Praca kontrolna z botaniki.

Temat:

„W oparciu o zebrany materiał zielnikowy przedstawić charakterystykę liści pojedynczych i złożonych uwzględniając liście o blaszkach całych i podzielonych.”

Adrian Staszałek

Grupa 4

I semestr

I rok

kierunek: Ochrona środowiska (studia niestacjonarne)

Liście należą do najważniejszych składników pędu i pełnią bardzo ważne funkcje w życiu rośliny. Głównymi funkcjami liści są:

• przeprowadzanie fotosyntezy (wytwarzanie związków organicznych z dwutlenku węgla i wody przy wykorzystaniu energii słonecznej),

• transpiracja (czynne wyparowywanie wody, dzięki któremu wytwarza się siła ssąca, warunkująca pobieranie z gleby i transport przez wiązki przewodzące wody i soli mineralnych),

• wymiana gazowa.

Funkcje te związane są z przepływem CO₂ pary wodnej i O₂.

Liście mogą także spełniać inne funkcje, np. spichrzowe, czepne, pułapkowe.

Typowy liść ma silnie rozwinięta powierzchnię kontaktu ze środowiskiem, a jego wewnętrzna budowa odznacza się dużą zmiennością w zależności od warunków, w jakich żyje roślina. Liście najczęściej występują w formie płaskich blaszek lub zbliżonych kształtem do walca igieł.

Istnieje duże zróżnicowanie pod względem formy blaszki liściowej. Ze względu na liczbę blaszek liście dzielą się na liście pojedyncze z jedną blaszką i wieloblaszkowe liście złożone z kilku samodzielnych listków.

Liście pojedyncze mają jedną blaszkę liściową, która może być cała, niepodzielona albo nawet głęboko wcinana lub podzielona na odrębne odcinki, lecz nieodpadające osobna. W niektórych przypadkach, gdy wcięcia brzegów liścia wchodzą bardzo głęboko w blaszkę pojedynczego liścia, przypomina on wtedy liść złożony. Pamiętać trzeba, że liść pojedynczy odpada jako całość wraz z osadką, natomiast w liściu złożonym odpadają od wspólnej osi osobno poszczególne jego listki, np. u grochodrzewu (Robinia pseudoacacia).

Wśród liści złożonych wyróżniamy dwa zasadnicze typy:

• Dłoniastozłożone

• Pierzastozłożone
  

W pierwszej grupie liści dłoniastozłożonych ze szczytu ogonka głównego wychodzi kilka listków, np. liść koniczyny łąkowej (Trifolium pratence) jest dłoniastozłożony 3-listkowy,

u kasztanowca zwyczajnego (Aesculus hippocastanum) jest dłoniastozłożony 5-listkowy.

Liść pierzastozłożony jest taki, u którego na wspólnym ogonku występują parzyste listki. Jeżeli liść pierzastozłożone ma jeden nieparzysty listek szczytowy, nazywamy taki liść nieparzysto-pierzastozłożonym, np. jarząb zwyczajny (Sorbus aucuparia), grochodrzew (Robinia pseudoacacia), traganek szerokolistny (Astragalus glycyphyllos). Gdy końcowego nieparzystego listka brak nazywamy taki liść parzysto-pierzastozłożonym np. wyka płotowa (Vicia sepium), groszek leśny (lathyrus sylvestris)

Niekiedy końcowy nieparzysty listek np. u motylkowatych (Fabaceae) wykształcony jest w postaci wąsa, np. wyka drobnokwiatowa (Vicia hirsuta) lub kończyka np. groszek wiosenny (Lathyrus vernus).

Jeżeli na ogonku występują nie listki, lecz ogonki drugiego i trzeciego rzędu, które mają znów listki pierzastozłożone, to liście są podwójnie lub potrójnie pierzastozłożone.

Liście złożone: a. liść trójlistkowy, b. dłoniastozłożony, c. nieparzystopierzasty z wąsami, d. parzystopierzasty, e. wachlarzowatopalczasty, f. dłoniastoklapowany, g. podwójnie nieparzystopierzasty

Według ogólnego zarysu kształtu blaszki odróżniamy następujące liście:

• Jajowate - szersze w dolnej połowie blaszki, np. babka średnia (Plantago media), topinambur (Helianthus tuberosus)

• Odwrotnie jajowate - szersze w górnej połowie blaszki, np. listki w złożonym liściu kasztanowca

• Łopatkowate, np. stokrotka pospolita (Bellis perennis)

• Lancetowate, np. wierzba biała (Salix alba)

• Eliptyczne np. grusza pospolita (Pyrus communis)

• Koliste, np. topola osika (Populus tremula), nasturcja większa (Tropaeolum majus)

• Sercowate - ostro wcięta nasada i zaostrzony wierzchołek blaszki, np. lipa drobnolistna (Tilia cordata)

• Nerkowate - łukowato wcięta nasada i wierzchołek zaokrąglony, np. knieć błotna (Caltha palustris)

• Strzałkowate, np. szczaw zwyczajny (Rumex acetosa)

• Oszczepowate, np. szczaw polny (Rumex acetosella)

• Lirowate, np. gorczyca polna (Sinapis arvensis)

• Równowąskie, np. pszenica zwyczajna (Triticum aestivum)

• Mieczowate, np. kosaciec (Iris)

• Iglaste, np. sosna zwyczajna (Pinus sylvestris)

Bardzo często jednakwystępują liście o niezdecydowanej formie blaszki liściowej.

Kształty blaszek liści pojedynczych: a. szpilkowy, b. igłowy, c. równowąski, d. lancetowaty, e. owalnie lancetowaty, f. jajowaty, g. spiczasto-jajowaty, h. odwrotnie jajowaty, i. łopatkowaty, j. eliptyczny, k. okrągły,
l. nerkowaty, m. odwrotnie sercowaty, n. sercowaty, o. romboidalny, p. pierzastowrębny, r. oszczepowaty,
s. strzałkowaty, t. trójkątny

Według ukształtowania nasady blaszki mogą być liście:

• sercowate - lipa (Tilia)

• strzałkowate - strzałka wodna (Sagittaria), powój (Convolvulus)

• oszczepowate - szczaw (Rumex)

Od sercowatych należy odróżnić liście nerkowate, o blaszce szerszej aniżeli dłuższej, na szczycie zaokrąglonej, np. u bluszczyka (Glechoma). Wszystkie wyżej wymienione kształty liści mogą tworzyć ze sobą różne kombinacje; mogą być np. liście o blaszce jajowatoeliptycznej, równowąskolancetowatej, kolistojajowatej, sercowatojajowatej itp.

Ukształtowanie nasady blaszki:
1 - klinowata, 2 - zaokrąglona, 3 - sercowata, 4 - strzałkowata,

5 - oszczepowata, 6 - ucięta, 7 - niesymetryczna, 8 - zwężona.

Typ liścia według ukształtowania szczytu blaszki może być:

• tępy

• zaokrąglony

• zaostrzony

• ostry

• ucięty

• wycięty

• z nasadzonym ostrzem

• sztyletowaty

Ukształtowanie szczytu blaszki:

1 - ucięty, 2 - tępy, 3 - ostry, 4 - długo zaostrzony, 5 - wycięty,

6 - z nasadzonym szczytem.

Typ liścia według ukształtowania brzegu blaszki może być:

• całobrzegi - brzeg liścia cały

• ząbkowany - wycięcia są zaokrąglone, wypukłości są ostre

• piłkowany - wycięcia są ostre, wypukłości są skośne i ostre

• karbowany - wycięcia są ostre, wypukłości zaokrąglone

Czasem występuje brzeg podwójnie ząbkowany, podwójnie piłkowany lub podwójnie karbowany, a niekiedy ich kombinacje, np. karbowanopiłkowany, karbowanoząbkowany. Należy jeszcze wymienić niektóre szczególne odmiany jak np. brzeg liścia falisty, zatokowy. Brzeg blaszki może być również orzęsiony, owłosiony lub kolczasty.

Ukształtowanie brzegu blaszki:
1 - całobrzegi, 2 - falisty, 3 - karbowany, 4 - piłkowany, 5 - ząbkowany, 6 - wcinany, 7 - podwójnie piłkowany, 8 - podwójnie ząbkowany.

Typy liści według stopnia podzielenia blaszki mogą być różne. Jeżeli wcięcia wnikają głębiej w blaszkę, to w zależności od głębokości wcięć odróżniamy następujące liście:

• wrębne - wcięcia dochodzą do 1/4 szerokości blaszki, tworząc tzw. wręby, np. u dębu (Quercus); występują dłoniastowrębne i pierzastowrębne

• klapowane - wcięcia dochodzą do 1/3 szerokości blaszki, lecz nie dochodzą do nerwu głównego, np. klon (Acer); występują dłoniastoklapowane i pierzastoklapowane

• dzielne - wycięcia dochodzą do 2/3 szerokości blaszki, np. bodziszek (Geranium); występują dłoniastodzielne i pierzastodzielne

• sieczne - wcięcia dochodzą aż do nasady blaszki, a odcinki te połączone są w ich dolnych częściach, np. glistnik (Chelidonium); występują dłoniastosieczne i pierzastosieczne.

Niekiedy podział blaszki liściowej komplikuje się przez to, że każdy odcinek dzieli się na odcinki trzeciego rzędu; w ten sposób powstaje liść podwójnie pierzastosieczny (dzielny lub potrójnie pierzastosieczny (dzielny). Wielokrotnie pierzastosieczne (pierzastodzielne) liście są charakterystyczne dla wielu przedstawicieli z rodziny baldaszkowatych

Przykłady liści

Lipa drobnolistna (Tilia cordata)

• liść pojedynczy, o sercowatym kształcie blaszki

i piłkowanym brzegu

Koniczyna łąkowa (Trifolium pratence)

• liść złożony, trójlistkowy; brzeg blaszki - całobrzegi

Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum)

• Dłoniastozłożone z 5 do 7 wydłużonych, odwrotnie jajowatych listków o długości do 25 cm; listki brzegiem tępo, podwójnie piłkowane, na wierzchołku zaostrzone

Wierzba krucha (Salix fragilis)

• liście pojedyncze, lancetowate o długości ok. 15 cm i szerokości 2- 3 cm, ostro zakończone; brzegi liścia są zatokowo piłkowane

Klon zwyczajny (Acer platanoides)

• liście duże, nagie, o długim ogonku, 5 - 7 klapowe do 15 cm dł. Klapy zatokowo wycinane z dużymi, nielicznymi, ostrymi ząbkami

Topola osika (Populus tremula)

• liście prawie okrągłe, o długości do 10 cm, grubo ząbkowane. Ogonek liściowy bocznie spłaszczony, wiotki i dłuższy od blaszki, dzięki czemu liście "drżą" pod wpływem wiatru

Głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna)

• liście u nasady zwykle klinowate, pierzastodzielne lub pierzastosieczne

Brzoza brodawkowata (Betula pendula)

• liście pojedyncze, równomiernie podwójnie ząbkowane, w zarysie mniej więcej trójkątne, długo zaostrzone długość ok. 3 cm

Grab zwyczajny (Carpinus betulus)

• liście pojedyncze, podwójnie piłkowane, ogonek ok. 1,5 cm, eliptyczna lub jajowata blaszka liściowa charakterystycznie harmonijkowato pofałdowana o dł. 5-10 cm i szer. do 6 cm

Dąb szypułkowy (Quercus robur)

• liście 5-18 cm długości, skórzaste, nagie, z lekko szarozielonym odcieniem, z 3-6 parami zaokrąglonych klap, ogonki liściowe krótkie (do 1cm)

Grochodrzew (Robinia pseudoacacia)

• liście nieparzystopierzastozłożone z 7-21 listków eliptycznych lub jajowatych;

Wyka płotowa (Vicia sepium)

• liście parzystopierzastozłożone o 3-9 parach listków, zakończone rozgałęzionym wąsem

Opracowano na podstawie:

„Botanika" - Janina Jasnowska, Mieczysław Jasnowski, Jan Radomski, Stefan Friedrich, Wojciech W.A. Kowalski

oraz

„Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej” - Lucjan Rutkowski

---