Edukacja jako przedmiot pedagogiki i jej subdyscyplin

Edukacja - ogół oddziaływań służących formowaniu się zdolności życiowych człowieka.

Pedagogika jako nauka ma za zadanie opisywać, wyjaśniać i rozumieć formy praktyki edukacyjnej takie jak: warunki uczenia się wychowanka, jego funkcjonowanie w różnych środowiskach wychowawczych, instytucjach edukacyjnych, zajmuje się prawidłowościami rozwoju człowieka, bada funkcjonowanie instytucji edukacyjnych, polityczne, społeczne i kulturowe uwarunkowania praktyki edukacyjnej. O edukacji mówi się także w kontekście oddziaływań nieformalnych. Pedagogika bada zatem edukacyjne oddziaływanie mediów, kultury popularnej, rodziny, grup rówieśniczych.

Pedagogika jest dziedziną złożoną z wielu subdyscyplin naukowych zajmujących się różnymi obszarami praktyki edukacyjnej.

Podział pedagogiki na sudyscypliny wg Stanisława Kawula:

• Kryterium celów działalności edukacyjnej - cele mogą dotyczyć formowania się zdolności życiowych człowieka. Przykładem będzie ukształtowanie umiejętności logicznego myślenia(subdyscyplina pedagogiki - dydaktyka) lub kształtowanie się podejmowania decyzji moralnych (subdyscyplina pedag.- teoria wychowania). Osiąganiu celów wychowawczych służą procesy i czynności wychowania oraz samowychowania.

• Kryterium metodologiczne - ukierunkowanie metod pedagogiki na dwa obszary o zróżnicowanym stopniu ogólności. 1. obszar analiz ogólnych odnoszących się do samej pedagogiki jako nauki oraz wszelkich uwarunkowań procesów i czynności edukacyjnych(subdyscyplina - pedagogika ogólna wraz z metodologią pedagogiki i historia wychowania) 2. analizy akcentujące społeczne czynniki procesów i czynności edukacyjnych(pedagogika społeczna)

• Kryterium rozwojowe - wg tego kryterium można uszeregować kolejno subdyscypliny pedagogiczne odpowiadające różnym okresom i etapom życia człowieka poddanego oddziaływaniom edukacyjnym(pedagogika wieku przedszkolnego, wczesnoszkolnego itd.)

• Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka - pedagogika specjalna ze swoimi subdyscyplinami

• Kryterium instytucjonalne - konkretna działalność praktyczna przebiegająca w instytucjach(pedagogika przedszkolna, szkolna, szkoły wyższej)

• Kryterium problemowe - można wyróżnić subdyscypliny ze względu na typ problematyki edukacyjnej( np. pedagogika porównawcza, pedeutologia)

• Kryterium dziedzin działalności ludzkiej - nawiązuje do rodzajów działalności człowieka, które pedagogika obejmuje swoim polem badawczym(np. pedagogika pracy socjalnej, opiekuńcza, wychowawcza, terapeutyczna, czasu wolnego itd.)

1. Podstawowe pojęcia w pedagogice

Pedagogika zajmuje się identyfikowaniem, nazywaniem oraz definiowaniem wszystkich faktów składających się na praktykę edukacji. Fakty te różnią się między sobą stopniem jednorodności. Istnieją fakty, zjawiska edukacyjne mające strukturę niejednorodną, na które składają się inne fakty i zjawiska(bardziej jednorodne).Zatem głównym kryterium w prezentacji pojęć pedagogiki będzie stopień ich jednorodności.

Pojęciem o najwyższym stopniu ogólności i niejednorodności jest pojęcie edukacji.

Edukacja to ogół oddziaływań służących formowaniu się(zmienianiu, rozwijaniu) zdolności życiowych człowieka.

Ogół oddziaływań oznacza oddziaływania zarówno instytucjonalne , jak i indywidualne, świadome i nieświadome itd. Oddziaływania te mogą być systematyczne, przygodne, zaplanowane itd. Systematyczne i zaplanowane działania edukacyjne mają miejsce np.w szkole. Niesystematyczne i przygodne zachodzą m.in. w interakcjach rówieśniczych, kryją się w przekazach kultury, np. dziełach literatury.

Zmienianie, rozwijanie może zachodzić w jakimś konkretnym kierunku przyjętym wg kryterium zewnętrznego wobec jednostki lub bez uprzednio obranego celu.

Zdolności życiowe człowieka mogą dotyczyć wielu obszarów jego funkcjonowania: intelektualnego, emocjonalnego, interpersonalnego, motywacyjnego, fizycznego itd.

Powyższe skomplikowanie umożliwia wyprowadzenie dwóch kolejnych pojęć, wciąż ogólnych, które nie do końca bezpośrednio, ale stopniowo będą redukowały ową niejednorodność.

Wychowanie to świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków(zmian rozwojowych) w osobowości wychowanka.

Kształcenie to system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowanie własnej osobowości. Kształcenie wpływa na rozwój osobowości, jednak nie jest to jego zasadniczym celem.

Problem niejednorodności typu oddziaływań związanych z kształceniem, jak i wychowaniem zostaje uszczegółowiony, gdy z pojęcia kształcenia wyprowadzimy 2 pojęcia:

Uczenie się jest procesem nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu (wiadomości, umiejętności, nawyki, postawy) w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości (doświadczenia i ćwiczenia).

Nauczanie jest procesem kierowania uczeniem się uczniów w toku planowej pracy nauczyciela z uczniami. Tak więc ogół oddziaływań występujących z definicji edukacji został sprowadzony do poziomu bardziej szczegółowego, czyli do czynności nauczyciela układających się w proces kierowania uczeniem się uczniów.

Kolejne przejście na jeszcze mniejszy poziom ogólności sprowadza się do nowych pojęć, będących w bezpośrednim polu zainteresowania konkretnej subdyscypliny pedagogiki, zajmującej się badaniem szeroko rozumianych procesów kształcenia(uczenia się i nauczania) - dydaktyki. Będą to takie pojęcia jak proces nauczania, jego cele, zasady, metody, środki i ogniwa.

System oświatowo-wychowawczy rozumiany jako ogół odpowiednio powiązanych ze sobą placówek i instytucji kształcenia i wychowania.

1.2. Związek pedagogiki z innymi naukami

Pojęcia pedagogiczne wyznaczają także związki z innymi dyscyplinami. Badacze pedagodzy korzystają zarówno z kategorii pojęciowych socjologii, jak i z teorii socjologicznych, w celu uzyskania wyjaśnień zaobserwowanych w świecie edukacji faktów. Jest tak dlatego, że praktyki edukacyjne zachodzą w obrębie grup społecznych, zależą od wielu zjawisk, które stanowią przedmiot badań socjologii.

Praktyka edukacyjna przebiega także w ścisłym związku ze zjawiskami, które stanowią przedmiot badań psychologii. Psychologia podobnie jak socjologia, stanowi dyscyplinę pomocniczą pedagogiki, ponieważ dysponuje systemem pojęciowym i teoriami potrzebnymi do wyjaśnienia wielu faktów psychologicznych, które stanowią bezpośredni kontekst praktyki edukacyjnej. W zasadzie na każdym kroku pedagog natyka się na pojęcia psychologiczne, co wynika z definicji wychowania, które jest oddziaływaniem na psychikę i zachowanie człowieka.

Psychologia(głównie: rozwojowa, wychowawcza, społeczna -> prawidłowości zmian zachodzących w procesach poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych uczniów, prawidłowości procesów wychowania, nauczania, uczenia się) i socjologia (głównie socjologia małych grup społecznych) dostarczają wiedzy potrzebnej do organizowania, planowania i krytycznego analizowania praktyki edukacyjnej.

Oprócz psychologii i socjologii: medycyna(ped. specjalna), prawo(ped. resocjalizacyjna), ekonomia(ped. społeczna, ogólna), antropologia(ped. ogólna, teoria wychowania).

Filozofia natomiast to dyscyplina podstawowa dla pedagogiki. Pozwala uporządkować kategorie nadające znaczenie faktom edukacyjnym i wyodrębnić zróżnicowane sposoby stawiania pytań o istotę edukacji. Ontologia, stawiając pytania o naturę bytu stawia także pytania o sposoby istnienia edukacji. Epistemologia natomiast, stawia pytania o naturę ludzkiego poznania. W kontekście pedagogiki są to pytania zarówno o naturę naukowego poznawania faktów edukacyjnych, jak i o naturę poznawania świata przez uczniów.

---