

a. organizacja państwa Mieszka I

• polityka wewnętrzna opierała się na rozwoju terytorialnym i relacjach z dworem Ottona I. Ekspansja Mieszka kolidowała ze strefą wpływów królestwa niemieckiego, ze względu na co polski władca musiał po podbiciu ziem należących do Lubuszan płacić trybut z ziem "aż po Wartę". Ważne były również relacje z Czechami.

• Mieszko do swojej organizacji państwowej wcielił podbite ziemie: Pomorze Zachodnie, Małopolskę z Krakowem i Sandomierzem oraz Śląsk. Ekspansja Mieszka nabrała zasadniczego tempa po wygranej bitwie pod Cedynią w 972 roku.

• 968 r. - utworzenie biskupstwa misyjnego. Pierwszym polskim biskupem Jordan z Lotaryngii.

• W okresie panowania Mieszka rozwijały się i powstawały liczne grody - stałe osady położone zwykle na wzgórzu, w pobliżu rzeki bądź też nieopodal szlaków handlowych (względy strategiczne i ekonomiczne). Grody były otoczone fortyfikacjami ziemno - drewnianymi (palisada lub wały, fosa - rów dookoła grodu wypełniony wodą). Centralnym obiektem grodu była siedziba księcia oraz kamienna wieża zwana stołpem (gromadzono w niej zapasy oraz cenne przedmioty). Na tak zwanym podgrodziu zamieszkiwali rzemieślnicy, którzy produkowali przedmioty potrzebne mieszkańcom grodu (lub przeznaczone na wymianę z kupcami).

b) relacje polsko-niemieckie

• Relacje z Niemcami w okresie rządów Mieszka cechowała dość duża poprawność. Państwo Mieszka miało wspólne interesy wraz z Sasami. Tak Sasi jak i Polacy dążyli do pokonania Połabian. Mieszko I w początkowym okresie rządów musiał przeciwstawić się przymierzu wielecko-czeskiemu, co wpływało na stosunki z Niemcami..

• Mieszko I przyjął chrzest w 966 roku. Była to decyzja polityczna, która uchroniła państwo polskie od przymusowej chrystianizacji przez Niemców i wytrącała im zasadniczy pretekst do dokonywania najazdów na ziemie polskie (pretekstem tym było szerzenie wiary).

• 972 r. - pierwsza bitwa polsko-niemiecka pod Cedynią. Szalę zwycięstwa na stronę Polaków przechylił Czcibor - brat Mieszka. Cesarz niemiecki Otton I nakazał zakończyć walki i wezwał Mieszka oraz margrabiego Hodona, przez którego działania miała miejsce bitwa pod Cedynią. Nastąpiło wtedy pogorszenie stosunków, szczególnie ze względu na to, że ekspansja Mieszka na tereny północne spotkała się z dużą dezaprobatą Niemiec.

• po śmierci Ottona I w 973 roku 973 polski książę wszedł w szeregi stronników Henryka Kłótnika, który był konkurentem Ottona II do tronu niemieckiego. Taka decyzja Mieszka podyktowana była perspektywą lepszych warunków współpracy polsko-niemieckiej w wyniku objęcia władzy w Niemczech przez Henryka. Z walki o władzę zwycięsko wyszedł jednak Otton, który uwięził swego rywala i przystąpił do kontrataku. Najpierw rozpoczął walki z Czechami, a później przeprowadził atak na Polskę. Jego ofensywa została jednak przerwana przez złe warunki atmosferyczne i jego wojska musiały wkrótce przejść do odwrotu. Wkrótce podpisano pokój, który został przypieczętowany małżeństwem Mieszka z Odą, córką niemieckiego margrabiego Dytryka.

• po śmierci Ottona II (983 r.) Mieszko przez krótki czas popiera rywala Ottona III - Henryka Kłótnika. Jednak już w 985 roku dokonuje wespół z Sasami ataku na Słowian Połabskich.

• Na zjeździe w Kwedlinburgu w 986 r. Mieszko przechodzi ostatecznie do obozu Ottona III, któremu składa liczne dary (m.in. wielbłąda przeznaczonego do egzotycznego zwierzyńca Ottona III). Mieszko prawdopodobnie w tym okresie był lennikiem króla niemieckiego. Polacy współdziałali z Niemcami w działaniach na Połabiu i podczas wojny z Czechami.

• relacje polsko-czeskie

• Na początku stosunki Polski z Czechami opierały się na małżeństwie Mieszka z czeską księżniczką, córką władcy czech Bolesława Srogiego - Dobrawą, które zostało zawarte w 965 r. Z jednej strony był to pretekst do przyjęcia za pośrednictwem Czechów chrztu, z drugiej było to przypieczętowanie polsko-czeskiego przymierza.

• Skuteczność polsko-czeskiego przymierza została sprawdzona niebawem po jego zawiązaniu. Czesi wydatnie wsparli wojska polskie w walkach z niemieckim grafem Wichmanem (pozostającym na usługach Wolinian), jakie miały miejsce w 967 roku, w wyniku których Wichman został pokonany.

• Po śmierci Dobrawy w 977 roku powstał kryzys, który pogłębił się jeszcze w 979 roku po małżeństwie Mieszka z Odą. Spowodowało to rozpad sojuszu. Wpływ na taki stan rzeczy miała również sytuacja na Połabiu. W tym też okresie zmianie uległ kierunek ekspansji Mieszka z północno-zachodniego na południowy czyli w kierunku państwa czeskiego. Atak na Czechy Mieszko przeprowadził przypuszczalnie za namową Teofano - matki Ottona III, która była wtedy regentką. Wojna z Czechami rozpoczęła się w 990 roku i zakończyła się klęską Czechów, w wyniku czego do państwa polskiego został przyłączony Śląsk. Prowadzoną przez Mieszka wojnę wspierali Niemcy, którzy przysłali nieliczne oddziały wojskowe. Sprzymierzeńcami Czechów byli pogańscy Lutycy. W okresie wojny rządy w Małopolsce, zależnej wtedy od Czech sprawował Bolesław - syn Mieszka, który nie brał udziału w walkach.

• chrzest Polski - 966 r. za pośrednictwem czeskim

• przyczyny:

• obawa przed przymusową chrystianizacją z rąk niemieckich

• ślub z księżniczką czeską Dobrawą, która namawiała Mieszka, by przyjął chrzest

• umocnienie władzy księcia polskiego

• rozkwit państwa polskiego, możliwość podjęcia działań o większym znaczeniu politycznym

• skutki :

• przymierze z Czechami

• zapewnienie bezpieczeństwa granic państwa polskiego

• legitymizacja władzy książęcej

• rozkwit aparatu administracyjnego, rozwój kulturalny państwa

• inicjacja kontaktów z państwami chrześcijańskimi

• przystąpienie Mieszka do grona władców chrześcijańskich

• opieka cesarza

• wspólne interesy polsko-saskie na Połabiu

• przyjęcie chrztu okazało się nie być prostym procesem i nie stanowiło gwarancji dla rozkwitu państwa polskiego. Dzięki temu posunięciu sytuacja w państwie została uporządkowana, a władza wzmocniona.

• Skutkiem ubocznym przyjęcia chrztu za pośrednictwem czeskim jest istnienie w języku polskim zapożyczonych z języka czeskiego nazw takich jak: biskup, dziekan, proboszcz, kapłan, pop.

• "Dagome iudex"

• "Dagome iudex" to pierwszy polski dokument, który powstał około 992 roku. Jest to akt oddania państwa polskiego pod opiekę papiestwa. Po raz pierwszy konkretnie opisano w nim przebieg granic Polski i wymieniono tereny jakie wchodziły w jego skład. Nazwa "Dagome" pochodzi prawdopodobnie od imienia Dagobert, które to imię Mieszko przypuszczalnie przyjął w momencie swego chrztu.

• Dokument ten miał prócz swych politycznych walorów swój zasadniczy sens kościelny - zabezpieczenie biskupstwa poznańskiego od władzy metropolii niemieckiej w Magdeburgu poprzez oddanie go w opiekę stolicy apostolskiej.

• Podsumowanie rządów Mieszka I - sukcesy i niepowodzenia

• Mieszko I zmarł 25 maja 992 roku. Został pochowany w katedrze poznańskiej (jego trumnę odnaleziono dopiero w kwietniu 1952 roku).

• Mieszko był władcą, którego zasługą było stworzenie podstaw gospodarczych oraz organizacji terytorialnej i wojskowej państwa polskiego. Mieszko wprowadził Polskę do grona europejskich państw chrześcijańskich. Z uznaniem wypowiadali się o nim już współcześni. Co ciekawe pozytywne opinie o władcy wyrażali nawet obcy kronikarze, którzy nie zawsze byli przychylni Polsce.

• Sukcesy Mieszka I:

• powiększenie terytorium państwa poprzez aktywną ekspansję

• budowa silnej organizacji wojskowej

• powiększenie istniejących ośrodków, tworzenie nowych grodów

• przyjęcie chrztu, wprowadzenie państwa do grona państw chrześcijańskich, rozwój aparatu administracyjnego, rozkwit kulturalny kraju

• umocnienie władzy centralnej

• dobre relacje z Niemcami oraz z Czechami (z tymi co prawda przez niewielki okres czasu)

• Niepowodzenia Mieszka I:

• Zbyt duża zależność od Niemiec, wyrażająca się m.in. w tym, że Mieszko był trybutariuszem państwa niemieckiego

• Brak określenia swego następcy, co spowodowało zamieszanie po śmierci Mieszka i waśnie pomiędzy jego synami

• duża ilość walk polsko-wieleckich

• utrata czeskiego sojusznika - osłabienie bezpieczeństwa granic na południu

• Państwo polskie w okresie rządów Bolesława Chrobrego.

a. Przejęcie władzy w państwie przez Bolesława Chrobrego

• W 992 roku, po śmierci Mieszka, pojawiło się zagrożenie wewnętrzne dla państwa polskiego w postaci walki o władzę. Każdemu z czterech synów Mieszka I - Bolesławowi Chrobremu, Mieszkowi, Świętopełkowi i Lambertowi, należała się część państwa polskiego. Ostatecznie dzięki pomocy możnowładców władzę przejął Bolesław Chrobry, który wypędził z kraju swoją macochę - Odę i jej synów. Wygnanie przyrodniej rodziny nie spotkało się jednak z przychylną reakcją cesarstwa niemieckiego co zostało wyrażone w wydaniu w 995 roku przez Ottona III przywileju dla biskupstwa miśnieńskiego, na mocy którego podlegały mu Śląsk i północna część państwa czeskiego. Relacje poprawiły się dopiero 2 lata później, gdy cesarz dostrzegł w Bolesławie władcę efektywnego i dobrego partnera do realizacji planów uniwersalnego cesarstwa.

b) zjazd w Gnieźnie (w trakcie pielgrzymki Ottona III do grobu św. Wojciecha) i jego skutki

• 982 r. - Wojciech Sławnikowic został biskupem Pragi.

• 988 r. - porzucił diecezję, podróżował po Europie. Do Pragi wrócił w 929 roku. W 994 roku opuścił miasto widząc zagrożenie ze strony Przemyślidów, którzy wkrótce dokonali mordu na rodzinie Sławnikowiców. Wojciech uznał wtedy powrót do Pragi za bezcelowy.

• Wojciech został namówiony do przybycia do Polski przez cesarza Ottona III. Przybył tutaj w 996 roku. Przybycie Wojciecha do na dwór Bolesława wywołało na dworze czeskim obawy przed zemstą Wojciecha za mord na jego rodzinie. Bolesław Chrobry serdecznie powitał Wojciecha, wiążąc z jego osobą plany o charakterze politycznym. Wizyta biskupa mogła bowiem dać świadectwo, że Polska jest krajem chrześcijańskim. Wojciech został wysłany z misją chrystianizacyjną na Pomorze i do Prus. Zbyt energiczne próby nawracania wzbudziły gniew u pogańskich Prusów, którzy zamordowali Wojciecha w 997 roku. Bolesław Chrobry wykupił ciało męczennika i złożył je w Gnieźnie.

• Wieść o męczeństwie Wojciecha szybko rozniosła się po Europie. W 999 roku Wojciech został kanonizowany i stał się pierwszym polskim świętym. Ideę kanonizacji męczennika poparł również, przyjaciel Wojciecha - cesarz Otton III.

• 1000 r. - do Gniezna przyjechał Otton III. Rozpoczął się zjazd w Gnieźnie, zwany także inaczej synodem gnieźnieńskim, który był wydarzeniem politycznym o szczególnej wadze dla ówczesnej Polski. Otton był zadziwiony bogactwem państwa Bolesława. Bolesław obdarował dworzan Ottona licznymi darami, sam cesarz zaś otrzymał ramię św. Wojciecha oraz 300 pancernych wojów, którzy mieli wziąć udział w wyprawie Ottona do Italii. Otton zaś obdarował polskiego księcia diademem cesarskim oraz włócznią św. Maurycego (symbole suwerenności polskiego władcy). Podczas zjazdu Chrobry uzyskał także prawo do mianowania biskupów zarówno na terenie własnego państwa, jak i na terenach przez niego podbitych.

• Religijnym aspektem zjazdu było utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie, które objął brat św. Wojciecha - Radzim-Gaduenty. Utworzono również wtedy 3 nowe biskupstwa - w Kołobrzegu, Wrocławiu i Krakowie.

• relacje polsko-niemieckie po śmierci Ottona III

• W okresie do śmierci cesarza Ottona III w 1002 roku relacje Polski z Niemcami były bardzo dobre. Sytuacja zaczęła się zmieniać w momencie, gdy po władzę w Niemczech sięgnął Henryk IV, książę bawarski. W wyniku walk o władzę najsilniejszy rywal Henryka - miśnieński margrabia Ekkehard, sprzymierzeniec Bolesława Chrobrego w walce z Połabianami, został zamordowany. Wykorzystując jeszcze dość niepewną sytuację w Niemczech Bolesław postanowił wyprzedzić niemieckie uderzenie i wkroczył na terytorium Niemiec, zajmując Miśnię, Milsko i Łużyce. Na zjeździe w Merseburgu w 1002 roku musiał jednak zrzec się Miśni i podporządkować nowemu niemieckiemu królowi, zatrzymał przy tym jednakże Milsko i Łużyce. Na koniec zjazdu próbowano zabić Bolesława Chrobrego, za co ten w odwecie podpalił jeden z niemieckich grodów i wziął licznych brańców.

• relacje polsko-czeskie

• Władcą Czech był Bolesław III Rudy, który sprawował rządy w sposób dość brutalny. W wyniku tego został zmuszony przez swoich przeciwników do ucieczki z kraju, a władzę objął książę Władywoj.

• Bolesław III, po ucieczce szukał pomocy w Niemczech, jednak Ci odrzucili jego prośby. Aprobaty udzielił mu dopiero Bolesław Chrobry. W 1003 roku umarł Władywoj, a władzę w Czechach objął popierany przez Niemców młodszy brat Bolesława Rudego - Jaromir. Widząc, że rozwój sytuacji staje się dla Polski coraz gorszy (rządy Jaromira popieranego przez Czechów stanowiły zagrożenie dla południowej granicy Polski), Bolesław Chrobry zaatakował Czechy. Szybko udało mu się przejąć władzę, którą wkrótce oddał Bolesławowi Rudemu. Wkrótce doprowadził jednak do oślepienia czeskiego władcy i sam znów objął rządy w Czechach, co kolidowało z niemieckimi interesami w tym rejonie. Niemcy gotowi byli do akceptacji władzy Chrobrego w Czechach ale w zamian za podległość lenną polskiego księcia z ziem czeskich. Bolesław nie wyraził jednak zgody, a co więcej w obliczu nadciągającego konfliktu postanowił najechać Miśnię. Wyprawa zakończyła się sukcesem, który przyniósł Bolesławowi Chrobremu liczne łupy, było to jednak krótkotrwałe zwycięstwo gdyż Bolesław musiał wkrótce wycofać się z zajętych terenów.

• 1004 r. - wyprawa Henryka II zakończyła się porażką Niemców. W maju 1004 roku Henryk został królem Włoch, po czym jeszcze raz zaatakował Chrobrego, tym razem w Czechach. W wyniku niemieckiego ataku i czeskiego powstania w Pradze, Chrobry został zmuszony do wycofania się z Czech, utrzymując jedynie Morawy.

e) relacje polsko-niemieckie 1004 - 1013

• w 1004 r. rozpoczęły się polsko-niemieckie zmagania o tereny Milska i Łużyc. Chrobry w wyniku silnego niemieckiego ataku jest zmuszony od odwrotu.

• drugi etap wojny - wrzesień 1005 r. Henryk wraz ze swymi lutyckimi sojusznikami wkracza na tereny Polski, aż pod Poznań, gdzie wkrótce, na wskutek wyczerpania niemieckiej armii podpisano korzystny dla Chrobrego pokój.

• Wkrótce Henryk II wypowiedział pokój, a Bolesław rozpoczął kontratak, w wyniku którego udało mu się odebrać Niemcom Budziszyn. Po tym działania wojenne chwilowo wygasły. Bolesław próbował przeciągnąć na swoją stronę Miśnię, jednak jego próby zakończyły się fiaskiem. W 1010 roku Niemcy podejmują kolejną wyprawę przeciwko Chrobremu. Wojna toczyła się generalnie na terytorium Śląska, zakończyła się jednak szybko z powodu choroby Henryka II i zdecydowanej obrony Polaków.

• 1012 r. - podpisano pokój powszechny na 5 lat w Merseburgu. Henryk postanowił wykorzystać czas pokoju na reorganizację kraju i odbudowę grodów. Tymczasem umarł arcybiskup Magdeburga - Tagino. Jego następca wszedł w negocjacje z Bolesławem Chrobrym. Polski książę najechał Łużyce. Henryk II nie zareagował na atak Bolesława.

• W niespodziewanym momencie doszło do rozmów pokojowych. W 1013 roku syn Bolesława Chrobrego składa hołd Henrykowi II, niebawem tego samego dokonał sam Bolesław. Hołd lenny dotyczył przypuszczalnie terenów Milska i Łużyc. Nie jest wyjaśnione dlaczego hołd składało dwóch lenników.

• W 1013 roku doszło do małżeństwa Mieszka II z Rychezą, córką palatyna reńskiego, krewnego Ottona III - Ezzona.

• relacje polsko-ruskie 1013-1015

• W 1013 roku miała miejsce pierwsza polska ekspedycja na Kijów. Bolesław Chrobry wspomógł Świętopełka zbuntowanego przeciwko Włodzimierzowi I, władcy Rusi. Polacy wsparci byli przez nieliczne oddziały niemieckie. Bunt Świętopełka zakończył się niepowodzeniem, a on sam został uwięziony do czasu śmierci Włodzimierza I w 1015 roku. Nie wiadomo jakie były skutki polskiej wyprawy, natomiast pewnym jest, że doprowadziła ona do zerwania przymierza z Rusią.

g) stosunki polsko-niemieckie 1014-1018

• W 1014 r. Henryk II wyprawił się do Italii. Tu czekał na pomoc ze strony Bolesława Chrobrego, ten jednak nie przysłał obiecanych posiłków, jakie miał udzielić Henrykowi II za jego pomoc podczas wyprawy na Ruś. Do Czech został wysłany Mieszko II, aby podjąć negocjacje mające na celu stworzenie sojuszu o charakterze antyniemieckim. Zostaje jednak uwięziony przez władcę Czech, a z więzienia uwolniło go dopiero cesarskie wstawiennictwo.

• W 1015 roku cesarz wezwał Bolesława do Merseburga na wiec ogólnopaństwowy. Polski książę zignorował wezwanie Henryka, a co więcej odmówił oddania Milska i Łużyc, które uznał za tereny przynależące do państwa polskiego. W wyniku tego w lipcu 1015 roku Niemcy podjęli ekspedycję przeciwko Polsce. Próbowano przeciągnąć na stronę niemiecką Mieszka II, jednak ten oparł się próbie przekupstwa i pomógł Bolesławowi w organizacji obrony państwa przed niemieckim najazdem. Nie udało mu się jednak utrzymać Milska i Łużyc. Niemcy podjęli próbę sforsowania Odry, jednak linia fortyfikacji jaką na linii rzeki zbudował Bolesław Chrobry nie pozwoliła na przekroczenie Odry przez wojska niemieckie. Wycofujący się Niemcy byli dodatkowo nękani atakami wojów Bolesława. Kampania zakończyła się na jesieni, a Mieszko II w pogoni za Niemcami doszedł aż do Miśni.

• ciąg dalszy wojny - marzec 1017 r. - cesarz doszedł do Głogowa, jednak dzięki znakomitej obronie grodu nie udało mu się go zająć. Po ominięciu Wrocławia siły niemieckie dotarły pod Niemczę, której załoga wsławiła się błyskotliwą obroną przed Niemcami i ich pogańskimi sojusznikami. Tymczasem Mieszko spustoszył Czechy. Henryk II zaś zmuszony został do odwrotu.

• 1018 r. - Polska i Niemcy zawierają ostateczny pokój w Budziszynie. Milsko i Łużyce zostają przy Polsce. Nieznane są detale pokoju. Nie podaje ich również kronika Thietmara.

• relacje polsko-ruskie 1015-1018

• druga wyprawa na Kijów. Rządzący na Rusi Świętopełk zemścił się na swoich braciach, jednak nie udało mu się pokonać Jarosława Mądrego, który wygrywa w 1016 roku ze Świętopełkiem, w wyniku czego ten musi udać się na wygnanie. Przyjął go na dworze Bolesław Chrobry, który zobowiązał się udzielić pomocy Świętopełkowi. Niebawem doszło do polskiej wyprawy na Kijów. Jarosław Mądry doznał porażki, a Kijów wpadł w ręce polskie. Bolesław przejął rządy na Rusi, wybuchło tu jednak przeciwko niemu małe powstanie, dlatego też oddał władzę Świętopełkowi i wrócił do Polski przyłączając podczas powrotu Grody Czerwieńskie. Po opuszczeniu Kijowa przez Polaków władzę na Rusi odzyskał Jarosław Mądry.

• organizacja państwa - polityka wewnętrzna

• W początkowym okresie rządów Bolesława chrobrego, jego polityka wewnętrzna związana była ze zmaganiami o władzę z jego przyrodnimi braćmi i macochą. Sytuacja w państwie ustabilizowała się po zwycięstwie Bolesława nad opozycją.

• polityka wewnętrzna opierała się na integracji i wzmacnianiu państwa co było konieczne po latach wojen. Zakończeniem tego trudnego procesu była koronacja królewska Bolesława.

• Umocnienie pozycji państwa na arenie międzynarodowej

• Stworzenie lokalnego aparatu kościelnego

• wzrost poziomu kultury górnych warstw społecznych - szczególnie tych, których kontakt z dworem księcia był najczęstszy

• książęcy dwór - ważny ośrodek kulturalny. Skupiał liczną liczbę wykształconych ludzi, szczególnie z kleru. Książęcy kapelani sprawują również funkcje nauczycieli książęcych dzieci, sekretarzy, pełnią różne funkcje w książęcej administracji.

• nadanie istotnej roli wychowaniu potomstwa.

• Dwór książęcy stoi na bardzo wysokim poziomie kulturalnym. Świadectwem jest bogactwo jakie zostało zaprezentowane m.in. podczas zjazdu w Gnieźnie.

• udoskonalenie budownictwa, w szczególności jeśli chodzi o domy mieszkalne i fortyfikacje. Konstrukcje były zwykle budowane z drewna, lecz cechowała je duża wytrzymałość. Mimo tego, widoczne są różnice zarówno pod względem finansowym jak i kulturalnym pomiędzy osobami związanymi z dworem a resztą mieszkańców. Ludzie nie mają pojęcia o działaniach dyplomatycznych i polityce.

• rozwój rzemiosła => wznoszenie drewnianych i kamiennych kościołów (bazylika w Poznaniu, kaplica pałacowa w grodzie książęcym na Ostrowie Lednickim, kościół pod wezwaniem Panny Marii na Wawelu) kościołów. Zapoznanie się z nową techniką budowlaną i stylem architektury.

• budownictwo mieszkalne: ekonomiczne piece kopułkowe wzorowane na ruskich; wyposażenie domowe drewniane; duży poziom wyrobów garncarskich; narzędzia z żelaza.

• przechodzenie ziem w ręce możnych - Ziemia należała do możnych, którzy oddawali ją rolnikom w użytkowanie przez pewien czas. Największym właścicielem ziemi w państwie był władca.

• Dużą część ziem zajmowały dobra biskupstw i klasztorów (całe majątki w posiadaniu) oraz świeckich feudałów (nobiles, komes) => XI w. rodziny Awdańców i Pałuków. Najbardziej popularnym i przypuszczalnie najzamożniejszym człowiekiem był wtedy Piotr Włostowic.

• sposób użytkowania ziemi: ściąganie danin w naturze, posługach i innych świadczeń od ludności zależnej. Hodowano konie i bydło.

• XI w. - drobne rycerstwo w otoczeniu księcia, na jego utrzymaniu (drużyna), ewentualnie osadzane na własnych gospodarstwach. Rycerze mieli specjalne prawa (wolność od dziesięciny, wysoka kara za zabójstwo rycerza -> główszczyzna, tj. grzywna za głowę). Sytuacja feudałów była coraz lepsza. Zupełnie na odwrót miała się sytuacja uzależnionych od nich ludzi. Niskie plony sprawiały, że ludność popadała w długi.

• koronacja królewska Bolesława Chrobrego i jej skutki

• koronacja miała miejsce w 1025 r. w Gnieźnie, przypuszczalnie z rąk metropolity.

• zewnętrzne okoliczności, które towarzyszyły podjęciu decyzji o koronacji: niepewna sytuacja w Niemczech i w papiestwie związana w pierwszym przypadku ze śmiercią Henryka II, w drugim ze śmiercią nieprzychylnego Polsce papieża.

• konsekwencje koronacji: suwerenność; wyniesienie kraju do rangi królestwa; władca pomazańcem Bożym i opiekunem Kościoła, któremu przysługuje prawo do obsadzania biskupstw; zakończenie trudnego procesu wzmacniania kraju. W dwa miesiące po koronacji - śmierć pierwszego polskiego króla.

• bilans rządów Bolesława Chrobrego - zwycięstwa i niepowodzenia

Bolesław Chrobry -> jeden z najwybitniejszych polskich władców. Energiczny i zdecydowany władca, nie wahający się brutalnie postępować ze swymi wrogami. Jasno wytyczył sobie cele, do których usilnie dążył.

- sukcesy

• kooperacja z Ottonem III i doprowadzenie do zjazdu gnieźnieńskiego

• utworzenie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i 3 nowych biskupstw

• przyłączenie Milska, Łużyc i Grodów Czerwieńskich

• Wygrana rywalizacja z Królestwem Niemieckim

• dobra sytuacja feudałów, rycerzy

• rozwój dworu książęcego

• koronacja królewska

• umocnienie pozycji państwa na arenie międzynarodowej

• wzmocnienie wewnętrzne kraju

• niepowodzenia

• zła sytuacja ekonomiczna kraju spowodowana prowadzoną przez Bolesława polityką i co za tym idzie zła sytuacja chłopstwa => bunt antypaństwowy i antykościelny (już po śmierci Chrobrego)

• zerwanie przymierza z Rusią

4. Polska w okresie rządów Mieszka II.

• 1025 r. królem Polski został Mieszko II , wyznaczony na następcę tronu przez Bolesława Chrobrego. Mieszko był osobą o dużej inteligencji, solidnym wykształceniu i niezłym doświadczeniu. Jego Osoba inteligentna, dobrze wykształcona i doświadczona. Miał jednak podstawową wadę, którą był brak samodzielności w podejmowaniu decyzji.

• Koronacja Mieszka II nie spotkała się z przychylnym stosunkiem Niemiec

a. kryzys państwowości polskiej

a') kryzys zewnętrzny

• Władcą Niemiec po śmierci Henryka II był Konrad II. Wyruszył on do Włoch w 1026 roku aby uzyskać koronę cesarską. Gdy opuścił Niemcy wybuchł tam bunt antykrólewski, w który wmieszany został także Mieszko II. Przyrzekł on pomóc niemiecką opozycję. Jednak część opozycjonistów doznała porażki w sierpniu 1027 roku.

• W styczniu 1028 r. Mieszko II aby wspomóc opozycjonistów pustoszy Saksonię. Jednak jego wyprawa nie uchroniła opozycji od upadku. Mieszko zaś musiał stawić czoła ekspedycji jaką w odwecie przeprowadził cesarz. W tym czasie Niemcy musieli także równocześnie walczyć z Węgrami.

• Niebawem do Niemców dołączyli Czesi pod wodzą księcia Udalryka, który podbił Morawy. W 1031 roku niemieckie uderzenie na Łużyce prowadzi do oderwania tego terenu od państwa polskiego. Mieszko II został zmuszony do zawarcia pokoju, na mocy którego musiał zrzec się władzy nad Milskiem i Łużycami, Budziszyn zaś przypadł Marchii Miśnieńskiej. Na wschodzi w wyniku ataku Rusinów od Polski odpadają Grody Czerwieńskie. Mieszko nie mógł prowadzić walk i został zmuszony do podpisania pokoju przez ciężką sytuację w kraju - w tym momencie bowiem Polska przechodziła wewnętrzny kryzys związany z rywalizacją w łonie dynastii piastowskiej. Mieszko musiał obronić swoją władzę w kraju.

a") kryzys wewnętrzny (dynastyczny)

• Mieszko II wypędził w 1025 r. z Polski swoich dwóch braci : Ottona i Bezpryma, którzy na wygnaniu szukali pomocy przeciwko Mieszkowi.

• Bezprymowi udało się doprowadzić do powstania niemiecko-ruskiej koalicji, która zaatakowała Polskę w tym samym czasie z dwóch stron. W wyniku tego ataku Polska utraciła Łużyce i Grody Czerwieńskie. Ruska ekspedycja miała na celu osadzenie na tronie polskim Bezpryma. Mieszko II musiał uciekać za granicę. Udał się do Czech, gdzie został złapany i wykastrowany. Była to zemsta jeszcze za czyn, który popełnił Bolesław Chrobry - oślepienie przez niego Bolesława III Rudego.

• Po tym władzę w Polsce przejął Bezprym.

• Jedną z pierwszych decyzji Bezpryma było odesłanie cesarzowi polskich insygniów koronacyjnych. Królowa Rycheza wraz z synem Mieszka II wyjechała z Polski, dzięki czemu Bezprym pozbył się ewentualnych rywali do władzy w Polsce. Musiał także ścierać się ze stronnikami Mieszka II. Niedługie rządy Bezpryma (w 1032 roku został zamordowany przez własnych braci) doprowadziły do dekompozycji struktury władzy centralnej.

• Po śmierci Bezpryma Polska nie miała władcy. Mieszko II uwolniony przez księcia Udalryka z niewoli wrócił do kraju. Potrzebował wsparcia w rządzeniu, dlatego też doszło do zjazdu w Merseburgu w 1032 roku, w wyniku którego państwo zostało podzielone na trzy części:

• Mieszko II - Małopolska i Mazowsze

• Otto - Śląsk

• Dytryk [syn jednego z braci Chrobrego] - dawne państwo gnieźnieńskie

• podział państwa trwał przez krótki okres czasu. W 1033 r. umarł Otton, a władzę na Śląsku przejął Mieszko II. Niebawem także wypędzony został Dytryk, a państwo znów zostało zjednoczone.

• Rządy Mieszka II trwały do jego nieoczekiwanej śmierci w maju 1034 r.

b) podsumowanie panowania Mieszka II - sukcesy i niepowodzenia

• Mieszko był władcą niezdecydowanym, przez co szanse na rozwój państwa polskiego nie zostały wykorzystane.

• sukcesy

• Generalnie jedynym sukcesem Mieszka było doprowadzenie do zjednoczenia Polski w 1032 roku. Jednak w świetle jego wcześniejszych poczynań, które doprowadziły do utraty przez niego władzy w 1031 r. jest to sukces niewielki.

• porażki

• utrata zdobyczy Bolesława Chrobrego

• brak samodzielności w sprawowaniu władzy

• dopuszczenie do zmontowania przez Bezpryma i Ottona koalicji antypolskiej

• doprowadzenie do podziału Polski i popadnięcia w zależność od Niemiec

• utrata insygniów koronacyjnych

• ponowny podział państwa [już po śmierci Mieszka II]

• Upadek państwa Piastów.

a. reakcja pogańska:

• została wywołana przez prowadzone przez Bezpryma prześladowania stronników Mieszka II

• 1031-1032 => czynniki religijne i społeczne zarazem. Była jednym z długofalowych skutków polityki Bolesława Chrobrego, która ekonomicznie wyczerpała państwo. Ludność była nadmiernie obciążona powinnościami na rzecz możnych, co prowadziło do zamieszek.

• Bunt był także wymierzony przeciwko Kościołowi. Dały o sobie znać stare wierzenia, których jak widać poprzedni władcy nie wyplenili do końca.

• upadek gnieźnieńskiej organizacji kościelnej stworzonej przez Bolesława Chrobrego i Ottona III. Zasadniczy wpływ na taki stan rzeczy miał kryzys władzy książęcej. Bez opieki władcy kościół nie mógł normalnie funkcjonować, gdyż pozbawiony został funduszy. Gdy nie było księcia nie byli także mianowani żadni nowi biskupi, gdyż tych mógł osadzać na stolcu biskupim jedynie książę.

b) najazd Brzetysława:

• Jedynym następcą Mieszka II był jego syn Kazimierz. Po śmierci Mieszka II powrócił do kraju i przejął władzę. Jego władza obejmowała tereny Małopolski, Wielkopolski, Śląska, Kujaw oraz ziem: łęczyckiej i sieradzkiej.

• Na Mazowszu rządy sprawował dawny cześnik Mieszka II - Masław, który wykorzystał niepewną sytuację w kraju po śmierci Mieszka II i oderwał Mazowsze od Polski.

• W 1037 r. przeciwko władzy Kazimierza wybuchła rebelia, w wyniku której musiał uchodzić z Polski w 1038 roku. Bunt doprowadził do dezintegracji aparatu administracyjnego, organizacji wojskowej i kościelnej. W 1038 roku Polska padła ofiarą najazdu czeskiego księcia Brzetysława. Szczególnie dotkliwie ucierpiały Gniezno i Poznań. Katedra w Gnieźnie została zniszczona, relikwie św. Wojciecha skradzione, centrum państwa polskiego spustoszone. Do niewoli czeskiej dostało się wielu Polaków, a Śląsk dostał się pod panowanie Czech.

• Odbudowa państwa - Polska w okresie panowania Kazimierza Odnowiciela.

• Henryk III - następca Konrada II - i Jarosław (książę ruski) udzielili pomocy znajdującemu się na wygnaniu synowi Mieszka II - Kazimierzowi. Władcom tym nie w smak było wzmocnienie pozycji Czech i słowiańskich plemion Obodrzyców, Pomorzan i Wieletów.

• Powrót Kazimierza Odnowiciela do kraju wsparty był przez 500 rycerzy. Prawdopodobnie w ekspedycji mającej na celu przywrócenie władzy piastowskiej brali także udział Węgrzy. Największą grupę stanowili jednak rycerze niemieccy.

a. polityka wewnętrzna Kazimierza Odnowiciela:

• Dość szybko udało się Kazimierzowi zdobyć zwolenników w Polsce. Szczególnie szybko przystali do niego ci, którzy odczuwali kryzys związany z wcześniejszym brakiem panującego i odczuli trudy sprawowania władzy. Kazimierz na początku odbił Kraków - gród o dużym znaczeniu geopolitycznym.

• Nową siedzibą władcy stał się Kraków. Punkt ciężkości został przesunięty z Wielkopolski (spustoszonej po najeździe Brzetysława) do Małopolski.

• odbudowa grodów.

• odbudowa organizacji kościelnej.

• Kazimierz, szczególnie na początku swego panowania poszukiwał sprzymierzeńców. Utrzymywał poprawne stosunki z cesarstwem. Natomiast ślub z Dobroniegą Marią, córką Włodzimierza I, ruskiego księcia zaowocowała pomocą, jaką Kazimierz uzyskał ze strony władcy Rusi. Przymierze zostało wzmocnione jeszcze w 1043 roku dzięki małżeństwu siostry Kazimierza - Gertrudy z Izasławem, synem Jarosława Mądrego. Inna z sióstr Kazimierza została żoną Beli I, który później został węgierskim królem.

b) polityka zewnętrzna:

• W 1040 r. Kazimierz najechał Śląsk, na którym panował Brzetysław. Na mocy układu ratyzbońskiego z 1041 roku, Śląsk nadal pozostał pod czeskimi rządami, ale Brzetysław został zmuszony złożyć z niego hołd lenny i płacić trybut. Kazimierz w sprawach śląskich nie współpracował z królem niemieckim, gdyż obawiał się by ten zanadto nie angażował się w integralne sprawy Polski.

• 1042 r. - W Glosar sprawa przynależności Śląska miała być finalnie rozwiązana, jednak Kazimierz Odnowiciel nie przybył na spotkanie. W 1046 roku miała miejsce kolejna ekspedycja na Śląsk, zakończyła się jednak interwencją cesarza i pokojem w Merseburgu. W 1050 roku Kazimierz po raz kolejny próbował odbić Śląsk. Zaniepokojony cesarz planował ekspedycję w celu obrony czeskiego władcy. W 1054 roku miał miejsce zjazd, który wyjaśnił sprawę przynależności Śląska. Od tej pory znalazł się on pod władaniem polskiego księcia, który jednakże musiał z niego corocznie płacić trybut na rzecz Czech w wysokości 500 grzywien srebra i 30 grzywien złota. Śląsk był w tym czasie kością niezgody w relacjach polsko - czeskich.

• Kazimierzowi Odnowicielowi dzięki jego mądrym rządom udało się zdobyć coraz większą aprobatę w Polsce. W 1047 roku dzięki pomocy wojsk ruskich udało mu się pokonać Masława i z powrotem wcielić Mazowsze do państwa polskiego. Po zwycięstwie nad Masławem Kazimierz Odnowiciel skierował kierunek swych wypraw na Pomorze, jednak nie jest wiadome czy te tereny także dostały się w tym czasie pod władzę Kazimierza.

• bilans panowania - sukcesy i niepowodzenia

• Kazimierz Odnowiciel zmarł w 1058 roku. W okresie swych rządów doprowadził do odbudowy struktur państwa polskiego i utrzymał panowanie dynastii piastowskiej. Udało mu się zachować stan terytorialny państwa.

• sukcesy

• reorganizacja kraju

• odzyskanie utraconych terenów i powrót do stanu sprzed śmierci Mieszka II

• rozrost organizacji grodowej

• restauracja organizacji kościelnej i administracyjnej

• polepszenie stosunków z Niemcami, Węgrami i Rusinami

• przesunięcie ciężaru państwa do Małopolski - posunięcie bardzo rozsądne w momencie spustoszenia Wielkopolski

• niepowodzenia

• Kapitulacja wobec buntu w 1038 roku

• brak koronacji królewskiej

• zależność trybutarna ze Śląska wobec Czech

• Polska w okresie rządów Bolesława Śmiałego.

• Męskimi potomkami Kazimierza Odnowiciela byli: Bolesław Szczodry, Władysław Herman, Mieszko i Otton. Ani Mieszko ani Otton nie mieli udziału w jakichkolwiek rządach w Polsce. Panującym w kraju został Bolesław, Władysławowi zaś przypadły rządy na Mazowszu.

• Bolesław Śmiały prowadził politykę podobną do polityki Bolesława Chrobrego. Jego rządy rozpoczęły się od ataku na Czechy, który jednak zakończył się fiaskiem. Stracił także wpływy na Pomorzu. W 1062 roku udało mu się poprawić relacje z państwem czeskim poprzez ślub swej siostry Świętosławy z Wratysławem II.

• Stosunki te pogorszyły się jednak już w 1069 roku, kiedy miała miejsce kolejna ekspedycja Bolesława na Czechy. Zaprzestał również płacenia daniny z racji utrzymywania Śląska. W wyniku tego cesarz Henryk IV aby załagodzić sytuację wezwał do Miśni reprezentantów Polski i Czech. Jednak mimo spotkania spokój trwał krótko, gdyż w 1072 roku Polska znów zaatakowała Czechy. Niebawem , w wyniku wybuchu wojny domowej w Niemczech Bolesław mógł także prowadzić nie skrępowaną przez Henryka IV politykę zewnętrzną.

a. Polska w okresie zmagań papiestwa z cesarstwem o inwestyturę

• walka o inwestyturę - walka o prawo do obsadzania biskupów i opatów. W okresie gdy w Polsce panował Bolesław Śmiały doszło do sporów o znaczenie istoty papiestwa i cesarstwa, natomiast dopiero po śmierci Bolesława wynikła faktyczna walka o inwestyturę.

• Początkiem walki o inwestyturę było wprowadzenie zmian, które wzbudziły liczne kontrowersje, a które dotyczyły wyjęcia spod władzy cesarzy i królów rzymskich organizacji kościelnej. Miało to wzmocnić pozycję kościoła i władzę papieża. Cesarzowi zarzucano także symonię, czyli sprzedaż urzędów i godności kościelnych. Spór został rozpoczęty przez papieża Leona IX, który ogłosił swą niezależność.

• W 1059 r. papież został wybrany w inny sposób niż dotychczas - wybrało go konklawe złożone z kardynałów. Od 1073 do 1085 roku papieżem był Grzegorz VII - reformator, który prezentował taką samą postawę jak Leon IX. Jego programem było:

• Ogłoszenie, że papież posiada prawne zwierzchnictwo nad wszystkimi wyznawcami religii chrześcijańskiej

• Istnieje prymat władzy duchownej nad władzą świecką

• Grzegorz uzasadniał swoje działania i teorie doktrynami prawnymi

• Jego reformatorski program został wyłożony w tzw. Dictatus papae z 1075 roku. Zawierał on 27 artykułów i doktrynę zwierzchnictwa papieskiego nad światem chrześcijańskim.

• Pod koniec 1075 r. Grzegorz skierował apel do Henryka IV. Nawoływał króla niemieckiego do podporządkowania się papiestwu. Od tej pory rozpoczęła się faktyczna walka między Grzegorzem i Henrykiem. Kolejne etapy walk przerywane były okresami pojednania i ustępstw którejś ze stron (np. Ukorzenie się Henryka IV w Canossie w 1077 roku)

• Polska była cennym sprzymierzeńcem papiestwa w okresie walki o inwestyturę. Bolesław Śmiały dostrzegł, że może wykorzystać papiesko-cesarski spór do osiągnięcia własnych celów. W walce poparł papieża Grzegorza VII. Do Polski przybyli legaci papieża w 1075 roku, którzy pomogli w restytucji i umacnianiu polskiej organizacji kościelnej. Poparcie dla papieża przyniosło Bolesławowi Śmiałemu cenną zdobycz w postaci korony królewskiej.

b) relacje polsko-ruskie

• Na Rusi władzę sprawowali synowie Jarosława Mądrego: Izasław, Światosław i Wsiewołod. W 1068 roku sytuacja na Rusi uległa pogorszeniu poprzez najazd Połowców. Władzę objął bratanek Jarosława. Jednak już w 1069 roku, dzięki polskiej pomocy z powrotem na tronie ruskim zasiadł Izasław. W 1073 roku został wygnany, a Bolesław Śmiały zmienił front i poparł jego braci - Światosława i Wsiewołoda. Jednak ze względu na fakt, że Izasław był popierany przez papiestwo, wkrótce wsparł go wojskiem i wyprawił się na Ruś w 1076 roku. Izasław odzyskał władzę. Jednak niebawem, gdy tylko Polacy opuścili Ruś, sytuacja znów uległa pogorszeniu. Izasław zginął w 1078 roku w walkach z Połowcami.

• relacje polsko-węgierskie

• W 1060 r. po śmierci Andrzeja I, króla Węgier, wybuchła walka o panowanie na Węgrzech. W 1063 roku kraj znów został dotknięty kryzysem wewnętrznym po śmierci Beli I, który sprawował rządy po Andrzeju I.

• Władzę objął Salomon, dzięki poparciu cesarza. Gejza I oraz Władysław I - synowie Andrzeja I, którzy przegrali walkę o władzę na Węgrzech udali się do Polski i poprosili Bolesława Śmiałego o pomoc, której ten jednak ostatecznie odmówił, z uwagi na to, że nie wiedział jak na taką ewentualność zareagują Niemcy. W tym samym czasie Bolesław uznał władzę Salomona na Węgrzech.

• Sytuacja uległa zmianie po 1072 roku, na wskutek zamieszek w cesarstwie. Władzę na Węgrzech objął Gejza I, który umocnił swe rządy dzięki wsparciu jakie otrzymał od Bolesława Śmiałego.

• koronacja królewska Bolesława Śmiałego i jej sens polityczny

• Koronacja Bolesława Śmiałego, która miała miejsce w 1076 r. była jednym z rezultatów współpracy polskiego władcy z papiestwem. Uroczystość koronacji zaplanowano na zakończenie synodu, a miało w niej wziąć udział także 15 biskupów oraz legaci papiescy. Koronacja była wyrazem wdzięczności papieża Grzegorza VII dla Bolesława za współdziałanie. Koronacja odbyła się w Gnieźnie na Boże Narodzenie 1076 roku, a dokonał tego arcybiskup Piotr.

• Koronacja bez wątpliwości była sukcesem politycznym Bolesława Śmiałego, który poszedł w ślady swego pradziada Bolesława Chrobrego, chcąc być w pełni niezależnym od cesarstwa niemieckiego.

• konflikt z biskupem Stanisławem (geneza i skutki)

• Konflikt ten był wydarzeniem o istotnym znaczeniu dla Bolesława Śmiałego. Rzuca on cień na sukcesy króla i jest jednym ze źródeł jego krytyki.

• Konflikt został spowodowany oskarżeniami jakie przeciwko Bolesławowi Śmiałemu kierował biskup Stanisław. Stanął on w obronie prześladowanych przez króla niewiernych żon rycerzy biorących udział w wyprawie na Ruś. Bolesław przez dłuższy okres czasu ignorował zdanie Stanisława, jednak wpadł w gniew gdy ten rzucił na niego klątwę. Biskup Stanisław poniósł śmierć, prawdopodobnie w wyniku otrzymania ciosu tępym narzędziem w tył czaszki. Ten dowód przeczy teorii mówiącej, że śmierć biskupa nastąpiła w wyniku obcięcia członków. Biskup Stanisław zginął w 1079 roku.

• Śmierć biskupa Stanisława w połączeniu z kryzysem wewnętrznym wywołanym przez częste wypady na Ruś, do Czech i Węgier spowodowała kryzys władzy i koniec rządów Bolesława Śmiałego. Nadmierne wywyższanie się króla związane z jego tytułem powodowało, że ludzie nie byli mu przychylni, brak było także poparcia ze strony możnowładztwa zarówno świeckiego jak i kościelnego.

• W wyniku kryzysu Bolesław musiał uchodzić na Węgry, gdzie zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach w 1081 roku. Władzę w Polsce przejął jego brat - Władysław Herman.

• podsumowanie rządów Bolesława Śmiałego - sukcesy i niepowodzenia

• Bolesław Śmiały dzięki sprytnej polityce zagranicznej zapewnił Polsce dość znaczną rolę w gronie państw środkowoeuropejskich. Jego mądre działania w okresie sporu o inwestyturę przyniosły mu koronę królewską. Niestety nie zauważył jak silna była opozycja wobec niego, a po 1076 roku coraz częściej popełniał błędy, na wskutek których utracił władzę w państwie polskim.

• sukcesy

• koniec zależności trybutarnej od Czech

• koniec zależności od Henryka IV i Królestwa Niemieckiego co zaskutkowało w możliwości prowadzenia niezależnej polityki zagranicznej bez groźby interwencji niemieckiej

• wyprawy na Ruś zakończone sukcesem

• udana pomoc na Węgrzech - pozyskanie cennego sojusznika

• udana kooperacja z papieżem => koronacja królewska + przebudowa organizacji kościelnej w Polsce

• niepowodzenia

• porażka w walce z Czechami w początkowym okresie rządów

• spór z biskupem Stanisławem i jego zabójstwo

• wywyższanie się po koronacji

• dopuszczenie do kryzysu wewnętrznego

• brak skupienia na integralnych sprawach państwa

• ogólnie - utrata zmysłu politycznego po 1076 roku

• Państwo polskie w okresie rządów Władysława Hermana.

• po wygnaniu Bolesława Śmiałego rządy w Polsce przejął jego młodszy brat Władysław Herman, który był jedynym reprezentantem dynastii Piastowskiej w kraju. Najważniejszym grodem, z którego Władysław Herman sprawował rządy był Płock. Władysław Herman objął władzę w 1082 roku. Nie wiadomo jakie stanowisko i jaką rolę odgrywał książę w czasie buntu przeciwko Bolesławowi Śmiałemu. Przypuszczalnie w tamtym okresie rządził on na Mazowszu i to może być przyczyna przeniesienia centrum władzy z Krakowa do Płocka.

a. polityka wewnętrzna

• do 1086 r. sytuację w państwie cechowała duża stabilność. Herman miał syna Zbigniewa pochodzącego z jego pierwszego małżeństwa. Sytuacja zmieniła się wraz z narodzinami Bolesława Krzywoustego i przyjazdu do Polski syna Bolesława Śmiałego - Mieszka Bolesławowica. Każdy z nich posiadał swoich stronników, a istnienie tylu pretendentów do władzy w Polsce stwarzało możliwość wojny domowej.

• W 1089 r. Mieszko został otruty, Zbigniew zaś został oddany do klasztoru. Coraz większą rolę na dworze Władysława Hermana zaczął odgrywać palatyn Sieciech, który także miał aspiracje władania w Polsce.

• 1090 r. - Sieciech próbował zdobyć Pomorze. W wyniku jego ekspedycji Pomorze Gdańskie zostało zajęte przez Polaków. Na podbitych terenach zainstalowano polski aparat administracyjny, w którym główne funkcje pełnili zausznicy Sieciecha. Panowanie nad Pomorzem Gdańskim trwało jednak krótko. W końcu 1090 roku Pomorze Gdańskie uwalnia się od polskiej władzy.

• Polityka prowadzona przez Sieciecha spowodowała bardziej aktywne działania jego opozycji. Wrogów Sieciecha, którzy musieli uchodzić z kraju w obawie przed prześladowaniami z rąk palatyna i jego stronników, wspiera książę czeski Brzetysław II. Kryzys wewnętrzny w państwie z dnia na dzień nabierał tempa.

• 1093 r. - Zbigniew został sprowadzony z Czech przez wrogów palatyna. Razem ze swoimi stronnikami Zbigniew przeciwstawia się Sieciechowi. W tym samym czasie wybuchł tzw. bunt wrocławski w dzielnicy śląskiej. Pozycja palatyna została zachwiana. Sytuację pogarsza najechanie księcia Brzetysława II na Śląsk, w wyniku czego ziemia kłodzka dostała się pod władanie czeskie. Sieciech, po nieudanych negocjacjach Władysława Hermana z rebeliantami na Śląsku postanowił podjąć walkę zbrojną, co oznaczało wojnę domową.

• Aby mieć wolną rękę do rozprawienia się z buntownikami dokonano neutralizacji Czechów poprzez uznanie ich władzy nad ziemią kłodzką i zapłacenie trybutu. W walce z buntownikami swojej pomocy udzielili Węgrzy, którzy jednak przed ostatecznym starciem wycofali się. Podczas odwrotu Węgrzy próbowali porwać palatyna i małoletniego Bolesława Krzywoustego w odwecie za otrucie syna Bolesława Śmiałego. Bunt na Śląsku został zakończony negocjacjami, w wyniku których władzę na Śląsku objął Zbigniew.

• Nie było to na rękę palatynowi, który zauważył, że jego pozycja została podkopana. Palatyn zbuntował się i zaatakował Zbigniewa, który musiał uchodzić na Kujawy. Sieciech nie dysponował wystarczającą siłą i wpływami by zgładzić Zbigniewa, dlatego też posunął się jedynie do uwięzienia Zbigniewa w swym grodzie na Mazowszu. Mimo to, wrogowie Sieciecha wciąż się umacniają.

• 1097 r. - Zbigniew powrócił do łask na wiecu, który został zwołany z okazji poświęcenia katedry w Gnieźnie. Obydwaj synowie Władysława Hermana uzyskali władzę nad oddziałami wojskowymi, które szły toczyć boje z Pomorzanami. Palatyn został odsunięty od spraw pomorskich, natomiast Władysław Herman porozumiał się ze swymi synami, którzy zamiast wyruszyć z wojskiem na Pomorze przeciwstawili się ojcu. Władysław Herman został zmuszony do podziału władzy w państwie. W wyniku tego Zbigniew objął rządy w Wielkopolsce, Bolesław Krzywousty na Śląsku, natomiast Władysław Herman dzierżył władzę zwierzchnią oraz władał na Mazowszu i w Małopolsce.

• Herman w tym czasie nie dokonał wyboru swego następcy (zagrożenie walką o władzę w przyszłości)

• Gdy Zbigniew i Bolesław objęli władzę w ich dzielnicach kontynuowali konflikt z Sieciechem, który nadal był książęcym palatynem. Sytuację braci komplikował jedynie fakt, że opiekunem jeszcze niepełnoletniego Bolesława był Wojsław - krewny Sieciecha, przez co palatyn kontrolował po części sytuację w dzielnicy śląskiej. Dopiero po odsunięciu Wojsława, Bolesław mógł w pełni stawić czoła Sieciechowi.

• W 1099 roku bracia zorganizowali bunt skierowany przeciwko palatynowi. Nad rzeką Pilicą doszło do konfrontacji armii obydwu braci z armią Władysława Hermana i Sieciecha. W wyniku rozmów braci z ojcem, Sieciech został oddalony. Palatyn uszedł do Sieciechowa - jego grodu na Mazowszu, który niebawem stanął w obliczu oblężenia. Przed rozstrzygającą walką Herman stanął po stronie palatyna, w wyniku czego został pozbawiony przez Bolesława i Zbigniewa władzy nad Mazowszem i Małopolską. Władca widząc taki przebieg sytuacji, zgodził się na to aby palatyn został wygnany. Sieciech udał się na wygnanie do Niemiec (później wrócił do Polski, ale już nigdy nie odgrywał takiej roli jak za panowania Władysława Hermana)

• W 1102 r. w Płocku zmarł Władysław Herman. Został złożony w katedrze w Gnieźnie.

b) polityka zagraniczna

• Relacje Władysława Hermana z sąsiednimi krajami były bardzo dobre i co najważniejsze pokojowe. Wynikało to między innymi z tego, że władcy sąsiednich państw uwikłani byli w różnorodne konflikty. Król Węgier musiał walczyć ze swym rywalem do tronu - Salomonem. Cesarz niemiecki zaś zajęty był walką z papiestwem (ostatecznie wygrał, umocnił swoją pozycją i walczył z wrogami wewnętrznymi, w czym pomagał mu czeski Wratysław II)

• Władysław Herman nie był tak jak jego brat stronnikiem papieża i przeszedł do obozu cesarza Henryka IV. Aby poprawić relacje z Czechami wziął za żonę Czeszkę Judytę, uznał prawa czeskie w dzielnicy śląskiej i płacił im trybut. Dobre relacje z Czechami oznaczały także istnienie dobrych stosunków z Niemcami i cesarzem, którego sprzymierzeńcem byli Czesi.

• Relacje z Węgrami generalnie nie zmieniały się i cechowała je duża poprawność.

• jedynym przełomem w polityce zagranicznej było wsparcie jakiego udzielił Władysław Herman Henrykowi IV w okresie jego walk z wrogami wewnętrznymi w 1082 roku. Sam natomiast nie prowadził ekspansji terytorialnej.

• W 1092 r. Władysław zaprzestał płacić trybut Czechom za władzę nad dzielnicą śląską. Była to jedna z niewielu prób prowadzenia niezależnej polityki przez księcia w okresie jego rządów.

c) znaczenie Sieciecha w okresie panowania Władysława Hermana

• Sieciech był jednym z ludzi, którzy doprowadzili do usunięcia Bolesława Śmiałego. Był to człowiek, który miał dość istotny wpływ na decyzje podejmowane przez Władysława Hermana. Był jednym z najpotężniejszych osób jakie sprawowały urząd palatyna w historii naszego kraju. O jego władzy świadczyć może fakt, że mógł bić własną monetę.

• Sieciech miał duże ambicje. Dzięki swym sprytnym działaniom udało mu się odsunąć w cień księcia i dzierżyć rzeczywistą władzę.

• Prowadzona przez palatyna polityka spotykała się z dużym oddźwiękiem w państwie. Jego porażki (np. na Pomorzu) sprawiły, że silniej dawali o sobie znać jego wrogowie. Początkowo byli słabi, ale z czasem urośli w siłę tak, że byli w stanie usunąć Sieciecha. Palatyn mógłby prawdopodobnie pokusić się o przejęcie władzy w Polsce ale w okresie, kiedy na arenie politycznej kraju nie było jeszcze ani Bolesława Krzywoustego ani Zbigniewa.

d) podsumowanie rządów Władysława Hermana - sukcesy i niepowodzenia

• Panowanie Władysława Hermana w Polsce było skutkiem upadku władzy Bolesława Śmiałego. Ci ludzie, którzy doprowadzili do odebrania władzy Śmiałemu mieli istotny wpływ na sytuację w państwie w okresie panowania Władysława Hermana.

• sukcesy

• przemieszczenie centrum władzy do Płocka - rozkwit Mazowsza

• fenomenalne relacje z sąsiadami. Brak konfliktów zewnętrznych, które mogłyby niekorzystnie wpłynąć na sytuację w kraju.

• próby prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej (przerwy w opłatach trybutarnych na rzecz Czech)

• niepowodzenia

• Genralnie całość polityki wewnętrznej. Brak zdecydowania w działaniu, brak wyznaczenia następcy, oddanie realnej władzy w ręce palatyna, synów, podział kraju na dzielnice.

• Państwo polskie w czasach rządów Bolesława Krzywoustego.

• Po śmierci Władysława Hermana Zbigniew i Bolesław Krzywousty zostali nakłonieni do podziału królestwa na dwie części. Od tej pory w Wielkopolsce i na Mazowszu rządził Zbigniew, natomiast na Śląsku i w Małopolsce rządy sprawował Bolesław. Nie została wyjaśniona kwestia władzy zwierzchniej.

• Bracia mieli odmienne punkty widzenia na sprawowanie rządów i politykę. Pierwsze różnice w zdaniach dotyczyły polityki pomorskiej. Zbigniew pragnął mieć pokojowe stosunki z Pomorzem, natomiast Bolesław dążył do przeprowadzenia ekspansji na tereny nad Bałtykiem.

a. przejęcie rządów przez Bolesława Krzywoustego - walka o władzę ze Zbigniewem

• Każdy z braci zdawał sobie sprawę, że podział kraju może prowadzić do wojny domowej. Dlatego też i jeden, i drugi szukali sprzymierzeńców. Zbigniew szukał sojuszników w Czechach, natomiast Bolesław na Rusi i Węgrzech. W 1103 roku Krzywousty poślubił ruską księżniczkę Zbysławę i oddał ruskiemu księciowi za żonę swoją siostrę Agnieszkę. Natomiast w 1105 roku wspólnie z królem Węgier Kolomanem I, któremu pomógł zdobyć władzę, uderzył na Czechy.

• W 1106 r. bracia zerwali ze sobą stosunki. Bolesław zawarł pokój z czeskim Borzywojem II, na mocy którego zaprzestano płacenia opłaty trybutarnej. Bolesław po osłabieniu jedynego sprzymierzeńca swego brata postanowił stoczyć ostateczną walkę ze Zbigniewem. Najpierw oskarżył go o spiskowanie z Czechami. Szybko udało mu się opanować Wielkopolskę, a następnie Mazowsze. Zbigniew został zmuszony do skapitulowania przed swym bratem w Łęczycy.

• Bolesław Krzywousty złączył państwo w jedną całość. W 1107 r. odebrał Zbigniewowi władze na Mazowszu, a w 1108 roku wygnał brata z kraju, po czym sam objął władzę w Polsce.

• Zbigniew powrócił z wygnania w 1111 r. dzięki pośrednictwu króla niemieckiego Henryka V. Z rozkazu Krzywoustego został pochwycony, oślepiony, a w 1112 roku zabity. Bolesłąw w ramach pokuty za swój czyn musiał udać się na pielgrzymkę na Węgry i do grobu św. Wojciecha. Krzywousty nie miał więcej rywali do władzy dzięki czemu sytuacja w państwie ustabilizowała się.

b) relacje polsko-niemieckie

• Władcą Niemiec w okresie panowania w Polsce Bolesława Krzywoustego był Henryk V. Henryk w tym czasie borykał się z wrogami wewnętrznymi i zamieszkami w Niemczech. Aby odwrócić uwagę od tych problemów postanowił zorganizować wyprawę na Węgry, by pomóc bratu węgierskiego króla Kolomana I zdobyć władzę na Węgrzech. Polacy, jako sojusznicy Węgrów udzielili im pomocy. Sprzyjający Henrykowi V czeski władca Świętopełk próbował zatrzymać akcję Polaków. Jednak Krzywoustemu udało się spotkać z królem Kolomanem i wytyczyć strategię działania. Koloman rozstawił swoją obronę na linii brzegi Wag, natomiast Krzywousty zaatakował Czechy. W obronie Węgrów stają Polacy. Świętopełk stara się uniemożliwić nam

• Następnie Bolesław razem z Borzywojem rozpoczęli marsz na Pragę. Na wskutek jednak ataku Pomorzan, Bolesław został zmuszony do powrotu do Polski. Próby osadzenia na tronie czeskim Borzywoja skończyły się fiaskiem. Niebawem także Henryk V ułożył się z królem Kolomanem, który obiecał nie udzielać Polakom pomocy w wypadku niemieckiego ataku na Polskę.

• Udział Bolesława w wojnie Henryka V z Kolomanem i intrygi Zbigniewa na dworze niemieckim spowodowały, że Henryk V postanowił dokonać interwencji zbrojnej w obronie brata Krzywoustego. W 1109 ruszyła wyprawa na Polskę, która przeszła Odrę nieopodal Głogowa. Dzięki mężnej obronie grodu Niemcy musieli zaprzestać oblężenia. Nie udało im się również zdobyć Wrocławia. Tymczasem Krzywousty prowadził wojnę podjazdową, którą skutecznie nękał siły niemieckie. Istotnym ciosem dla Henryka V była także porażka niemiecka na Psim Polu w 1109 roku. Henryk V próbował jeszcze układów, by Zbiegniewowi udało się odzyskać władzę w Polsce, na to jednak nie chciał przystać Bolesław Krzywousty, którego władza zdobyła jeszcze większe poparcie w państwie dzięki skutecznej obronie państwa przez Bolesława.

• Przełomem w relacjach polsko-niemieckich był rok 1133 r. Nowy władca Niemiec - cesarz Lotar III zdecydował się na rozstrzygnięcie konfliktu pomiędzy Belą II Ślepym i władcą Polski.

• W 1134 r. miał miejsce zjazd w Merseburgu. Krzywousty, opuszczony przez dotychczasowych sojuszników musiał zgodzić się ze zdaniem władcy Niemiec. Krzywousty musiał zaakceptować władzę Beli II Ślepego na Węgrzech, co oznaczało porzucenie spraw węgierskich. Co więcej musiał złożyć hołd lenny cesarzowi niemieckiemu i zobowiązać się do uiszczania opłaty trybutarnej z Pomorza i Rugii (przy czym musiał również zapłacić sumę za poprzednie 12 lat)

• Skutki hołdu mimo wszystko okazały się być pozytywne. Bolesław mógł swobodnie władać Pomorzem Zachodnim i Rugią. Bolesław doprowadził także do unormowania relacji z Czechami, Rusią i Węgrami, między innymi na drodze ślubów dynastycznych.

c) zdobycie Pomorza

• Dzięki doprowadzeniu przez Bolesława do poprawnych stosunków z Czechami (1115 rok - pokój nad Nysą) i zakończenia konfliktu dynastycznego ze swym bratem Krzywousty mógł swobodnie zająć się swą polityką pomorską.

• W latach 1102-1109 Krzywoustemu udało się zająć bardziej znaczące grody nad Notecią, dzięki czemu Pomorze zostało podzielone na dwie części.

• Początkowo wyprawy Krzywoustego miały charakter dywersyjny i były źródłem łupów. Natomiast w momencie gdy mógł już zająć się wyłącznie sprawami pomorskimi rozpoczął regularną ekspansję terytorialną. Przełomowym wydarzeniem było zajęcie grodu w Nakle. Boje zakończyły się dopiero w 1119 r., gdy uwięziono jednego z lokalnych książąt a drugi musiał udać się na wygnanie. Tereny przyłączone wtedy do państwa polskiego nosiły nazwę tzw. Pomorza Nadwiślańskiego

• Na Pomorzu Zachodnim sytuacja miała się odrobinę inaczej. Rządy sprawował tam ród Gryfitów, którego założycielem był książę Warcisław I. Było to księstwo zamożne, które prowadziło aktywne podboje skierowane w kierunku dolnego Nadodrza i na tereny za Odrą. Walki Polaków z Warcisławem trwały od 1119 do 1122 roku. Zaskoczeniem dla Krzywoustego była nagła pomoc Rusinów dla Pomorzan. Rusini w okresie walk przeprowadzali dywersyjne ataki na ziemie polskie. Pod koniec 1121 roku Bolesławowi udało się zająć Szczecin i dojść na Rugię. Warcisław musiał uznać zwierzchność władcy Polski, płacić coroczną opłatę trybutarną w wysokości 300 grzywien srebra, udzielać pomocy wojskowej i pozwolić na działalność misyjną na terenie Pomorza Zachodniego, którą przeprowadzał Otto, biskup bamberski. Próby organizacji struktur kościelnych podporządkowanych diecezji gnieźnieńskiej spotkały się z protestem Kościoła niemieckiego.

d) polityka wewnętrzna

• W 1131 r. zmarł syn węgierskiego króla Kolomana - Stefan II. Doprowadziło to do wybuchu wojny domowej na Węgrzech. Do korony pretendowali Bela II Ślepy i Borys. Ten drugi otrzymał wsparcie Bolesława Krzywoustego (uznaje się to za błąd władcy Polski). Bela II jednak cieszył się poparciem Węgrów. W odwecie za pomoc Bolesława dla Borysa, na ziemie śląskie kilka razy wyruszyły węgierskie najazdy pod wodzą Sobiesława w latach 1132 - 1134, które spowodowały duże spustoszenie Śląska.

• Skutkami mieszania się Bolesława do spraw węgierskich była jego izolacja polityczna. Odwrócili się od niego austriacki margrabia Leopold oraz cesarz Niemiec - Lotar III.

• Spowodowało to zmniejszenie poparcia w kraju dla rządów Bolesława. Jednym z symptomów tego niezadowolenia był bunt Skarbimira w 1118 roku. Skarbimir był jednym z bardziej znaczących współpracowników polskiego księcia, a wystąpił przeciwko niemu dlatego, iż nie akceptował pomysłu wydania ustawy sukcesyjnej, ponieważ uważał że władcę powinni wybierać ludzie należący do elity możnych. Za to Bolesław kazał oślepić Skarbimira.

• Skarbimir utracił swój urząd w momencie, gdy odmówił zaprzysiężenia testamentu Krzywoustego. Oznaczało to początek wojny domowej. Bolesław szybko pokonał Skarbimira. Historycy nie wykluczają, że przyczyny buntu mogły być także innego rodzaju.

e) ustawa sukcesyjna (przyczyny i skutki)

• W październiku 1138 roku zmarł Bolesław Krzywousty. Mając na uwadze walki jakie musiał prowadzić z bratem o władzę w kraju, ustala reguły następstwa władzy, które mają zapobiec wojnie domowej i zapewnić jedność państwa.

• Ustawa sukcesyjna jest także inaczej zwana "Testamentem Bolesława Krzywoustego". Nie jest dokładnie ustalone kiedy została uchwalona, natomiast jej realizacja zaczęła się w 1138 roku.

• Ustawę sukcesyjną przedstawiono do publicznej wiadomości na wiecu i została zatwierdzona przez możnych i wyższe duchowieństwo

• Główną regułą ustawy była tzw. zasada senioratu. Oznaczała ona, że władzę zwierzchnią w kraju będzie dzierżył najstarszy przedstawiciel dynastii Piastów, który będzie miał uprzywilejowaną pozycję w stosunku do pozostałych książąt. Siedzibą seniora był Kraków wraz z Małopolską, która była dzielnicą senioralną. Książę senior prowadził politykę zewnętrzną, miał prawo inwestytury arcybiskupa i biskupów, był najwyższym sędzią, dowodził armią.

• Inni książęta otrzymali w dziedziczne władanie (faktyczna dziedziczność istniała dopiero w późniejszym okresie) mniejsze dzielnice.

• Podsumowanie rządów Bolesława Krzywoustego - sukcesy i niepowodzenia

• Bolesław Krzywousty był księciem, którego działania charakteryzowała samodzielność i konsekwencja. Rozszerzył terytorium Polski przyłączając Pomorze. Pragnął uchronić Polskę od groźby wojny domowej, jaka mogłaby nastąpić po jego śmierci, dlatego już wcześniej opracowywał ustawę sukcesyjną.

• sukcesy

• eliminacja rywali do władzy w Polsce

• przywrócenie jedności Polski

• skuteczna akcja obronna w okresie niemieckiego najazdu

• uzyskanie władzy zwierzchniej nad Pomorzem (co prawda za hołd lenny z tych ziem, który miał jednak małą wartość)

• podbój Pomorza i zhołdowanie Warcisława

• poprawne relacje z niemal każdym sąsiednim państwem

• stłumienie buntu Skarbimira

• wydanie i przeforsowanie ustawy sukcesyjnej

• niepowodzenia

• mord na Zbigniewie

• uznanie zwierzchności cesarza

• nieudana pomoc dla Borysa na Węgrzech

• Państwo polskie w czasie rozbicia dzielnicowego.

• Rozbicie dzielnicowe trwało od 1138 roku do 1320 roku. W tym samym czasie w niektórych europejskich państwach ma miejsce taki sam proces rozdrobnienia.

• krótki opis:

Władzę zwierzchnią po Bolesławie Krzywoustym wziął w swoje ręce jego najstarszy syn Władysław zwany później Wygnańcem. Jego rządy rozciągały się na dzielnicę senioralną, Pomorze, ziemię lubuską i Śląsk.

W innych częściach rządy sprawowali:

• Bolesław Kędzierzawy na Mazowszu

• Mieszko III (Mieszko Stary) w Wielkopolsce

• Kazimierz Sprawiedliwy (małoletni) z Salomeą (żoną Krzywoustego) w ziemi łęczyckiej

• Henryk (pogrobowiec) w ziemi sandomierskiej

• Władza nad dzielnicami była dożywotnia.

• Pierwsze konflikty wybuchły już w rok po śmierci Bolesława Krzywoustego. Władysław stracił wtedy faktyczną władzę nad przypadającymi mu terenami, natomiast Bolesław Kędzierzawy umacnia się na Mazowszu, a Mieszko Stary w Wielkopolsce. W 1140 roku wszyscy szykując się do ewentualnego konfliktu zaczęli szukać sprzymierzeńców. Władysław pomógł sprawującemu władzę zwierzchnią na Rusi Wsiewołodowi i umocnił z nim sojusz poprzez małżeństwo swego syna Bolesława z córką Wsiewołoda Zwinisławą. Natomiast Bolesław Kędzierzawy i Mieszko Stary szukali sojuszników w osobach Monomachowiczów, którzy byli przeciwnikami Wsiewołoda. W 1141 roku odbył się zjazd w Łęczycy, który nie przyniósł Bolesławowi ani Mieszkowi wymiernych profitów.

• W 1142 r. wybuchła wojna pomiędzy Władysławem a juniorami. Władysław pragnął zdobyć Mazowsze. Skutkiem jego najazdu było złupienie dzielnicy mazowieckiej.

• W 1144 r. zmarła żona Bolesława Krzywoustego - Salomea. Zarówno juniorzy jak i senior pragnęli przejąć jej ziemie. W lecie 1145 rozpoczęły się walki, w których brali udział również Rusini. Kampanię wygrał Władysław, który zdobył ziemię łęczycką, przez co oddzielił tereny Mieszka Starego od terytoriów będących pod rządami Bolesława Kędzierzawego.

• W 1146 r. miała miejsce wojna domowa książąt na Rusi o władzę. W tym czasie miała miejsce bardzo istotna pomyłka Władysława, który oślepił i pozbawił urzędu Piotra Włostowica - który był jego mądrym palatynem. Przez to stracił poparcie w kraju, a obóz jego przeciwników skupiony wokół młodszych braci umocnił się. Wybuchły kolejne walki o władzę między Władysławem a juniorami.

• Na początku walk Władysławowi udało się odnieść kilka zwycięstw, jednak ostatecznie przegrywa z Mieszkiem Starym. Na wiosnę 1146 roku padł Kraków, a Władysław musiał udać się na wygnanie.

• Rządy seniora objął Bolesław Kędzierzawy przez co została złamana idea rządów senioralnych. W międzyczasie Władysław szukał za granicą sojuszników, którzy poparliby jego racje.

• 1157 r. - wyprawa niemieckiego cesarza Fryderyka Barbarossy (Rudobrodego). Cesarzowi towarzyszył Władysław Wygnaniec. W Krzyszkowie doszło do konfrontacji Władysława z braćmi. Okazało się że wszyscy zjednoczyli się przeciwko niemu. Cesarz nieoczekiwanie uznał władzę senioralną Bolesława Kędzierzawego, w zamian żądając hołdu lennego i powrotu Władysława na Śląsk. Ruch ten miał prawdopodobnie utrzymać zamieszanie w Polsce, przez co nie mogłaby ona rywalizować z Niemcami.

• W 1173 r. zmarł Bolesław Kędzierzawy, a seniorem został Mieszko Stary. Pragnął on stworzyć własne państwo i emitować własny pieniądz.

• Polityka prowadzona przez nowego seniora nie przysporzyła mu zwolenników z uwagi na możliwość powstania inflacji w momencie wypuszczenia w obieg nowej monety.

• W 1177 r. - w wyniku intrygi Mieszko stracił władzę. Seniorem został Kazimierz Sprawiedliwy.

• 1180 r. - zjazd możnych i kleru w Łęczycy. Kazimierz Sprawiedliwy pozyskał aprobatę na objęcie władzy senioralnej w zamian za wprowadzenie prawa dziedziczności dóbr przez duchownych bez ingerencji księcia czy też feudałów oraz zgody na wybór biskupów przez kapituły kościelne (do tej pory władca osadzał biskupów).

• Próby zjednoczeniowe dynastii Henryków Śląskich

a. Bolesław Wysoki

• W 1168 roku syn Władysława Wygnańca (który wrócił do Polski towarzysząc ekspedycji Fryderyka Barbarossy w 1157 roku) - Bolesław Wysoki zaczął tworzyć państwo Henryków Śląskich.

• Bolesław skoncentrował swoją uwagę na umacnianiu swoich terenów, szczególnie pod względem ekonomicznym. Wiedział, że nie ma sensu wdawać się w spory o charakterze politycznym. Książę posiadał duże doświadczenie, a dzięki swoim wojażom, podczas których zaobserwował jak rozwijały się inne państwa, wykorzystał swe obserwacje do mądrej rozbudowy własnego księstwa. Dzięki niemu dzielnica śląska prężnie się rozwijała (dzięki czemu w późniejszych czasach jego synowie liczyli się bardziej na arenie politycznej Polski) m.in. dzięki takim działaniom jak:

• ściągnięcie osadników z Niemiec, specjalistów w kolonizacji ziemi (dzięki temu prawo niemieckie w Polsce rozpowszechniało się)

• sprowadzenie wykwalifikowanych górników z Saksonii, którzy zorganizowali kopalnie i wydobycie minerałów

• emisja złotej monety w dzielnicy śląskiej

• fundacje kościelne, ściągnięcie zakonników z zakonu cystersów do Lubiąża

• Henryk Brodaty

• Henryk Brodaty był jednym z późniejszych potomków Bolesława Wysokiego. Władzę sprawował od 1201 do 1238 roku. Wziął za żonę Jadwigę - niemiecką hrabiankę. Siostry żony Henryka Brodatego były żonami europejskich monarchów - władców Węgier, Czech i Francji, przez co, biorąc pod uwagę koligacje rodzinne, istniała dla Henryka możliwość wywierania wpływu na politykę w Europie Środkowej.

• Już w początkowym okresie swoich rządów Henryk popadł w spór z Mieszkiem Raciborskim, który był najstarszym żyjącym Piastem. Mieszko po śmierci Bolesława postanowił skorzystać z zamieszania i opanował Opole. Henryk próbował odzyskać zajęte przez Mieszka terytoria, jednak jego próby nie tylko zakończyły się fiaskiem, ale musiał na dodatek płacić regularnie 1000 grzywien opłaty trybutarnej oraz zrezygnować z pretensji do zajętych przez Mieszka terenów, co nakazał Henrykowi papież Innocenty III.

• Spór o Opole był dobrą nauczką dla Henryka. Od tego momentu jego decyzje zaczęła charakteryzować większa rozwaga, starał się także nie mieszać w żadne konflikty. Gdy sytuacja unormowała się, Henrykowi udało się nawiązać poprawne relacje z metropolitą gnieźnieńskim, co otworzyło mu drogę do powolnej ale skutecznej realizacji wytyczonych celów.

• Pierwszym krokiem o dość dużej wadze politycznej była wymiana terenów z Władysławem Laskonogim, dzięki czemu w 1205 roku Brodaty uzyskał władzę nad ziemią kaliską, oddając Laskonogiemu ziemię lubuską. Dla Henryka ziemia kaliska miała stanowić zaplecze do przeprowadzania wypraw związanych z pomorską polityką Brodatego.

• Na Boże Narodzenie 1208 roku doszło do zgody książąt wielkopolskich oraz odnowienia przymierza Henryka Brodatego z Władysławem Laskonogim.

• W 1210 r. Henryk Brodaty poprosił papieża o wyrażenie zdania kto powinien sprawować rządy w Krakowie. Według prawa bowiem, miał to być najstarszy z dynastii Piastów. Przedsięwzięcie Henryka było zwrócone przeciwko księciu Leszkowi Białemu, który w tym czasie władał w Krakowie. Papież nie podjął jednak żadnych kroków przeciwko Leszkowi, w związku z czym działania Brodatego nie przynoszą skutków.

• W tym samym czasie niemiecki margrabia Konrad opanował ziemię lubuską. Niebawem jednak zmarł, a Brodaty zajął ziemię lubuską i Łużyce. Jego rządy na tych terenach trwały minimum do 1218 roku, w którym to Lubusz został przekazany Władysławowi Laskonogiemu na zjeździe w Sądowlu. Na tym zjeździe zostało również przedłużone przymierze między Henrykiem i Władysławem. Dzięki zgodzie trzech książąt piastowskich, na gnieźnieńskiego metropolitę został jednomyślnie wybrany kanclerz Władysława Laskonogiego - Wincenty z Nakła.

• W 1222 roku sprzymierzeni władcy piastowscy podjęli się realizacji największego wspólnego projektu - wyprawy do Prus, którą przeprowadzono również w rok później. Nie osiągnięto jednak podczas tych krucjat spodziewanych wyników. Ustalono wtedy jednak sposób obrony terenów nadgranicznych, których strzec miały specjalne oddziały rycerzy.

• Odonicowi udało się odzyskać Nakło i Ujście. Dodatkowy atak Prusów doprowadził do zachwiania stosunków w kraju. W 1225 r. Brodaty wykorzystując fakt, że w Krakowie nie było Leszka Białego zaatakował Wawel, jednak na wskutek ataku landgrafa Turyngii musiał wycofać się na Śląsk. Doszło wtedy do konfrontacji Henryka z Leszkiem, która zakończyła się negocjacjami. Henryk odzyskał część ziemi lubuskiej, lecz bez samego Lubusza.

• Gdy zmarł Leszek Biały, władzę w Krakowie objął Władysław Laskonogi. Aż do jego zgonu w 1231 roku książę był popierany przez Henryka Brodatego, który był następnym księciem rządzącym w Krakowie. Stał się wtedy najsilniejszym z żyjących wtedy Piastów władcą. Jego silna pozycja wzmocniona była dodatkowo przymierzem z pomorskim rodem Gryfitów. W latach 1233-34 Henryk przeprowadził wraz ze swymi dawnymi rywalami wspólne ekspedycje do Prus. Brali w nich udział sam Henryk ze swym synem Henrykiem Pobożnym, Władysław Odonic z księciem pomorskim Świętopełkiem (który był jego sprzymierzeńcem) i Konrad Mazowiecki ze swym synem - Kazimierzem Kujawskim.

• Niebawem jednak doszło do starć pomiędzy książętami. Henryk zaatakował Wielkopolskę i zwyciężył rządzącego tam Władysława Odonica. Widoczne wpływy w tym czasie zarówno w dzielnicy wielkopolskiej jak i małopolskiej zdobywał Konrad Mazowiecki, czemu Brodaty musiał przeciwdziałać.

• Jeszcze gdy żył Henryk Brodaty miało miejsce wydarzenie o dużej wadze politycznej dla Henryków Śląskich. Tym wydarzeniem był wybór na księcia krakowskiego Henryka Pobożnego jeszcze gdy żył ojciec. Dzięki temu władza Henryków została zabezpieczona.

• Henryk Brodaty zmarł w 1238 r. Nie udało mu się osiągnąć swego celu jakim była zdobycz korony monarszej dla swego potomka. Henryk Brodaty był władcą który umiejętnie kontynuował politykę jaką prowadził wcześniej jego ojciec. Dbał szczególnie o rozwój ekonomiczny ziem, którymi władał. Starał się intensyfikować kolonizację, zwiększyć rozwój miast poprzez nadawanie im przywilejów, dokonał reformy pieniądza. Brodaty interesował się także sprawami prawnymi. To on stworzył umowę o przeżycie między dwoma osobami.

• Henryk Pobożny

• Henryk był wyłącznym dziedzicem Henryka Brodatego. Władzę sprawował przez 3 lata od 1238 roku. Czas jego rządów charakteryzował się ciężką sytuacją wewnątrz kraju. Niezbyt optymistycznie wyglądała także sytuacja międzynarodowa. Henryk Pobożny nie miał takiego prestiżu jak jego ojciec.

• 1239 r. - Bolesław Wstydliwy zakwestionował władzę zwierzchnią Henryka Pobożnego, którego rządy ograniczały się jedynie do terenu Krakowa i jego okolic. Najsilniejszy konkurent Henryka do władzy w Krakowie - Konrad Mazowiecki był zbyt słaby by stanąć w szranki z księciem.

• W 1239 r. wybuchł konflikt zbrojny z Władysławem Odonicem, w wyniku której władza Odonica ograniczyła się do północnej części Wielkopolski. Henryk nie podjął żadnych kroków w związku z uniezależnieniem Sandomierza przez Bolesława Wstydliwego oraz w związku z czynami rządzącego w ziemi opolskiej Mieszka II Otyłego. Brak reakcji podyktowany był sytuacją jaka wytworzyła się w wyniku ataku Brandenburczyków na Lubusz. W tym samym roku odzyskano również Santok, który wpadł w ręce Pomorzan zaraz po zgonie Henryka Brodatego.

• Centrum władzy Henryka znajdowało się we Wrocławiu. Henryk Pobożny znajdował się w obozie papieskim.

• Istniało dość duże prawdopodobieństwo, że Henryk mógł zostać królem Polski i dokonać integracji ziem polskich. Natomiast sytuacja została skomplikowana przez gwałtowny atak Mongołów w 1240 roku. Dzikie hordy Mongołów dotarły do terenów Polski znad Morza Czarnego. Polska nie była najważniejszym celem armii mongolskiej. Atak na Polskę miał generalnie charakter dywersyjny i miał zapobiec pomocy ze strony rycerstwa polskiego i niemieckiego Węgrom, na których spadł główny rzut najazdu.

• Armia mongolska, która zaatakowała w tym czasie Węgry i Polskę była bardzo duża i bardzo dobrze zorganizowana. Mongołowie posuwali się na dodatek w bardzo szybkim tempie, dzięki temu, że bardzo dużą część armii stanowiła konnica. Pomocna w podbojach była dobrze zorganizowana działalność szpiegów. Mongołowie korzystali także z chińskiego wynalazku prochu, który był nowością w Europie.

• W 1241 r. Mongołowie skierowali się na Sandomierz, Kraków i Wrocław. Henryk spalił Wrocław i uszedł pod Legnicę, gdzie spodziewał się otrzymać posiłki, które jak się okazało nie przybyły w obiecanym terminie. Henryk zdecydował się uderzyć na wojska mongolskie i zginął w walce z nimi podczas bitwy pod Legnicą. Armia mongolska spustoszyła południową część Polski, a następnie udała się na Węgry. Atak Mongołów spowodował, że przez kolejne 40 lat Polska trwała w stanie rozbicia dzielnicowego.

• Henryk Probus (Henryk IV Prawy)

• W 1270 r. małoletni Henryk IV Probus wyraził zgodę na godzi się na pomniejszenie swojej niezależności i oddał się pod opiekę władcy Czech - Przemysła Ottokara II. Układ o opiece został zaprzysiężony na oczach biskupa wrocławskiego i lubuskiego. Zaprzysiężenie układu odbywało się w uroczystej atmosferze. W wyniku tego układu król Czech objął rzeczywiste rządy w księstwie wrocławskim.

• W 1273 r., w wieku 16 lat Henryk Probus przejął we własne ręce władzę w księstwie wrocławskim. Było to w czasie walk króla Czech z Habsburgami. W tym czasie miał miejsce atak Bolesława Wstydliwego, władcy Krakowa na ziemie Henryka Probusa.

• W 1276 r. niemiecki król Rudolf obwieścił powszechną wojnę z królem Czech. Poczynił także próby przekupstwa księcia wrocławskiego tytułem księcia Rzeszy Niemieckiej. Henryk odrzucił propozycję i co więcej wsparł w wojnie króla Czech. Stronnikiem Niemiec został zaś Bolesław Rogatka, wówczas książę legnicki. Wojnę przegrał Przemysł Ottokar II, który musiał oddać Austrię oraz złożyć hołd lenny z Czech i Moraw.

• W 1277 r. moment osłabienia Przemysła postanowił wykorzystać Bolesław Rogatka, który zaatakował księstwo wrocławskie i wziął do niewoli Henryka Probusa. Wtedy rządy na terenie księstwa objął Przemysł Ottokar II, który począł szukać sojuszników do walki z księciem legnickim. Po stronie przebywającego w niewoli Probusa stanęli również Przemysł II wielkopolski oraz sprawujący rządy w Głogowie Henryk. Po krótkim okresie walk, został zawarty rozejm, a Przemysł II zaproponował negocjacje mające odbyć się w Pradze. Ostateczne rozwiązanie przyniósł dopiero zjazd we Wrocławiu w lipcu 1277 roku, po którym nastał pokój a Henryk Probus został zwolniony z niewoli pod warunkiem oddania części księstwa wrocławskiego Bolesławowi Rogatce. Niebawem miał miejsce także zjazd w Opawie, na którym przygotowywano się do wojny z Niemcami. Plany pokrzyżowała śmierć Przemysła Ottokara II i porażka jego stronników na Morawach w 1278 roku.

• Po tych wydarzeniach Henryk musiał współdziałać z królem Niemiec Rudolfem, od którego otrzymał we władanie ziemię kłodzką. W 1280 roku złożył hołd lenny ze swego księstwa w Wiedniu, przez co ostatecznie znalazł się w gronie stronników Rudolfa. W tym momencie był także najsilniejszym władcą na Śląsku. Zaczął także czynić starania, które miały zapewnić mu władzę nad pomniejszymi księstewkami.

• W 1281 r. Henryk zmusił innych książąt do ustępstw na swoją rzecz. W 1282 roku zmienił się kierunek ekspansji księcia wrocławskiego - planował opanowanie Wielkopolski. Zdobył Kalisz, który niebawem został wymieniony na ziemię ołobocką. Tereny zajęte przez Probusa odzyskał w 1287 roku Przemysł II.

• W 1285 roku Henryk zawiązał przymierze z Wacławem II, królem Czech. Stosunki między tymi dwoma władcami były tak dobre, że istniała możliwość, że Henryk Probus mógł zostać królem Czech po śmierci Wacława.

• Nie wiadomo dokładnie jak układały się relacje Henryka z Leszkiem Czarnym. W 1280 roku Henryk próbował opanować Kraków (co mogło otworzyć mu drogę do koronacji), jednak szybko zaprzestał realizacji planu. Po śmierci Leszka Czarnego Henryk zajął Kraków. Walki o utrzymanie swojej władzy nad miastem zajęły mu ostatnie 2 lata życia.

• Testament Henryka Probusa podzielił tereny, którymi władał na kilka części:

• Henryk Głogowski dostał księstwo wrocławskie

• Przemysł II otrzymał prawa do władzy w Małopolsce

• Ziemię krośnieńską otrzymał Fryderyk Turyński

• Wacław II Czeski otrzymał ziemię kłodzką

• Tomaszowi II, biskupowi wrocławskiemu Probus ofiarował przywilej immunitetowy i kasztelanię nysko-otmuchowską

• Henryk Probus zmarł w 1290 roku.

• Czynnikami jednoczącymi państwo były:

• Rządy jednej, tej samej dynastii -> Piastów

• Wspólne: język, kultura, poczucie więzi

• wzrost poczucia zagrożenia z zewnątrz (wzrost znaczenia państw ościennych)

• ambicje różnych warstw społecznych - szczególnie możnowładztwa i mieszczaństwa (aspekty ekonomiczne)

• Kościół - powiększenie roli kleru polskiego + aspekt legendarny: zrośnięcie się członków biskupa Stanisława w jedną całość (aluzja do złączenia się w jedną całość ziem polskich)

• Przemysł II

a. Okres walki o władzę

• Zaraz po zgonie swego ojca - Przemysła I, Przemysłem II opiekował się jego stryj Bolesław Pobożny. Bolesław nie miał zamiaru w szybkim tempie oddać księstwa Przemysłowi, przez co ten uciekł w 1273 roku z dworu i obwieścił się księciem poznańskim, na co Bolesław wyraził w końcu zgodę.

• W 1279 r. zmarł Bolesław Pobożny, a Przemysł został jednym z najbardziej liczących się ówczesnych władców z dynastii Piastów.

• Niebawem utracił ziemię wieluńską i został uwięziony przez Henryka Probusa.

• W okresie rządów Przemysła II relacje z Pomorzem Gdańskim znacznie się poprawiły. W wyniku negocjacji została zawarta umowa z władcą Pomorza Mściwojem II w 1282 roku, na mocy której pomorski książę uznał zwierzchnictwo Przemysława i jego następców. Dzięki temu układowi ogromnie powiększyła się szansa przyszłej współpracy.

• W latach 1283 i 1284 roku toczone były walki o odzyskanie utraconej ziemi wieluńskiej. Przemysłowi II udało się osiągnąć cel. Szybko jednak Henryk Probus zajął w odwecie Kalisz, który wymienił na ziemię ołobocką, odzyskaną przez Przemysła II w 1287 roku.

• Istotny wpływ na działania polityczne księcia poznańskiego miała Marchia Brandenburska, interesom której zagrażał układ Przemysła II z Pomorzanami. Działania Marchii bowiem były w tym czasie skierowane na opanowanie Pomorza Gdańskiego. Książę poznański próbował ułożyć się z brandenburskimi margrabiami, lecz jego starania nie przyniosły spodziewanego owocu. Dlatego też w 1287 roku zawarł w Sławnie układ przeciw Marchii Brandenburskiej z Mściwojem II i księciem zachodniopomorskim Bogusławem IV.

• W 1282 roku rozpoczął się konflikt księcia poznańskiego o koronę polską z Henrykiem Probusem. Po stronie Henryka były Śląsk i Małopolska, natomiast po stronie Przemysła Wielkopolska i związany z nim układami Mszczuj II, z którym w 1282 roku podpisał dodatkowy układ o przeżycie. W wyniku tego układu Przemysł II objął władzę na Pomorzu po śmierci Mszczuja w 1294 roku.

• Walka o władzę w tym czasie nabierała tempa, a sytuację starał się ustatkować arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka. W wyniku negocjacji Henryk i Przemysł zawarli układ o przeżycie. Henryk Probus zmarł przez Przemysłem II, jednak pretensje do ziem będących wcześniej we władaniu księcia wrocławskiego zgłosił Wacław II, król Czech, który miał licznych zwolenników zarówno w dzielnicy śląskiej jak i w Małopolsce.

• Dzięki poparciu Kościoła Przemysłowi II udaje się koronować na króla Polski 25 czerwca 1295 roku. Koronacji dokonał arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka.

b) Przemysł II królem Polski

• Koronacja Przemysła II na króla Polski odbyło się w katedrze w Gnieźnie. Na uroczystości zgromadzili się ci przedstawiciele najwyższego duchowieństwa, którzy sprzyjali Przemysłowi. Nie było więc w ich gronie biskupów z Krakowa i Wrocławia. Wacław II nie uznając prestiżu Przemysła wysłał do niego posłów z pytaniem o prawa Przemysła do koronowania się na króla Polski.

• Uroczystość koronacji nawiązywała do tradycji wczesnopiastowskich. Prestiż odzyskało Gniezno jako miejsce koronacji. Przemysł II przyjął tam koronę tak samo jak kiedyś Bolesław Chrobry, był więc przez to spadkobiercą wczesnopiastowskiej tradycji. Akt koronacji był symbolem odnowy Królestwa Polskiego. Dzięki koronie istniały ideologiczne przesłanki do połączenia całości ziem polskich w jeden organizm państwowy.

• Królestwo Przemysła II faktycznie ograniczone było do ziem wielkopolskich i pomorskich. Wyrazem dość dużych ambicji Przemysła była emisja pieniędzy upamiętniających koronację oraz utworzenie pieczęci majestatycznej z obrazem króla.

• W tym okresie nie dało się jednak dokonać realizacji planów. Przemysł II rządził krótko, bowiem już w 1296 roku został porwany przez Brandenburczyków i wkrótce zamordowany.

• bilans okresu rozbicia dzielnicowego

• Polska z uwagi na podział kraju na dzielnice nie mogła się rozwijać w takim tempie jak inne kraje Europy. Z jednej strony braku było poczucia jedności, z drugiej strony rozwój kraju hamowany był przez walki wewnętrzne o władzę nad poszczególnymi dzielnicami. Dodatkowe ataki Mongołów czy też zagrożenie od strony Niemiec pogarszały sytuację w Polsce. Okres rozbicia dzielnicowego charakteryzował się brakiem porządku i ogólnym zamętem. Konflikty wewnętrzne rozstrzygane były zwykle za pomocą siły, co rujnowało kraj. Najbardziej istotnym minusem tego okresu było złamanie zasady senioratu, które spowodowało wspomniane wyżej walki wewnątrz kraju.

• Jedynymi zaletami okresu rozbicia dzielnicowego Polski (jeśli można mówić o zaletach), był niezależny rozwój poszczególnych ziem pod rządami mądrych władców, którzy bezpośrednio zarządzali podległymi sobie terenami. Tak było m.in. na dynamicznie rozwijającym się szczególnie pod względem ekonomicznym Śląsku pod rządami Henryków Śląskich.

11. Polska pod rządami władców z dynastii Przemyślidów (Wacława II i Wacława III ).

• Podsumowanie okresu rządów Przemyślidów:

• Sukcesy:

• zjednoczenie przez Wacława II Wielkopolski i Małopolski

• zapoczątkował modernizację państwa

• wprowadził ponownie ziemie polskie do spraw politycznych Europy Środkowej

• Wykupił od Władysława Łokietka prerogatywy do władzy w Małopolsce na mocy umowy w Sieradzu z 1297 roku

• Na mocy układu w Moguncji w 1300 roku uzyskał od władcy Niemiec, Albrechta I Habsburga, nadania w zależność lenną tych wszystkich ziem, które przejął Władysław Łokietek

• Wziął za żonę Rychezę, córkę Przemysła II

• Koronował się na króla Polski pod koniec 1300 roku. Koronę przyjął z rąk arcybiskupa Jakuba Świnki. Przed koronacją odbył triumfalny marsz przez zajmowane po kolei grody

• Wygrał z Henrykiem III Głogowskim i przejął rządy w księstwie wrocławskim w 1301 roku.

• Zhołdowanie księstw kujawskich

• Wacław II osadził na tronie Węgier swego syna - Wacława III

• Wacław III zawarł układ pokojowy z Albrechtem, który go niewiele kosztował.

• Niepowodzenia:

• nienajlepsze relacje z papiestwem

• Niezależność Mazowsza

• Ustąpienie z pretensji do ziem Pomorskich na korzyść Brandenburgii - łączyło się to z próbą utrzymania Wacława jako władcy Węgier. Wynikało to między innymi z niezadowolenia jakie ogarnęło władców europejskich z powodu objęcia tronu węgierskiego przez Wacława III. Przemyślidzi wycofali się z Węgier, ich wycofania z Polski żądał Albrecht Habsburg. Niebezpieczeństwo było dość duże, istniała możliwość wybuchu wielkiego konfliktu zbrojnego.

• Utrata tronu węgierskiego przez Wacława III

• Osłabienie wpływów w Polsce, poprzez brak ostatecznej eliminacji Władysława Łokietka i Henryka Głogowskiego. Pierwszy zdobywał wpływy w Małopolsce, drugi w Wielkopolsce, przez co Czesi sprawowali władzę tylko w niektórych miastach.

12. Walka o jedność państwa - państwo polskie w okresie rządów Władysława Łokietka.

a. przejęcie rządów przez Władysława Łokietka

• Władysław Łokietek po 1300 roku wyruszył do Rzymu, na Węgry i do Wiednia by szukać poparcia dla swoich racji. Dzięki tej podróży udało mu się zawrzeć znajomości, które zaowocowały później. Dzięki pomocy węgierskiej, którzy nie byli przychylni Przemyślidom, w 1304 roku Łokietek wyruszył do Polski. Nie udało mu się zająć Krakowa, ale przejął władzę w ziemi sieradzko-łęczyckiej, zajął także Wiślicę i ziemię sandomierską. Sojusznicy Łokietka zajęli w tym czasie całe Kujawy (bez zamku w Brześciu i Radziejowa)

• Największe poparcie Czesi mieli w Wielkopolsce. W 1306 roku doszło do rozejmu pomiędzy starostą wielkopolskim a zwolennikami Władysława. Do ostatecznych negocjacji między posłami Wacława III a Władysławem jednak nie doszło, ze względu na to że, Łokietek zajął Kraków, przez co jego znaczenie znacznie wzrosło. Wacław III chciał odzyskać władzę w Polsce za pomocą siły, jednak podczas wyprawy do Polski został zamordowany. Władza Łokietka w tym czasie rozciągała się na Małopolskę, ziemię sieradzko-łęczycką, Kujawy, Pomorze i część Wielkopolski. Łokietek ogłosił się dziedzicem Królestwa Polskiego, tak samo jak jego konkurent - panujący w Wielkopolsce Henryk Głogowski. W drugiej połowie 1306 roku zaczęła się dwuletnia wojna między Henrykiem Głogowskim a Bolesławem Wrocławskim, który także myślał o tronie polskim. Jej rezultatem było opanowanie przez Henryka Głogowskiego Kalisza, natomiast Bolesław utrzymał jedynie władzę w dość małej kasztelani rudzkiej. Władysław Łokietek wykorzystał czas trwania tej wojny na wzmocnienie swoich rządów i wpływów na ziemiach polskich.

• bunt w Krakowie

• Łokietek po opanowaniu Krakowa, chciał zachować równowagę pomiędzy interesami poszczególnych części mieszkańców miasta. We wrześniu 1306 roku zaaprobował wszelkie immunitety, dochody i mienie jakie biskup Krakowa - Jan Muskata dostał od króla Czech.

• W 1306 roku Łokietek nadał miastu dwa przywileje, które zwalniały na 12 lat od powinności na rzecz władzy publicznej, dawały pewne uprawnienia legislacyjne, dawały mieszczanom prawo składu i zapewniały że bez aprobaty mieszczan zamek w Krakowie nie zostanie połączony murami z miastem.

• W tym czasie wybuchł bunt rycerzy z Małopolski. Łokietek stanął jednak po ich stronie co zaowocowało konfliktem z biskupem Muskatą w 1307 roku. Muskata traci przywileje, przez co spór zaognia się. Udział w sporze mieli także arcybiskup Jakub Świnka, a później także Stolica Apostolska, która przysyłała do Polski swoich legatów. Konflikt toczył się przez niemal 10 lat i zakończył się sukcesem Łokietka wspieranego przez rycerzy.

• W 1311 roku przeciwko Władysławowi Łokietkowi występuje mieszczaństwo Małopolski. Początki rewolty - zmiany w składzie krakowskiej rady miasta w 1311 roku. Buntownicy mieli nadzieję, że pomocy udzieli im niedawno koronowany na króla Czech Jan Luksemburski. W 1312 roku rozpoczął się nowy etap sporu. Kraków nie popiera Władysława Łokietka. Władzę w mieście próbował przejąć Bolesław Opolski, jednak jego starania zakończyły się fiaskiem. Łokietek odzyskał miasto, a rebelianci zostali skazani na więzienie lub śmierć. (Łokietek uważał, że bunt wywołali Niemcy. Dlatego postanowił najbardziej ich ukarać. Według hipotezy, karany miał być każdy kto nie umiał poprawnie wypowiedzieć słów: "soczewica, koło, miele, młyn".)

• W międzyczasie, lider buntu krakowskiego - wójt Albert został uwięziony na Śląsku. Niebezpieczeństwo kolejnych walk o władzę zostało zniwelowane.

Bunty jakie wybuchły w ośrodkach miejskich Małopolski wynikały z chęci obrony interesów ekonomicznych tych miast i posiadania pewnej, dość silnej pozycji politycznej w Królestwie Polskim.

3. kwestia mazowiecka

• Na początku XIV wieku Mazowsze stanęło przed nową sytuacją polityczną. Władcy Mazowsza znaleźli się bowiem pomiędzy Królestwem Polskim i Zakonem Krzyżackim w Prusach, które od czasu rzezi w Gdańsku znajdowały się w konflikcie ze sobą.

• W 1313 roku zmarł Bolesław II, w wyniku czego ziemie mazowieckie podzielono na trzy części :

• W pasie ziemi od Rawy do Wizny władzę otrzymał Siemowit II (zmarł w 1345 roku)

• Rządy w Sochaczewie przejął Trojden (zmarł w 1341 roku)

• Władzę w Płocku objął Wacław zwany również Wańkiem (zmarł w 1336 roku)

• Łokietek nie zajął jednoznacznej postawy w stosunku do powyższych władców mazowieckich, ze względu na to, że nie wiedział jak zareagują na jakiekolwiek ruchy Litwini. Dlatego najlepszym partnerem dla tych książąt był w tym czasie Zakon Krzyżacki

• W 1321 roku Wacław umówił się z Krzyżakami, dzięki czemu spory na granicy Mazowsza z Krzyżakami zostały zażegnane. Wacław obiecał nie udzielać pomocy żadnemu wrogowi Krzyżaków i wesprzeć ich gdyby była taka potrzeba oraz udzielać informacji o innych wojskach, które przechodziłyby przez Mazowsze. Krzyżacy mieli tu zapewne na uwadze ewentualne przemarsze wojsk Władysława Łokietka, który miał dobre relacje z Wacławem.

• W styczniu 1326 roku Krzyżacy podpisali z wszystkimi trzema władcami mazowieckimi układ w Brodnicy, który zacieśnili współpracę z Zakonem. Było to skutkiem polityki mazowieckiej Władysława Łokietka i jego przymierza z Giedyminem, władcą Litwy, którego córkę Aldonę wziął za żonę Kazimierz, syn Władysława. Władcy mazowieccy obawiali się niebezpieczeństwa ze strony Polski i Litwy dlatego szukali pomocy u Krzyżaków.

• W 1327 roku miał miejsce najazd sił polskich na Płock. Atak zakończył się przejęciem Płocka i oblężeniem Gostynina. W tym samym czasie wojska litewskie najechały ziemie Siemowita. W odwecie Krzyżacy zaatakowali Kujawy, jednak Władysław Łokietek bronił się zaciekle, a Krzyżacy ponieśli duże straty. Wpływ na rezultat walk miała ucieczka księcia płockiego.

• Następny etap zmagań zaczął się od ataku wojsk krzyżackich na Płock. Wacław oddał władzę w księstwie płockim Janowi Luksemburczykowi, królowi Czech, po czym przyjął je od niego jako lenno czeskie. Co więcej Wacław udzielił zgody na to, by król Czech był arbitrem w ewentualnych niesnaskach krzyżacko-mazowieckich. Był to okres , który przyniósł kryzys w relacjach Mazowsza z Krzyżakami. Nastąpiło wtedy zerwanie współdziałania Mazowszan z Zakonem. W traktacie z 1329 roku Wacław zobowiązał się udzielić pomocy Janowi Luksemburczykowi w wojnie z królem Polski.

• W okresie wojny polsko-krzyżackiej 1330-1331, władcy Mazowsza nie angażowali się po żadnej ze stron, natomiast w końcowym okresie władzy w Polsce Władysława Łokietka znów stanęli po stronie Zakonu Krzyżackiego (zostało to udokumentowane w traktacie rozejmowym z 1334 roku.)

d. Polska a Zakon Krzyżacki

• początki Zakonu Krzyżackiego i Krzyżacy w Polsce:

• Początki istnienia Zakonu Krzyżackiego mają swoje korzenie około 1130 roku. Wtedy to w Jerozolimie powstało hospicjum dla handlarzy i pielgrzymów z Niemiec. Hospicjum zarządzali bracia szpitalnicy.

• Gdy padła Jerozolima w 1187 roku, hospicjum także przestało działać. 3 lata później, w trakcie oblężenia twierdzy Akkon podczas trzeciej wyprawy krzyżowej, utworzono niewielkie hospicjum dla Niemców.

• W 1198 roku szpital został przemieniony z zakon rycerski. Jego nazwa to Bracia Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Wielkim mistrzem został Henryk Walpot, który kierował szpitalem. Zakon został zaaprobowany przez Stolicę Apostolską w tym samym roku. Równocześnie udało się zakonowi liczne nadania na Sycylii, a potem także w Niemczech.

• Do Polski Krzyżacy zostali sprowadzeni przez Konrada Mazowieckiego w 1226 roku, w celu pomocy podboju Prus. Była to dla nich bardzo korzystna sytuacja, w tym czasie zostali bowiem wygnani z Węgier. Konrad oddał zakonowi w czasowy zarząd ziemię chełmińską, którą Krzyżacy w późniejszym okresie sobie bezprawnie przywłaszczyli, fałszując również odpowiednie dokumenty.

• Początek sporów polsko - krzyżackich:

• W 1308 roku przeciwny Łokietkowi ród Święców, który rządził Pomorzem nakłonił Brandenburczyków do ataku na północ Polski. Brandenburczycy wykorzystali ciężką sytuację Łokietka i zaatakowali Gdańsk, w wyniku czego opanowali miasto. Święcowie współpracowali z Brandenburczykami, dzięki czemu przejęli w całkowite władanie lub w lenno część z zajętych przez ich sojuszników ziem.

• Gdańszczanie poprosili o pomoc Władysława Łokietka, który nie mogąc w tym czasie angażować się na Pomorzu (był zajęty w Małopolsce), zwrócił się do Krzyżaków. Ci zgodzili się zaatakować Brandenburczyków. Jak się okazało zapłatą za ową "pomoc" była rzeź mieszkańców Gdańska, zajęcie miasta przez Krzyżaków, a następnie opanowanie Tczewa.

• W kwietniu 1309 roku Władysław Łokietek spotkał się z mistrzem pruskim krajowym. Na spotkaniu dyskutowano o sprawie Pomorza Gdańskiego. Krzyżacy są skłonni oddać Gdańsk, jednak pod warunkiem zapłacenia im olbrzymiej ilości pieniędzy, w wyniku czego Łokietek nie zgadza się na tę propozycję. W lipcu tego samego roku Krzyżacy zaatakowali zamek w Świeciu, który zajęli we wrześniu. W ciągu niewielkiego okresu czasu zajęli prawie całe Pomorze Gdańskie. Co więcej, ich władza nad tym terenem miała wielu sympatyków wśród lokalnych rycerzy, którzy nie darzyli przychylnością Łokietka.

• Konflikt polsko-krzyżacki do 1333 r.:

• Opanowanie Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków oznaczało wybuch nowej wojny, do której Łokietek potrzebował sprzymierzeńca. W 1309 roku w Grabiach książę zaskarżył Zakon do papieża. Całą tę sprawę zaczęła badać komisja papieska, która chciała dokonać kasacji wszystkich zakonów rycerskich. Powiązane to było ze sprawą Templariuszy, która rozwiązała się we Francji w 1314 roku, kiedy dokonano kasaty tego zakonu. Krzyżacy przenieśli swą główną siedzibę z Wenecji do Malborka. Papież jednak nie zdecydował się na to, aby dokonać kasaty tego zakonu. W 1319 roku Polacy złożyli drugą skargę na Zakon. Doprowadziła ona do wybrania przez papieża 3 arbitrów, którzy mieli zająć się rozwiązaniem konfliktu. Jednak każdy z nich pochodził z Polski, co stwarzało możliwość, że Krzyżacy nie pogodzą się z wyrokiem. Proces trwał od 1320 do 1321 roku. Sąd wydał wyrok, który był dla Polski bardzo korzystny i który mówił, że Krzyżacy mają oddać Pomorze Gdańskie oraz uiścić kwotę 30 000 grzywien w ramach odszkodowania i pokrycia kosztów sprawy. Krzyżacy uważali, że wyrok jest stronniczy, dlatego też złożyli apelację. Sprawa pozostała nierozstrzygnięta, ze względu na to że Stolica Apostolska miała w tym czasie inne problemy. Okazało się więc, że sytuację rozstrzygnąć może tylko konflikt zbrojny, do którego chwilowo ani Polacy ani Krzyżacy nie byli przygotowani.

• W 1325 roku Polska znalazła sprzymierzeńca przeciwko Krzyżakom w Litwie. Umocnieniem przymierza był ślub Kazimierza, syna Władysława Łokietka z Aldoną - córką Giedymina, władcy Litwy. W tym samym czasie Zakon porozumiał się z Warcisławem - władcą Pomorza Zachodniego, księciem ruskim Jerzym II Bolesławem oraz książętami mazowieckimi. Krzyżacy mieli także niezłe relacje z Janem Luksemburczykiem, co stwarzało możliwość zagrożenia dla Polski od strony południowej.

• Odpowiedzią Władysława Łokietka na traktaty krzyżacko-mazowieckie było przymierze z Pomorzanami, którzy do tej pory wspierali Zakon Krzyżacki. W 1326 roku Polacy wspierani przez wojska litewskie najechali Brandenburgię, pustosząc prowincję i uprowadzając licznych jeńców. Dla Niemców najazd oznaczał "rozpoczęcie wojny ze światem chrześcijańskim". Całą tą sytuacją zaniepokojeni byli książęta śląscy. Stolica Apostolska zaś nie stanęła po żadnej ze stron. Zakon postanowił skorzystać ze sposobności by zaatakować drużyny litewskie, które wspierały Polaków, co doprowadziło do serii potyczek na pograniczu Wielkopolski. W 1327 roku Łokietek postanowił odpłacić Krzyżakom i zaatakował Mazowsze. Najazd spowodował, że książęta mazowieccy jeszcze bardziej byli niechętni Łokietkowi i upewnili się, że Krzyżacy są ich jedynym sojusznikiem.

• W 1328 roku Jan Luksemburczyk wybrał się do Prus, w celu wsparcia Krzyżaków w wojnie z Litwinami. Mając na uwadze przymierze, Łokietek postanowił pomóc Giedyminowi i zaatakował ziemię chełmińską. Zostało to poczytane w Europie jako pomoc dla pogan, co wydatnie nadwerężyło pozycję polityczną Polski. Tylko Węgrzy nadal udzielali Polsce poparcia. W 1329 roku wykorzystując swoje pretensje do korony polskiej, Jan Luksemburczyk nadał Krzyżakom Pomorze Gdańskie. Ci niebawem zajęli ziemię dobrzyńską. Natomiast król Czech przybył na Mazowsze, gdzie zhołdował sobie księcia Wacława.

• W 1330 roku król Polski wspierany przez wojska węgierskie, litewskie i ruskie próbował odzyskać zajętą rok wcześniej przez Krzyżaków ziemię dobrzyńską. Jego wyprawa jednak zakończyła się fiaskiem, a co więcej Krzyżacy w odwecie najechali Kujawy i Wielkopolskę i bardzo spustoszyli obydwie prowincje. Natomiast 27 września 1331 roku miała miejsce bitwa pod Płowcami zakończona sukcesem Polaków. Niebawem doszło także do nierozstrzygniętego starcia pod Brześciem. Krzyżacy w wyniku dużych strat wycofali się do Torunia.

• W listopadzie 1331 roku Krzyżacy znów zaatakowali, tym razem ten kawałek ziemi dobrzyńskiej, który został odzyskany w 1330 roku. Niebawem Krzyżacy zajęli Brześć Kujawski, Inowrocław i Kruszwicę. W 1332 roku podpisano rozejm, a spór miał być rozstrzygnięty przez arbitrów, którymi wybrano króla Czech i króla Węgier. W 1333 roku zmarł jednak Łokietek. W ostatecznym bilansie tego etapu sporu polsko-krzyżackiego stwierdzić więc można, że inicjatywę mieli Krzyżacy. Natomiast mimo niewielkich zwycięstw Polska utraciła ziemię dobrzyńską i tereny aż po Łęczycę.

e. relacje polsko-węgierskie

• Władysławowi Łokietek przez prawie cały czas swego panowania udało się utrzymać poprawne relacje z Węgrami. Najpierw poparli go oni w jego dążeniach do przejęcia władzy w Polsce, udzielili mu eskorty gdy wyruszył do Małopolski, pomogli stłumić bunt w Krakowie.

• W 1320 roku Łokietek zawarł przymierze z królem węgierskim - Karolem Robertem. Umocnieniem sojuszu był ślub córki Władysława - Elżbiety Łokietkówny z Karolem Robertem. Od tego czasu istniała bardzo owocna współpraca polskich dyplomatów z dyplomatami węgierskimi.

• Kooperacja polsko-węgierska zostało przerwana dopiero przez Jana Luksemburczyka w 1327 roku. Wtedy to podpisał on układ tyrnawski i dał swoją córkę za żonę synowi Karola Roberta. Jednakże okazało się, że była to zręczna gra dyplomacji węgierskiej i Węgrzy nadal sprzyjali Polsce, czego świadectwem było to, że nie dopuścili do ataku na Kraków podczas najazdu Jana Luksemburczyka.

• Po ataku Łokietka na ziemię chełmińską, Węgrzy nie zachowali się tak jak reszta Europy i nie zdystansowali się od Polaków. Byli jedynymi stałymi sprzymierzeńcami Polski. Co więcej w trakcie wojny polsko-krzyżackiej stale udzielali swej pomocy, przesyłając oddziały wspierające polskich rycerzy.

• Król Węgier był arbitrem w konflikcie Polski z Zakonem Krzyżackim (sprzyjał racjom polskim)

f. polityka wewnętrzna Władysława Łokietka

• Dużą część polityki wewnętrznej Władysława zajmowała Wielkopolska, w której władał przez pewien czas następca Przemysła II, Henryk Głogowski. Jego pragnieniem była restytucja królestwa opartego na ziemiach wielkopolskich. Były to jednak plany, które nie miały dużych szans na realizację. W międzyczasie Łokietek wykorzystywał czas na umacnianie się w Małopolsce.

• Henryk zaprowadził pokój w Wielkopolsce. Wielu ludzi wśród jego otoczenia rekrutowało się ze Śląska. Byli to w dużej części Niemcy, którzy nie byli związany z lokalną elitą, co zapewniało, że będą wierni swemu księciu. W 1309 roku zmarł Henryk, a między jego synami a możnymi i wielkopolskim rycerstwem wybuchł spór.

• Rycerze wielkopolscy uznali, że Łokietek jest bardziej odpowiednim kandydatem do władzy w Wielkopolsce i że będzie on bronił ich interesów. Dlatego też oddali mu rządy w dzielnicy. Władysław nie wprowadza żadnych zmian na ziemiach Wielkopolski, co powoduje wzrost jego popularności wśród możnych i rycerzy.

g. koronacja i jej skutki

• W 1318 roku w Sulejowie, przedstawiciele społeczeństwa polskiego zwrócili się z listowną prośbą do papieża XXII, aby ten zgodził się na koronację Władysława Łokietka na króla Polski. Aby umotywować słuszność koronacji ukazano ciężki stan kraju, któremu ciągle zagrażali wrodzy sąsiedzi, a którego sytuację może poprawić jedynie królewska korona. W liście był także przedstawiony program reformy państwa.

• do Awinionu, gdzie w tym czasie przebywał papież wysłano bliskiego Łokietkowi biskupa kujawskiego - Gerwarda, którego misją było nakłonienie papieża do akceptacji koronacji. Sprzeciwiali się temu dyplomaci czescy, którzy uwydatniali pretensje króla Czech do władzy w Polsce.

• Papież uznał prerogatywy Jana Luksemburczyka, jednak ograniczając je do Wielkopolski. Była to zręczna zagrywka papiestwa, dzięki której utrzymało ono dobre kontakty z Czechami i jednocześnie zgodziło się na plany Władysława Łokietka.

• Papiestwo proponuje by Władysław został koronowany w Krakowie. 20 stycznia 1320 roku Władysław został koronowany w katedrze krakowskiej przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława. Polacy uważają, że Władysława koronowano na króla Polski, natomiast w Europie uważa się, że Władysław został koronowany na króla Krakowa. W tym czasie księstwo krakowskie wzniosło się do rangi królestwa. Formalny tytuł króla polski nadal dzierżył Jan Luksemburczyk.

h. podsumowanie panowania - sukcesy i porażki

• Władysław Łokietek był władcą posiadającym duże ambicje. Był jednak konsekwentny, i udało mu się dokonać zjednoczenia ziem polskich i uzyskać koronę królewską. Przez dużą część swego panowania musiał o coś walczyć z wieloma przeciwnikami, z których najgroźniejszymi byli Przemyślidzi i Krzyżacy. Wpierw walczył o władzę, później o ziemie. Jest oceniany jako jeden z lepszych polskich władców.

• Sukcesy:

• Poparcie społeczeństwa

• stłumienie rewolty w Krakowskie

• Skuteczna obrona przed atakami krzyżacko-mazowieckimi i podpisanie rozejmu

• Świetne relacje z Królestwem Węgier - najlepszym sprzymierzeńcem Polski w tym okresie

• Formalny sukces podczas procesu z Krzyżakami w Inowrocławiu (1320-1321)

• zjednoczenie kraju

• zdobycie korony królewskiej

• niepowodzenia

• bunt w Krakowie - mimo sukcesu, którym było stłumienie buntu, odbił się on niekorzystnie na polityce wewnętrznej Łokietka. Poprzez specjalne traktowanie Krakowa stworzyła się sytuacja, w której inne miasta niezadowolone z takiego obrotu sytuacji postanowiły się sprzeciwić władzy Łokietka.

• Brak stanowczego kursu politycznego wobec Mazowsza - co zaskutkowało przymierzem książąt mazowieckim z Krzyżakami.

• Wmieszanie się w sprawy Polski Jana Luksemburczyka

• konflikt ze Święcami, zakończony ostatecznie utratą władzy nad Pomorzem Gdańskim

• przegrana w pierwszym etapie wojny z Zakonem Krzyżackim - utrata ziemi dobrzyńskiej i ziem aż po Łęczycę

• Polska pod rządami Kazimierza Wielkiego.

• Następcą Władysława Łokietka był Kazimierz Wielki. Panował w Królestwie Polskim. Jego władztwo obejmował Małopolskę i Wielkopolskę. Ziemie, które łączyły te obie dzielnice pozostawały pod rządami Piastów kujawskich. Niemal cały Śląsk był lennem czeskim, natomiast ziemie, które były ojcowizną Kazimierza - czyli Kujawy, znajdowały się w rękach Krzyżaków, tak samo jak ziemia dobrzyńska i Pomorze Gdańskie. W kraju panowała dość ciężka sytuacja.

• Na początku panowania Polska była w stanie wojny z Królestwem Czech. Istniała też możliwość ponownego wybuchu konfliktu polsko-krzyżackiego, jako, że w 1333 roku kończył się rozejm, jednak Kazimierzowi udało się przedłużyć termin zawieszenia broni, który wykorzystał na przygotowania do wojny.

• Centrum władzy zostało przeniesione ostatecznie do Krakowa. Doradcami króla byli współpracownicy jego ojca pochodzący z Małopolski. W maju 1333 roku miała miejsce koronacja królewska Kazimierza w katedrze krakowskiej z rąk arcybiskupa Janisława. Nawiązywało to do tradycji ojca i było zagrywką polityczną, poprzez którą pośrednio akceptowano roszczenia Jana Luksemburczyka do Wielkopolski.

a. Relacje Polski z Węgrami

• Król Węgierski, Karol Robert, prowadził swoją politykę, która była dużym wyzwaniem dla polsko-węgierskiego przymierza. Polacy byli jednym z kilku sprzymierzeńców Węgier, natomiast Węgrzy byli jedynymi sprzymierzeńcami Polski.

• Karol Robert miał dużą rolę w układaniu treści układu w Trenczynie podpisanego w 1335 roku. Król węgierski okazał zrozumienie Czechom, którzy chcieli zabezpieczyć swoich lenników.

• Król Węgier był jednym z rozjemców w sporze Polski z Zakonem Krzyżackim. Był arbitrem w Wyszehradzie i zaaranżował negocjacje.

• Niezbyt fortunne dla Kazimierza były obietnice Władysława Łokietka dotyczące sukcesji w Polsce, którą mieli przejąć Andegawenowie w wyniku bezdzietnej śmierci władcy z rodu piastowskiego. Sprawa ta przez cały czas absorbowała Kazimierza Wielkiego, szczególnie, że widział on iż kwestia ta była wciąż poruszana przez Andegawenów, tak jak choćby w układach Karola Roberta z Luksemburgami mających miejsce w 1338 roku. Treść tych układów mówiła, że Luksemburgowie pomogą Andegawenom w staraniach o tron polski, gdyby Kazimierz Wielki zmarł nie zostawiwszy męskiego potomka. Układy te wzmocniły współpracę czesko-węgierską.

• W 1338 roku Kazimierz Wielki spotkał się z Karolem Robertem. Ustalono wtedy kwestię dziedzictwa tronu ruskiego.

• Kolejną istotną fazą współpracy były przetargi o Ruś. Ludwik Wielki nie był zadowolony z chwilowych sukcesów Kazimierza Wielkiego i dał mu pozwolenie na przejęcie władzy na Rusi, ale pod warunkiem, że władzę w Polsce w wypadku bezpotomnej śmierci króla Polski przejmie ród Andegawenów. Jeśli sprawy potoczyłyby się inaczej, Węgrzy będą mieli możliwość wykupu Rusi od Polski za 100 000 florenów.

• Okres rządów Kazimierza Wielkiego charakteryzował się nierozerwalnym współdziałaniem Polski z Królestwem Węgier. Tym samym Kazimierz kontynuował kurs polityczny swego ojca.

• Relacje Polski z Zakonem Krzyżackim

• Kazimierz Wielki doprowadził do wydłużenia terminu zawieszenia broni, które zostało zawarte jeszcze przez jego ojca. Krzyżacy wydawali się być gotowi do pójścia na ustępstwa, czego wyrazem było oddanie Siemowitowi II - księciu mazowieckiemu, Kujaw Brzeskich. Zarówno Polska jak i Zakon wyraziły zgodę na arbitralne rozwiązanie konfliktu.

• W 1335 roku król Polski wraz z arcybiskupem gnieźnieńskim złożyli do Ojca Świętego skargę na Zakon Krzyżacki. Kazimierz Wielki i abp gnieźnieński składają papiestwu skargę na Krzyżaków. Zarzucano Krzyżakom zagrabienie ziem, które przynależały do Polski, ataki na dobra należące do kleru, plądrowanie kościołów. Papież zlecił przeprowadzenie śledztwa dwóm kardynałom.

• Krzyżacy postanowili się bronić i wysłali w odpowiedzi na zarzuty odpisy dokumentów, w których nadawano im Pomorze oraz inne terytoria.

• We wrześniu 1335 roku odbył się w Wyszehradzie tzw. sąd arbitrażowy dotyczący konfliktu Polski z Zakonem. Na sądzie byli obecni Jan Luksemburczyk, Karol Robert i Kazimierz Wielki. Król Czech i król Węgier ustalili początkowe warunki zażegnania sporu, które nakazywały Krzyżakom oddanie ziemi dobrzyńskiej Polsce, natomiast mieli zachować Pomorze i ziemię chełmińską jako tzw. "wieczystą jałmużnę" króla polskiego. Wszyscy uważają to rozwiązanie za słuszne, przez co łatwo jest ono akceptowane. Zjazd wyszehradzki był również dobrą okazją do rozmów dyplomatycznych pomiędzy wszystkimi władcami.

• Król Polski przeciągał wystawienie odpowiednich dokumentów, które aprobowałyby ustalenia z Wyszehradu. Jego działanie było motywowane oczekiwaniem na odpowiedź na polską skargę złożoną wcześniej do papieża. Jednak działania swe rozpoczął król Czech, który był jednym z arbitrów w Wyszehradzie (sprzyjał raczej stronie krzyżackiej). Rozpoczęto przygotowania do zawarcia układu pokojowego z Krzyżakami.

• Król Czech popierał Krzyżaków i działał tak, by swymi działaniami osłabić pozycję państwa polskiego. Kazimierz Wielki zareagował na to oświadczeniem, że jest jedynym panem ziemi dobrzyńskiej - co zostało zaznaczone w układzie z księciem łęczycko-dobrzyńskim w 1337 roku, kiedy przekazał dzielnicę pod władanie króla Polski.

• Krzyżacy przedstawili swój plan układu pokojowego, który był zgodny z ustaleniami z Wyszehradu. Można to zaliczyć w poczet polskich zwycięstw dyplomatycznych.

• W Inowrocławiu Kazimierz zaakceptował wysunięte przez Zakon w Wyszechradzie żądania. Zobowiązał się do tego, że nigdy nie będzie sprzymierzeńcem pogańskiej Litwy, udzieli amnestii tym Polakom, którzy walczyli ramię w ramię z Krzyżakami, wypuści na wolność Krzyżaków wziętych do niewoli. Co więcej król Polski zrezygnował z wojennych reparacji. Krzyżacy zaś zobowiązali się do oddania Polsce Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, którymi do czasu zatwierdzenia układu miał władać król Czech. Aby pokazać swą dobrą wolę oddają wcześniej część Kujaw.

• W 1338 roku przygotowania do procesu Polski z Zakonem weszły w rozstrzygający etap. Kazimierz specjalnie nie zatwierdzał wcześniejszych ustaleń pokojowych, by proces doszedł do skutku. Przesłuchania świadków zaczęły się 4 lutego 1339 roku w Warszawie, a wyrok oznajmiono 15 września 1339 roku. Wyrok nakazywał Krzyżakom zapłatę dużych reparacji wojennych i zwrot zagrabionych ziem, należących niegdyś do Polski (ziemi dobrzyńskiej, michałowskiej, Kujaw i Pomorza). Jednakże wyrok nie został zaaprobowany przez Stolicę Apostolską, na czym skorzystali Krzyżacy. W 1341 roku ustalenia sądu warszawskiego zostały w końcu anulowane.

• Rozmowy pokojowe wznowiono w 1343 roku w Kaliszu (przerwa była spowodowana śmiercią wielkiego mistrza i papieża). Wrócono do postanowień z Inowrocławia z 1337 roku. Co więcej Kazimierz zrzekł się swych prerogatyw do ziem będących pod panowaniem Krzyżaków. Zrzekł się Pomorza, aby odzyskać w zamian ziemię dobrzyńską, michałowską, chełmińską i Kujawy. Ustalono jeszcze szereg mniej znaczących kwestii m.in. o braku sojuszu Polski z Litwą. Gwarantem pokoju w Kaliszu był król Węgier.

• Układ pokojowy z Kalisza zapoczątkował nowy okres w relacjach polsko-krzyżackich. Przez bardzo długi czas od traktatu między Polską a Zakonem trwał pokój (aż do wielkiej wojny z Zakonem).

• relacje Polski z Czechami

• Na początku rządów Kazimierza Wielkiego Polska podpisała umowę rozejmową z Czechami, na mocy której utworzono wspólną komisję, która miała rozwiązywać spory na granicach i utrzymywać porządek. Było to jawne złamanie umowy czesko-krzyżackiej, na mocy której Czesi zobowiązywali się nie układać się z królem Krakowa. (tzn. Kazimierzem Wielkim - taki formalny tytuł wtedy nosił)

• W czerwcu 1335 roku w Chojnie zawarto porozumienie o przymierzu z cesarzem i margrabią Brandenburgii. Ugruntowaniem przymierza był ślub córki króla Polski z synem cesarza. Umowę ostatecznie zatwierdzono 8 września 1335 roku w Wieleniu.

• Niebawem król Polski wysłał dyplomatów do Trenczyna, aby spotkali się oni z Janem Luksemburczykiem i jego synem Karolem. Kazimierz był reprezentowany przez Małopolan. Król dał swym posłom pełnomocnictwa na piśmie, które dość dokładnie opisywały na jakie ustępstwa wobec króla Czech mogą pójść polscy dyplomaci. Jan i Karol chcieli pokoju z Kazimierzem Wielkim i byli gotowi zrzec się praw do tytułu króla Polski, za cenę aprobaty dla ich władzy na Śląsku i na Mazowszu.

• Wkrótce podpisano polsko-czeski traktat pokojowy. Dużą rolę w układaniu jego treści miały ustalenia z Trenczyna. Kazimierz zobowiązał się wykupić prawa do tytułu króla Polski za 20 tysięcy kop groszy praskich.

• W 1339 roku Kazimierz Wielki obiecał nie mieszać się w sprawy związane ze Śląskiem i Mazowszem.

• W 1341 roku Kazimierz Wielki przybył do Pragi, gdzie zawarto polsko-czeskie przymierze.

• W 1345 roku Kazimierz Wielki wszedł w przymierze antyczeskie z rodem Wittelsbachów. W skład antyczeskiej koalicji wchodzili: cesarz, margrabia Brandenburgii, król Polski, król Węgier i książę świdnicki. Doprowadziło to do pogorszenia się relacji Polski z Czechami. W maju 1345 roku rozpoczął się konflikt zbrojny. Czesi zagarnęli Kamienną Górę i splądrowali przedmieścia Świdnicy. W odwecie król Polski zaatakował księstwo opawskie. We wrześniu podpisano trwające do 11 listopada zawieszenie broni. Luksemburgowie próbowali przeciągnąć na swą stronę papieża, który podjął się mediacji. W 1347 roku zmarł Ludwik Wittelsbach, co doprowadziło do końca przymierza antyczeskiego.

• W 1348 roku wojska Kazimierza Wielkiego wkroczyły na Dolny Śląsk. Jak się jednak okazało zmagania wojenne nie przyniosły żadnego skutku, ze względu na fakt, że następca Jana Luksemburczyka - Karol Luksemburski doprowadził do prawnej aprobaty wszelkich roszczeń prawnych Luksemburgów do ziem śląskich i włączył Śląsk i Łużyce do Królestwa Czeskiego.

• W listopadzie 1348 roku podpisano w pokój w Namysłowie, który zakończył polsko-czeski konflikt zbrojny, utrzymujący status quo

• W 1356 roku w Pradze dokonano podziału stref wpływów między Czechy, Węgry i Polskę.

d. Relacje Polski z Rusią

• W 1340 roku otruto księcia ruskiego Jerzego II. Kazimierz Wielki przybył na Ruś. Zajął skarbiec książęcy we Lwowie, spalił miasto i wycofał się z powrotem do Polski.

• Kolejny najazd w czerwcu 1340 roku był lepiej zaplanowany. Brały w nim udział także wojska najemne i węgierscy sprzymierzeńcy. Kazimierz chciał wykorzystać ciężką sytuację wewnętrzną na Rusi, dlatego bardzo się spieszył. Dzięki tej i poprzedniej wyprawie do Polski włączono ziemię sanocką i przejęto Ruś Halicką. Druga część Rusi przejęli pod swe rządy Litwini.

• W 1349 roku Kazimierz znów zaatakował Ruś. Polacy wygrali z Litwinami dowodzonymi przez księcia Lubarta i zajęli tę część Rusi Włodzimierskiej, która poprzednio była pod panowaniem Litwinów. W 1350 roku miał miejsce najazd wojsk litewskich na ziemię łęczycką, a kilka miesięcy później zaatakowali Ruś, w wyniku czego Kazimierz Wielki musiał podpisać pokój, na mocy którego Ruś Włodzimierska przeszła pod panowanie litewskie.

• W 1351 roku Polacy wraz z Węgrami przeprowadzili razem najazd na Ruś. Wyprawa była najbardziej opłacalna dla króla Węgier. W rok później miał miejsce kolejny najazd, w trakcie którego pojawiły się pewne niesnaski między sprzymierzeńcami. Węgrzy weszli w oddzielne negocjacje z Litwinami, a w tym czasie na ziemię lubelską zaatakowali Tatarzy. Atak był bardzo groźny. Pod koniec 1352 roku podpisano zawieszenie broni z Litwą, które okazało się być bardzo krótkotrwałe, gdyż Litwini praktycznie go nie respektowali i zniszczyli Lwów i Halicz.

• W 1355 roku miał miejsce kolejny najazd Kazimierza Wielkiego na Ruś. Władcy polski pomogli król Czech, król Węgier i Ojciec Święty. Kazimierz opanował Włodzimierz. Od tego czasu król zaczął również myśleć nad zmianą kursu polityki względem Litwy. Niebawem zaczęto realizować nową politykę, co doprowadziło do polepszenia stosunków z Litwą i poprawie sytuacji na Rusi.

e. Kazimierz Wielki a Mazowsze

• Kazimierz Wielki nie miał tytułów prawnych do księstwa płockiego, jednak posiadał faktyczną władzę i duże wpływy, dzięki czemu mógł inkorporować księstwo do państwa polskiego. Czekał tylko na odpowiednią sytuację.

• W 1351 roku zmarł Bolesław III płocki. Władzę w dzielnicy objął Kazimierz Wielki, który przedtem dał we władanie ziemię sochaczewską spadkobiercom Bolesława i odsunął od tronu Henryka głogowsko-żagańskiego. Ustalono również, że gdyby Kazimierz zmarł nie mając męskiego następcy to władzę na Mazowszu obejmą znów książęta mazowieccy. Kazimierz podjął starania by zależność lenna Mazowsza od Czech zmieniła się w zależność lenną od Polski.

f. Zjazd krakowski

• W latach sześćdziesiątych XIV wieku wybuchł spór między Andegawenami a Luksemburgami. Kazimierz miał być jednym z tych, których wybrano do jego rozsądzenia. Świadczyło to o tym, że był w Europie poważanym władcą.

• W 1364 roku miał miejsce kongres monarchów w Krakowie. Brali w nim udział cesarz, król Węgier, król Cypru i duża liczba książąt. Była to doskonała okazja do manifestacji bogactwa królestwa Kazimierza Wielkiego.

• Na kongresie omawiano także sprawy sukcesji korony polskiej. Spraw ta była tematem rozmów Kazimierza Wielkiego z Ludwikiem Wielkim.

• Na kongresie poruszono także coraz bardziej palącą sprawę dotyczącą ataków Tureckich na państwa europejskie.

g) polityka wewnętrzna Kazimierza Wielkiego

• Kazimierz dążył do centralizacji rządów w państwie, opierając się na, dobieranej przez siebie, radzie królewskiej oraz na urzędzie starostów.

• Pokonał opozycję panów wielkopolskich (jej przywódcę Maćka Borkowica skazał na śmierć głodową).

• Kazimierz odziedziczył po ojcu Władysławie Łokietku państwo wyczerpane gospodarczo i poważnie zniszczone wieloletnimi wojnami. Dążył więc do rozwoju gospodarczego kraju:

• Popierał rozwój miast, sam lokując liczne, wydając możnym przywileje na ich zakładanie, nadając im liczne przywileje.

• Patronował rozwojowi górnictwa, ustanowił np. ordynację dla żup krakowskich

• Organizował też na wielką skalę osadnictwo wiejskie, zwłaszcza na Podkarpaciu.

• Zreformował gospodarkę dobrami królewskimi, oddając je w zarząd starostów, odebrał też część majątków przywłaszczonych wcześniej przez magnatów i klasztory.

• Zreformował podatki i wzmocnił system celny, zapewniając Koronie stały dochód, niezależny od możnych i miast.

• Wprowadził monetę srebrną o stałej wartości (grosz krakowski).

• Wzmocnił obronność państwa. Wzniósł ok. 50 zamków i otoczył murami blisko 30 miast, co wzmocniło bezpieczeństwo kraju.

• Zreformował wojsko (m.in. powołując do służby sołtysów), które zaczęło się liczyć jako poważna siła militarna środkowej Europy.

• Przeprowadził kodyfikację prawa zwyczajowego, wydając statuty wiślicko-piotrkowskie, utrwalające podziały stanowe.

• Zreformował sądownictwo, wprowadzając m.in. dla miast sąd wyższy prawa niemieckiego na zamku krakowskim (zamiast odległego Magdeburga) oraz - w celu zapewnienia porządku w kraju - sądy doraźne (dla likwidacji rozbojów na drogach).

• Otoczył opieką Żydów, rozciągając przywilej kaliski Bolesława Pobożnego (swego dziadka) na całe Królestwo.

• Chronił też chłopów przed bezprawiem ze strony możnych ("król chłopów").

• W roku 1364 założył pierwszy w Polsce uniwersytet - Akademię Krakowską (później nazwany Uniwersytetem Jagiellońskim), który miał zapewnić monarchii dopływ fachowych urzędników.

• Po włączeniu do państwa Rusi Halickiej Polska stała się państwem wielonarodowym i wielowyznaniowym. Kazimierz zapewnił w nim równe prawa Rusinom i religii prawosławnej oraz ormiańskiej. Można to uznać za początek tolerancji religijnej na ziemiach polskich.

• Za panowania Kazimierza Wielkiego nastąpił ogólny, szybki wzrost gospodarczy kraju - górnictwa, produkcji miejskiej, rolnictwa, napływ zachodnich kapitałów i przedsiębiorców (Włosi, Żydzi, Niemcy) - czemu sprzyjało wielkie załamanie gospodarcze w krajach Zachodniej Europy. ("Zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną")

h) bilans panowania - sukcesy i porażki

• Kazimierz Wielki był władcą, którego cechował bardzo dobry zmysł polityczny zarówno jeśli chodziło o wewnętrzne sprawy kraju jak i o politykę zewnętrzną. Kazimierz był mądrym królem, który miał szerokie horyzonty. Jego działania charakteryzowała chęć do zachowania pokoju, Kazimierz stronił od konfliktów zbrojnych jako formy rozwiązywania sporów międzypaństwowych.

• sukcesy:

• 1335 r. - I-wszy zjazd wyszehradzki - wykup praw do tronu polskiego od króla Czech. Wzmocnienie przymierza między Polską a Węgrami.

• 1339 r. - II-gi zjazd wyszehradzki - wzmocnienie przymierza - Kazimierz wyraził aprobatę na przejęcie korony polskiej przez Andegawenów w wypadku śmierci bez pozostawienia męskiego potomka. Węgry zobowiązały się udzielić pomocy w konflikcie między Polską a Zakonem

• 1339 r. - sąd papieski w Warszawie, przyznanie racji Polsce

• 1343 r. - pokój wieczysty w Kaliszu, zwrot Kujaw i ziemi dobrzyńskiej przez Krzyżaków, Pomorze Gdańskie we władaniu Zakonu jako "wieczysta jałmużna" (którą można odebrać)

• 1351 r. - podporządkowanie Mazowsza

• 1364 r. - zjazd krakowski - zwieńczenie aspiracji Polski

• 1364 r. - założenie Akademii Krakowskiej

• niepowodzenia:

• utrata wpływów na Śląsku

Zakończenie

1. Bilans znaczenia dynastii Piastów w historii Polski.

Ziemowit, Leszek, Ziemiomysł	+	-
Mieszko I	+	-
Bolesław Chrobry	+	-
Mieszko II	+	-
Kazimierz Odnowiciel	+	-
Bolesław Śmiały	+	-
Władysław Herman	+	-
Bolesław Krzywousty	+	-
Henrycy Śląscy	+	-
Władysław Łokietek	+	-
Kazimierz Wielki	+	-

---