PSYCHOLOGIA POLITYKI - WYKŁADY

Wprowadzenie do psychologii polityki.

1. Czym zajmuje się psychologia polityki?

2. Podstawowe pojęcia psychologii polityki.

3. Znaczenie psychologii polityki dla zrozumienia mechanizmów zachodzących w obszarze aktywności politycznej społeczeństw.

Są dwa ujęcia psychologii polityki:

1. Psychologia ogólna jest zastosowana do pola polityki.

2. Podejście interdyscyplinarne.

Psychologia polityki rozumiana jest jako intelektualna wymiana pomiędzy różnymi dyscyplinami naukowymi. To ujęcie zakłada eklektyczne (zmniejszanie elementów) i elastyczne podejście zarówno metodologiczne jak i teoretyczne.

Psychologia polityki powstała i rozwinęła się w USA. Potem pojawiła się w Europie Zachodniej, a potem w Europie Środkowej i Wschodniej. W Polsce psychologia polityki była wykładana na dziennikarstwie i psychologii ogólnej.

Etapy rozwoju psychologii wg Mc Guire:

- Era osobowości i kultury ( lata 40 i 50 te)

- Era postaw i zachowań wyborczych ( lata 60 i 70te)

- Era procesów poznawczych i decyzji ( era ideologii, lata 80 i 90 te)

Era osobowości i kultury:

- wpływ dwóch teorii: psychoanalizy (Froid) i marksistowskiego materializmu historycznego (Marks)

- podejście idiograficzne, psychobiografia jako metoda badawcza( badania biografii przywódców)

Era postaw.

Badania postaw i zachowań za pomocą badań sondażowych, orientacja nomotetyczna, tj. szukanie ogólnych reguł manifestujących się w poszczególnych przypadkach. Popularna była tzw. teoria zakładająca dążenie człowieka do maksymalizacji własnego celu.

Era ideologii.

- koncentracja na procesach poznawczych i wyborach politycznych jednostki

- lata 80 te „poznawczy boom”

* jak nabywane są informacje polityczne?

* jak informacje przechowywane w pamięci wpływają na przetwarzanie nowych informacji?

* jak umysłowe reprezentacje obiektów politycznych zmieniają się pod wpływem nowych informacji, refleksji itp.?

- metody badawcze, sondaże, wywiady, metody eksperymentalne i symulacje komputerowe.

Wybrane pojęcia:

- gra o sumie zerowej

- afiliacja

- autoprezentacja

- behawioryzm

- eksperyment

- emocje

- normy społeczne

- postawa

- socjalizacja

- ingracjacja

- konformizm

Gra o sumie zerowej - „ my zyskujemy tyle ile inny traci, ile oni przegrywają”

Afiliacja

W 1959 r. Stanley Schachter zdefiniował afiliację jako potrzebę, która motywuje ludzi „by chcieli przebywać w fizycznej bliskości innych”

- motyw afiliacji = potrzeba by być blisko innych i wchodzić z innymi w przyjemne i uczuciowe interakcje.

- zachowanie afiliacyjne mogą pojawiać się na różnych poziomach.

Autoprezentacja - proces poprzez który staramy się kontrolować wrażenia, jakie wywieramy na innych

Behawioryzm - nurt teoretyczny upatrujący pewne przyczyny zachowań społecznych w psychicznych i fizycznych cechach, które ułatwiały naszym przodkom przetrwanie i rozmnażania się.

Eksperyment - metoda badawcza, w której badacz celowo manipuluje jednym aspektem sytuacji podczas gdy pozostałe są niezmienne.

Emocje - stosunkowo silne uczucia charakteryzujące się pobudzeniem fizjologicznym oraz złożonymi procesami poznawczymi.

Normy społeczne - zasady i oczekiwania dotyczące akceptowalnych zachowań społecznych.

Postawa - przychylne lub nieprzychylne uczucia wobec konkretnych osób, obiektów, wydarzeń, idei.

Socjalizacja - proces w wyniku którego członkowie danej kultury zdobywają wiedzę na temat obowiązujących w niej przekonań, wierzeń, zwyczajów i języka.

Ingracjacja - dążenie do zyskiwania sympatii innych.

Konformizm - zmiana zachowania polegająca na upodobnieniu go do działań innych ludzi.

Aktorzy polityczni. Czym jest polityka dla jednostki?

1. Formy aktywności politycznej.

2. Aktywność i bierność - psychologiczne uwarunkowania.

3. Partycypacja polityczna - uwarunkowania sytuacyjne.

4. Aktywność polityczna kobiet.

Czynniki wpływające na poziom aktywności politycznej:

- systemowe (typ systemu politycznego, demokracja lub jej brak, „polityzacja życia”). „Człowiek nie musi się polityką interesować, ale idzie do sklepu i widzi co to jest polityka”.

- historyczno - kulturowe

- indywidualne właściwości jednostek

Aktywność polityczna (political activity) jest pojęciem węższym niż polityczne zaangażowanie (political involvement), które oznacza aspekty nie tylko behawioralne, ale również poznawczo - emocjonalne.

Co się składa na zaangażowanie polityczne?

- zainteresowanie polityką

- codzienne śledzenie wiadomości

- częste dyskusje o polityce

- uznanie, że polityka jest bardzo ważna w życiu

- członkowstwo w partii politycznej

- działalność w partii politycznej

Jak oceniać brak udziału w polityce?

- w ustabilizowanych demokracjach polityka jest mniej obecna w życiu obywateli niż w państwach niedemokratycznych, ale obojętność wobec niej jest uważana za zjawisko negatywne, a nawet chorobę demokracji. Gdy obojętność ta przekłada się na niską frekwencję zagraża to prawomocności systemu.

- J.J. Rousseau - Demokracja albo jest partycypacyjna albo w ogóle jej nie ma

- S.M. Lipset - ograniczona partycypacja wyborcza w dojrzałych demokracjach sprzyja stabilizacji systemu. Ograniczona partycypacja wynika z niedoinformowania. Łatwość demokratycznego wybierania nieodpowiedzialnych ludzi.

Aktywność stricte polityczna polega na tym, że jest podejmowana z zamiarem wpływu na kształt polityki, wspierania politycznej ciągłości lub zmiany.

Aktywność polityczną jednostek i grup można charakteryzować według:

- realnego (lub symbolicznego) wpływu na politykę. Czynnikiem różnicującym jest świadomość intencji i ocena prawdopodobieństwa uzyskania realnego wpływu (poczucia skuteczności)

- konwencjonalności (lub nie) działań. Działania konwencjonalne to zgodne z porządkiem konstytucyjnym. Niekonwencjonalne - okupacja budynków, wysypywanie zboża.(uczestnictwo w partiach, zachowania wyborcze)

- intensywności uczestnictwa

- poziomu kolektywności i poczucia, że działa się dla dobra jakiejś grupy (the old social movements - grupy zawodowe, klasy społeczne, a new social movements - nowe ruchy społeczne)

Uwarunkowania aktywności politycznej:

1. Indywidualne właściwości jednostki (polityka jako działanie ekscytujące, środek do realizacji innych potrzeb np. ekspresji, pozytywnej samooceny, skuteczności, dominacji, władzy). W przypadku jednostki istnieją dwa wymiary orientacji wartościującej:

- indywidualizm versus kolektywizm ( troska o „dobro wspólne”)

- nastawienie na bezpieczeństwo i przetwarzanie versus nastawienie na ekspresję własnego Ja i rozwój

2. Charakterystyka grup i procesów grupowych, które ułatwiają bądź hamują udział jednostki w polityce.

Myślenie polityczne

1. Procesy myślenia politycznego

2. Poziomy myślenia politycznego

3. Błędy w myśleniu politycznym

4. Emocje

5. Myślenie grupowe

„Myślenie polityczne” nie ma jednej ogólnie przyjętej definicji. Używa się tego terminu w celu opisania tych procesów myślowych, które dotyczą określonej sfery życia społecznego tj. przedmiotów i zjawisk politycznych.

Do przedmiotów politycznych zaliczani są aktorzy polityczni, zjawiska zaś to wszelkie działania jednostek i grup, które dotyczą uzyskiwania i sprawowania władzy lub wpływu na nią (Reykowski)

!!!!!!!! Jakie są przejawy myślenia politycznego?

- Formułowanie sądów diagnostycznych (wybór Kwaśniewskiego na prezydenta umocnił lewicę w Polsce)

- Formułowanie sądów wyjaśniających (dlaczego)

- Formułowanie sądów prognostycznych ( wejście Polski do strefy euro oznaczać będzie wielki kryzys gospodarczy)

- Formułowanie sądów oceniających ( L. Balcerowicz jest wybitnym politykiem)

- Formułowanie sądów normatywnych ( jak być powinno, byli komuniści powinni utracić wszelkie przywileje)

Formułowanie sądów służy kształtowaniu całościowej koncepcji - „mapy umysłowej” dzięki której człowiek orientuje się w otoczeniu. W ten sposób powstają różne modele umysłowe.

Przebieg procesów myślenia politycznego

Myślenie polityczne

obrazowe zadaniowe

Myślenie obrazowe:

Ma charakter konkretny, opiera się na wyobrażeniach konkretnych zjawisk ( np. rząd to kilka konkretnych osób, konflikt międzynarodowy to walka konkretnych przywódców). Jeżeli dominuje ten typ myślenia to trudno o całościowy model sytuacji, raczej jest to narracja.

Myślenie zadaniowe:

Ma charakter abstrakcyjny, jego głównymi elementami są pojęcia i zadania, które umożliwiają formułowanie sądów politycznych.

Formułowanie sądów opiera się na gotowych, zapisanych w pamięci opiniach, które są albo samodzielne albo wyuczone (posługiwanie się „kliszami”)

Kiedy pojawiają się „klisze”?

- w warunkach presji czasowej

- w sytuacjach publicznych

- wobec ankietera

- w sytuacjach trudnych i niejasnych

!!!!!! Poziomy myślenia:

- najprostsze (sekwencyjne) - konkretne, oparte na bezpośrednim doświadczeniu, zachowanym w osobistej pamięci (vide: dekomunizacja)

- linearne - poszukiwanie ogólnych ale prostych zasad i rozwiązań (vide: dekomunizacja)

- systemowe - do oceny zdarzeń używa się abstrakcyjnych reguł, praw, wartości (vide: dekomunizacja) (historycy, eksperci, analitycy polityczni)

Błąd fałszywej powszechności

• Tj. błędne poczucie zgodności - przecenienie stopnia rozpowszechniania własnych opinii, przekonań, preferencji i zachowań w populacji.

• Dlaczego?

- lepiej znamy własne sądy niż poglądy innych

- zwykle przebywamy w towarzystwie osób o poglądach podobnych do własnych

- osoby te zazwyczaj lubimy i cenimy i to umacnia nas w słuszności własnych poglądów.

W polityce jest to błąd powszechny - partie kanapowe uważają, że ich poglądy podziela 80 % społeczeństwa.

Emocje w myśleniu politycznym.

Czy polityczne poglądy, preferencje i zachowania oparte są na myśleniu analitycznym czy też uproszczonym, schematycznym, przesyconym afektem?

Myślenie grupowe

Zacznijmy od przykładów:

- ławy przysięgłych

- zespoły kierownicze w firmach

- doradcy polityczni

Ludzie wierzą, że omawiając problemy w gronie innych podejmują słuszniejsze decyzje.

Tymczasem….

Decyzje podejmowane zbiorowo nie zawsze są lepsze niż te podejmowane indywidualnie. Nie każda dyskusja jest bowiem otwartą, przemyślaną wymianą informacji i poglądów.

Syndrom myślenia grupowego

Styl grupowego podejmowania decyzji, charakteryzujący się tym, iż członkom grupy bardziej zależy na dobrych wzajemnych stosunkach i zgodzie niż na krytycznej ocenie odmiennych poglądów i puntków widzenia.

Vide: JFK - Zatoka Świń, R. Nixon - Watergate.

Właściwości grupy

Syndrom myślenia grupowego

Stan psychiczny członków grupy

Wadliwe procesy dyskusji

Zwiększone prawdopodobieństwo podjęcia złej decyzji.

Socjalizacja polityczna

1. Rozwój zainteresowań politycznych.

2. Przekonania i postawy polityczne.

3. Sztuka kształtowania własnych i cudzych przekonań.

Socjalizacja - „wrastanie” w kulturę, nabywanie norm społecznych.

Trzy teoretyczne koncepcje kształtowania się zachowań politycznych:

1. Przekonanie i postawy są trwałe, kształtowane w dzieciństwie.

2. Przekonania i postawy polityczne kształtują się w ciągu całego życia, zmieniają się w różnych fazach rozwoju.

3. Przekonania i postawy polityczne są efektem czasów w jakich ludzie żyją i wydarzeń życiowych jakich doświadczają.

Kto kształtuje postawy polityczne dzieci? (podmioty)

- rodzice ( w sposób zamierzony lub nie)

- szkoła

- kontakty z rówieśnikami

- media

- własna aktywność pozaszkolna

- środowisko społeczne

Przywództwo polityczne

1. Wzorce władzy

2. Kto zostaje liderem?

3. Dlaczego ludzie chcą być przywódcami?

4. Kiedy lider jest skuteczny.

!!!!!! Przywództwo jest relacją.

Przywództwo nie jest pojęciem izolowanym, bez osób poddających się wpływowi wodza przywództwo nie istnieje.

Dlaczego potrzebujemy przywódców?

- duże grupy są mniej skoordynowane, dlatego dążą do wyłonienia ze swego grona lidera, żeby zapewnić sobie sprawne działanie, właściwe informowanie i mobilizowanie członków grupy do osiągnięcia celów.

Dlaczego ludzie chcą być przywódcami?

- rządzenie zabiera dużo czasu

- obciąża odpowiedzialnością

- niekiedy stanowi zagrożenie bezpieczeństwa lub nawet życia

- a poza tym „Ludzie wybaczą ci wszystko, z wyjątkiem sukcesu” (O. Wilde)

Koszty władzy są równie wielkie jak korzyści.

Kiedy grupa odnosi sukces:

- lider odczuwa satysfakcję,

- grupa obdarza lidera nie tylko uznaniem i wysoką pozycją, lecz również dobrami materialnymi Prestiż + pieniądze

Prototyp idealnego przywódcy (wg M. Leary'ego)

1. Kompetencje

2. Umiejętność wzbudzania sympatii

3. Moralność

4. Siła

5. Zdolność onieśmielania innych

Przywódcy wyłaniani są przez interaktywne procesy, w których grupy starają się wybrać liderów odpowiadających ich zapotrzebowaniu.

Kto zostaje liderem i dlaczego?

- potrzeba władzy

- potrzeba osiągnięć ( pragnienie bardzo dobrego wykonania swoich zadań)

- ambicja połączona z energią

- „wolne miejsce na szczycie”

- koneksje

Kiedy przywódca jest skuteczny?

Wówczas, gdy dopasowuje swój styl sprawowania władzy do potrzeb grupy lub przekształca grupę zgodnie z własnymi celami , aspiracjami.

!!!!!! Style przywództwa

- styl autokratyczny - przywódca sam ustala kierunki polityki w państwie, koncentruje się na zdobyciu maksymalnej kontroli nad wszelkimi formami aktywności instytucyjnej oraz społecznej

- styl demokratyczny - komunikacja ma charakter dwustronny, legitymacja władzy pochodzi z wyborów, lider dąży do godzenia interesów społecznych, a integrowanie społeczeństwa jest głównym celem jego działalności ( negocjacje, kompromisu, konsensusu)

Przywództwo polityczne w warunkach transformacji

1. Specyfikacja transformacji

2. Kryzys przywództwa

3. Psychologiczne aspekty przywództwa - L. Wałęsa, A. Kwaśniewski, L. Kaczyński

Co cechuje przywództwo transformacyjne?

Jest to taki rodzaj przywództwa, które zmienia motywację, poglądy i zachowania ludzi, umożliwia też lepsze osiągnięcie celów grupy.

!!!!!! Cechy przywództwa transformacyjnego

Cecha	Przejawy
Duchowy wpływ albo charyzma	- „poczucie misji” - deklaracja więzi ze zwolennikami - odwołania do nadziei i pragnień zwolenników - gotowość do poświęcania własnych korzyści dla dobra grupy
Stymulacja intelektualna	- otwiera nowe sposoby myślenia - tworzy „wielki obraz” - gotowy jest rozważać nawet pozornie niedorzeczne pomysły
Inspirowanie motywacji	- przekonuje zwolenników, że mogą osiągnąć więcej niż myśleli - stanowi przykład dla innych - optymistycznie patrzy w przyszłość
Troska o ludzi	- dostrzega mocne i słabe strony innych - interesuje się samopoczuciem innych - wspiera wysiłki podwładnych

Etyczne dylematy polityków. Media a polityka.

1. Kłamstwa, manipulacje, afery.

2. Wpływ mediów na system polityczny.

3. Oddziaływanie mediów na jednostki.

4. Media jako źródło „społecznego dowodu słuszności”.

Manipulacja - z łac. manus - ręka - to metoda realizacji celów politycznych poprzez niejawne oddziaływanie na świadomość i zachowania jednostek oraz grup, gdzie manipulator ukrywa lub przedstawia w nieprawdziwym świetle elementy działania politycznego.

Kiedy w polityce pojawia się manipulacja?

- kiedy polityk liczy się z silnym oporem otoczenia.

- nie może ujawnić przesłanek, przebiegu i skutków działań.

- nie posiada społecznej legitymizacji.

- nie dysponuje wystarczającym czasem i środkami na oddziaływanie perswazyjne.

Podstawowe techniki manipulacyjne.

- blokowanie, opóźnianie, fabularyzowanie, zmniejszanie lub zwiększanie informacji

- wzbudzanie poczucia zagrożenia, lęku

- prowokacje

- ośmieszanie osób i zachowań

- kanalizacja wartości

- wzbudzanie sytuacji deprywacyjnych ( odcinanie odbiorcy od innych źródeł informacji)

- moralizatorstwo

- etykietowanie

- przekazywanie niewłaściwych lub nieweryfikowalnych informacji.

Media a system polityczny.

Współcześnie….

Sceptyczne spojrzenie na rolę mediów w zmianach systemowych, gdyż:

- media nie mogą być przyczyna obserwowanych przemian (związki korelacyjne)

- efekt oddziaływania mediów odnosi się do pewnych kręgów ( elity miejskie)

- media raczej podtrzymują lub wzmacniają aktualny styl życia

- wzorce przedstawione w mediach mogą opóźniać procesy modernizacyjne ( ucieczka od realnego życia, funkcja eskapistyczna lub kompensacyjna)

!!!!! Media a demokracja.

- wolne, pluralistyczne media jako jedna z podstaw demokracji

- pewne cechy mediów demokracji nie służą (niszczą zaufanie i refleksyjność)

Wpływ mediów a jednostka.

W państwach demokratycznych mediatyzacja polityki doprowadziła do dużego zróżnicowania dostępnych źródeł informacji. Media są współcześnie nie tylko tzw. oknem przez które wpada informacja, ale pełnią również rolę „drogowskazu” czy autorytetu.

Mediatyzacja polityki

Plusy:

- profesjonalizacja polityki

- dyscyplinowanie polityków

- szybszy obieg informacji

- większa konkurencyjność nadawcy

- większa dostępność odbiorców do środków komunikowania masowego

Minusy:

- rozluźnienie relacji polityk - elektorat

- ograniczenie dyskursu politycznego

- reklama zamiast debaty

- unifikacja i symplifikacja przekazów

- promowanie polityków „newsmakerów”

- framing (nadawanie ram polityce)

Polityk medialny

Media lubią…

- wyraźny wizerunek (zasada różnicowania oferty)

- sound bites ( kąsające zdania, które doskonale sprzedają się w mediach)

- dostępność

- hard news

Jakie są news?

- news - wiadomość godna uwagi

- hard news - wiadomości poważne, dotyczące istotnych problemów politycznych, społecznych

- soft news - ciekawostki

- views - opinie, komentarze

- wartości „niusów” ( news valus)

Konflikt

Słowo konflikt pochodzi z łac. conflictus - zderzenie.

Konflikt to walka dwóch lub więcej podmiotów polityki, posiadających wzajemnie sprzeczne interesy i zmierzających do osiągnięcia pozytywnie wartościowanych dóbr materialnych i niematerialnych poprzez zdobycie, utrzymanie i sprawowanie władzy przy jednoczesnym ograniczeniu możliwości działania, zneutralizowaniu bądź zniszczeniu przeciwnika.

Dynamika konfliktu określana jest …………………………………………..

Natężenia konfliktu to poziom emocjonalnego pobudzenia i zaangażowania stron konfliktu. Im większe jest natężenie konfliktu tym większa jest skłonność tych stron do poświęceń.

Gwałtowność konfliktu to poziom radykalizmu stron. Im większy jest poziom radykalizmu tym większa jest eskalacja działań, do użycia przemocy fizycznej włącznie.

Co można zrobić z konfliktem? ( Dahrendorf)

1. Rozwiązanie konfliktu.

2. Tłumienie konfliktu.

3. Regulowanie konfliktu.

Rozwiązać konflikt to znaczy wyeliminować jego przyczynę np. na drodze kompromisu (jedna ze stron idzie na ustępstwo) lub konsensusu ( ugoda, strony wypracowują wspólne stanowisko).

Tłumienie konfliktu to zablokowanie działań przeciwstawnych stron.

Regulowanie konfliktu to kontrola przejawów.

Źródła konfliktów:

- kategoryzacja społeczna

- podział na „my” i „oni”

- sprzeczność interesów

- nierealistyczne podkreślanie wartości własnej grupy, idealizowanie

- rozdzielność pomiędzy władzą a autorytetem

- „kultura konfliktowa”.

8

---