9. Opisz w jaki sposób będziemy realizować temat z zakresu kształtowania orientacji
   w stosunkach przestrzennych + przykład.

Chodzi o sprawdzenie poziomu orientacji dzieci w tym zakresie, utrwalenie, poznanych w przedszkolu stosunków przestrzennych i rozszerzenie ich zakresu oraz osiągnięcie sprawności operowania tymi pojęciami.

Program wychowania w przedszkolu w zakresie poznawania stosunków jakościowych przewidywał:

Poznawanie stosunków jakościowych

Dzieci 3-letnie	Nabywanie umiejętności posługiwania się słowami określającymi
		Położenie przedmiotów w przestrzeni na; pod, za, obok, wysoko, nisko.	Kierunek w przód, w tył, do góry, na dół
	Dzieci 4-letnie	Rozróżnianie, porównywanie i nazywanie
		Położenia przedmiotów w przestrzeni między, wyżej—niżej, daleko—blisko, dalej—bliżej.	Kierunku przed siebie, za siebie, w bok.
		Coraz dokładniejsze rozróżnianie, porównywanie i nazywanie
		Położenia przedmiotów w przestrzeni w odniesieniu do siebie na prawo, na lewo, naprzeciw	Kierunku w prawo, w lewo.
Dzieci 5-letnie
Dzieci 6-letnie	Kształtowanie pojęć dotyczących położenia przedmiotu w stosunku do innych przedmiotów lub układu odniesienia oraz wyrabianie umiejętności posługiwania się odpowiednimi określeniami
		Położenia: na, pod, przed, poza, obok, między, wyżej, niżej, daleko, blisko, dalej, bliżej, na prawo, na lewo, na prawo od, na lewo od, naprzeciw, wewnątrz, na brzegu, na zewnątrz.		Kierunku: w przód, w tył, do góry, na dół, przed siebie, za siebie, w bok, w prawo, w lewo, na wprost.

Opracowanie działu Stosunki przestrzenne w szkole ma na celu kształtowanie pojęć
na poziomie elementarnym i naukowym w zakresie położenia przedmiotów na płaszczyźnie
i w przestrzeni oraz kierunku ich ruchu (czy przemieszczania się). Odbywać to się powinno w trakcie czynnościowego nauczania, polegającego na takim organizowaniu działań uczniów, aby od czynności konkretnych przechodzić stopniowo przez czynności wyobrażeniowe do abstrakcji matematycznej. Wypływa to z operatywnego charakteru matematyki w konfrontacji z psychologiczną koncepcją interioryzacji.

Zgodnie z tym, uwzględniając teorię działań umysłowych Galpierina, proces dydaktyczny w tym dziale powinien uwzględniać 5 etapów:

1. Zapewnienie dobrej orientacji w zakresie działania, które dziecko ma wybrać.

2. Organizowanie czynności dziecka na przedmiotach materialnych (lub zmaterializowanych)
w zakresie położenia przedmiotów na płaszczyźnie i w przestrzeni oraz kierunku ich ruchu
(przemieszczania się).

3. Słowne (głośne) określanie ich położenia i kierunku.

4. Określanie ich położenia i kierunku w mowie cichej.

5. Określanie na poziomie umysłowym (myślowym) położenia przedmiotów i ich kierunku.
W czasie realizacji omawianego działu i w czasie dalszych ćwiczeń w zakresie stosunków
przestrzennych przy innych tematach w ciągu roku i na lekcjach innych przedmiotów wystąpią
następujące typy zajęć:

1. Ćwiczenia ruchowe (układanie i określanie — opisywanie) prowadzące do kształtowania rozumienia i umiejętności posługiwania się wyrażeniami określającymi wzajemne położenie przedmiotów na płaszczyźnie i w przestrzeni oraz kierunku ruchu.

2. Przedstawianie (układanie, ilustrowanie, rysowanie) stosunków przestrzennych z wykorzysta-
niem różnorodnych środków dydaktycznych według podanych warunków.

3. Analizowanie zadań z zeszytu ćwiczeń w zakresie określania wzajemnego położenia przedmiotów
słownie i w działaniu (układanki, rysowanie, ćwiczenia ruchowe itp.

Ogólne wskazania dotyczące realizacji działu Stosunki przestrzenne:

1. Koniecznie sprawdzić poziom orientacji dzieci w operowaniu pojęciami z zakresu stosunków przestrzennych wyniesionych z przedszkola lub z oddziału przedszkolnego.

2. Należy zorientować dziecko w nowych warunkach przestrzennych: w klasie, w budynku szkolnym, na boisku, osiedlu, w drodze do szkoły itp.

3. Należy pomóc dziecku w uzyskaniu orientacji w przestrzeni w zakresie ręki, oka i całego ciała poprzez wykonywanie różnych czynności przemieszczania przedmiotów i samego siebie oraz ich słowne określanie.

4. Do kształtowania pojęć z zakresu stosunków przestrzennych warto wykorzystać:

• sprzęty i przybory w klasie,

• rozkład sal i innych pomieszczeń w budynku szkolnym (plan), urządzenia na boisku szkolnym, drogę do szkoły z jej infrastrukturą (np. plan fragmentu osiedla),

• wycieczki w różne miejsca (np. budowa, osiedle itp. z określaniem stosunków przestrzennych),

• graficzne przedstawianie stosunków przestrzennych w formie rysunków, obrazków, wycinanek, kreślenia fihur itp.,

• ilustracje z podręcznika i różne środki dydaktyczne, np.: patyczki, stemple, klocki Dienesa itp.

5. Ćwiczenia orientacyjne nasilać we wszystkich podmiotach ~ przy każdej nadarzającej się okazji, głównie przez pierwszy miesiąc po- bytu dziecka w szkole i okazjonalnie w ciągu całego roku szkolnego.
   

Lekcja 1

Temat: Wzajemne położenie niektórych przedmiotów w klasie i podstawowe kierunki z nimi związane (nieco rozwinięty plan lekcji).

Cele lekcji: zapoznanie uczniów z wzajemnym położeniem niektórych przedmiotów w klasie poprzez obserwowanie, układanie, określanie, budowanie, opisywanie i zapisywanie. Kształcenie spostrzegawczości i koncentracji uwagi, wyobraźni i myślenia. Zapoznawanie uczniów z ich klasą
i początki wdrażania do utrzymywania w niej ładu i porządku.

PRZYKŁADY

1. Wyszukiwanie elementów rysunku i określanie ich położenia:

a) szukanie elementu wymienianego przez nauczyciela. Nauczyciel wiesza duży rysunek, ilustrację
lub obraz. Uczniowie oglądając i następnie odpowiadając na pytania, np.: Określ położenie tramwaju, drzew itp. Uczniowie mówią Tramwaj znajduje się z prawej strony w dolnej części obrazu itd.,

b) podawanie położenia przedmiotów przez nauczyciela lub uczniów i rozpoznawanie przez klasę,
co to za element obrazu,

c) ćwiczenia ukazujące znaczenie różnych określeń. Praca z zeszytem 1 na stronie 3.

2. Ustalanie wzajemnego położenia trzech przedmiotów.

Na ławce układamy trzy przedmioty, np.: ołówek, kredka, długopis. Zadaniem ucznia jest ustalenie wzajemnego ich położenia i odpowiedź na takie pytania, jak: Po której stronie kredki leży ołówek?
Po której stronie ołówka leży kredka? itp. Innym typem tego ćwiczenia może być układanie:
1) koła między dwoma patyczkami,

2) układanie dwóch patyczków z boku koła itp. i określanie zmian we wzajemnym położeniu.

3. Zabawa w pokazywanie właściwego koła.

Mamy 9 kół po trzy w każdym rzędzie (na tablicy i każde dziecko na kartce). Słowami kierujemy uwagę dziecka na właściwe koło, które mając pokazać lub przekreślić, np.: koło w środku, w prawym rogu u góry, pod kołem środkowym, w lewo od koła środkowego itp.

4. Ćwiczenia w zakresie wzajemnego położenia klocków Dienesa.

Jest to pierwsze wprowadzenie klocków logicznego myślenia, chociaż większość dzieci powinna znać je z przedszkola. Pozwalamy dzieciom na dowolną zabawę (orientację). Następnie dzieci wykonując różne ćwiczenia:

a) układanie trzech określonych klocków obok siebie i odpowiedzi na pytania. Jaki klocek jest w środku, z prawej strony? itp.,

b) układanie trzech dowolnych klocków obok siebie (lub pod sobą) i odpowiedzi na podobne pytania,

c) układanie trzech prostokątów, koła i trzech kwadratów obok siebie.

Ćwiczenie: Połóżcie z lewej strony dwa prostokąty. O ile miejsc trzeba przesunąć koło,
aby znowu znalazło się ono w środku? Jeżeli przesunąć też o dwa miejsca, zrobią błąd (bo należy przesunąć o jedno miejsce). Dzieci, które zrobić to dobrze rozumiejąc stosunki przestrzenne
i ilościowe, bowiem przeszły z etapu abstrakcji empirycznej do abstrakcji reflektującej.
Dla ułatwienia mogą to być 3 patyczki, koło i 3 patyczki.

5. Ćwiczenia kierunku pod wpływem zmiany punktu odniesienia:

a) para uczniów staje do siebie twarzami. Każde pokazuje prawą rękę, lewą nogę itp. Dzieci nawzajem sprawdzają poprawność wykonania,

b) ćwiczenia ze stemplami:

— odbijanie na papierze i określanie lewej i prawej strony,

— oglądanie tych samych pieczątek, które przed chwilą odbija- i określanie ich stron,

— dorysowywanie elementów z określonej strony odbitego stempla.

Tematyka stempli może być różna. Matematyczna pozwoli określać położenie elementów
(np. położenie punktu), a nie matematyczna (do zadań tekstowych) pozwoli określić położenie części obrazka.

6. Samodzielne narysowanie figury według wskazania liczby kratek i kierunku ruchu od obranego punktu.
Na przykład, zaznacz krzyżykiem początek figury i narysuj je według danej liczby kratek oraz wskazanego kierunku: 3E—, 2.~, 1~, 1T, 2~, 1T.

7. Określanie położenia przedmiotów:

a) w wyobraźni, np.: Co leci wyżej niż samolot, a co dalej niż piłka, co dłużej niż kamień, co szybciej niż pióro? Co może być za nasza tylną ścianą, za przednią, pod naszą klasą? Z której strony jest korytarz, ulica? itp.,

b) na poziomie umysłowym, np.: Zaplanuj w myśli, jak pójdziesz do domu? Jak możesz zajechać
do babci? Jak idziesz z domu do kina?

8. Określanie zmian we wzajemnym położeniu trzech różnokolorowych figur (czerwonej, niebieskiej, żółtej) o tym samym kształcie, np.: prostokąty. Ułożenie do sześciu możliwości (parami) na ławce:

cznż nczż żczn

czżn nżcz żncz

Na tej lekcji można wykorzystać różne środki dydaktyczne i organizować własnego pomysłu ćwiczenia sprawdzające na geoplanie, klockach Cuisenaire'a, kartach logicznych itp.

1

---