Kształtowanie orientacji w stosunkach przestrzennych

1. Pojęcie stosunki przestrzenne :

• dotyczą położenia przedmiotów na płaszczyźnie i w przestrzeni oraz kierunku ich ruchu (czy przemieszczania się).

• służą kształtowaniu rozumienia stosunków przestrzennych i rozwijaniu wyobraźni przestrzennej dziecka przewijającej się przez cały okres wychowania przedszkolnego i w pierwszych latach szkolnych w rozmaitych formach, pod rozmaitymi nazwami.

2. Ćwiczenia w określaniu położenia przedmiotów i kierunku ruchu służą:

• Sprawdzeniu poziomu orientacji dzieci w tym zakresie;

• Utrwaleniu poznanych w przedszkolu stosunków przestrzennych;

• Rozszerzeniu ich zakresu;

• Osiągnięciu sprawności operowania tymi pojęciami.

3.Program wychowania w przedszkolu w zakresie poznawania stosunków przestrzennych przewidywał:

A) U dzieci 3-letnich nabywanie umiejętności posługiwania się słowami określającymi :

• Położenie przedmiotów w przestrzeni: na, pod, za, obok, wysoko, nisko.

• Kierunek: w przód, w tył, do góry, na dół.

B) U dzieci 4-letnich rozróżnianie, porównywanie i nazywanie:

• Położenia przedmiotów w przestrzeni: między, wyżej-niżej, daleko-blisko, dalej-bliżej.

• Kierunku: przed siebie, za siebie, w bok.

C) U dzieci 5-letnich coraz dokładniejsze rozróżnianie, porównywanie i nazywanie:

• Położenia przedmiotów w przestrzeni w odniesieniu do siebie: na prawo, na lewo, naprzeciw.

• Kierunku: w prawo, w lewo

D) U dzieci 6-letnich kształtowanie pojęć dotyczących położenia przedmiotu w stosunku do innych przedmiotów lub układu odniesienia oraz wyrabianie umiejętności posługiwania się odpowiednimi określeniami:

• Położenia: na, pod, przed, poza, obok, między, wyżej, niżej, daleko, blisko, dalej, bliżej, na prawo, na lewo, na prawo od, na lewo od, naprzeciw, wewnątrz, na brzegu, na zewnątrz.

• Kierunku: w przód, w tył, do góry, na dół, przed siebie, za siebie, w bok, w prawo, w lewo, na wprost.

4. Kształtowanie w szkole pojęć stosunków przestrzennych odbywa się powinno w trakcie czynnościowego nauczania, polegającego na takim organizowaniu działań uczniów, aby od czynności konkretnych przechodzi stopniowo przez czynności wyobrażeniowe do abstrakcji matematycznej.

5. Typy zajęć wykorzystywane do kształtowania orientacji w stosunkach przestrzennych:

a) Ćwiczenia ruchowe (układanie i określanie- opisywanie).

b) Przedstawianie (układanie, ilustrowanie, rysowanie).

c) Analizowanie zadań z zeszytu ćwiczeń.

6. Ogólne wskazania dotyczące działu stosunki przestrzenne:

a) koniecznie sprawdzić poziom orientacji dzieci z zakresu stosunków przestrzennych wyniesionych z wcześniejszego etapu edukacji;

b) należy zorientować dziecko w nowych warunkach przestrzennych;

c) należy pomóc dziecku w uzyskaniu orientacji w przestrzeni w zakresie ręki, oka i całego ciała;

d) Do kształtowania pojęć z zakresu stosunków przestrzennych warto wykorzystać:

sprzęty i przybory, które znajdują się w klasie, rozkład Sali i innych pomieszczeń w budynku szkoły, wycieczki w różne miejsca, graficzne przedstawianie stosunków przestrzennych ( w formie rysunków, obrazków, wycinanek, itp.), ilustracje z podręcznika i różne środki dydaktyczne.

e) Ćwiczenia orientacyjne nasilać we wszystkich podmiotach i przy każdej nadarzającej się okazji

7. Celem ćwiczeń orientacyjnych dotyczących stosunków przestrzennych jest przede wszystkim rozwijanie:

• Umiejętności wyróżniania podstawowych kierunków przestrzeni;

• Umiejętności określenia położenia przedmiotów w stosunku do obserwatora oraz położenia jednego przedmiotu w stosunku do drugiego.

8. Organizowanie ćwiczeń orientacyjnych:

-Należy je przeprowadzać w naturalnych sytuacjach;

-Stopniować odległość przedmiotu od dziecka;

-Odpowiedni sposób nauczania (parami: lewo-prawo).

9. Zabawki rozwijające orientację dziecka w przestrzeni:

-klocki sześcienne;

-pudełka.

10. Celem ćwiczeń orientacyjnych związanych z pojęciami „lewa”, „prawa” jest również: utrwalenie u dziecka poczucia, która strona jego ciała jest lewa, a która prawa oraz kształtowanie podstawowych pojęć geometrycznych związanych z tymi pojęciami, a w szczególności rozumienia zmiany kierunków przy ruchu przedmiotów lub ruchu obserwatora.

11. Wyróżnianie podstawowych kierunków w przestrzeni-

• Z przodu, u góry, po stronie prawej;

• Z przodu, u góry, po stronie lewej;

• Z przodu, na dole, po stronie prawej;

• Z przodu, na dole, po stronie lewej;

• Z tyłu, u góry, po stronie prawej;

• Z tyłu, u góry, po stronie lewej;

• Z tyłu, na dole, po stronie prawej;

• Z tyłu, na dole, po stronie lewej;

Przykład ćwiczenia orientacyjnego:

Dziecko kładzie na ławce prawą rękę. Nauczyciel pyta: „Po której stronie ręki jest kciuk?” Następnie dziecko obraca rękę i kładzie ją stroną zewnętrzną na ławce. „ Po której stronie jest teraz kciuk?” Spostrzeżenie, że po obróceniu ręki wzajemne położenie kciuka i ręki zmieni się, może być odkryciem dla dziecka. Oprócz rozwijania umiejętności określania wzajemnego położenia dwóch przedmiotów ćwiczenie to zwraca dziecku uwagę na to, że po obróceniu przedmiotu strona lewa może stać się prawą .

Jedną z przyczyn mylenia przez dzieci strony lewej z prawą jest zmiana kierunku przy odbiciu lustrzanym.

Jeżeli dziecko przygląda się w lustrze, to widzi prawa rękę tak jak na rysunku pierwszym. Jeżeli natomiast rozmawia ona z druga osobą, to widzi prawą rękę tej osoby tak jak drugim rysunku, tzn. odwrotnie. Nie zdaje sobie przy tym sprawy z tego, że w lustrze strona lewa jest zamieniona z prawą. Te zmienne bodźce( raz prawa tu, raz lewa tam) utrudniają zapamiętanie kierunków przez dziecko, zwłaszcza, że nie jest ono na ogół świadome tych zmian .

---