ZAGADNIENIA DO KSIĄŻKI CH. D. NACHMIASA:

1. DEFINIOWANIE POJĘĆ.

Pojęcia

Myślenie wymaga użycia języka. Sam język jest systemem komunikacji składającym się z symboli oraz zbioru reguł pozwalających na tworzenie różnych kombinacji tych symboli. Jednym z najbardziej istotnych symboli języka, zwłaszcza ze względu na jego związek z badaniami, są POJĘCIA.

Pojęcie jest abstrakcją- symbolem- reprezentacją obiektu, jednej z jego właściwości lub zjawiska behawioralnego.

Badacze rozpoczynają swoje badania od tworzenia pojęć jako rodzaju „stenogramu” opisującego świat empiryczny.

Każda dyscyplina naukowa tworzy własny, unikatowy zbiór pojęć.

Dla naukowca pojęcia i symbole tworzą język profesjonalny.

Funkcje pojęć

Pojęcia tworzą wiele ważnych funkcji w badaniach naukowych.

CZTERY FUNKCJE POJĘĆ:

1. Są podstawą komunikowania się. Gdyby nie istniał zaakceptowany zbiór pojęć, badacze nie mogliby przedstawić własnych rezultatów ani wzajemnie powtarzać swoich badań. Komunikacja oparta na intersubiektywności i wzajemnym zrozumieniu byłaby niemożliwa.

2. Wprowadzają perspektywę- sposób patrzenia na zjawiska empiryczne: „Dzięki naukowej konceptualizacji spostrzegany świat staje się uporządkowany i zwarty, co nie byłoby dostrzegane przed konceptualizacją”. Pojęcie umożliwia naukowcom odwoływanie się do wybranego aspektu rzeczywistości i identyfikowanie go jako wspólnej jakości w różnych przykładach zjawisk świata rzeczywistego:

Pozwala badaczowi, w ramach społeczności naukowców, podnosić własne, idiosynkratyczne doświadczenia do poziomu wspólnego myślenia tj. intersubiektywności. Pozwala również pozostawać w interakcji z własnym środowiskiem; [badacz] określa, co znaczy pojęcie, i zachowuje się zgodnie z desygnatem tego znaczenia. Pojęcie zatem działa jak wywoływacz doświadczeni i spostrzeżeń, otwiera nowe sfery obserwacji, zamykając inne.

3. Umożliwiają naukowcom klasyfikowanie i generalizowanie. Naukowcy strukturalizują, kategoryzują, porządkują swoje doświadczenia i obserwacje w terminach pojęć.

Wg Johna McKinneya:

Wszystkie zjawiska, występując w rzeczywistości, są jedyne w swoim rodzaju; dlatego też żadne zjawisko nie pojawia się ponownie dokładnie w taki sam sposób. Identyczność oznacza zawsze „identyczność ze względu na aktualny cel”. Aby określić porządek z jego wszystkimi naukowymi implikacjami, łącznie z przewidywaniem, naukowiec w sposób konieczny pomija to, co unikatowe, obce i nie powtarzające się, i w ten sposób odchodzi od doświadczenia spostrzeżeniowego. To odejście jest konieczną cechą, jaką musi zapłacić, aby osiągnąć abstrakcyjne uogólnienie. Konceptualizować oznacza do pewnego stopnia uogólniać. Uogólniać znaczy redukować liczbę obiektów przez potraktowanie niektórych z nich jako identycznych.

4. Są składnikami teorii i dlatego również składnikami wyjaśnień i przewidywań. Pojęcia są najbardziej istotnym elementem każdej teorii, ponieważ definiują jej treść i własności.

2. RODZAJE DEFINICJI.

Definicje

Jeżeli pojęcia mają spełniać funkcję komunikacyjną, mają uwrażliwiać jak też organizować doświadczenie, uogólnianie i konstruowanie teorii, to muszą być wyraźne, precyzyjne i powszechnie zaakceptowane.

Ze względu na potrzebę precyzji każda dyscyplina naukowa zajmuje się, z konieczności, własnym słownictwem. Specjaliści w dziedzinie nauk społecznych starali się stworzyć wyraźne precyzyjne podstawy pojęciowe (abstrakcje) charakteryzujące ich przedmiot badawczy.

Aby osiągnąć jasność i precyzję w stosowaniu pojęć w trakcie badań, naukowcy stosują 2 RODZAJE DEFINICJI:

1. DEFINICJE POJĘCIOWE

Definicje, które opisują pojęcia poprzez odwołanie się do innych pojęć, nazywamy DEFINICJAMI POJĘCIOWYMI.

Definicje pojęciowe zawierają terminy pierwotne i terminy pochodne. Terminy pochodne to takie terminy, które można zdefiniować za pomocą terminów pierwotnych. Terminy pochodne są wygodniejsze w stosowaniu w porównaniu z terminami pierwotnymi; łatwiej powiedzieć słowo „grupa”, niż stale powtarzać terminy pierwotne składające się na pojęcie „grupy”.

Warto podkreślić, że definicje pojęciowe nie są ani prawdziwe, ani fałszywe. Pojęcia są symbolami umożliwiającymi komunikację. Definicje pojęciowe mogą być użyteczne lub nieużyteczne z punktu widzenia komunikowania się i badań.

Definicją jest to, co stwierdza definiujący.

2. DEFINICJE OPERACYJNE

Właściwości czy zdarzenia empiryczne reprezentowane przez pojęcie często nie mogą być bezpośrednio obserwowalne.

Definicje operacyjne łączą poziom pojęciowo-teoretyczny z poziomem empiryczno-obserwacyjnym. Definicje operacyjne składają się ze zbioru procedur opisujących działania, jakie musi podjąć badacz, aby ustalić istnienie lub stopień istnienia zjawiska opisywanego przez pojęcie. Definiują one, co robić i co obserwować, aby badane zjawisko stało się częścią doświadczenia badacza i mogło zostać przez niego zrozumiane.

Definicje operacyjne zatem pozwalają na potwierdzenie istnienia pojęcia, które nie ma bezpośrednich cech obserwacyjnych.

3. FUNKCJE I RODZAJE TEORII.

TEORIA oznacza różne rzeczy dla różnych ludzi. Niektórzy badacze utożsamiają teorie z każdym rodzajem konceptualizacji.

RODZAJE TEORII

Rodzajów teorii jest wiele i każdy rodzaj spełnia inne cele.

Zdaniem Davida Eastona, teorie można poklasyfikować:

• ze względu na ZAKRES- na makro- i mikroteorie;

• Ze względu na FUNKCJĘ- na teorie dotyczące zjawisk dynamicznych i statycznych, struktur i procesów;

• Ze względu na STRUKTURĘ- na teorie będące logicznymi systemami myśli silnie ze sobą powiązanych i teorie będące luźniej zdefiniowanymi zbiorami twierdzeń;

• Ze względu na POZIOM- tj. biorąc pod uwagę „systemy zachowań, których dotyczą, a które- po ich uporządkowaniu-można przedstawić na pewnej skali hierarchicznej”.

Tu jednak przyjmiemy klasyfikację opartą na rozróżnianiu 4 POZIOMÓW TEORII AUTORSTWA PARSONSA I SHILSA. SĄ TO:

1. SYSTEMY KLASYFIKACYJNE ad hoc- Najniższy poziom myślenia teoretycznego stanowią systemy klasyfikacyjne ad hoc. Składają się ona z arbitralnych kategorii skonstruowanych po to, aby uporządkować i zebrać obserwacje empiryczne. Badacz może, np. podzielić odpowiedzi w ramach pozycji kwestionariusza.

2. TAKSONOMIE-To drugi poziom teorii nazywany również SYSTEMEM KATEGORII. Skłąda się ona z systemu kategorii skonstruowanych odpowiednio do obserwacji empirycznych w taki sposób, że można opisać związki pomiędzy kategoriami. Kategorie mogą by wewnętrznie powiązane. Kategorie taksonomiczne odzwierciedlają opisywaną rzeczywistość.

Stworzony przez Talcotta Parsonsa zespół kategorii opisujących działanie społeczne jest dobrym przykładem tak rozumianej teorii. Jego zdaniem zachowanie ma 4 cechy charakterystyczne:

1)jest zorientowane na cel

2)zdarza się w sytuacjach grupowych

3)jest regulowane normami

4)jest związane z wydatkowaniem energii

Zachowanie, które ma te wszystkie cechy tworzy system społeczny.

Systemy społeczne pojawiają się w 3 formach:

1)systemów osobowości

2)systemów kulturowych

3)struktur społecznych

Taksonomie pełnią 2 podstawowe funkcje w badaniach społecznych.

1)precyzyjne zdefiniowanie taksonomii pozwala określić jednostkę rzeczywistości empirycznej, która ma być analizowana, a także wskazuje, w jaki sposób ta jednostka może zostać opisana.

2)”uporządkowanie i inspirowanie badań deskryptywnych”, tj. badanie rozkładów empirycznych jednej lub większej liczby kategorii danej taksonomii. Taksonomie nie dostarczają jednak wyjaśnień. Opisują jedynie zjawisko empiryczne poprzez dopasowanie do niego zbioru kategorii.

3. STRUKTURY POJĘCIOWE- W strukturze pojęciowej kategorie deskryptywne są racjonalnie wbudowane w szeroką strukturę formułowanych explicite TWIERDZEŃ.

Twierdzenia te dotyczą związków pomiędzy dwiema lub więcej właściwościami empirycznymi i mogą zostać przyjęte lub odrzucone. Dobrym przykładem struktury pojęciowej jest koncepcja systemu politycznego sformułowana przez Eastona.

Easton określa system polityczny jako „formułowanie i realizowanie w społeczeństwie decyzji władzy zwierzchniej”. Opisując i wyjaśniając obserwacje empiryczne, Easton posłużył się takimi pojęciami jak: „wykłady”, „wytwory”, „środowisko”” oraz „sprzężenie zwrotne”.

4. SYSTEMY TEORETYCZNE- łączą taksonomie oraz struktury pojęciowe, dostarczając w sposób systematyczny opisów, wyjaśnień i predykcji. Jest to najwyższy poziom teorii wymagający najbardziej rygorystycznych definicji.

System teoretyczny składa się z twierdzeń powiązanych ze sobą w sposób, który umożliwia wyprowadzenie jednych twierdzeń z innych.

SYSTEM TEORETYCZNY, jak np. ten sformułowany przez Durkheima, dostarcza struktur wyjaśniających zjawiska empiryczne. Jego zakres nie jest ograniczony do jednego aspektu wyjaśnianych zdarzeń. Składa się on ze zbioru POJĘĆ, w tym abstrakcyjnych, opisujących to, czego dana teoria dotyczy, jak też pojęć mających empirycznie mierzalne właściwości. Te właściwości empiryczne nazywamy ZMIENNYMI.

Składa się on również z systemu TWIERDZEŃ. Twierdzenia tworzą system dedukcyjny. Innymi słowy, zbiór twierdzeń tworzy RACHUNEK .

4. BŁĘDY W BADANIACH NAUKOWYCH.

TEORIA PRZED BADANIAMI

Zgodnie z jedną z głównych szkół myślenia najpierw powinna być sformułowana TEORIA, a potem dopiero powinny następować BADANIA EMPIRYCZNE.

KARL POPPER twierdził, że wiedza naukowa czyni największe postępy, gdy naukowcy tworzą idee (przypuszczenia), a następnie korzystając z badań empirycznych, starają się je odrzucić (odrzucenia).

Wykluczał on ewentualność, że badanie empiryczne mogą w sposób systematyczny wpływać na teorie. Jego zdaniem badania rzadko są źródłem nowych teorii, a także nie są źródłem logicznych metod tworzenia teorii. Teorie „można tworzyć jedynie intuicyjnie, odwołując się do czegoś w rodzaju intelektualnej miłości do przedmiotu doświadczenia”.

Strategia teorii przed badaniami składa się z 5 kroków:

1)skonstruuj explicite teorię lub model

2)z teorii lub modelu wybierz twierdzenie, które poddasz empirycznej weryfikacji

3)opracuj plan badawczy pozwalający zweryfikować twierdzenie

4)jeżeli na podstawie danych empirycznych twierdzenie wyprowadzone z teorii zostanie odrzucone, to wprowadź zmiany do teorii lub planu badawczego i powróć do etapu 2

5)jeżeli twierdzenie nie zostanie odrzucone, to wybierz inne twierdzenie w celu weryfikacji lub staraj się poprawić teorię

BADANIA PRZED TEORIĄ

Ta strategia została skonstruowana przez ROBERTA MERTONA.

ROBERT MERTON twierdzi, że:

Funkcja badań empirycznych wykracza daleko poza bierną rolę weryfikowania oraz sprawdzania teorii: czynią one więcej niż potwierdzanie lub obalanie hipotez. Badanie empiryczne odgrywają rolę aktywną: spełniają co najmniej 4 podstawowe funkcje, które przyczyniają się do kształtowania rozwoju teorii. Zapoczątkowują, przeformułowują, nadają inny kierunek i precyzują teorię.

STRATEGIA BADAŃ PRZED TEORIĄ składa się z 4 etapów:

1)analiza zjawiska i określenie jego podstawowych cech

2)zmierzenie tych cech w różnych sytuacjach

3)analiza otrzymanych danych w celu określenia, czy są one systematycznym źródłem wariancji

4)jeżeli zostanie ustalone systematyczne źródło wariancji, to należy opracować teorię. Może to być teoria w jednej z form, które omówiliśmy wcześniej, choć najbardziej preferowane są tu systemy teoretyczne

PROBLEMY BADAWCZE

-to bodziec intelektualny wywołujący reakcję w postaci badań naukowych.

-nie wszystkie bodźce intelektualne mogą być badane w sposób empiryczny i nie każde ludzkie zachowanie jest sterowane wiedzą naukową.

2 RODZAJE BŁĘDÓW, KTÓRYCH BADACZE POWINNI BYĆ ŚWIADOMI

1. BŁĄD EKOLIGIZMU- wyprowadzenie wniosków o jednostkach bezpośrednio otrzymanych dla grup, społeczeństw czy narodów.

2. BŁĄD INDYWIDUALIZMU- wyprowadzenie wniosków o grupach, społeczeństwach czy narodach bezpośrednio z danych dotyczących zachowań jednostek.

5. ROLA I CECHY HIPOTEZ BADAWCZYCH.

HIPOTEZA

- to proponowana przez nas odpowiedź, jakiej można udzielić na pytanie badawcze.

- jest ona wyrażana w postaci jasno określonego związku pomiędzy zmienną zależną i zmienną niezależną

- hipotezy to proponowane odpowiedzi, ponieważ zostaną one zweryfikowane dopiero po przeprowadzeniu badań empirycznych

- budując hipotezy, badacz nie wie, czy zostanie ona potwierdzona czy nie

- najpierw hipotezy tworzymy, a potem je weryfikujemy

- jeżeli hipoteza zostanie odrzucona, to należy zbudować następną; jeżeli hipoteza zostanie przyjęta, to będzie ona włączona do wiedzy naukowej

- Hipotezy można wprowadzać:

* dedukcyjnie- z teorii,

* indukcyjnie- na podstawie obserwacji , czy

* intuicyjnie, albo

* łącząc elementy tych sposobów

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE HIPOTEZ BADAWCZYCH

1. HIPOTEZY muszą być jasno sformułowane. Badacz musi zdefiniować pojęciowo i operacyjnie wszystkie zmienne.

2. HIPOTEZY są konkretne. Badacz określa, jakie są oczekiwane związki pomiędzy zmiennymi w terminach kierunku (dodatni czy ujemny) i warunków, w jakich dany związek będzie zachodził.

3. HIPOTEZY są sprawdzalne za pomocą dostępnych metod. Ocena hipotezy zależy od tego, czy istnieją odpowiednie metody pozwalające na jej przetestowanie.

4. HIPOTEZY naukowe są pozbawione elementów wartościujących. Ponieważ badania w naukach społecznych dzieją się w społecznym otoczeniu, badacz musi być świadomy własnej stronniczości i starać się uczynić ją jawną.

6. PROBLEMY ETYCZNE W BADANIACH NAUKOWYCH. (?)

DLACZEGO ETYKA W BADANIACH NAUKOWYCH?

Oczywiście, prowadzenie badań mogących pogwałcić prawa i dobra osobiste uczestników badań nie jest ani zamierzone intencjonalnie, ani nie jest głównym celem badaczy.

Istotą badań naukowych jest systematyczne przyczynianie się do budowania dającej się zweryfikować wiedzy naukowej.

Proces badawczy, zgodnie z tym, co mówione było wcześniej, obejmuje wszystkie działania pozwalające naukowcom na tworzenie własnej wiedzy. Na każdym etapie procesu badawczego jednakże- oprócz rozważań o charakterze naukowym- mogą się pojawić rozważania natury etycznej.

Problemy natury etycznej wynikają ze specyfiki problemów analizowanych w naukach społecznych oraz ze specyfiki metod wykorzystywanych do otrzymywania trafnych i rzetelnych danych.

Źródłem problemów etycznych może być sam problem badawczy; otoczenie, w jakim odbywa się badanie; procedury wymagane w planie badawczym; osoby będą Ce uczestnikami badań.

BADANIE POSŁUSZEŃSTWA

BADANIE ZACHOWANIA

BADANIE POSTAW

7. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE EKSPERYMENTU.

PLAN BADAWCZY- to rodzaj „projektu” kierujący badaczem na różnych etapach badania i pomagający mu rozwiązać te właśnie problemy.

8. WNIOSKOWANIE PRZYCZYNOWO-SKUTKOWE.

Stwierdzenie przyczynowości wymaga przeprowadzenia 3 niezależnych operacji:

1. Wykazania KOWARIANCJI

- dwa zjawiska lub więcej zjawisk współzmieniają się

2. Wyeliminowania relacji pozornych- BRAK ZWIĄZKÓW POZORNYCH

- kontrolujemy efekty oddziaływania wszystkich istotnych zmiennych i oryginalny związek między dwiema zmiennymi zostaje utrzymany

3. Określenia czasowego porządku występowania zjawisk-PORZĄDEK CZASOWY

- zakładana przyczyna pojawia się lub zmienia pierwsza przed zakładanym skutkiem

9. KLASYCZNY PLAN BADAWCZY.

KLASYCZNY PLAN BADAWCZY

-składa się z 2, porównywanych ze sobą grup:

1) grupy eksperymentalnej

2) grupy kontrolnej

Grupy te są takie same z jednym wyjątkiem- otóż GRUPA EKSPERYMENTALNA poddawana jest działaniu zmiennej niezależnej, a GRUPA KONTROLNE nie.

Przyporządkowanie osób badanych czy to do grupy eksperymentalnej czy kontrolnej oparte jest na doborze losowym.

Aby oszacować wpływ zmiennej niezależnej, badacze dwukrotnie dokonują pomiarów zmiennej zależnej w każdej grupie.

POMIAR POCZĄTKOWY- przeprowadzany jest dla wszystkich osób badanych przez wprowadzeniem zmiennej niezależnej w grupie eksperymentalnej;

POMIAR KOŃCOWY- przeprowadzany jest dla wszystkich osób badanych po zadziałaniu zmiennej niezależnej w grupie eksperymentalnej.

Następnie dokonuje się porównania wielkości różnicy miar między pomiarem początkowym i końcowym.

Jeżeli różnica jest istotnie wyższa w grupie eksperymentalnej w porównaniu z grupą kontrolną, to można wyciągnąć wniosek, iż zmienna niezależna jest przyczynowo powiązana ze zmienną zależną.

STRUKTURA KLASYCZNEGO PLANU EKSPERYMENTALNEGO

PODSTAWOWE CECHY PLANU BADAWCZEGO

Klasyczny plan badawczy ma 4 podstawowe cechy:

1. PORÓWNYWANIE- leży u podstaw pojęcia KOWARIANCJI czy KORELACJI; jest operacją wymaganą wtedy, kiedy chcemy wykazać, że dwie zmienne ze sobą korelują.

2. MANIPULOWANIE- związane jest z określonymi formami kontroli dotyczącymi zainicjowania działania zmiennej niezależnej, co pozwala badaczowi na określenie czasowego uporządkowania zmiennych.

3. KONTROLOWANIE- pozwala badaczowi na wyeliminowanie innych czynników, które mogłyby dostarczyć podstaw alternatywnego wyjaśnienia związku stwierdzonego pomiędzy zmienną niezależną i zmienną zależną.

4. UOGÓLNIANIE- pozwala na uogólnienie zebranych wyników na rzeczywiste warunki lub populacje, które są przez badacza analizowane.

Pierwsze 3 cechy są niezbędne, kiedy chcemy ustalić zależności przyczynowo-skutkowe pomiędzy zmienną niezależną i zmienną zależną. PORÓWNYWANIE pozwala wykazać istnienie KOWARIANCJI, MANIPULOWANIE pomaga ustalić porządek czasowy badanych zjawisk, a KONTROLOWANIE umożliwia określenie, czy badany związek nie jest związkiem pozornym. UOGÓLNIENIE natomiast jest związane z ustaleniem zakresu, jakim wyniki badań można odnieść do całej populacji lub do innych warunków społecznych.

10. RODZAJE I POZIOMY POMIARU W NAUCE.

POZIOMY POMIARU

4 PODSTAWOWE POZIOMY POMIARU:

1. NOMINALNY- na poziomie nominalnym cyfry lub symbole są wykorzystywane do klasyfikowania obiektów lub wyników obserwacji. Zjawiska znajdujące się w jednej kategorii są sobie równe, lecz nie są równe zjawiskom znajdującym się w innej kategorii (oznacza to, że na poziomie nominalnym zachodzi relacja równoważności).

2. PORZĄDKOWY- jeżeli między zmiennymi zachodzi relacja porządku, to można je mierzyć na poziomie porządkowym. Relacje tego rodzaju oznacza się symbolem > (większy niż). Na poziomie porządkowym również zachodzi relacja równoważności.

3. INTERWAŁOWY- jeżeli znana jest dokładna odległość między wynikami dwóch obserwacji i jest ona stała, to możemy dokonać pomiaru na poziomie interwałowym. Między zjawiskami mierzonymi na tym poziomie również zachodzi relacja równoważności, a także jeden wynik może być większy (lub mniejszy) od drugiego.

4. STOSUNKOWY- jeżeli zmienne mają naturalny punkt zerowy, to można je mierzyć na poziomie stosunkowym. Na poziomie stosunkowym również zachodzi relacja równoważności, także relacja porządku (jeden obiekt jest większy niż inny) oraz istnieje stały interwał.

11. RODZAJE TRAFNOŚCI W POMIARZE.

TRAFNOŚĆ

- dotyczy następującego pytania: „czy udało nam się zmierzyć to, co zamierzaliśmy zmierzyć?”

-Problem trafności pojawia się dlatego, ze w naukach społecznych, z nielicznymi tylko wyjątkami, mamy do czynienia z pomiarem pośrednim.

WYRÓŻNIAMY 3 PODSTAWOWE RODZAJE TRAFNOŚCI:

1. TRAFNOŚĆ TREŚCIOWA- przekonanie badacza, że narzędzie pomiarowe mierzy określoną charakterystykę, jest odzwierciedlone w postaci tzw. TRAFNOŚCI FASADOWEJ - subiektywnej oceny trafności narzędzia pomiarowego. Z kolei TRAFNOŚĆ DOBORU PRÓBY pozwala określić zakres, w jakim pytania, twierdzenia i inne wskaźniki wbudowane w narzędzie pomiarowe odzwierciedlają mierzoną właściwość.

2. TRAFNOŚĆ EMPIRYCZNA- jeżeli narzędzie pomiarowe jest trafne, to powinien zachodzić silny związek pomiędzy wynikami, jakie można prognozować na jego podstawie i wynikami otrzymanymi za jego pomocą. Trafność empiryczną można również oszacować, porównując wyniki danego narzędzia z wynikami otrzymanymi za pomocą innych narzędzi pomiarowych.

3. TRAFNOŚĆ TEORETYCZNA- ten rodzaj trafności można oszacować, badając narzędzie pomiarowe z świetle szerszego kontekstu teoretycznego.

Każda z nich ma swoje miary i w określonych warunkach osiąga konkretną wartość.

12. CECHY OBSERWACJI.

- Nauki społeczne wyrastają z OBSERWACJI.

- w pewnym sensie każde badanie w naukach społecznych rozpoczyna się i kończy empiryczną obserwacją.

- Podstawową zaletą OBSERWACJI jest jej BEZPOŚREDNIOŚĆ. Pozwala badaczom na studiowanie zachowań w trakcie ich trwania. Badacz nie musi pytać ludzi o ich własne zachowania i działania innych. Może po prostu obserwować zachowania poszczególnych osób. To z oklei pomaga badaczowi na zbieranie danych bezpośrednich i zapobiega oddziaływaniu czynników stojących pomiędzy nim a przedmiotem badań.

- dane zbierane za pomocą obserwacji opisują obserwowane zjawisko tak, jak przebiega ono w NATURALNYCH WARUNKACH.

- Badacze mogą również stosować metody obserwacyjne wtedy, kiedy ludzie nie mają ochoty na opisywanie siebie samych za pomocą słów. Obserwacja w porównaniu z przekazami słownymi wymaga mniejszego zaangażowania osób badanych. Dzięki obserwacji badacze mogą określać trafność przekazów słownych przez porównywanie ich z rzeczywistym zachowaniem.

- obserwacja może przyjmować wiele postaci. Może ona polegać na prostym obserwowaniu codziennych doświadczeń, a także może się posługiwać tak skomplikowaną aparaturą jak lustro weneckie (jednostronne) czy kamera wideo. Taka wielorakość technik sprawia, że obserwacja staje się dogodną metodą dla wielu celów badawczych.

- OBSERWACJA jest zatem techniką bardzo zróżnicowaną. Może być przeprowadzana w warunkach naturalnych lub w laboratorium, pozwalając na badanie takich zjawisk jak schematy uczenia się w rzeczywistych sytuacjach życiowych lub kontrolowanych warunkach eksperymentalnych.

- jednocześnie metody obserwacyjne są bardzo elastyczne. Niektóre zależą jedynie od postępu w badanej dziedzinie. Inne mogą być wysoce specyficzne i operować wcześniej zaprojektowanymi ustrukturowanymi narzędziami dla wąsko określonych potrzeb. Badacze mogą sami stać się członkami obserwowanej grupy (obserwacja uczestnicząca); mogą być postrzegani jako członkowie grupy, lecz nie mogą też ograniczyć swoją aktywność; mogą przyjąć rolę obserwatora, nie będąc członkiem obserwowanej grupy czy wreszcie ich obecność w ogóle może nie być dostrzegana przez obserwowane osoby.

- jakikolwiek byłby cel badania czy zastosowana metoda obserwacji, badacz musi mieć odpowiedź na 3 podstawowe pytania, aby mieć gwarancję, że otrzymane przez niego dane są danymi systematycznymi i sensownymi, tj. musi wiedzieć, co chce obserwować, kiedy obserwować i jak rejestrować dane oraz jaki stopień interpretacji wyników jest wymagany od obserwatora.

13. RODZAJE OBSERWOWANYCH ZACHOWAŃ.

RODZAJE ZACHOWAŃ

1. ZACHOWANIA NIEWERBALNE- ruchy ciała takie jak wyraz twarzy

2. ZACHOWANIA PRZESTRZENNE- zabiegi podejmowane przez ludzi, a dotyczące strukturowania przestrzeni, która ich otacza, tj. kontrolowanie wielkości przestrzeni osobistej.

3. ZACHOWANIA PARAJĘZYKOWE- formalne aspekty mowy tj. szybkość mówienia czy tendencja do przerywania; „język ciała”;

4. ZACHOWANIA JĘZYKOWE- treść mowy i strukturalne charakterystyki mówienia.

14. RODZAJE OBSERWACJI.

WYRÓŻNIAMY OBSERWACJĘ:

1. KONTROLOWANĄ- charakteryzują ją jasne i wyraźne decyzje dotyczące tego, co, gdzie i kiedy ma być obserwowane; punkty czasowe są zazwyczaj określane, zanim rozpocznie się obserwację; można ją przeprowadzić zarówno w laboratorium, jak i podczas badań terenowych; w obu sytuacjach badacz wykorzystuje któryś z licznych planów eksperymentalnych i rejestrując dane z obserwacji- chciałby wnioskować o związkach przyczynowo-skutkowych, maksymalizując przy tym kontrolowanie zmiennych zewnętrznych i wewnętrznych.

2. NIE KONTROLOWANĄ- charakterystyczna tu jest znacznie mniejsza systematyczność i większa płynność; takie punkty czasowe są rzadko wyznaczane;

Wybór pomiędzy OBSERWACJĄ KONTROLOWANĄ I NIE KONTROLOWANĄ zależy w dużej mierze od problemu badawczego i przyjętego schematu badania, tj. badacze częściej stosują OBSERWACJĘ KONTROLOWANĄ wraz z planami eksperymentalnymi, rzadziej natomiast wypadku planów preeksperymentalnych i badań jakościowych.

15. ŹRÓDŁA STRONNICZOŚCI W BADANIACH.

3 ŹRÓDLA STRONNICZOŚCI W BADANIACH EKSPERYMENTALNYCH:

1. WSKAZÓWKI SUGERUJĄCE- wtedy, kiedy osoba badana wie, że uczestniczy w eksperymencie stara się zareagować w sposób, jakiego, jej zdaniem, eksperymentator oczekuje;

2. STRONNICZOŚĆ EKSPERYMENTATORA- wtedy, kiedy eksperymentator niezamierzenie przekazuje swoje oczekiwania osobom badanym;

3. ARTEFAKTY POMIAROWE- stosowane procedury pomiarowe mogą być dla osób badanych źródłem wskazówek dotyczących tego, o co właściwie chodzi w eksperymencie. Instrumenty pomiarowe tj. kamera czy arkusze testowe również mogą uwrażliwić osoby badane i spowodować efekt stronniczości.

16. CECHY I RODZAJE BADAŃ SONDAŻOWYCH.

-badania sondażowe obejmują wszelkiego typu zjawiska społeczne o znaczeniu istotnym dla wychowania, ponadto stany świadomości społecznej, opinii i poglądów określonych zbiorowości, narastania badanych zjawisk, ich tendencji i nasilenia;

- opierają się niemal zawsze na badaniu specjalnie dobranej próby reprezentacyjnej z populacji generalnej, którą nie zawsze można precyzyjnie określić;

- jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych- posiadających znaczenie wychowawcze- w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje;

- w BADANIACH SONDAŻOWYCH

- METODA SONDAŻU DIAGNOSTYCZNEGO znajduje swe zastosowanie w badaniach za pomocą:

* ankiet,

* rozmowy i

* wywiadu.

Badania te stanowią podstawowe jej techniki badawcze.

- METODA SONDAŻU DIAGNOSTYCZNEGO - niezależnie od tego, czy jest stosowana za pomocą badań ankietowych lub rozmowy i wywiadu- sprzyja:

* sformułowaniu problemów badawczych i hipotez roboczych;

* zgromadzeniu opinii badanych o różnych kwestiach istotnych z punktu wiedzenia przeprowadzanych badań;

* lepszemu poznaniu osób badanych pod względem sposobu widzenia przez nie niektórych przynajmniej interesujących badacza zagadnień.

- METODA SONDAŻU DIAGNOSTYCZNEGO jest sposobem gromadzenia wiedzy o przedmiotach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk, o wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych, posiadających znaczenie wychowawcze, w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje;

17. METODY PROWADZENIA BADAŃ SONDAŻOWYCH.

DO METOD PROWADZENIA BADAŃ SONDAŻOWYCH NALEŻĄ:

1. ANKIETA POCZTOWA:

ZALETY

● niski koszt

● obniżenie błędu stronniczości

● większa anonimowość

● udzielanie przemyślanych odpowiedzi i możliwość konsultacji

● dostępność

WADY

● wymaga prostych pytań

● brak możliwości sondowania

● utrata kontroli nad tym, kto udziela odpowiedzi

● niski odsetek odpowiedzi 20 - 40%

2. WYWIAD BEZPOŚREDNI:

Wywiad osobisty

● wywiad wg. ustrukturowanego planu: liczba zadawanych pyta oraz sposób ich formułowania są identyczne dla wszystkich respondentów

● wywiad zogniskowany: prowadzony wg. planu

1. odbywa się z osobami, które mają określone doświadczenia

2. odwołuje się do sytuacji, które były analizowane przed rozpoczęciem wywiadu

3. przeprowadzany zgodnie z planem

4. Skupia się na doświadczeniach badanych osób

● wywiad nieukierunkowany (swobodny): badacz nie kieruje się planem, nie zadaje pytań wg. ustalonej kolejności

ZALETY

● elastyczność

● kontrolowanie sytuacji, w której prowadzony jest wywiad

● wyższy odsetek otrzymanych odpowiedzi

● zbieranie dodatkowych informacji

WADY

● wyższe koszty

● stronniczość osoby prowadzącej wywiad

● brak anonimowości

Zasady prowadzenia wywiadu

● powiedz respondentowi kim jesteś i kogo reprezentujesz

● powiedz respondentowi, co robisz, tak, aby wzbudzić jego zainteresowanie

● powiedz respondentowi, w jaki sposób został wybrany

● dostosuj swoje postępowanie do sytuacji

● stwórz atmosferę zaufania i zrozumienia

Sondowanie

● osoba prowadząca wywiad stymuluje do dyskusji i otrzymywania większej ilości informacji

● motywuje respondentów do poszerzania, wyjaśniania własnej odpowiedzi

● im wywiad jest mniej ustrukturowany, tym ważniejszą rolę pełni sondowanie

3. WYWIAD TELEFONICZNY:

Wywiad telefoniczny

● Przeciętne koszty

● Krótki czas, duża liczba respondentów

● Kontrola poprawności zadawania pytań i poprawność rejestrowania danych

● Możliwość odmowy odpowiedzi na pytania

● „przerywanie” wywiadu

● Mniej informacji

18. PORZĄDEK PYTAŃ KWESTIONARIUSZA.

PORZĄDEK PYTAŃ:

- zazwyczaj stosuje się 2 rodzaje schematów porządkowania pytań, które z punktu widzenia motywowania respondenta do udzielania odpowiedzi wydają się najwłaściwsze;

- 2 RODZAJE SCHEMATÓW PORZĄDKOWANIA PYTAŃ:

1) STRATEGIA LEJKA

* każde kolejne pytanie jest powiązane z pytaniem poprzednim, a jego zakres jest coraz mniejszy;

* pozwala respondentom na bardziej skuteczne ujawnianie szczegółów;

* zadając na początku pytanie o szerokim zakresie, badacz nie narzuca respondentowi żadnego kontekstu, zanim ten nie ujawni własnej perspektywy;

* należy zaczynać od zadawania pytania o szerokim zakresie;

2) STRATEGIA ODWRÓCONEGO LEJKA

*pytanie wąsko sformułowane wyprzedza pytanie o szerokim zakresie;

* jeżeli celem badania jest określenie sposobu generalizowania wniosków wynikających z oceny konkretnej sytuacji i jeżeli badacz nie zna faktów, które zna respondent, to wąskie pytania pozwalające ustalić określone fakty powinny wyprzedzać pytania wymagające ogólnej oceny;

19. RODZAJE, WADY I ZALETY ANKIETY.

RODZAJE ANKIET

1. POCZTOWA:

• rozsyłana droga pocztową do respondentów i przez nich odysłaną tą samą drogą, obsługiwana przez pocztę.

2. PRASOWA:

• opublikowana w gazetach i odesłana pocztą

3. AUDYTORYJNA:

• pojawia sie ona przy różnych okazjach (bankietach, degustacjach, sympozjach itp.) rozdawana osobiście a oddawana tez osobiście lub pocztą.

4. OPAKOWANIOWA:

• dołączona do sprzedaży produktów mająca charakter opiniotwórczą stosowana podczas kampanii reklamowych, promująca produkt.

5. KOMPUTEROWA:

• występująca w Internecie odpisywana w postaci e meila. Coraz bardziej popularna i uznawana za najnowocześniejszą.

ZALETY I WADY ANKIETY POCZTOWEJ:

ZALETY:

• niskie koszty w porównaniu z innymi metodami;

• obniżenie błędu wynikającego ze stronniczego wpływu cech ankietera lub stosowanych przez niego technik;

• ankiety zapewniają respondentom wysoki stopień anonimowości. Jest to szczególnie ważne w wypadku pytań dotyczących drażliwych tematów;

• respondenci mają czas, aby się zastanowić nad odpowiedzią i odwołać do innych źródeł;

• ankiety pozwalają na zbadanie, po niskich kosztach, prób osób rozproszonych na dużym obszarze geograficznym.

WADY:

• ankieta wymaga prostych, łatwo zrozumiałych pytań i czytelnych instrukcji;

• ankieta nie zapewnia badaczom możliwości sondowania respondentów, aby uzyskać dodatkowe informacje lub wyjaśnić odpowiedź;

• badacze nie mogą kontrolować, kto wypełnia ankietę;

• odsetek odpowiedzi jest niski.

20. CECHY I RODZAJE WYWIADÓW.

WYWIAD:

• rozmowa pomiędzy dwiema osobami, lub prowadzącym i grupą osób, podczas której osoba przeprowadzająca wywiad zadaje pytania w celu uzyskania pewnych informacji, dotyczących na przykład jakiegoś ważnego wydarzenia.

RODZAJE WYWIADÓW:

1. WYWIAD NIE SKATEGORYZOWANY - pozostawia prowadzącemu duży zakres swobody w zadawaniu pytań

2. WYWIAD SKATEGORYZOWANY - polega on na zadawaniu przeważnie pytań zamkniętych i zawsze tylko zgodnie z uprzednio przygotowanym zestawem

3. WYWIAD JAWNY - badani zdają sobie sprawę, że przeprowadza się go z nimi, wiedzą o celu badawczym

4. WYWIAD UKRYTY

5. WYWIAD JAWNY NIEFORMALNY -jest pośrednią formą między wywiadem jawnym a ukrytym, osoba badana zdaje sobie sprawę, że prowadzi się z nią wywiad, ale nie zna celu

6. WYWIAD INDYWIDUALNY - przeprowadzany tylko z jedną osobą

7. WYWIAD ZBIOROWY - przeprowadzany z więcej niż jedną osobą

8. ŚLEDCZY

9. LEKARSKI

10. PSYCHOLOGICZNY

11. DIAGNOSTYCZNY

12. TERAPEUTYCZNY

21. WADY I ZALETY WYWIADÓW.

Zalety wywiadu:

• gwarancją wiarygodności danych uzyskanych w wywiadzie jest bezpośredniość kontaktu z badaną osobą, umożliwia to prostowanie otrzymywanych danych i wzajemne ich konfrontowanie

• pozwala również na orzekanie o szczerości wypowiedzi na podstawie obserwacji osób, z którymi przeprowadza się wywiad

* elastyczność procedury zadawania pytań

* kontrolowanie sytuacji, w jakiej prowadzony jest wywiad

* wysoki odsetek odpowiedzi

* pełniejsze informacje

Wady wywiadu, (błędy), (czynniki zakłócające prowadzenie wywiadu):

• mogą być one spowodowane np. niestarannym przygotowaniem się do wywiadu

• własne opinie i przekonania przeprowadzającego wywiad oraz sposób jego przeprowadzania (autorytatywność w postawie badającego, wzmożona pobudliwość lub chaotyczność w stawianiu pytań czy brak umiejętności jasnego i zwięzłego wypowiadania się, a zwłaszcza prawidłowego formułowania pytań)

• jeśli nawiązanie właściwego kontaktu emocjonalnego i intelektualnego z respondentem jest utrudnione, obniża się znacznie wiarygodność otrzymywanych wypowiedzi

• wyższe koszty

• stronniczość osoby prowadzącej wywiad

• brak anonimowości

22. RODZAJE I ROLA PYTAŃ BADAWCZYCH.

3 RODZAJE PYTAŃ:

1. PYTANIA ZAMKNIĘTE:

- respondentom przedstawia się zbiór odpowiedzi i prosi o wybranie tej, która najlepiej opisuje ich cechy czy postawy;

Istnieją różne odmiany pytań zamkniętych:

• pytania alternatywne (dychotomiczne) - rozpoczynają się zazwyczaj „czy”, przewidywane odpowiedzi dwuczłonowe na pytania alternatywne to takie jak: tak - nie, jestem za - jestem przeciw, zgadzam się - nie zgadzam się, dobrze - źle

• pytania dysjunktywne - wymagają wybory spośród więcej odpowiedzi, ale wybór odnosi się zawsze tylko do jednej z kilku gotowych odpowiedzi, np. „Twój najbardziej ulubiony przedmiot?”: język polski, biologia, geografia, matematyka, fizyka, muzyka itd.

• pytania koniunktywne - są pytaniami z więcej niż z dwiema gotowymi odpowiedziami, ale wymagają dokonania wyboru więcej niż jednej odpowiedzi, np. „Czasami w grupie kolegów niektóre dzieci są mniej lubiane ze względu na swoje zachowanie, które nie podoba się innymi dzieciom. Które z wymienionych poniżej zachowań Twoi koledzy (koleżanki) potępiliby najbardziej? Podkreśl trzy”: mazgajstwo, niedotrzymanie słowa, skarżenie, wychwalanie się, nie dzielenie się z nikim, odmówienie pomocy koledze itp.

2. PYTANIA OTWARTE:

- respondentom nie przedstawia się zdefiniowanego zbioru odpowiedzi;

- prosi się natomiast o opisanie swoich cech czy postaw własnymi słowami;

- odpowiedzi respondentów są w całości zapisywane albo przez samych respondentów, albo przez ankietera;

Istnieją różne odmiany pytań otwartych:

• pytania wprowadzające - ich zadaniem jest skierowanie uwagi respondentów na zagadnienia będące przedmiotem zainteresowań badacza, np. „Co mógłbyś powiedzieć o swoich rodzicach?”

• pytania o opinie - dotyczą osobistego widzenia badanych problemów łącznie z ich oceną, np. „Jakim powinien być - Twoim zdaniem - nauczyciel jako człowiek?”

• pytania o fakty - odnoszą się do różnych, łatwo sprawdzalnych danych, jak: wiek, płeć, wykształcenie respondenta, osoby mu najbliższe, liczba rodzeństwa, np. „Do kogo zwracasz się najczęściej, gdy masz jakieś problemy?”

• pytania o źródła informacji - umożliwiają uświadomienie sobie tego, od kogo lub gdzie miał on możliwość zaznajomienia się ze sprawą, o którą pytamy, np. „Skąd po raz pierwszy dowiedziałeś się o Albercie Einsteinie?”

• pytania o wiedzę - dotyczą poznania konkretnych wiadomości na różne tematy, np. znajomości określonych dat, nazwisk, definicji, itp., np. „Kto napisał książkę Quo vadis?”

• pytania o motywy - pytania typu „dlaczego”, mają na celu dotarcie do subiektywnych uzasadnień podejmowanych przez respondenta lub innych osób, np. „Dlaczego niektórzy nauczyciele są szczególnie lubiani przez uczniów?”

• pytania o sugestie w różnych sprawach - np. „Co powinno - według Ciebie - zmniejszyć spożycie alkoholu wśród młodzieży?”

• pytania uzupełniające - stosuje się z zamiarem uzyskania dodatkowych informacji, np. „Co jeszcze mógłbyś powiedzieć o przyczynach zapobiegania przestępczości nieletnich?”

• pytania sondujące (tylko w wywiadzie) - są pytaniami naprowadzającymi respondenta na pełniejszą odpowiedź; zadawane są zazwyczaj wtedy, gdy osoba pytająca nie ma pewności, czy zrozumiała właściwie pytanie respondenta lub odwrotnie czy respondent dobrze zrozumiał pytanie

3. PYTANIA ALTERNATYWNE:

- jest to rodzaj pytań zamkniętych zadawanych tylko podgrupie respondentów;

- podgrupa jest wyodrębniana za pomocą pytania filtrującego, kierującego odpowiednich respondentów do właściwych dla nich pytań lub za pomocą instrukcji, która wskazuje członkom podgrup, na które pytanie lub zbiór pytań powinni odpowiada, a osoby nie należące do tej grupy informuje, do którego pytania powinni przejść.

4) PYTANIA PÓŁOTWARTE:

- każde z pytań półotwartych przewiduje wybór spośród przewidzianych z góry odpowiedzi i jednocześnie umożliwia swobodne wypowiedzi osób badany. Np. „Dlaczego Pani (Pana) dziecko odrabia prace domowe?”: bo nie chce otrzymać złych ocen, lubi odrabiać lekcje, chce otrzymywać dobre oceny, to jest jego obowiązek, rodzice tego wymagają, żeby więcej wiedzieć

5)PYTANIA PROJEKTUJĄCE :

-to pytania za pomocą których, pragnąc na przykład dowiedzieć się, co sądzą nasi respondenci o swych nauczycielach, nie pytamy ich o to wprost, lecz pośrednio, np. możemy zapytać ucznia nie o to, jak on osobiście ocenia nauczycieli, lecz o to, jak uczniowie według niego ich oceniają.

6)PYTANIA FILTRUJĄCE:

- pozwalają wyłączyć z odpowiedzi na nie te osoby, które nie mają nic do powiedzenia w danej sprawie, np. „Czy znasz nowy regulamin szkolny? Jeśli tak, to jak oceniasz wprowadzone w nim zmiany?”, „Czy lubisz czytać książki? Jeśli tak, to dlaczego?”.

7)PYTANIA KONTROLNE:

-są to pytania zbieżne z treścią innych pytań, lecz różne pod względem formy ich wyrażania. Sprzeczność odpowiedzi na nie z odpowiadającymi im treściowo pytaniami wskazuje na nieszczerość respondenta.

8)PYTANIA Z USZEREGOWANIEM WARIANTÓW ODPOWIEDZI:

-polegają na przedłożeniu respondentowi gotowej listy cech, norm, kategorii z prośbą o uporządkowanie ich w kolejności od najbardziej do najmniej przez niego cenionych, np. „Jakie cechy według Pani są najważniejsze dla mężczyzny jako męża? Proszę uszeregować je od najbardziej do najmniej cenionych”: wyrozumiałość, stanowczość, troska o rodzinę, religijność, wierność, czułość, tolerancyjność.

23. METODY BADAŃ JAKOŚCIOWYCH.

RODZAJE BADAŃ JAKOŚCIOWYCH:

1. Badania etnograficzne

2. Studium przypadku

1. Badania biograficzne

3. Badania fenomenograficzne

4. Badanie w działaniu

Podejmując BADANIA JAKOŚCIOWE, staramy się zrozumieć zachowania i instytucje, poznając zaangażowane w nie osoby, ich wartości, rytuały, symbole, wierzenia i emocje. Przyjmując taką perspektywę, badacze będą badać problemy ubóstwa, biorąc raczej udział w życiu ludzi badanych, zamiast zbierać dane za pomocą ustrukturowanego kwestionariusza.

24. RODZAJE BADAŃ TERENOWYCH.

Badania terenowe- to podstawowa strategia zbierania danych związana z metodologią jakościową.

W przebiegu BADAŃ TERENOWYCH można wyróżnić następujące, rozłączne etapu:

• Wybór tematu badawczego- badania terenowe wymagają, aby badacze najpierw określili, co jest dla nich ważne, niezależne od naukowych rozważań. Emocjonalne zaangażowanie we własną pracę tworzy pomost pomiędzy osobistym i emocjonalnym życiem badacza, a także wzbudza potrzebę prowadzenia konkretnych badań społecznych.

• Wybór terenu badań i uzyskanie do niego dostępu- wybór tematu w dużej mierze wyznacza zakres właściwych terenów badawczych. Bardzo często wybór terenu badań zależy od wymagań natury praktycznej, tj. np. położenie geograficzne. Najbardziej upośledzonym obserwatorem jest osoba obserwująca ludzi czy sytuacje najbardziej sobie znane. Kobiety jednaj mają szczęście w świecie mężczyzn.

• Nawiązanie kontaktów z członkami grupy- łatwość nawiązywania kontaktów z członkami grupy zależy w dużej mierze od natury grupy od umiejętności badacza. Aby dobrze nawiązać kontakt z osobami badanymi, należy dobrze poznać język, jakim oni się posługują między sobą.

• Szukanie osób dostarczających rzetelnych informacji- OBSERWATOR UCZESTNICZĄCY, który nawiązał już kontakty z grupą, staje się tymczasowo członkiem grupy. Sam uczy się, jak się zachowywać w grupie, a członków grupy uczy zachowania w stosunku do siebie. Następnie zostaje on zaakceptowany jako pełnoprawny członek grupy. Zatem kontakty z członkami grupy zostały już nawiązane, obszary obserwacji ustalone, a INFORMATORZY zaczynają dostarczać informacji.

• Opuszczanie terenu- Społeczny aspekt badań terenowych nie ogranicza się jedynie do uzyskiwania dostępu do grupy i nawiązywania kontaktów z badanymi osobami. Opuszczanie terenu badań jest nie mniej ważne. Etap ten zależy od stopnia porozumienia osiągniętego przez obserwatora i osoby obserwowane w momencie rozpoczęcia badania oraz od rodzaju relacji społecznych, jakie rozwinęły się w trakcie procesu badawczego. Już sam podstawowy warunek badań terenowych, aby „być zaangażowanym” w trakcie badań stwarza problem w momencie ich zakończenia.

• Rejestrowanie obserwacji- w badaniach terenowych to, co ludzie robią i mówią, jest podstawowym źródłem danych. Badacze mogą rejestrować obserwowane zachowania, robiąc notatki, nagrywając na taśmę magnetofonową, czasami fotografując czy rejestrując kamerą wideo. W niektórych przypadkach, kiedy tożsamość obserwatora i cel badań są znane osobom obserwowanym, notatki można sporządzić od razu, w miejscu zdarzenia. Na ogół jednak badacz oczekuje, że członkowie zapomną, iż są obserwowani, i ich zachowanie oraz tworzące się interakcje będą miały naturalny charakter. Notowanie w obecności członków grupy przypomina im o prowadzonych badaniach, co może wpłynąć na ich zachowanie, jak i też ograniczyć możliwości badacza w uczestniczeniu w życiu grupy. Kiedy osoby obserwowane nie znają tożsamości badacza i celu badań, trudno jest badaczowi rejestrować każde zdarzenie w momencie jego zajścia. Jeżeli badacz nie ma jak w sposób jawny rejestrować obserwacji, to musi wykorzystać metody pozwalające mu zapamiętać to, co się dzieje, aby- przy pierwszej okazji- móc to zapisać. Jeżeli badacz nie może natychmiast zanotować swoich obserwacji, to istnieje niebezpieczeństwo zniekształcenia i nieintencjonalnej, złej ich interpretacji. Im dłużej badacz musi czekać z zapisaniem obserwacji, tym większe jest prawdopodobieństwo przekłamań w przypominanym materiale.

• Analiza danych- analizowanie danych w jakościowych badaniach terenowych jest procesem ciągłym. Obserwatorzy formułują hipotezy i w trakcie prowadzonych przez siebie badań rejestrują istotne wydarzenia. Niektóre hipotezy są następnie odrzucane, inne natomiast uszczegółowiane i ciągle formułowane na nowo. Ważnym aspektem analizy danych dokonywanej na etapie ich zbierania jest ustalenie zapisanych danych i ich kodowanie. Jest to proces polegający w istocie na analizowaniu notatek. Na wczesnych etapach pracy terenowej badacz może tworzyć proste kategorie danych oparte na charakterystykach obserwowanych osób i cechach zdarzeń, które wystąpiły. Badacz może np. poklasyfikować członków danej grupy na przywódców, naśladowców i odszczepieńców. Notatki z badań terenowych dotyczące zachowania każdej obserwowanej grupy są następnie kodowane zgodnie z właściwym systemem klasyfikacji. Kiedy badacz wyodrębni działania i wypowiedzi potwierdzające hipotezę, kolejnym jego krokiem jest poszukiwanie PRZYPADKÓW NEGATYWNYCH, tj. przypadków przemawiających na rzecz odrzucenia hipotezy.

CELEM BADAŃ TERENOWYCH jest tworzenie bazowej teorii za pomocą METODY ANALIZY INDUKCYJNEJ. BADACZ- na podstawie danych- tworzy szersze kategorie, a następnie- na podstawie relacji pomiędzy tymi kategoriami- buduje hipotezy. Uwzględnianie przypadków pozytywnych i negatywnych sprawia, że zarówno kategorie, jak i hipotezy są w trakcie badań rewidowane i przeformułowywane.

W BADANIACH TERENOWYCH występują problemy natury zarówno etycznej, jak i politycznej. PROBLEM NATURY ETYCZNEJ- dotyczy potencjalnego oszukiwania; szczególnie prawdopodobnego w badaniach, w których badacz utajnia swoją tożsamość. Innym problemem etycznym są nieprzewidywane konsekwencje badań.

PROBLEM NATURY POLITYCZNEJ- osoby badane mogą postrzegać badaczy terenowych jako źródło dóbr materialnych, koneksji politycznych i społecznego prestiżu; źródło nie mające nic wspólnego z samym procesem badawczym czy celem badań.

WYRÓŻNIAMY 2 RODZAJE BADAŃ TERENOWYCH:

1. PEŁNE UCZESTNICTWO- Obserwatorzy stają się członkami badanej grupy, nie ujawniając grupie ani własnej tożsamości, ani celu badania.

METODĄ ZBIERANIA DANYCH, najściślej związaną z badaniami terenowymi, jest METODA OBSERWACJI UCZESTNICZĄCEJ, tj, proces, w trakcie którego badacz stara się zostać członkiem badanej grupy lub nawiązać jak najbliższe kontakty z badanymi osobami. Badacz może zostać albo obserwatorem w pełni uczestniczącym w grupie, albo zając pozycję obserwatora będącego uczestnikiem.

Podczas gdy OBSERWATOR JAKO UCZESTNIK ujawnia swoją obecność w badanej grupie.

2. OBSERWATOR JAKO UCZESTNIK- obserwatorzy stają się członkami badanej grupy, ujawniając grupie własną tożsamość i cel badań.

OBSERWATOR UCZESTNICZĄCY ukrywa swoją tożsamość i nie ujawnia celu badań.

25. ROLA BADACZA W BADANIACH UCZESTNICZĄCYCH.

• Pełny uczestnik (badacz staje się uczestnikiem zdarzenia, które bada np. demonstracji, ale pozostali uczestnicy tego nie wiedzą)

• Pełny uczestnik, ale badani wiedzą, że są badani (ryzyko reaktywności - czyli zmiany zachowań uczestników badania pod wpływem świadomości, że są badani)

• Badanie procesu społecznego bez uczestnictwa w nim (np. siedzenie w kawiarni i obserwowanie innych)

Badania terenowe określa się jako „badanie zachowania ludzi w naturalnych warunkach ich codziennego życia. Osoby prowadzące badania terenowe wkraczają w świat innych po to, aby z pierwszej ręki dowiedzieć się, jak inni ludzie żyją, jak mówią, jak się zachowują, co ich zachwyca, a co martwi”.

Badania terenowe są charakteryzowane przez miejsce i sposób ich prowadzenia.

Badania terenowe są przeprowadzane w warunkach naturalnych, ja np. w przypadku antropologów mieszkających w badanych przez siebie plemionach, czy socjologów dzielących i obserwujących codziennie życie społeczności lokalnych.

Badania terenowe pozwalają na głębokie zrozumienie subiektywnych znaczeń przypisywanych przez badanych ludzi. Zazwyczaj osoby wykonujące badania terenowe starają się uwzględnić obie te cechy.

ROLA BADACZA:

Obserwacja uczestnicząca zakłada różne stopnie aktywności ją prowadzącego:

1. PEŁNOPRAWNY UCZESTNIK- Badacz jest w pełni zaangażowanym uczestnikiem obserwowanej sytuacji, wtapia się w nią, nie odróżnia się od pozostałych członków grupy. Ten najwyższy stopień aktywności nazywany jest BADANIEM PRZEZ WSPOŁNE DOŚWIADCZANIE. Badacz przeżywa emocje, które wywołuje sytuacja, patrzy na nią przez pryzmat własnych przeżyć, odczuć. Zapiski, notatki z przeprowadzonej obserwacji robi dopiero po jej zakończeniu. Ten rodzaj aktywności jest szczególnie ważny w przypadku badania zjawisk dynamicznych, w trakcie ich trwania.

2. UCZESTNIK JAKO OBSERWATOR- zarówno badacz, jak i zainteresowani świadomi są swej roli. Z tego rodzaju sytuacją mamy do czynienia wówczas, gdy badacz wchodzi do środowiska, jako osoba z zewnątrz. W takim przypadku niezbędny jest pewien czas, aby wszyscy przyzwyczaili się do nowej dla siebie sytuacji, ponieważ ważne jest wzajemne poznanie się, nabranie do siebie zaufania. Często ten etap wstępny stanowi ważny fragment opisu przeprowadzonego badania.

3. OBSERWATOR JAKO UCZESTNIK- badacz jest uczestnikiem sytuacji, ale jako obcy, zaznacza swoją rolę, jest bardziej obserwatorem niż uczestnikiem, rzadziej wchodzi w interakcje z pozostałymi członkami grupy.

Określenie obserwacja jako uczestniczącej, w badaniu jakościowym oznacza, że obserwujący nie dzieli badanej rzeczywistości na siebie i świat zewnętrzny, nie ustawia się obok zjawiska, a świadomie sytuuje się wewnątrz niego, przyjmując za oczywisty fakt, iż swą obecnością wpływa na sytuację w jakiej się znalazł.

26. WTÓRNA ANALIZA TREŚCI.

- wtórna analiza jest przeprowadzana na danych zebranych przez inne osoby.

- w niektórych badaniach dane wtórne mogą stanowić jedyne dostępne źródło danych

- można je również wykorzystywać do celów porównawczych

- wtórna analiza danych ma wiele zalet:

* stwarza możliwości replikacji badań,

* umożliwia stosowanie longitudinalnych planów nadawczych,

* może poprawić pomiar niektórych zmiennych

* często umożliwia zwiększenie wielkości badanej grupy

- uzyskanie danych wtórnych jest zdecydowanie niej kosztowne w porównaniu z danymi pierwotnymi.

ISTNIEJĄ 3 PODSTAWOWE POWODY, DLA KTÓRYCH ROŚNIE ZAINTERESOWANIE WYKORZYSTYWANIEM DANYCH WTÓRNYCH. SĄ TO POWODY NATURY:

1. OGÓLNEJ

• Z punktu widzenia dane wtórne mogą być jedynymi dostępnymi danymi dla określonych problemów badawczych;

• Dane wtórne można również wykorzystywać do celów porównawczych. Porównania wewnątrz i pomiędzy narodami i społeczeństwami mogą zwiększyć zakres generalizacji, jak też tworzyć dodatkowy kontekst.

• Wtórna analiza wielu porównywalnych ze sobą badań sondażowych, przeprowadzonych w różnym czasie, stwarza nietypową możliwość dokonania empirycznego opisu długofalowych zmian, a także zbadania, jak różnią się określone zjawiska, biorąc pod uwagę zróżnicowane warunki w ramach jednego społeczeństwa (lub kilku społeczeństw) w różnym czasie.

2. METODOLOGICZNEJ

• Można wskazać wiele zalet wtórnej analizy danych.

1. Dane wtórne- jeżeli są rzetelne i dokładne- stwarzają możliwość REPLIKACJI. Wyniki badań cieszą się większym zaufaniem, jeżeli powtórzyły się w wielu badaniach.

2. Dostępność danych zbieranych w różnym czasie pozwala na stosowanie longitudinalnych planów badawczych. Można znaleźć podstawowe dla siebie dane w badaniach prowadzonych wiele lat temu i następnie starać się zlokalizować podobne dane w badaniach prowadzonych bardziej współcześnie.

3. Analiza danych wtórnych może poprawić jakość pomiaru przez rozszerzenie zakresu zmiennych niezależnych uwzględnionych w procesie opercjonalizacji pojęć .

3. EKONOMICZNEJ

• Badania w których zmienia się dane pierwotne, to przedsięwzięcis bardzo kosztowne.

• Korzystanie z już istniejących danych jest zdecydowanie tańsze niż zbieranie nowych danych.

3 ZASTOSOWANIA ANALIZY TREŚCI:

1. Opis cech przekazu

2. Wprowadzanie wniosków o nadawcy przekazu, jego poprzednikach lub przyczynach sformułowania przekazu

3. Wyprowadzanie wniosków o skutkach, jakie dany przekaz wywiera na jego odbiorców

- Analiza treści pozwala badaczom na prowadzenie systematycznej analizy danych uzyskanych ze źródeł i dokumentów archiwalnych.

- zamiast bezpośredniego obserwowania ludzkich zachowań, czy też pytania o nie, badacz może się odwołać do tego, co ludzie mają sobie do powiedzenia i zadać pytania dotyczące treści takich komunikatów.

- procedura analizy treści to interakcja 2 procedur:

1) określenia przez badaczy cech analizowanego materiału i

2) wyszukiwanie tych cech w badanym tekście.

Wykłady

1. Metodologia jako nauka opisowa i normatywna. Przedmiot i cel

2. Etapy rozwoju nauki wg T. Kuhna

3. Pozytywizm

I fala - A. Comte

Według Comte'a ludzkość w swym rozwoju przeszła przez trzy fazy:

• teologiczną (iluzoryczną), w fazie teologicznej wszystkie fenomeny były przypisywane bezpośredniemu i ciągłemu działaniu licznych sił ponadnaturalnych

• metafizyczną (abstrakcyjną), w fazie metafizycznej wszystkie zjawiska były tłumaczone w oparciu o istnienie substancji, idei lub sił abstrakcyjnych,

• pozytywną (naukową), w fazie pozytywnej ludzki umysł uznał niezdolność człowieka do zdobycia wiedzy absolutnej. W konsekwencji w tej fazie rozwoju człowiek zrezygnował z pytania o genezę i sens świata, a także o to, jakie są niewidzialne przyczyny zjawisk. Odtąd skupił się na poznawaniu - za pomocą myślenia
  i obserwacji - niezmiennych relacji, opartych na zasadzie następstwa i na zasadzie podobieństwa.

Według Comte'a nauka zaczyna się wtedy, gdy poznajemy prawa, które umożliwiają przewidywanie zjawisk, a z kolei przewidywanie zjawisk jest podstawą skutecznego działania. Comte zakładał, że w jego epoce we wszystkich sferach aktywności człowieka dominowała już faza pozytywna, czyli naukowa. Wyjątkiem było jeszcze anachroniczne analizowanie zjawisk społecznych, gdyż nadal jeszcze podlegało ono metodzie teologicznej
i metafizycznej. W tej sytuacji przeprowadzenie reformy społecznej i politycznej, koniecznej do przezwyciężenia napięć i kryzysów społecznych, wymagało dokonania rygorystycznie naukowej analizy społeczeństwa.

Socjologia naukowa to według Comte'a rodzaj fizyki społecznej. Comte dzieli socjologię na statykę i dynamikę socjologiczną. Statyka socjologiczna opisuje genezę i uwarunkowania społeczne, wspólne we wszystkich epokach, a zatem społeczny charakter człowieka, istnienie rodziny, podział pracy, strukturę władzy. Natomiast dynamika socjologiczna bada prawa rozwoju społecznego. Rozwój ten przebiega według trzech uniwersalnych faz, wcześniej już wymienionych. Faza teologiczna w rozwoju społecznym to dominacja sił militarnych (feudalizm). Faza metafizyczna to rewolucje (począwszy od protestantyzmu a skończywszy na Rewolucji Francuskiej). Faza pozytywna to współczesna Comte'owi epoka industrialna. Comte był przekonany, że polityka społeczna „pozytywna” nie powinna opierać się na jakichś wizjach politycznych lecz wyłącznie na naukowej wiedzy, dotyczącej relacji społecznych. Tylko naukowa socjologia umożliwia prowadzenie polityki racjonalnej. Społeczeństwo należy badać podobnymi metodami, jakie stosujemy w naukach naturalnych, a zatem metodą obserwacji, eksperymentu i porównywania (metoda historyczna).

A. Comte wylicza następujące nauki pozytywne: astronomię, fizykę, chemię, biologię
i socjologię. Na czele hierarchii nauk stawia socjologię jako tę naukę, która ma najmniejszy zakres ogólności, a za to największy stopień złożoności.

II fala - R. Avenarius,

4. Konwencjonalizm - H. Poincare, Le Roy, K. Ajdukiewicz (Aparatura pojęciowa a paradygmat)

5. Neopozytywizm - L. Wittgenstein

6. Metoda naukowa wg K.R. Poppera

7. Socjologia humanistyczna

• Metodologiczna specyfika badań rozumiejących

• Typy zachowań wg M. Webera

8. Podstawowe założenia funkcjonalizmu - modyfikacja dokonana przez R. Mertona

1. Każdy system społeczny cechuje się mechanizmem dosrodkowym.

2. Każdy system społeczny wykazuje się tendencją izolacyjną (każda zbiorowość społeczna buduje zewnętrzną warstwę, która tworzy jej granice).

3. Każdy system społeczny ma pewne niezbywalne funkcje i wymogi.

4. Każdy system społeczny uruchamia pewne struktury, które zajmują się zaspokojeniem pewnych potrzeb i wymogów.

Robert Merton poprawił założenia funkcjonalistyczne:

1. Zmiana zasadniczego pytania, które stawiał funkcjonalizm: ,,czy dany element w systemie pełni jakąś funkcję".

Merton pytał jak dany element funkcjonuje. Wyróżniane elementy:

- elementy funkcjonalne

- elementy afunkcjonalne (nie pełnią żadnej funkcji w systemie)

- elementy dysfunkcjonalne (pełnią funkcje negatywne)

2. Założenie na temat tego jak można pełnić funkcje:

- funkcje jawne (pełniący element zdaje sobie sprawę)

- funkcje ukryte (których pełnienia elementy pełniące pełnią nieświadomie)

3. Koncepcja alternatyw funkcjonalnych - jeden element w systemie może pełnić różne funkcje i jedna funkcja może być pełniona przez wiele różnych elementów.

Merton wprowadził istotną zmianę w spojrzeniu na ludzkie zachowanie. Zachowanie ludzkie można tłumaczyć strukturą społeczną w jakiej się znajduje (reakcja na strukturę społeczną).

Merton to twórca koncepcji anomii społecznej. Ukuł w nauce termin ,,białe kołnierzyki". Są to osoby, które cieszą się uznaniem społecznym bo osiągnęły sukces finansowy i zasłynęły z wielkiej hojności, a doszły do pieniędzy nielegalnie, przez oszustwo.

5. Każdy system społeczny w naturalnym swoim statusie wykazuje stan równowagi- homeostazy (dąży do przywrócenia i utrzymania stanu równowagi)

9. Podstawowe założenia interakcjonizmu symbolicznego

Terminu „symboliczny interakcjonizm” po raz pierwszy użył Herbert Blumer w 1937 roku. Nazwa ta dobrze oddaje podstawowy obszar zainteresowania całej orientacji koncentrującej się na analizie procesów wzajemnych oddziaływań, pojętych jako wymiana symbolicznych znaczeń. Wymiana zachodzi miedzy świadomymi, ciągle definiującymi sytuacje partnerami. Konsekwencją tych procesów jest ukształtowanie osobowości partnera i funkcjonowanie grup społecznych.Podstawowe założenia:                  

Ludzie działają na bazie znaczeń, jakie mają dla nich rzeczy.                   

Znaczenia pochodzą z interakcji.                   

Znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje, dokonywane przez ludzi w aktualnych sytuacjach.

Czterema podstawowymi dla interakcjonizmu społecznego kategoriami analizy są:                  

Umysł - rozumiany jako proces; proces myślenia, który pociąga za sobą umiejętność "rozważania" alternatywnych możliwości działania - są to tzw. próby generalne w wyobraźni                   

Jaźń - jednostkowa tożsamość z samym sobą, świadomość swojej odrębności                   

Interakcja - wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek, polegające na obustronnym wpływaniu na swoje zachowania                   

Społeczeństwo - forma życia zbiorowego ludzi, oparta na interakcjach pomiędzy jednostkami, które tworzą samowystarczalną zbiorowość.

Interakcjonizm symboliczny zazwyczaj opiera się na badaniach z wykorzystaniem metod jakościowych.

10. Podstawowe założenia Fenomenologii

• odróżnienie tego, co jest konstrukcją umysłu, od tego, co nasza świadomość postrzega w sposób bezpośredni. Ta cecha, polegająca na odróżnianiu tego, co oczywiste, stanowiła jej cechę wyróżniającą. W spostrzeżeniach umysłowych uważano, że dane są rzeczy, nie wrażenia. Dane i oczywiste były rzeczy, a nie wrażenia zmysłowe. Za oczywiste uznawano nie tylko same rzeczy, ale także ich własności i charakteryzujące je stosunki. Stany rzeczy mają charakter jednorazowego charakter stały. Rzeczy, które można postrzegać, cechuje nie tylko realizm, ale także idealizm, a przez to nie zawsze ich odbiór można ograniczyć poprzez zmysłowa percepcję.
  

• intuicja jest pierwszym i niezastąpionym źródłem całego poznania. „Zasadą zasad” postulowana przez Husserla było stwierdzenie, że możliwość przeprowadzenia rozumowania jest zależna od dostarczonych przez intuicję przesłanek. To intuicja pozwala człowiekowi odbierać świat.

• fenomenologia jest przeciwko metafizyce w nauce i odwołuje się do doświadczenia zmysłowo- rzeczowego. Husserl: „wracamy do rzeczy samej”, doświadczenie jest przeżyciem całościowym, obejmuje zmysły i rozum, uczucia i wolę. W tak pojmowanym doświadczeniu przedmioty fizyki są tylko schematami. Badanie powinno ująć istotę rzeczy, wydobywać sens jej prezentacji, zarówno fizyczność, jak i sens i wartość. Celem nie jest zbieranie faktów, ale dążenie do fenomenu, czyli rzeczy, jaka jawi się w doświadczeniu całościowym.

3.STRUKTURA KONCEPCJI BADAWCZEJ. (JEŻELI KTOŚ MOŻE, TO NIECH TO SPRAWDZI, CZY TO AKURAT O TO CHODZI)

PROCES BADAWCZY- to ciąg następujących czynności badawczych:

1. Wstępne określenie obszaru problemowego

2. Studia nad literaturą przedmiotu (czytamy to co jest najaktualniejsze, najnowsze)

3. Konstrukcja aparatury pojęciowej- wszystkie terminy naukowe, które należy przedstawić (zdefiniować); wybieramy te, które są najbardziej odpowiednie

4. Sprecyzowanie problematyki badawczej

1. Główny problem badawczy

2. Problemy szczegółowe- rozpisujemy na drobne to, co przedstawiliśmy ogólnie; są to tylko i wyłącznie zdania pytające

5. Wybór terenu badań

- teren badań:

* rozumiany w przestrzeniach fizycznych (konkretne miejsca, lokalizacja)

* przestrzeń rozumiana w kategoriach społecznych (wybór konkretnych środowisk, np. rodziny patologiczne)

6. Wybór metod i technik badawczych- należy je dostosować do tego, kogo badamy i jak badamy

7. Konstrukcja narzędzi badawczych- budujemy je samodzielnie; najlepiej rozrysować sobie szybko obserwację za pomocą strzałek, a po powrocie do domu, opisujemy dokładniej

8. Dobór próby badawczej

- próba badawcza- to te osoby, które dobierzemy

- może mieć charakter:

a) losowy- powstały przypadkowo

b) celowy (ważona)- reprezentatywna, dokładne odzwierciedlenie cech populacji generalnej

9. Badania pilotażowe

-służą sprawdzeniu narzędzia badawczego; sprawdzenie, czy pytania są odpowiednie; język dopasować do respondentów (osób badanych)

- sprawdź, czy kafeteria jest wyczerpująca (czy wyczerpuje wszystkie możliwości)

10. Badania właściwe

11. Analiza materiały empirycznego

-przebiega na 2 sposoby:

a) szczegółowa

b) uogólniająca- ma doprowadzić nas do ogólniejszych prawidłowości

12. Konstrukcja wniosków na rzecz praktyki (społecznej lub edukacyjnej)- wnioski praktyczne

- ma się ten punkt konieczności pojawić

- należy go wyraźnie zaakcentować

13. Sformułowanie hipotez

- ma się pojawić po problemach szczegółowych ale nie koniecznie

- hipotezy- to hipotetyczne odpowiedzi

- unikać formułowania hipotez

- hipotezy- do metodologii ilościowej, np.. ankieta, bo w metodologii jakościowej hipotezy nas ograniczają

Ćwiczenia

1. Rodzaje pracy naukowej

• Prace badawcze polegają na zdobywaniu nowych prawd o świecie. Wysiłek uczonego skupiony jest na odkrywaniu faktów, opisywaniu i wyjaśnianiu zjawisk w oparciu o własne lub cudze doświadczenia badawcze i materiały naukowe. Pomyślnymi rezultatami badawczych prac naukowych są odkrycia badawcze. Wyniki prac badawczych stanowią rozwiązanie lub próbę rozwiązania pewnego problemu naukowego w postaci nowych prawd o rzeczywistości, nowych konstrukcji pojęciowych i technicznych. Dzięki nim rozwija się nasza wiedza o świecie.

• Prace koncepcyjne są to prace naukowe ograniczone do wstępnych kroków poprzedzających badania właściwe lub opracowanie materiałów naukowych; także prace myślowe pośrednio ważne i potrzebne dla postępu badań naukowych. Może to być wskazanie nowego problemu naukowego, uzasadnienie potrzeby zaistnienia nowej specjalności naukowej, ułożenie planu badań. Za pracami koncepcyjnymi mogą iść i powinny prace badawcze, dokonywane przez tych samych lub innych uczonych.

• Prace metodologiczne - to prace nad obmyślaniem, uzasadnianiem i wypróbowywaniem nowych metod, a także nad krytykowaniem i poprawianiem metod już znanych. Praca taka może prowadzić na przykład do stwierdzenia nieprzydatności do określonych celów danej metody. Można by je zaliczyć do prac koncepcyjnych i podobnie jak one stają się ważne dla nauki wtedy, gdy dzięki nim powstają istotne prace badawcze.

2. Etapy pracy naukowej

Wyróżnia się następujące etapy pracy naukowej, które są jednocześnie głównymi składnikami metody naukowej:

1. ustalenie i uzasadnienie problemu oraz dostrzeżenie zagadnień pochodnych;

2. krytyka problemu w świetle dotychczasowych osiągnięć nauk (analiza literatury przedmiotu);

3. wyliczenie niezbędnych założeń lub twierdzeń, czasem także hipotez;

4. ustalenie metod roboczych, obejmujące krytykę metod dotychczasowych i wybór lub konstrukcję metod nowych;

5. przeprowadzenie badań naukowych: wykonanie czynności wynikających z postawionego problemu i wybranej metody roboczej;

6. opracowanie materiałów zebranych w czasie badań i ich synteza;

7. pisemne opracowanie wyników badań aż do stanu pracy gotowej do wydruku, po czym ujawnienie ich w publikacji naukowej;

8. krytyczna ocena przebiegu własnych badań i pisemnego opracowania wyników.

3. Struktura koncepcji badawczej

(JEŻELI KTOŚ MOŻE, TO NIECH TO SPRAWDZI, CZY TO AKURAT O TO CHODZI)

PROCES BADAWCZY- to ciąg następujących czynności badawczych:

14. Wstępne określenie obszaru problemowego

15. Studia nad literaturą przedmiotu (czytamy to co jest najaktualniejsze, najnowsze)

16. Konstrukcja aparatury pojęciowej- wszystkie terminy naukowe, które należy przedstawić (zdefiniować); wybieramy te, które są najbardziej odpowiednie

17. Sprecyzowanie problematyki badawczej

3. Główny problem badawczy

4. Problemy szczegółowe- rozpisujemy na drobne to, co przedstawiliśmy ogólnie; są to tylko i wyłącznie zdania pytające

18. Wybór terenu badań

1. teren badań: rozumiany w przestrzeniach fizycznych (konkretne miejsca, lokalizacja); przestrzeń rozumiana w kategoriach społecznych (wybór konkretnych środowisk, np. rodziny patologiczne)

19. Wybór metod i technik badawczych- należy je dostosować do tego, kogo badamy i jak badamy

20. Konstrukcja narzędzi badawczych- budujemy je samodzielnie; najlepiej rozrysować sobie szybko obserwację za pomocą strzałek, a po powrocie do domu, opisujemy dokładniej

21. Dobór próby badawczej

• próba badawcza- to te osoby, które dobierzemy

• może mieć charakter:

a) losowy- powstały przypadkowo

b) celowy (ważona)- reprezentatywna, dokładne odzwierciedlenie cech populacji generalnej

22. Badania pilotażowe

• służą sprawdzeniu narzędzia badawczego; sprawdzenie, czy pytania są odpowiednie; język dopasować do respondentów (osób badanych)

• sprawdź, czy kafeteria jest wyczerpująca (czy wyczerpuje wszystkie możliwości)

23. Badania właściwe

24. Analiza materiały empirycznego

• przebiega na 2 sposoby:

a) szczegółowa

b) uogólniająca- ma doprowadzić nas do ogólniejszych prawidłowości

25. Konstrukcja wniosków na rzecz praktyki (społecznej lub edukacyjnej)- wnioski praktyczne

• ma się ten punkt konieczności pojawić

• należy go wyraźnie zaakcentować

26. Sformułowanie hipotez

• ma się pojawić po problemach szczegółowych ale nie koniecznie

• hipotezy- to hipotetyczne odpowiedzi

• unikać formułowania hipotez

• hipotezy- do metodologii ilościowej, np.. ankieta, bo w metodologii jakościowej hipotezy nas ograniczają

4. Ogólne funkcji i budowa teorii wg P. Sztompki

Funkcje teorii Sztompka podzielił na:

• autonomiczne (czemu służy teoria w badaniach naukowych)

• instrumentalne (czemu służy teoria poza badaniami naukowymi).

Do funkcji autonomicznych należy to, że teoria:

1. pozwala dostrzec luki w wiedzy i niedostrzegane wcześniej związki (kodyfikacja i systematyzacja zastanej wiedzy),

2. ułatwia weryfikację lub falsyfikację posiadanej wiedzy w świetle teorii już potwierdzonych,

3. służy do inicjowania nowych kierunków badań, poprzez stawianie nowych doniosłych problemów, co skłania do zbierania nowych danych bez niej niedostrzeganych.

Z kolei do funkcji instrumentalnych teorii należy to, że służy ona do:

1. eksplanacji, czyli wyjaśniania, co zaspokaja potrzebę rozumienia zjawisk społecznych,

2. predykcji, czyli przewidywania tego, co może się stać, co zaspokaja potrzebę przewidywania i antycypowania zjawisk społecznych,

3. działalności praktycznej, co polega na zaspokajaniu potrzeby świadomego i celowego kształtowania i zmieniania zjawisk społecznych.

5. Metody i techniki badawcze

6. Rodzaje badań ze względu na: zakres/terenowo/monograficzne/cel/weryfikacje, diagnostyczne, teoretyczne

Badania terenowe określa się jako „badanie zachowania ludzi w naturalnych warunkach ich codziennego życia. Osoby prowadzące badania terenowe wkraczają w świat innych po to, aby z pierwszej reki dowiedzieć się jak inni ludzie, żyją, mówią, jak się zachowują, co ich zachwyca a co martwi.”

Badanie monograficzne polega na szczegółowym z wielu punktów widzenia potraktowanym opisie i analizie wybranej jednostki statystycznej lub niewielkiego zespołu jednostek. Wybrana w sposób świadomy jednostka powinna być typowa, powszechnie występująca lub wskazująca kierunek rozwoju, a więc przodująca.

Ze względu na cel badań wyróżniamy:

1) teoretyczne to wszelkie poznanie zmierzające do gromadzenia wiedzy teoretycznej, pozwalającej budować uogólnienia, generalizację, prawa rozwoju i przemian badanej rzeczywistości. W każdym badaniu empirycznym kryje się cząstka owego teoretycznego poznania.

2) diagnostyczne- w tych badaniach znamy efekt „ czegoś” wiemy co chcemy wyjaśnić. Szukamy odpowiedzi na pytanie dlaczego, „ co jest przyczyna zdarzenia?”

3) weryfikacyjne- to próba sprawdzenia skutków zastosowanych rozwiązań, skutków działania jakiegos układu, jest to także poszukiwanie cech, właściwości, zdarzeń i procesów.

7. Rola badacza w badaniach terenowych

ROLA BADACZA:

Obserwacja uczestnicząca zakłada różne stopnie aktywności ją prowadzącego:

1. PEŁNOPRAWNY UCZESTNIK- Badacz jest w pełni zaangażowanym uczestnikiem obserwowanej sytuacji, wtapia się w nią, nie odróżnia się od pozostałych członków grupy. Ten najwyższy stopień aktywności nazywany jest BADANIEM PRZEZ WSPOŁNE DOŚWIADCZANIE. Badacz przeżywa emocje, które wywołuje sytuacja, patrzy na nią przez pryzmat własnych przeżyć, odczuć. Zapiski, notatki z przeprowadzonej obserwacji robi dopiero po jej zakończeniu. Ten rodzaj aktywności jest szczególnie ważny w przypadku badania zjawisk dynamicznych, w trakcie ich trwania.

2. UCZESTNIK JAKO OBSERWATOR- zarówno badacz, jak i zainteresowani świadomi są swej roli. Z tego rodzaju sytuacją mamy do czynienia wówczas, gdy badacz wchodzi do środowiska, jako osoba z zewnątrz. W takim przypadku niezbędny jest pewien czas, aby wszyscy przyzwyczaili się do nowej dla siebie sytuacji, ponieważ ważne jest wzajemne poznanie się, nabranie do siebie zaufania. Często ten etap wstępny stanowi ważny fragment opisu przeprowadzonego badania.

3. OBSERWATOR JAKO UCZESTNIK- badacz jest uczestnikiem sytuacji, ale jako obcy, zaznacza swoją rolę, jest bardziej obserwatorem niż uczestnikiem, rzadziej wchodzi w interakcje z pozostałymi członkami grupy.

Określenie obserwacja jako uczestniczącej, w badaniu jakościowym oznacza, że obserwujący nie dzieli badanej rzeczywistości na siebie i świat zewnętrzny, nie ustawia się obok zjawiska, a świadomie sytuuje się wewnątrz niego, przyjmując za oczywisty fakt, iż swą obecnością wpływa na sytuację w jakiej się znalazł.

Badacz terenowy.

Celem zarówno fazy poprzedzającej badania terenowe, jak i wczesnego etapu zbierania danych jest przekształcenie tych ledwie zarysowanych problemów w konkretne pytania, na które można udzielić odpowiedzi czy to w postaci opisu jakiegoś zdarzenia, ogólnej relacji na temat sposobu życia i praktyk danej grupy czy bardziej teoretycznego sformułowania. Zdarza się, że w trakcie tego procesu problemy wyjściowe ulegają transformacji albo zostają zupełnie porzucone na rzecz innych.

Istnieje wiele czynników mogących wywrzeć wpływ na zmianą problemu badawczego. Tak jak w wypadku Dollarda może się okazać, że problem został sformułowany na podstawie błędnych założeń. Z drugiej strony może wyjść na jaw, iż przy obecnym stanie wiedzy dane zagadnienie jest nierozwiązywalne.

Dobrzy naukowcy wybierają do badań najbardziej ważkie problemy, które, ich zdaniem, mogą rozwikłać. W końcu ich zawodowym obowiązkiem jest rozwiązywanie problemów, a nic tylko borykanie się z nimi. Naukowiec toczący bój z silami ignorancji nic jest widokiem krzepiącym, jeśli w rezultacie on właśnie zmuszony jest do kapitulacji. Z tego też powodu kilka najbardziej istotnych problemów biologii wciąż czeka na praktyczne rozpoznanie.

Co jakiś czas metodologowie na nowo odkrywają prawdą zawartą w starym porzekadle, że znalezienie właściwego pytania nastręcza więcej trudności niż udzielenie na nic odpowiedzi .

Na gruncie etnografii zdarza się często, że w trakcie całego procesu badawczego podejścia topiczne i ogólne albo inaczej — substancjalne i formalne, nieustannie na siebie oddziałują. Badacz rozpoczyna od pewnego formalnego, analitycznego pojęcia i usiłuje rozszerzyć albo sprecyzować jego zakres w

Wstępne badania terenowe zasygnalizowały wiele potencjalnie istotnych aspektów do głębszego przestudiowania oraz kilka potencjalnie użytecznych koncepcji analitycznych. W ten sposób problemy badawcze zostały sprecyzowane bardziej szczegółowo. Jednocześnie takie sprecyzowanie umożliwia postawienie nowych pytań badawczych albo usystematyzowanie już istniejących. Odtąd można formułować wytyczne dotyczące dalszego zbierania danych.

Trzeba jednak uważać, by zbytnio nic zamazać różnicy pomiędzy ogólnym poziomem analizy, prowadzenie badań nie polega na prostym przechodzeniu z jednego poziomu na drugi. W trakcie realizacji projektu nie należy oczekiwać, że zaczynając od zbioru faktów substancjalnych, można bez problemu uzyskać jakieś formalne kategorie albo na odwrót. Stan normalny to nieustanne balansowanie między tymi dwoma strategiami analitycznymi.

DOBÓR ŚRODOWISK

Istnieje jeszcze jeden czynnik, który często ma znaczący wpływ na sposób, w jaki etnografowie kształtują swoje problemy badawcze: chakrakter środowiska będącego przedmiotem studiów. Czasami wszystko zaczyna się od pewnej sytuacji — nadarza się okazja, aby rozpoznać interesujący problem. A konkretne problemy nasuwają się same. Tak to wygląda w przypadku „naturalnych eksperymentów" oraz innych form „badań oportunistycznych". Trudno tutaj mówić o wyborze środowiska badawczego, a zarówno ono, jak i poruszane problemy, są ściśle ze sobą powiązane. Jako identyczny przykład mogą posłużyć ludzie prowadzący badania nad środowiskami, w których sami pracują.

Niemniej, nawet w przypadku, gdy wybór sytuacji badawczej jest podyktowany przez z góry sygnalizowane problemy, charakter samego środowiska może w dalszym ciągu wywierać wpływ na kształtowanie pytań badawczych.

Jednocześnie często okazuje się, że część zagadnień badawczych nie nadaje się do rozpoznania w wybranym środowisku. Wówczas badacz staje przed wyborem: wykreślić te zagadnienia z planu albo rozpocząć badania w środowisku, które umożliwi ich zgłębienie. Choć czasami waga problemu może skłonić do wyboru tej drugiej opcji, badacze zazwyczaj zostają na miejscu i dobierają takie pytania, na które odpowiedź można znaleźć w danym środowisku. Przeważnie stawia się więcej pytań, niż można udzielić odpowiedzi w ciągu jednych badań. Co więcej, zmiana środowiska powoduje dalsze opóźnienia i każe od nowa rozpoczynać proces uzyskiwania dostępu, a co gorsza, nie ma gwarancji, że nowe środowisko badawcze zapewni dogodne warunki do studiowania wybranych zagadnień.

To wszystko nie znaczy wcale, że dobór środowiska badawczego jest pozbawiony znaczenia. Chodzi nam po prostu o to, że etnograf rzadko ma okazję, aby precyzyjnie określić charakter poszukiwanego środowiska. Najczęściej rzecz polega na wyodrębnieniu pewnych cech środowiskowych, które będą najbardziej korzystne z punktu widzenia postawionych pytań badawczych na obecnym poziomic ich sformułowania. Co więcej, kiedy już wybierze się typ środowiska, należy (jeśli to możliwe) „wysondować" potencjalne miejsca badań pod kątem ich przydatności, rzeczywistej wykonalności zaplanowanych badań oraz najlepszych sposobów uzyskania dostępu. Wymaga to zebrania i poddania wstępnej analizie wszelkich dostępnych materiałów na temat danego środowiska, przeprowadzenia rozmów z ludźmi dysponującymi odpowiednią wiedzą i doświadczeniem, a może nawet kilkakrotnych odwiedzin w wybranym środowisku, jawnych i incognito.

„Sondowanie gruntu" w ten sposób może nie tylko dostarczyć informacji na temat środowiska wybranego do badań, ale spowodować również rozwinięcie i udoskonalenie problemu badawczego. Może się bowiem okazać, że to, co uważaliśmy za jednorodną kategorię ludzką, musi zostać rozbić na liczne podtypy o odmiennych cechach, i należy ich szukać w zupełnie różnych miejscach

Podczas wyboru środowiska badawczego nic wolno lekceważyć wzglądów ściśle praktycznych. Chociaż nie da się ich pominąć podczas badań mających na celu sprawdzanie hipotez, szczególną rolą odgrywają w badaniach ukierunkowanych na budową teorii. Jest to spowodowane faktem, iż kryteria adekwatności są zazwyczaj w tym wypadku znacznie słabiej zdeterminowane — istnieje po prostu bardzo szeroki wachlarz odpowiednich środowisk badawczych. W rezultacie kontakty z ludźmi mogącymi ułatwić dostąp, skala ewentualnych kosztów podróży oraz dostępność dokumentacji itp. stanowią przeważnie główne argumenty podczas zawężania pola wyboru.

Czasami poszukiwanie odpowiedniego środowiska badawczego może przybrać nic przewidziany obrót.

Czasami badacze zostają niejako sprowokowani do badań jakiegoś środowiska przez jego uczestników. W takim wypadku etnograf musi wypośrodkować między korzyściami płynącymi z łatwości początkowego dostępu a innymi cechami danego miejsca, jak również rozważyć wszelkie problemy, jakie może nieść takie bezpośrednie wsparcie ze strony odźwiernego.

Zazwyczaj etnografowie badają tylko jedno środowisko naraz, względnie niewielką ich liczbą, gdy znajdują się w pobliżu miejsca ich postoju.

Należy dokonać rozsądnego kompromisu między przestrzennym zakresem a wnikliwością badań.

Ważne jest, by nie mylić wyboru środowiska z wyborem konkretnych przypadków do badań.

Jeden z zarzutów stawiany często pracom etnograficznym brzmi, że skoro badany jest tylko jeden przypadek naraz, a co najwyżej niewielka ich liczba, reprezentatywność wszelkich odkryć można zawsze podać w wątpliwość. To rzeczywiście poważny zarzut, choć nic zawsze adekwatny. Czasami badania etnograficzne dotyczą tylko konkretnego przypadku o niepowtarzalnych cechach, a wówczas generalizacja odgrywa drugorzędne znaczenie. Występuje to zwłaszcza podczas studiów oceniających i badań aktywizujących, gdzie przedmiotem zainteresowania są charakterystyczne cechy poszczególnych sytuacji.

Nawet w wypadkach, gdy generalizacja stanowi główny cel badań etnograficznych, a dysponujemy tylko niewielką liczbą przypadków, można poradzić sobie z tym problemem, mniej lub bardziej skutecznie, dzięki zastosowaniu różnorakich strategii. Dobór konkretnych rozwiązań zależy od tego, czy badania mają służyć konstruowaniu i sprawdzaniu teorii czy też formułowaniu uogólnień na temat skończonej liczby przypadków istniejących obecnie bądź prawdopodobnych w przyszłości.

Celowa selekcja przypadków badawczych odgrywa szczególną rolę w sytuacji, gdy zamierzamy konstruować i sprawdzać jakąś teorią. Selekcja konkretnych przypadków do badań powinna przebiegać w ten sposób, by formułować maksymalną ilość kategorii i ich własności, a następnie łączyć te kategorie między sobą.

Celowy dobór przypadków do badań może również okazać się pomocny w trakcie sprawdzania koncepcji teoretycznych. W tym wypadku cała sztuka polega na doborze takich przypadków, które poddadzą teorię stosunkowo surowemu sprawdzianowi.

W sytuacji, kiedy celem badań jest generalizacja pewnej skończonej liczby przypadków, a nic konstruowanie i sprawdzanie teorii, może okazać się przydatne oszacowanie typowości badanego przypadku bądź przypadków poprzez porównanie ich odpowiednich cech z informacjami na temat docelowej populacji, dostępnymi w oficjalnych statystykach albo innych opracowaniach.

Czasami można przeprowadzić niewielkie badania ankietowe na większej próbie populacyjnej i dzięki zebranym informacjom ocenić typowość badanych przez siebie przypadków.

Strategia wyboru przypadków może ulec zmianie w trakcie badań. We wczesnej fazie ów dobór może nie odgrywać większej roli. Za to później może nabrać decydującego znaczenia i czasami zachodzi potrzeba rewizji początkowych decyzji.

Projekt badawczy w etnografii podlega ciągłej ewolucji, zarówno jeśli chodzi o dobór przypadków badawczych, jak i inne kwestie. Dlatego też należy nieustannie kontrolować adekwatność wybranych przypadków w odniesieniu do problemu badawczego.

WBÓR PRÓBY W OBRĘBIE DANEGO PRZYPADKU

Selekcja przypadków do badań nic stanowi jedynej formy doboru próby wykorzystywanej w badaniach społecznych. Często istotny jest dobór w obrębie danego przypadku. Nabiera on szczególnej wagi w sytuacji, gdy przypadek jest na tyle rozległy, że nic można go poddać wyczerpującym badaniom. Należy dokonać wyboru miejsca i czasu obserwacji, podjąć decyzje dotyczące ewentualnych respondentów i pytań, a także sposobu rejestracji odpowiedzi. W trakcie tych wstępnych przygotowań decydujemy nie tylko o tym, co ma znaczenie dla badanego przypadku, ale też zazwyczaj dokonujemy wyboru reprezentatywnej próby z dostępnych danych. Bardzo często osiągnięty rezultat nie jest wynikiem świadomej decyzji, ważne jest jednak ustalenie możliwie jasnych i konsekwentnych kryteriów, tak aby mieć pewność, że dane dotyczące danego przypadku zostały właściwie dobrane. Istnieją trzy główne kategorie, według których odbywa się dobór prób w obrębie danego przypadku: czas, ludzie oraz kontekst.

Czas

Czas może wydawać się kategorią o oczywistym znaczeniu dla życia społecznego, ale często bywa pomijany. Postawy i reakcje często różnią się w ciągu lat w sposób bardzo znaczący dla teorii socjologicznej.

Nieustanne prowadzenie badań terenowych przez wiele dób nie jest możliwe, trzeba więc dokonać reprezentatywnego doboru czasu badań. Czasami można przeprowadzić wydłużoną sesją badawczą, ale organizm z trudem znosi takie praktyki. Zazwyczaj nie zaleca się przewlekłej pracy w terenie. Sporządzenie rzetelnych notatek terenowych, transkrypcja nagrań audio i wideo, katalogowanie i porządkowanie materiału, spisywanie wspomnień — to zajęcia niezwykle praco- i czasochłonne. W tym świetle bardzo wydłużone okresy obserwacji wydają się po prostu niemożliwe do zrealizowania. Im większy odstęp dzieli obserwację od sporządzenia relacji z jej przebiegu, tym trudniej jest wszystko sobie przypomnieć i utrwalić z odpowiednią precyzją i szczegółowością. Przewlekłe etapy obserwacji, nie przerywane sporządzaniem bieżących zapisków, dadzą w efekcie dane niskiej jakości.

Co więcej, etnografowie muszą cały czas opierać się pokusie, by obserwować, słuchać i uczestniczyć we wszystkim, co dzieje się dookoła. Podejście bardziej wybiórcze przynosi zazwyczaj dane lepszej jakości, pod warunkiem że po okresie obserwacji nastąpi zawsze etap sporządzania notatek i twórczych przemyśleń.

Poza tymi technikami mającymi na celu zapewnienie obrazu całościowego badacz z pewnością zwróci uwagą na pewne cezury i punkty krytyczne: na przykład przejmowanie zmiany może okazać się kluczowym elementem organizacji pracy, wymiany informacji itp. Takim momentom o newralgicznym znaczeniu należy poświęcić szczególną uwagą.

Podobne uwagi do tych poczynionych wyżej będą miały zastosowanie również wobec dłuższych przedziałów czasowych, takich jak cykle pór roku czy wręcz całych lat albo wobec schematów rekrutacji nowych pracowników, chociaż ograniczenia czasowe i finansowe z pewnością nie pozwolą na ich pełne uwzględnienie.

Właściwa reprezentacja osób związanych z danym przypadkiem badawczym będzie zazwyczaj wymagać doboru próby (chyba że cała licząca się populacja może zostać poddana jednako wnikliwym badaniom). Dobór osób do reprezentatywnej próby może odbyć się przy użyciu standardowych kryteriów demograficznych. Oznacza to, iż w zależności od konkretnego kontekstu badacz może konstruować próbę, opierając się na takich kategoriach, jak: płeć. „rasa", przynależność etniczna, wiek, zawód, wykształcenie itp. Niemniej, powyższe standardowe kategorie bierze się pod uwagę tylko wówczas, gdy mają zastosowanie przy sporządzaniu analizy bądź nawiązują do konkurencyjnej teorii albo gdy chodzi o zapewnienie reprezentatywności w obrębie jakiejś większej populacji. Przeważnie też uzupełnia się je przez dodatkowe kategorie analityczne dwojakiego rodzaju: „wyróżniane przez uczestnika" oraz „wyróżniane przez obserwatora

Również obserwator, opierając się na przeprowadzonych badaniach terenowych, może konstruować kategorie hipotetyczne.

Niezależnie od tego, czy dobór osób do próby odbywa się na podstawie kategorii wyróżnianych przez uczestnika czy obserwatora (a często wykorzystuje się obie te kategorie równocześnie), proces ten jest nierozerwalnie związany z konstruowaniem koncepcji analitycznych i gromadzeniem danych.

Kontekst

Uwzględnienie wszelkich różnic kontekstu jest tak samo ważne pod-czas prowadzenia badań jak właściwy dobór czasu i osób. W każdym środowisku badawczym ludzie mogą wyróżniać wiele odmiennych kontekstów, które wymagają zróżnicowanych zachowań. Niektóre będą zupełnie oczywiste, inne mniej.

Nie należy jednak mylić miejsca z kontekstem. Jeśli mamy mieć pewność, że za sprawą różnorodności kontekstów nie poczynimy błędnych uogólnień na temat postaw i zachowań charakteryzujących dany przypadek badawczy, musimy postrzegać konteksty w kategoriach zachowań ludzkich w danym środowisku oraz mieć świadomość. Należy też zadbać, by w badaniach uwzględnić wszystkie istotne konteksty.

Jak dotąd, można było odnieść wrażenie, że to od badacza zależy wybór środowiska oraz przypadku badawczego, a następnie dokonanie właściwego doboru próby. Jednak przypadek, który chcielibyśmy poddać wnikliwym studiom, może okazać sią z jakiegoś powodu niedostępny. Ale nawet wówczas, gdy tego typu problemy nas nic dotyczą, potrzebne będą skuteczne strategie uzyskania dostępu do interesujących nas danych. I znów, nic wszyscy ludzie, których chcielibyśmy obserwować, albo z którymi mielibyśmy ochotę porozmawiać, będą osiągalni — zwłaszcza w porze, która by nam najbardziej odpowiadała. Podobna sytuacja może dotyczyć kontekstu wybranego do badan. Problemy związane z uzyskaniem dostępu do danych nękają bardzo dotkliwie etnografów, gdyż działają oni przeważnie, w środowiskach, nad którymi sprawują bardzo nikłą kontrole, a członkowie badanych społeczności mają swoje palące sprawy i rzadko dostrzegają konieczność współpracy.

8. Sondaż diagnostyczny

9. Studium indywidualnych przypadków

Metoda indywidualnych przypadków opracowana przez Marry Richmond, jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

Metoda analizy przypadków to możliwie dokładny i wielostronny obraz nielicznych przypadków danego zjawiska, celem uzyskania wniosków empirycznych. Pogłębiona, wnikliwa i wielostronna analiza ma w założeniu zastąpić znaczne ilości danych mogące być podstawą do opracowania statystycznego. Może zastąpić niekiedy metodę statystyczną lub metodę eksperymentalną.

Metoda ta, zwana inaczej studium indywidualnych przypadków, wywodzi się z metod pracy socjalnej, rozwijanych w pedagogice opiekuńczej. Zgodnie z tradycją pedagogiki społecznej należy ograniczyć zakres metody określonej jako studium przypadków indywidualnych do badań skupionych wokół biografii ludzkich. Metoda rozpowszechniła się w latach dwudziestych poprzedniego wieku.

Według Tadeusza Pilcha

...metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

10. Badania biograficzne

Badania biograficzne związane są ze szczególnymi jednostkami, których historia życia jest na tyle znacząca, że możemy dzięki niej dowiedzieć się czegoś ważnego o człowieku i o świecie w jakim żył (żyje). - Pilch, Bauman

Metoda biograficzna, którą wyróżnia Łobocki, odwołuje się zawsze do subiektywnej perspektywy badanych osób, czyniąc ich własny punkt widzenia niezbędnym punktem wyjścia do konstruowania uogólnień teoretycznych. Metoda ta polega głownie na korzystaniu z całkiem dobrowolnych, otwartych i w miarę spontanicznych wypowiedzi osób badanych. Są to w większości wypowiedzi pisemne np. w formie pamiętników, życiorysów, dzienników i listów. Nierzadko obejmuje się nimi także autobiografie, biografie, wspomnienia, notatki osobiste, sprawozdania, protokoły. Stosując tę metodę polega się na wielu różnych wypowiedziach ustnych i pisemnych. Preferuje się tu wyraźnie podejście jakościowe. - Łobocki

11. Badania narracyjne

Badanie jako narracja.

Jeżeli teksty (w tym wypadku mówimy o sprawozdaniach z badań) mają być refleksyjne, to nie mogą przedstawiać prosto i bezpośrednio jakiejś niezależnej rzeczywistości. Sam tekst również angażuje się w konstruowanie rzeczywistości.

Reguły narracyjności:

• Badanie opowiada historię, która musi przestrzegać reguł opowiadania przyjętych przez poszczególnych czytelników;

• Łączenie idei autorstwa z działaniem - badacz nie jest tylko biernym świadkiem.

„Sens albo znaczenie narracji powstaje na przecięciu świata tekstu ze światem czytelnika... To akt czytania dopełnia pracę, przekształcając ją w przewodnik po czytaniu, wraz z jego strefami nieokreśloności, ukrytym bogactwem interpretacji i możliwościami reinterpretacji na nowe sposoby w nowych kontekstach historycznych.” (Atkinson)

Sam tekst nie wyjaśni rzeczywistości, ale jego narrator może czuć się autorem własnej historii lub nawet życia.

Sprawozdania z badań, będąc historiami o świecie badacza, są też historiami o jego „ja”. Badania to pewna forma autobiografii, bo stanowi zapis zdarzeń z życia badacza.

3.STRUKTURA KONCEPCJI BADAWCZEJ. PROCES BADAWCZY- to ciąg następujących czynności badawczych:

27. Wstępne określenie obszaru problemowego

28. Studia nad literaturą przedmiotu (czytamy to co jest najaktualniejsze, najnowsze)

29. Konstrukcja aparatury pojęciowej- wszystkie terminy naukowe, które należy przedstawić (zdefiniować); wybieramy te, które są najbardziej odpowiednie

30. Sprecyzowanie problematyki badawczej

5. Główny problem badawczy

6. Problemy szczegółowe- rozpisujemy na drobne to, co przedstawiliśmy ogólnie; są to tylko i wyłącznie zdania pytające

31. Wybór terenu badań

- teren badań:

* rozumiany w przestrzeniach fizycznych (konkretne miejsca, lokalizacja)

* przestrzeń rozumiana w kategoriach społecznych (wybór konkretnych środowisk, np. rodziny patologiczne)

32. Wybór metod i technik badawczych- należy je dostosować do tego, kogo badamy i jak badamy

33. Konstrukcja narzędzi badawczych- budujemy je samodzielnie; najlepiej rozrysować sobie szybko obserwację za pomocą strzałek, a po powrocie do domu, opisujemy dokładniej

34. Dobór próby badawczej

- próba badawcza- to te osoby, które dobierzemy

- może mieć charakter:

a) losowy- powstały przypadkowo

b) celowy (ważona)- reprezentatywna, dokładne odzwierciedlenie cech populacji generalnej

35. Badania pilotażowe

-służą sprawdzeniu narzędzia badawczego; sprawdzenie, czy pytania są odpowiednie; język dopasować do respondentów (osób badanych)

- sprawdź, czy kafeteria jest wyczerpująca (czy wyczerpuje wszystkie możliwości)

36. Badania właściwe

37. Analiza materiały empirycznego

-przebiega na 2 sposoby:

a) szczegółowa

b) uogólniająca- ma doprowadzić nas do ogólniejszych prawidłowości

38. Konstrukcja wniosków na rzecz praktyki (społecznej lub edukacyjnej)- wnioski praktyczne

- ma się ten punkt konieczności pojawić

- należy go wyraźnie zaakcentować

39. Sformułowanie hipotez

- ma się pojawić po problemach szczegółowych ale nie koniecznie

- hipotezy- to hipotetyczne odpowiedzi

- unikać formułowania hipotez

- hipotezy- do metodologii ilościowej, np.. ankieta, bo w metodologii jakościowej hipotezy nas ograniczają

22

---