Polityka pieniężna

- wykład

Wykład 1

T: Pieniądz i bank centralny

Pieniadz towarowy :

- towary pośredniczące w handlu (ekwiwalenty).

Ekwiwalent - równowartość; towar w którym jest wyrażona wartość innego towaru. Termin często spotykany w określeniu rodzaju wymiany. Wymiana ekwiwalentna tzn. wymiana równowartościowa.

Cechy towaru czyniącego go pieniądzem:

• kumulacja dużej wartości dzięki rzadkości (jest dużo wart)

• odpowiednia ilość (powszechność) np. platyna, aluminium nie stało się pieniądzem, gdyż było tego za mało.

• podzielność

• trwałość (nie traci na wartości z upływem czasu)

W czasach dzisiejszych też można spotkać się z pieniądzem „towarowym”, np. w więzieniach pieniędzmi są papierosy.

Pieniądz bity:

- monety wynaleziono prawie jednocześnie w VII w.p.n.e w kręgu cywilizacji greckiej.

Przyczyny i skutki wynalazku pieniądza bitego:

∙ przyczyny:

- ilość

- ilość

∙ skutki:

- prawo Kopernika - Greshama (mówi o tym, że pieniądz gorszy, wypiera z obiegu pieniądz lepszy).

W systemie bimetalicznym, trudno było utrzymać ….. wymiany, między jednym a drugim pieniadzem, wybitym z różnych metali z uwagi na zmiany dostępności metali wynikającym z odkryć nowych złóż a później odkryć geograficznych.

Pieniądz papierowy

W Europie pojawia się w 1665 r. szwedzki Królewski Bank Wymiany , który zaczął wydawać kwity depozytowe poświadczające ilość srebra, jaką obywatel umieścił w banku.

Podobne procesy : w Anglii; inicjatorzy - bankierzy

Skutki procesu:

• możliwość niewypłacalności i paniki finansowej

• rozdzielenie wartości symbolicznej i substancjonalnej

Pieniądz w Polsce

Pierwsze monety:

• okres Mieszka I - srebrne denary

• XIV wiek - gruba moneta srebrna: grosz krakowski wprowadzony przez Kazimierza Wielkiego

• złoty Polski, pierwszy raz wybity za Augusta

Pierwsze banknoty:

• wiążą się z powstaniem Kościuszkowskim, kiedy to w 1794 r. wprowadzono bilety skarbowe i emitował je także rząd (dla pokrycia wydatków z nim związanych, na które zresztą głównie składało się niezwykle hojne społeczeństwo, wprowadzono do obiegu tak zwane bilety skarbowe. Na wszystkich biletach figurował rok 1794 jako data emisji, oraz symbole wolności z wizerunkami Orła i Pogoni. Klęska powstania była również klęską pierwszych polskich biletów płatniczych.);

• Okres zaborów:

- zabór austryjacki (1904) -> korona (Kronem)

- zabór pruski (1910) -> Marki

- zabór rosyjski (1898) -> ruble

• Okres Markowy w Polsce, emisja:

- Jedna Marka Polska ; 17 maja 1919 r. ; wymiary: 110x70 mm

- 10 milionów ; 20 listopad 1923 r. (pieniądze inflacyjne); wymiary: 200x92 mm

• Okres reformacji W. Grabskiego (1924 r), emisja:

- Jeden złoty; 28 lutego 1919 r.

Od 3.05. 1940 r. do 1.01.1945 r. Banknoty markowe Reichskreditkassen były w obiegu tylko na terenach okupowanych przez wojska niemieckie.

• Okres Polski Ludowej

- 100 złotych 1947 r.

Ewolucja pieniądze

• Reglamentacja emisji pieniądza

- pokrycie emisji banknotów

- limit (plafon) emisji banknotów

- emisja biletów bankowych w proporcji do złotego

• System wymienialności pieniadza na złoto

- pełna wymienialność (gold specie standard)

- sztabowo- złoty system

- dewizowo-złoty system (gold exchange standard)

• System powstania pieniądza bezgotówkowego

* instrumenty użycia pieniądza bezgotówkowego

-polecenie przelewu

- karta płatnicza

Początkowo wiązano emisję pieniędzy papierowych z ich pokryciem w złocie lub innych metalach szlachetnych. Rozwój gospodarczy prowadzi jednak do sytuacji której metali szlachetnych było zbyt mało, żeby odpowiadająca im emisja banknotów, wystarczała na pokrycie wszystkich transakcji.

Powstanie pieniądza elektronicznego

Pieniądz elektroniczny

-wartość pieniądza stanowiąca elektryczny odpowiednik znaków pieniężnych, która spełnia

łącznie następujące warunki:

1. jest przechowywana na informatycznych nośnikach danych;

2. jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość;

3. jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych niż wydający ją do dyspozycji;

4. na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne;

5. jest wyrażona w jednostkach pieniężnych;

Definicje pieniądza

• merytoryczna

• funkcjonalna (wszystko to co pełni funkcję pieniądza to pieniądz);

Funkcje pieniądz

• miernik wartości - swoją ilością wymierza wartość innych towarów oferowanych na rynku; cena to pieniężny wyraz wartości towaru; może być w każdych jednostkach;

• środek cyrkulacji - upraszcza wymianę w aspektach

- skraca łańcuch niezbędnych wymian w przypadku gospodarki stricte towarowej, a nie towarowo pieniężnej;

• środek tezauryzacji - środek gromadzenia skarbu, tzn. że dzięki obecności pieniądza można kumulować siły nabywcze poprzez gromadzenie części dochodu;

• środek płatniczy

• funkcja pieniądza światowego

1. waluta danego kraju może stać się pieniądzem światowym, jeżeli bez przeszkód jest wymieniana na waluty lokalne innych krajów, w zasadzie w każdym przypadku;

2. kiedy transakcje międzynarodowe są rozliczane w tej walucie;

3. sytuacja kiedy pieniądz światowy powstaje na zasadzie umowy międzynarodowej różnych Państw;

Pieniądz to środek pełniący rolę powszechnego ekwiwalentu będącego jednocześnie środkiem ostatecznej zapłaty.

Ekwiwalent oznacza, że pieniądz swoją ilością wyraża wartość pozostałych towarów na rynku, czyli cenę.

Powszechność ma dwa wymiary:

• pieniądz jest powszechnie akceptowany w wymianie;

• wyraża wartość prawie wszystkich towarów;

Pieniądz jako środek ostatecznej zapłaty - cecha ta polega na ty, że z uiszczeniem należności w pieniądzu z tytułu zawartej transakcji powoduje, że wszelkie roszczenia sprzedawcy, w stosunku do nabywcy z tytułu tej transakcji, zostają ostatecznie uregulowane.

Wykład 2

Model funkcjonowania rynku

Pieniądz towrowy-

kruszcowy, system

monetarny, złoto

1.Mamy do czynienia z pieniądzem kruszcowym, towarowym.

Ceną jest tutaj ilość jednostek wagowych złota, jaka należy dostarczyć w zamian za konkretny towar, albo towar danego rodzaju oferowany na rynku.

Podaż pieniądza to ilość złota transakcyjnego - złota obsługującego obrót. Podaż pieniądza nie jest równa zasobom złota, bo jest traktowana jako wartość użytkowa w postaci różnych przedmiotów zaspokajających potrzeby ludzi.

Wzrost podaży pieniądza w złocie prowadzi pierwotnie do wzrostu popytu z Qv1do poziomu Qv2.

Występuje na rynku dóbr niezrealizowany popyt wyrażony różnicą Qv2 - Qv1. W przypadku niezrealizowanego popytu, rynek równoważy się przy wyższej cenie niż cena pierwotna, równej C1 jest to równowaga krótkookresowa. W dłuższym okresie czasu, zapasy materiałów surowca ulegają wyczerpaniu u producentów (którzy korzystają z tych zapasów), zwiększony popyt na produkcje rodzi zwiększenie zapotrzebowania na rynku czynników produkcji - surowców i pracy. Ceny na tych rynkach wzrastają, koszty produkcji również rosną , opłacalność produkcji maleje, wielkość produkcji spada. I jeżeli nie Zajda dodatkowe zdarzenia, produkcja powraca do stanu pierwotnego, ale przy innej skali cen. Rynek równoważy się wobec tego na podstawie ceny C2.

Jeżeli mamy taki stan równowagi na rynku, w tych warunkach, ilość jednostek wagowych złota, która wymagana jest do nabycia jednostki towaru na danym rynku jest większa - oznacza to, że nawet w warunkach złotego pieniądza, jeżeli nie ma do czynienia z pokryciem luki deflacyjnej przy zwiększonej podaży pieniądza wystąpi inflacja, wyrażona wzrostem cen wszystkich towarów.

To co jest polityka pieniężna i kto ją prowadzi?

Pierwsze podstawy funkcjonowania Banku Centralnego w Polsce

• Konstytucja R.P z dnia 2 kwietnia 1997 r.

• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim

• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Prawie Bankowym

Cel działania Banku Centralnego (rozporządzenia)

• Art. 227 Konstytucji

Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza;

• Art. 3 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o NBP

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy

jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego

celu NBP;

Żeby BC mógł realizować swoje cele musi działać niezależnie;

Niezależność BC - wyższa konieczność

Przesłanki niezależności (NBP) :

• fiducjarny charakter wczesnego pieniadza

• konieczność uniezależnienia od presji politycznych;

• badania dowodzą, ze większej niezależności BC odpowiada niższe tempo

Fiducjarny charakter wynika stąd, że wytworzenie podaży pieniądz symbolicznego są praktycznie nie ograniczone- wartości pieniądza jako symbolu. (koszt zadrukowania papieru może być dużo niższy od wartości)

Niezależności określone przez Europejski Instytut Monetarny

• niezależność instytucjonalna

• niezależność personalna (osobista; procedury wyboru prezesa i członków organu banku przewidują ich kadencję co najmniej kilka lat. Kadencja prezesa i organów BC powinna być dłuższa od kadencji organów uprawnionych do ich nominowania; w ten sposób gwarantuje się uniezależnienie wpływu zmian na arenie politycznej na decyzję BC; art.9 wybór prezesa NBP)

• niezależność finansowa (zasada ta głosi, że BC nie może być uzależniony od finansowania zewnętrznego np. z budżetu rządowego!!, musi swobodnie dysponować środkami własnymi.

• niezależność funkcjonalna (BC nie może podlegać politycznemu zwierzchnictwu, nie może otrzymać od władz żadnych instrukcji)

BC jest odrębną konstytucją . Instytucje o charakterze politycznym nie mogą zabiegać o uzyskanie wpływu na decyzję BC.

Struktura Banku Centralnego

Kompetencje rady polityki pieniężnej określa ustawa o NBP.

NBP ustala corocznie założenia polityki pieniężnej, decyduje w jaki sposób bank powinien prowadzić politykę pieniężną, przy użyciu jakich narzędzi przyjmuje rocznie sprawozdanie NBP i ocenia działalność zarządu w zakresie realizacji polityki pieniężnej.

Procedura powoływania członków rady Polityki pieniężnej jest podporządkowana również zasadzie niezależności, jak w przypadku prezesa. W tym przypadku kadencja 6 lat, również przysięga; treść przysięgi określona w ustawie.

Odwołanie, procedura podobna jak u Prezesa ( art. 13)

Konieczność rezygnacji z innej działalności zarobkowej lub politycznej za wyjątkiem pracy naukowej, (art. 14).

Procedura powoływania zarządu i jego cele określa również ustawa a szczegółowy tryb działania zarządu, określa regulamin uchwalony przez zarząd. Zakaz zajmowania stanowiska politycznego i prowadzenia działalności dotyczy także zarządu.

Członkowie Rady Polityki pieniężnej:

• Jan Czekaj

• Dariusz Filar

• Stanisław

• Stanisław Owsiak

• Mirosław Pietrewicz

• Andrzej Sławiński

• Halina Wasilewska - Trenhner

• Andrzej Wojtyna

Prezes NBP - Sławomir Skrzypek

Relacje BC z rządem również określa ustawa. Sformułowano w niej obowiązki wzajemnego informowania się NBP i rządu w obszarze założeń polityki pieniężnej i gospodarczej.

Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach sejmu. Pozostałe relacje pomiędzy BC z władzami państwowymi zawarto w rozdziale III ustawy.

Funkcje BC:

• Bank państwa (obsługuje potrzeby rozliczeniowe państwa)

• Bank emisyjny

• Bank banków (jest kredytodawcą ostatniej instancji; banki komercyjne mogą utrzymywać część swoich środków w BC)

Rynek pieniądza jest rynkiem umownym, jego cechą charakterystyczną jest to że popyt na pieniądz na tym rynku dostosowuje się automatycznie do istniejącej podaży pieniądza.

8

---