EKONOMIA

• nauka społeczna zajmująca się badanie sposobów gospodarowania społeczeństw w warunkach nieograniczoności ludzkich potrzeb i ograniczoności czynników produkcji, służących wytwarzaniu dóbr i usług zaspokajających te potrzeby.

• z greckiego: „ reguły prowadzenia gospodarstwa domowego”

• jedno z pierwszych dzieł o tematyce Adam Smith- 1776 rok- „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów.

PRZYKADŁOWE PROBLEMY EKONOMICZNE:

• Rzadkość zasobów, różne możliwości ich zastosowania w produkcji

• Podział dochodu narodowego

• Cykle koniunkturalne

• Zmiany cen papierów wartościowych

• Szoki cenowe na rynku ropy naftowej

EKONOMIA POZYTYWNA I NORMATYWNA

• Ekonomia pozytywna - naukowe wyjaśnienie zjawisk ekonomicznych, na podstawie obiektywnej wiedzy o rzeczywistości.
  - Cel - wyjaśnienie za pomocą narzędzi i metod analizy ekonomicznej.
  

• Ekonomia normatywna - subiektywne wartościowanie faktów opisywanych przez ekonomię pozytywną.
  - Cel - formułowanie tez i przedstawienie zaleceń dla polityki gospodarczej.

MIKROEKONOMIA I MAKROEKONOMIA

• Mikroekonomia - zajmuje się badaniem decyzji alko akcyjnych podmiotów gospodarczych, indywidualnych konsumentów oraz przedsiębiorstw.

• Makroekonomia - zajmuje się wielkościami agregatowymi (dotyczącymi całej gospodarki) oraz badaniem prawidłowości występujących w gospodarce jako całości.

DOBRA I ICH KATEGORIE

• Dobra - środki służące zaspokojeniu potrzeb ludzkich.

• Dobra
  - produkty (przeniesienie własności)
  - usługi (tymczasowe korzystanie)

• Wybrane kategorie dóbr
  - dobra publiczne i dobra prywatne
  - dobra konsumpcyjne i dobra inwestycyjne

DOBRA PRYWATNE I PUBLICZNE

• Dobra prywatne mogą być konsumowane wyłącznie przez osobę, która je nabyła.

• Dobra publiczne - takie dobra z których może korzystać wielu konsumentów naraz, trudno jest ograniczyć do nich dostęp.

ZASOBY WYSTĘPUJĄCE W GOSPODARCE

• Zasoby ludzkie (kapitał ludzki),

• Zasoby naturalne - dane przez naturę (odnawialne i nieodnawialne),

• Zasoby kapitałowe (kapitał rzeczowy i finansowy)

ZASOBY LUDZKIE

Kapitał ludzki - zdolności, umiejętności i wiedza pracowników; nierozerwalnie związany z procesami uczenia się, nabywania wiedzy.

ZASOBY NATURALNE

• Nieodnawialne:
  węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny

• Odnawialne:
  - energia wiatru
  - energia wody
  - energia jądrowa

ZASOBY KAPITAŁOWE

• Kapitał rzeczowy:
  - środki pracy - maszyny i narzędzia,
  - przedmioty pracy - surowce i półfabrykaty,

• Kapitał finansowy:
  - gotówka,
  - papiery wartościowe (akcje, obligacje),

NAKŁADY, KOSZTY

• Nakłady - mierzą użycie czynników wytwórczych w jednostkach naturalnych (fizycznych: kilogramach, metrach, sztukach itp.)

• Koszty - to nakłady wyrażone w jednostkach pieniężnych.

WYNIKI

• Przychód (utarg) - efekt sprzedaży wytworzonych dóbr

• Zysk - ta część przychodu ze sprzedaży dóbr, która pozostaje po odliczeniu poniesionych za ich wytworzenie kosztów

GOSPODARKA NATURALNA

• Polega na tym, iż producent wytwarza produkty w celu zaspokojenia swoich potrzeb (ewentualnie rodziny czy rodu)

• Brak handlu

• Wielkości ekonomiczne występują w jednostkach naturalnych

GOSPODARKA TOWAROWA

Polega na tym, iż producent wytwarza produkty, nie tylko na zaspokojenie swoich własnych potrzeb ale przede wszystkim z przeznaczeniem na wymianę (czyli sprzedaż)

• Występuje handel

• Dobro, które jest przedmiotem wymiany staje się towarem

POLITYKA GOSPODARCZA

To działalność państwa lub innego organu publicznego, zmierzająca do osiągnięcia konkretnych celów społeczno - ekonomicznych w ściśle określonych warunkach i określonym horyzoncie czasu.

ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE

Typy gospodarek

• Gospodarka nakazowa

• Gospodarka wolnorynkowa

• Gospodarka mieszana

GOSPODARKA NAKAZOWA (CENTRALNIE PLANOWANA)

• Wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są dokonywane przez państwo

• Państwo decyduje o tym co, jak, ile i dla kogo się produkuje

GOSPODARKA WOLNORYNKOWA

• Państwo nie ingeruje w żaden sposób w działalność rynków

• „niewidzialna ręka rynku”

GOSPODARKA MIESZANA

• Państwo i sektor prywatny współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów gospodarczych

• Państwo zajmuje się redystrybucją części dochodów

• Państwo dostarcza dobra i usługi publiczne (bezpieczeństwo, infrastruktura itp.)

• Kontrola zakresu w jakim jednostki mogą się kierować własnym interesem

RYNEK

• Rynek - zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującym i sprzedającym w procesie wymiany dóbr i usług

• Rynek pozwala nawiązać kontakt pomiędzy kupującym i sprzedającym w celu ustalenia warunków transakcji: ceny, ilości, miejsca i czasu jej realizacji

RYNEK WOLNOKONKURENCYJNY

• Działa na nim nieograniczona liczba sprzedawców, pośredników i nabywców

• Żaden z nich indywidualnie nie ma wpływu na poziom cen

• Cena kształtuje się w wyniku relacji pomiędzy globalną wielkością podaży i popytu

POPYT

To ilość danego dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny

POPYT W UJĘCIU MIKROEKONOMICZNYM

• Popyt indywidualny - określa wielość popytu od strony pojedynczego, konkretnego podmiotu gospodarczego na określone dobro przy różnych cenach

• Popyt rynkowy - suma popytów indywidualnych, który obrazuje wielkość popytu wszystkich podmiotów gospodarczych na określone dobro przy różnych cenach.

Rozmiar popytu mierzony jest w jednostkach fizycznych.

POPYT W UJĘCIU MAKROEKONOMICZNYM

To popyt globalny - określa wielkość na wszystkie dobra lub ich określone grupy ze strony wszystkich nabywców w danej gospodarce.

Rozmiar popytu jest mierzony wartościowo przy określonym ogólnie poziomie cen.

RODZAJE POPYTU

• Popyt efektywny - chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu.

• Popyt potencjalny - oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi.

PRAWO POPYTU

• Popyt zmienia się w przeciwnym kierunku do zmiany ceny przy ceteris paribus (założeniu, że inne czynniki pozostają niezmienione)

• Istnieją jednak wyjątkowo od tego prawa!

KRZYWA POPYTU

Popyt jako malejąca funkcja ceny

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE POPYT

• Cena danego towaru

• Realne dochody nabywców

• Ceny innych dóbr (substytucyjnych, komplementarnych)

• Oczekiwanie w stosunku do zmian cen i dochodów

• Liczba konsumentów

• Gusty konsumentów, wiek, środowisko geograficzne i społeczne

• Wypadki losowe (powódź, długotrwały upał itp.)

DOBRA KOMPLEMENTARNE

To produkty lub usługi wzajemnie się uzupełniające w zaspokajaniu konkretnej potrzeby.

Przykład: samochód i benzyna, kuchenka gazowa i gaz

Jeśli dobra A i B są dobrami komplementarnymi to, gdy rośnie popyt na dobro A, popyt na dobro B również rośnie.

WPŁYW NA POPYT CZYNNIKÓW POZACENOWYCH

Przesunięcie krzywej popytu pod wpływem innych czynników niż zmiana ceny.

WYJĄTKI OD PRAWA POPYTU

• Paradoks Giffena (dobra Giffena)

• Dobra Veblana (efekt Veblana, efekt snoba)

• Efekt „owczego pędu”

• Popyt spekulacyjny

PARADOKS GIFFENA

Polega na tym, że wzrost ceny danego dobra powoduje wzrost popytu na nie.

Sytuacja taka ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i dotyczy dóbr niższego rzędu, zwanych dobrami Giffena.

PRADAOKS GIFFENA - WYJAŚNIENIE

Zjawisko to zostało opisane przez R Giffena na podstawie obserwacji popytu na chleb w okresie głodu w Irlandii w XIX w.

Udział wydatków na chleb w dochodach Irlandczyków był wysoki.
Wzrost cen chleba spowodował znaczne zmniejszenie dochodów realnych i uniemożliwił zwiększenie popytu na dobra substytucyjne.

EFEKT VEBLENA

• Zwany także efektem snoba lub prestiżu

• Polega na tym, że wzrost ceny dobra, którego dotyczy ten efekt, powoduje wzrost popytu na nie.

• Dotyczy dóbr luksusowych będących symbolami prestiżu społecznego i poziomu zamożności.

• Dotyczy bardzo małej części rynku.

EFEKT „OWCZEGO PĘDU”

• Polega na tym, że konsumenci pragną nabywać pewne dobra, także po wyższych cenach, tylko dlatego, że kupują je inni.

• Jest następstwem chęci naśladowania inncyn i postępowania tak jak postępują ci, z którymi chcemy być utożsamiani.

• Zjawisko to pozwala wyjaśnić wpływ mody na kształtowanie popytu.

PODAŻ

To ilość danego dobra, którą sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny.

PRAWO PODAŻY

• Podaż zmienia się w tym samym kierunku, w którym następują zmiany ceny przy ceteris paribus (założeniu, że inne czynniki pozostają niezmienione)

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE PODAŻ

• Cena danego towaru

• Koszty produkcji

• Technika produkcji

• Działalność regulacyjna państwa

• Ilość przedsiębiorstw w gałęzi

• Przewidywanie cen

CENA RÓWNOWAGI RYNKOWEJ

• Cena, przy której popyt zrównuje się z podażą na rynku (cena równoważąca rynek)

• Krzywa popytu przecina się z krzywą podaży, tworząc w ten sposób punkt równowagi cenowej.

NIERÓWNOWAGA RYNKOWA

Gdy cena jest mniejsza od ceny równowagi rynkowej, następuje nadwyżka popytu nad podażą (niedobór dobra), powodująca nacisk na podwyższenie ceny.

W przypadku powstania ceny wyższej od ceny równowagi rynkowej występuje nadwyżka podaży nad popytem, stwarzająca nacisk na obniżenie ceny.

CENY MINIMALNE I MAKSYMALNE

• Cenie maksymalnej regulowanej przez państwo towarzyszy zjawisko niedoboru podaży w stosunku do popytu. (mieszkania komunalne)

• Ceny minimalne (np. ceny mleka wprowadzone są w celu zapewnienia rolnikom opłacalności produkcji.)

ELASTYCZNOŚĆ POPYTU

To stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości popytu do względnej (procentowej) zmiany czynnika, który tę zmianę wywołał.

ELASTYCZNOŚĆ

Intensywność (wielkość) reakcji jednej zmiennej (zależnej) na zmiany innej (niezależnej).

RODZAJE ELASTYCZNOSCI POPYTU

• Elastyczność cenowa popytu

• Elastyczność cenowa, mieszana popytu

• Elastyczność dochodowa popytu

ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU

• To intensywność reakcji konsumentów, przejawiająca się w skali zmiany poziomu zakupów na zmiany ceny.

• To stosunek względnej zmiany wielkości popytu na dane dobro do względnej zmiany jego ceny.

• Informacje o reakcji popytu na zmianę ceny

WSPÓŁCZYNNIK ELASTYCZNOŚCI CENOWEJ POPYTU

Popyt jest zwykle ujemną funkcją ceny, zatem współczynnik elastyczności cenowej popytu przyjmuje wartości ujemne.

Dla ułatwienia interpretacji jego wynik podaje się często w liczbie bezwzględnej.

POPYT JEST ELASTYCZNY

Gdy reakcja popytu jest silniejsza od zmiany ceny. Zmiana ceny o 1% powoduje zmianę popytu o więcej niż 1%

Epd > 1

Przykłady: dobra wyższego rzędu, na które wydatki stanowią istotną część ogółu wydatków.

POPYT JEST NIEELASTYCZNY

Gdy reakcja popytu jest słabsza od zmiany ceny. Zmiana ceny o 1% powoduje zmianę popytu o mniej niż 1%.

Epd < 1

Przykłady: dobra pierwszej potrzeby, przede wszystkim żywność oraz produkty, na które wydatki stanowią niewielką część ogółu wydatków.

POPYT O ELASTYCZNOŚCI JEDNOSTKOWEJ

Gdy reakcja popytu jest taka sama jak zmiana ceny. Zmiana ceny o 1% powoduje zmianę popytu dokładnie o 1%.

Epd = 1

POPYT DOSKONALE ELASTYCZNY

Gdy popyt może przybierać dowolne wartości dla danej ceny.

Epd = ∞

Przykłady: dobra wyższego rzędu (luksusowe).

POPYT DOSKONALE NIEELASTYCZNY (DOSKONALE SZTYWNY)

Bez względu na poziom cen i jej zmiany popyt osiąga ten sam rozmiar.

Epd = 0

Przykłady: leki, używki konsumowane z powodu nałogu

WRAŻLIWOŚĆ POPYTU NA ZMIANĘ CENY ZALEŻY OD:

• Wysokości dochodu

• Dostępności substytutów

• Gustów nabywców

• Poziomu ceny

• Rodzaju dobra

• Szerokość kategorii dobra

• Długości okresu pomiaru

• Konkurencji na rynku dobra

MIESZANA ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU

Stosunek względnej zmiany popytu na dobro do względnej zmiany ceny innego dobra

Dla dóbr komplementarnych współczynnik mieszanej elastyczności cenowej ma wartość ujemną.

W przypadku substytutów ma wartość dodatnią.

ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA POPYTU KLASYFIKACJA DÓBR

• Dobra normalne (zwykłe) - to takie dobro, na które popyt wzrasta ze wzrostem dochodu.

• Dobro niższego rzędu - to takie dobro, na które popyt maleje przy wzroście dochodu.

ZASTOSOWANIE ZNAJOMOŚCI ELASTYCZNOŚCI POPYTU

• Podejmowanie decyzji gospodarczych w przedsiębiorstwach

• Prognozowanie sprzedaży

• Ustalanie wysokości podatków przez rząd

TEORIA WYBORU KONSUMENTA

Przy pomocy narzędzi matematycznych, na gruncie nurtu ekonomii neoklasycznej wyjaśnia:

• Zachowanie indywidualnych konsumentów

• Dystrybucję dóbr i kształtowanie się cen

ELEMENTY SKŁADOWE MODELU

1. Dochód konsumenta

2. Ceny poszczególnych dóbr

3. Gusty konsumenta decydujące o stopniu satysfakcji konsumenta z posiadania danego koszyka dóbr

4. Założenie o sposobie postępowania konsumenta:
   Dążenie do maksimum satysfakcji

Konsument to gospodarstwo domowe

GOSPODARSTWO DOMOWE

Dobrowolny związek ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje dotyczące sposobu zarobkowania wydawania zarobionych pieniędzy.

PODSTAWOWE CECHY GOSPODARSTW DOMOWYCH JAKO PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH:

• Zdolność do podejmowania decyzji o charakterze ekonomicznym.

• Dążenie do uzyskania największej satysfakcji w ramach stojących do dyspozycji ograniczonych środków.

PREFERNECJE KONSUMENTA

Konsument postępuje racjonalnie:

• Woli mieć więcej niż mniej, czyli wybiera zawsze taki koszyk, w którym jest więcej co najmniej jednego dobra.

• Zna wszystkie możliwe do nabycia kombinacje dóbr (doskonała informacja lub inaczej przejrzystość rynku) i potrafi je ocenić.

Konsument potrafi określić i uporządkować dobra według kryterium zadowolenia z ich konsumpcji (dobro A jest preferowane, dobro B jest preferowane lub dobro A i dobro B są jednakowo obojętne).

UŻYTECZNOŚĆ

• Suma zadowolenia (satysfakcji) z konsumowania lub posiadania dobra.

Użyteczność nie jest miarą bezwzględną, jest miarą porządkową.

UŻYTECZNOŚĆ CAŁKOWITA I MARGINALNA

• Użyteczność całkowita - suma użyteczności z konsumowania dóbr lub usług.

• Użyteczność marginalna - przyrost zadowolenia (zmiana użyteczności całkowitej) wynikający ze zmiany konsumpcji dobra o kolejną, dodatkową jednostkę.

PRAWO MALEJĄCEJ UŻYTECZNOŚCI MARGINALNEJ

Wraz ze zwiększeniem konsumpcji danego dobra zadowolenie z każdej kolejnej jednostki jest coraz mniejsze (korzyść krańcowa z dodatkowej jednostki jest niższa od korzyści krańcowej z jednostki poprzedniej).

UŻYTECZNOŚĆ CAŁKOWITA (UC)

UŻYTECZNOŚĆ MARGINALNA (UM)

WYKRES!

MAKSYMALIZACJA UŻYTECZNOŚCI

Maksymalizacja użyteczności jest wtedy gdy stosunek użyteczności marginalnych dwóch dóbr będzie równy stosunkowi ich cen.

Umx/Umy = Px/Py

KRZYWA OBOJĘTNOŚCI

Krzywa obojętności - kombinacje dwóch dóbr, które są jednakowo obojętne dla konsumenta (ten sam poziom zadowolenia, satysfakcji).

Cechy krzywych obojętności:

• Nachylenie negatywne

• Niemożliwość przecięcia

• Wypukłość pod względem początku układu

• Jest ich nieskończenie wiele

Wykres!

OGRANICZENIE BUDŻETOWE

To wyszczególnienie różnych koszyków dóbr dostępnych dla konsumenta tzn.

- zakłada się brak oszczędności

Dochód konsumenta (I) = ilości x ceny:

I = QxPx + QyPy

Wykres

PRAWO MALEJĄCYCH PRZYCHODÓW

Jeżeli w procesie produkcji nakłady określonego czynnika wytwórczego będą zwiększane, przy nie zmienionej wielkości nakładów wszystkich pozostałych środków produkcji oraz nie zmienionej technologii wytwarzania, to dodatkowe jednostki nakładów tego czynnika będą powodowały coraz to mniejsze przyrosty rozmiarów produkcji całkowitej, po przekroczeniu zaś pewnej wielkości nakładów mogą spowodować nawet jej absolutny spadek.

RODZAJE PRODUKCJI

• Produkcja kapitałochłonna - duże nakłady rzeczowe (maszyny, urządzenia, nieruchomości, infrastruktura)

• Produkcja pracochłonna - duże nakłady czynnika pracy (np. w usługach)

PRZEDSIĘBIORSTWO

Podmiot gospodarczy, prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową, polegającą na przetwarzaniu czynników wytwórczych w dobra lub usługi służące zaspokojeniu potrzeb społecznych.

FUNKCJE PRZEDSIĘBIORCY:

• Inicjowanie i uruchamianie działalności gospodarczej

• Wdrażanie innowacji techniczno - organizacyjnych

• Podejmowanie kluczowych decyzji związanych z działalnością przedsiębiorstwa

• Podejmowanie ryzyka związanego z działalnością gospodarczą oraz innowacjami

CECHY PRZEDSIĘBIORSTWA RODZINNEGO

• Brak podziału na właścicieli, menadżerów i pracowników

• Wszystkie czynności są traktowane równorzędnie jako potencjalne żródła wzrostu firmy

PRZEDSIĘBIORSTWO PRYWATNE, ZARZĄDZANE JEDNOOSOBOWO

• Brak oddzielenia własności od zarządzania

• Może wystąpić konflikt na linii pracownik - właściciel

SPÓŁKA

• Głównie spóła z o.o.

• Do 10 właścicieli

• Dość przejrzysta struktura udziałów

• Może pojawić się kadra menadżerska

• Możliwy konflikt na linii menadżer - pracownik

• Możliwy konflikt pomiędzy udziałowcami

KORPORACJA

• Głownie spółka akcyjna

• Wyraźny podział na właścicieli, menadżerów i pracowników

• Podział na inwestorów aktywnych i pasywnych

• Wynagrodzenia kadry menadżerskiej są często uzależnione od wyników firmy

• Konflikty na wszystkich liniach

SPÓŁKA PRACOWNICZA

• Głownie jako sp. z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka akcyjna

• Konflikt między płacami a zyskiem w długim okresie

PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE I KOMUNALNE

• Właścicielem środków produkcji jest…

• Problemem może być postawa kadry menadżerskiej

DEFINICJA MSP

TABELK

ROLA SEKTORA MSP W GOSPODARCE

MSP w Polsce stanowią 99,9% wszystkich przedsiębiorstw.

Tworzą około 50% wartości PKB.

Udział pracujących w MSP w ogólnej liczbie zatrudnionych wynosi około 70%.

PORÓWNANIE MPS I DUŻYCH PRZEDSIEBIORSTW

MSP

• Zalety: niskie koszty zarządzania, szybki przepływ informacji, duża kontrola nad pracownikami, szybka relacja na zmiany rynku.

• Wady: brak specjalizacji produkcji, wysokie koszty transportu, wysokie koszty magazynowania.

Duże firmy

• Zalety: możliwość specjalizacji produkcji, niskie koszty transportu, niskie koszty magazynowania.

• Wady: wysokie koszty zarządzania, długi przepływ informacji, niska kontrola nad pracownikami, długa reakcja na zmiany rynku, biurokracja.

KOSZTY PRYWATNE I SPOŁECZNE

• Koszty prywatne - indywidualne koszty producenta, związane z zakupem maszyn, surowców, wynagrodzeniem pracowników itd.

• Koszty społeczne - uboczne, ponoszone przez osoby nie związane bezpośrednio z produkcją, np. zanieczyszczenie powietrza.

UKŁAD RODZAJOWY KOSZTÓW

• Amortyzacja,

• Zużycie minerałów - zużycie surowców, materiałów, opakować, paliwa itp.,

• Zużycie energii,

• Usługi obce - np. transportowe, remontowe,

• Wynagrodzenia

• Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia - obciążające pracodawcę,

• Podatki i opłaty,

• Pozostałe koszty rodzajowe

AMORTYZACJA

Wyrażone wartościowo zużycie środków trwałych.

Dotyczy zużycia ekonomicznego i technicznego.

KLASYFIKACJA KOSZTÓW

W krótkim okresie (nie zmienia się technologia) - klasyfikacja kosztów według kryterium zmienności w zależności od zmian wielkości produkcji:

• Koszty zmienne

• Koszty stałe

KOSZT CAŁKOWITY I PRZECIĘTNY

• Koszt całkowity (KC) - suma kosztów stałych całkowitych i kosztów zmiennych całkowitych.

KC = KSC + KZC

• Koszt całkowity przeciętny (KCP) - koszt całkowity przypadający na jednostkę produktu.

KCP = KC/Q

KOSZTY STAŁE

Nakłady, które trzeba płacić niezależnie od wielkości produkcji (szczególnie wysokie w usługach).

KOSZTY STAŁE - PRZYKŁADY

• Czynsze dzierżawne,

• Opłaty stałe za energię,

• Koszty konserwacji,

• Raty kredytów,

• Płace strażników i pracowników administracyjnych,

• Pensje pracowników produkcyjnych (przy mało elastycznym rynku pracy).

KOSZTY ZMIENNE

Nakłady związane bezpośrednio z produkcją (rosną wraz ze zwiększaniem się rozmiarów produkcji).

KOSZTY ZMIENNE - PRZYKŁADY

• Koszty pozyskania surowców oraz materiałów,

• Koszty towarów,

• Koszty paliwa,

• Płace pracowników produkcyjnych (przy elastycznym rynku pracy).

KOSZTY ZMIENNE - KOSZT ZMIENNY CAŁKOWITY (KZC) ORAZ KOSZT ZMIENNYM PRZECIĘTNY (KZP)

WYKRESY

JAK ZAŁOŻYĆ WŁASNĄ FIRMĘ

• Pomysł - przedsiębiorczość, kreatywność

• Motywacja, niezależność (niezbędne w fazie realizacji)

• Wykorzystanie doświadczenia, wiedzy i kontaktów

• Pomiar ryzyka - badanie rynku i biznes plan

• Wybór formy prowadzenia działalności - osoba fizyczna lub zorganizowana forma działalności (konsekwencje - podatkowe, własnościowe, odpowiedzialność)

ZASOBY GOSPODARCZE

• Zasoby ludzkie (ludzie wraz z ich umiejętnościami i doświadczeniem),

• Zasoby naturalne (dobra dane przez naturę, nie wytworzone przez człowieka)

• Zasoby kapitałowe (kapitał rzeczowy i finansowy)

CZYNNIK PRODUKCJI

Czynnikami produkcji są usługi tych zasobów gospodarczych.

(Kupując pracę, kupuje się usługę siły roboczej a nie samych ludzi)

CZYNNIKI PRODUKCJI. CENY I POPYT

• Ceny czynników produkcji są wyznaczane przez siły popytu i podaży

• Popyt na czynniki produkcji zależy od istnienia popytu na dobra, które są z niego wytwarzane lub, które ten czynnik pozwala produkować. Zatem popyt na czynniki produkcji jest pochodny popytowi na dobra finalne. Popyt (całkowity) na dany czynnik jest sumą popytów na niego we wszystkich dziedzinach produkcji w których jest używany.

RYNEK PRACY

Kupującym są firmy - pracodawcy, którzy mają określone potrzeby (chcą zatrudnić pracownika). Pracodawcy kształtują popyt na pracę.

Sprzedającym są osoby poszukujące pracy. To one reprezentują podaż na rynku pracy.

Dobrem są wykształcenie, kwalifikacje, umiejętności, dyspozycyjność, siła fizyczna, itp.

RYNEK PRACY

OBRAZEK

RYNEK PRACY

Funkcjonowanie rynku pracy zależy od istniejących w danym kraju instytucji i przepisów regulujących świadczenie pracy (prawo pracy, wysokość pozapłacowych kosztów pracy, dostępność transferów dla osób bezrobotnych i biernych zawodowo, efektywność pośrednictwa pracy itp.)

BEZROBOCIE - DEFINICJA

Bezrobotny:

• Osoba w wieku produkcyjnym

• Zdolna i gotowa do podjęcia pracy

• Pozostaje bez pracy mimo podjęcia poszukiwać pracy

Bezrobotni i zatrudnienie tworzą zasób siły roboczej (są to ludzie aktywni zawodowo), inni ludzie w wieku produkcyjnym natomiast to ludzie bierni zawodowo.

STOPA BEZROBOCIA

Stopa bezrobocia - stosunek liczby bezrobotnych do zasobu siły roboczej (aktywnych zawodowo).

Dwie metody obliczenia stopy bezrobocia:

• Miara bezrobocia rejestrowanego w Urzędach Pracy.

• Tzw. BAEI, czyli ankietowe badanie aktywności ekonomicznej ludności, bezrobotny to osoba, która aktywnie poszukiwała pracy w okresie 4 tygodni.

PRZYCZYNY WZROSTU BEZROBOCIA - STORNA PODAŻOWA

• Przyczyny demograficzne - efekt wyżu demograficznego

• Przyczyny o charakterze strukturalnym jak niedopasowanie systemu kształcenia i niska mobilność

PRZYCZYNY WZROSTU BEZROBOCIA - STRONA POPYTOWA

• Wzrost kosztów pracy

• Wzrost wydajności

• Występujący w niektórych okresach spadek wzrostu gospodarczego

• Mało elastyczny kodeks pracy nie sprzyjający zatrudnieniu nowych pracowników

RODZAJE BEZROBOCIA

Wyróżniamy następujące rodzaje bezrobocia:

• Bezrobocie frykcyjne

• Bezrobocie strukturalne

• Bezrobocie sezonowe

• Bezrobocie cykliczne

BEZROBOCIE FRYKCYJNE

Pewien minimalny poziom bezrobocia

• Utrzymuje się, gdyż potrzeba czasu, by dopasować podaż do popytu na pracę.

• Pracodawcy potrzebują czasu, by przekonać się o umiejętnościach dostępnych pracowników.

• Poszukujący pracy potrzebują czasu, by dowiedzieć się o szansach podjęcia pracy.

• Generalnie krótkookresowe i dobrowolne.

BEZROBOCIE STRUKTURALNE

Niedopasowanie umiejętności lub lokalizacji

Istnieje, ponieważ poszukujący pracy często:

• Nie posiadają kwalifikacji poszukiwanych przez pracodawców.

• Nie mieszkają w regionach, gdzie posiadanie przez nich umiejętności są poszukiwane przez pracodawców.

Często są długookresowe

BEZROBOCIE SEZONOWE

Powodowane przez sezonowe zmiany w popycie na pracę na przestrzeni roku.

BEZROBOCIE CYKLICZNE

Występuje w okresach recesji gospodarczej.

KOSZTY BEZROBOCIA

Koszty osobiste:

• Utrata zarobków

• Utrata pewności siebie

• Zwiększony stres

• Zwiększona skłonność do przestępczości, samobójstwa, chorób psychicznych

Koszt ekonomiczny:

• Zmniejszenie realnego produktu

PASYWNE FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA NA RYNKU PRACY

• Zasiłki dla bezrobotnych,

• Świadczenia przedemerytalne,

• Wcześniejsze emerytury

AKTYWNE FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA NA RYNKU PRACY

• Roboty publiczne (autostrady, sprzątanie ulic),

• Tanie kredyty dla absolwentów,

• Szkolenie zawodowe osób dorosłych,

• Aktywizacja osób niepełnosprawnych,

• Lepsza instytucjonalna obsługa rynku pracy,

• Subwencje inwestycyjne oraz ulgi podatkowe dla przedsiębiorstw (szczególnie tych z sektora MSP)

PASYWNE FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA NA RYNKU PRACY

• Zasiłki dla bezrobotnych,

• Świadczenia przedemerytalne,

• Wcześniejsze emerytury

RYNEK KAPITAŁU

• Kapitał fizyczny - wszystkie przetworzone produkty używane do prowadzenia działalności gospodarczej np. budynki, maszyny, surowce, środki transportu.

• Kapitał finansowy - różnego typu środki finansowe w postaci pieniędzy i papierów wartościowych, które są używane do zakupu czynników produkcji i pełnią wiele innych istotnych funkcji w gospodarce.

RYNEK KAPITAŁU FIZYCZNEGO

Nabywanie dóbr kapitałowych, takich jak np. hale fabryczne, maszyny, urządzenia, narzędzia, to inwestowanie, czyli powiększanie istniejącego zasobu kapitału.

OPŁACALNOŚĆ INWESTYCJI

Jeśli inwestycją jest np. zakup określonej maszyny, to analiza opłacalności ten inwestycji może polegać na porównaniu dochodu, który ta maszyna przyniesie przedsiębiorstwu, z poniesionym przez przedsiębiorstwo kosztem jej zakupu.

Efekty inwestycji, w szczególności dochody, które one przynoszą rozkładają się w dłuższym okresie. Przy ich kalkulacji trzeba więc uwzględnić czynnik czasu.

RYNEK KAPITAŁU FINANSOWEGO. KAPITAŁ POŻYCZKOWY.

Popyt na kapitał pożyczkowy zależy od głównie od potrzeb gospodarki, w szczególności od potrzeb przedsiębiorstw, gospodarstw domowych oraz instytucji publicznych.

Rozmiary popytu przedsiębiorstw na kapitał pożyczkowy wynikają z potrzeb finansowania przez nie ich działalności bieżącej oraz inwestycji.

Podaż kapitału pożyczkowego zależy przede wszystkim od depozytów pieniężnych ludności w bakach i innych instytucjach finansowych.

Poziom oszczędności zależy więc przede wszystkim od wysokości stopy oprocentowania depozytów bakowych.

Inne czynniki determinujące poziom oszczędnośći to: bieżące dochody gospodarstw domowych oraz oczekiwania dotyczące zmian cen i dochodów.

STOPA PROCENTOWA

To cena pieniądza czyli cena za zrzeczenia się na jakiś czas przez jedną osobę na rzecz drugiej prawa do dysponowania najbardziej płynnym aktywem (składnikiem majątkowym).

Stopę procentową kształtuje w gospodarce podaż pieniądza i popyt na niego.

• Nominalna stopa procentowa - to stopa procentowa nie uwzględniająca wzrostu cen, czyli inflacji.

• Realna stopa procentowa - to stopa procentowa nominalna pomniejszona o stopę inflacji, czyli procent wzrostu średniego poziomu cen.
  

STOPA PROCENTOWA

W gospodarce istnieje wiele stóp procentowych: stopa oprocentowania depozytów w bankach i innych instytucjach finansowych, stopa oprocentowania obligacji emitowanych przez państwo i inne podmioty gospodarcze, stopa oprocentowania kredytów dla przedsiębiorców, stopa oprocentowania kredytów konsumpcyjnych (sprzedaż ratalna, karty kredytowe) itd.

ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE:

Typy gospodarek:

• Gospodarka nakazowa,

• Gospodarka wolnorynkowa,

• Gospodarka mieszana

POLITYKA GOSPODARCZA

To działalność państwa lub innego organu publicznego, zmierzająca do osiągnięcia konkretnych celów społeczno - ekonomicznych w ściśle określonych warunkach i określonym horyzoncie czasu.

CELE POLITYKI GOSPODARCZEJ

• Produkcja
  - zarówno wysoki poziom bezwzględny, jak i w stosunku do potencjału
  -wysoka stopa wzrostu

• Zatrudnienie
  -niski poziom bezrobocia

• Inflacja
  -stabilność poziomu cen

• Bilanse wymiany z zagranicą
  -równowaga eksportu i importu

NARZĘDZIA POLITYKI MAKROEKONOMICZNEJ

• Polityka fiskalna- polityka prowadzona przez rząd pod kontrolą parlamentu
  -wydatki publiczne
  -podatki

• Polityka monetarna - prowadzona przez Bank Centralny
  -kontrola podaży pieniądza wywierająca wpływ na stopy procentowe

• Stosunki międzynarodowe
  -polityka handlu zagranicznego

MERKANTYLIZM - EPOKA KUPCÓW

• Okres trwania: połowa XV (epoka wielkich odkryć geograficznych) - połowa XVIII

• Rozwój manufaktur

• Gwałtowny rozwój handlu międzynarodowego

• Powstanie pierwszych banków

• Wzrost roli kupców

• Negatywna postawa wobec konkurencji (akceptacja monopolu)

ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE WG MERKANYLISTÓW

• Interwencja państwa uzasadniona i pozytywna (np. interwencja na rzecz przemysłu lub ochrona celna)

• Zapewnienie korzystnego bilansu handlowego

KONCEPCJA PAŃSTWA MINIMUM A. SMITHA

• Według klasyków państwo powinno być silne ale jego ekonomiczne funkcje powinny być sprowadzone do niezbędnego minimum.

• Panstwo powinno być jedynie tzw. stróżem nocnym.

KONCEPCJA PAŃSTWA MINIMUM A. SMITHA - OBSZAR DZIAŁALNOŚCI PAŃSTWA

• Przeciwdziałanie monopolizacji gospodarki,

• Ustanowienie silnego, egzekwowanego oraz stabilnego prawa,

• Zapewnienie porządku, bezpieczeństwa i ładu publicznego (np. obrona narodowa),

• Zapewnianie tzw. Dóbr wspólnych (publicznych) np. infrastruktura (drogi, mosty) lub szkoły.

WIEK XX - ZMIANY W PODEJŚCIU DO ROLI PAŃSTWA W GOSPODARCE

Jakiś szit

GŁOWNE ZAŁOŻENIE KEYNESA

• Sektor prywatny w gospodarce cechuje się dość dużą niestabilnością

• Produkcja określana jest przede wszystkim przez zagregowany popyt, czynniki podażowe odgrywają niewielką rolę

• Między inflacją a bezrobociem istnieje wymienność zwłaszcza w krótkim okresie

ROLA PAŃSTWA W GOSPODACE WG KEYNESA

• System neoklasyczny się sprawdza, ale tylko w sferze mikro, dla całej gospodarki ze względu na ułomności rynku, potrzebna jest ingerencja państwa

• Państwo poprzez działania interwencjonistyczne, w postaci ekspansywnej polityki fiskalnej i pieniężnej, musi regulować i stymulować łączny popyt utrzymania zadowalającego poziomu produkcji i zatrudnienia

LATA 70-TE XX WIEKU - ODWÓRT OD KEYNESIZMU

• Stagflacja - wysokie bezrobocie i swojska inflacja

• Brak pozytywnej reakcji rynku na interwencjonistyczne pobudzanie (zahamowanie wzrostu gospodarek i wzrost zadłużenia)

• Odwrót od keynesizmu w kierunku szkół ekonomicznych wychodzących z klasycznej ekonomii - monetaryzmu i nowej ekonomii klasycznej

MONETARYZM

• Koncentracja na polityce pieniężnej,

• Krytyka ingerencji państwa,

• Działania o charakterze popytowym dają może efekt w krótkim okresie czasu, ale w długim okresie jedynym skutkiem tych działań jest wzrost cen,

• Głównym zadaniem państwa jest walka z inflacją,

• Stałe tempo wzrostu podaży pieniądza niezależnie od aktualnej sytuacji gospodarczej,
  np. równe przeciętnej stopie wzrostu produktu

EKONOMIA PODAŻY

• Państwa powinno działać po stronie podaży a nie popytu

• Państwo ma gwarantować dobre warunki rozwoju podaży czynników produkcji (zwiększanie wydajności, oszczędzania i inwestowania)

• Gospodarka, nie rozwija się dzięki działaniom państwa, ale dzięki ludzkiej przedsiębiorczości !!!

REPRODUKCJA SPOŁECZNA

• Proces odtwarzania produkcji i stosunków społecznych odbywający się w każdej gospodarce narodowej.

• Dotyczy trwałych i obrotowych środków produkcji w celu zastąpienia zużytych ich wielkości oraz środków konsumpcyjnych służących odtworzeniu zużytej siły roboczej i zapewnieniu konsumpcji właścicieli czynników produkcji.

RODZAJE REPRODUKCJI SPOŁECZNEJ

• Prosta

• Rozszerzona

• Zwężona

PRODUKCJA GLOBALNA

Wartość wytworzonych dóbr i usług w ciągu roku w przedsiębiorstwach. Składa się z:

• Zużycia pośredniego ( są to nabyte i zużyte w produkcji czynniki rzeczowe np. materiały, surowce, energia, paliwo)

• Wartości dodanej (jest to nowo wytworzona wartość czyli przyrost wartości danego dobra w wyniku określonego procesu produkcyjnego.

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB)

Suma wartości produktów i usług finalnych wytworzonych w danej gospodarce w danym okresie.

Wartość produkcji finalnej wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju bez względu na to, kto jest ich właścicielem.

DOBRA FINALNE

• Dobra finalne - nabywane przez ostatecznego użytkownika. Są to dobra konsumpcyjne lub kapitałowe.

• Dobra pośrednie - częściowo przetworzone, są wykorzystywane (przetwarzane) w procesie produkcji.

METODA SUMOWANIA PRODUKTÓW

PKB = Wg - Zp

Wg - wartość globalna

Zp - zużycie pośrednie

PKB można uzyskać również poprzez sumowanie wartości dodatniej.

METODA SUMOWANIA DOCHODÓW

Polega na dodawaniu dochodów ( z pracy i kapitału) powstających w procesie wytwarzania produktów i usług w danym roku.

Nie dolicza się tutaj wartości tzw. Transferów (emerytur, rent, stypendiów itp.).

PKB - METODA SUMOWANIA WYDATKÓW

PKB w cenach rynkowych = C + l + G + NX

C - wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych

l - wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw

G - wydatki państwa na dobra i usługi finalne

NX - eksport netto - różnica między eksportem a importem

PKB w cenach czynników wytwórczych = C + l + G + NX - Te

Podatki po średnie (Te)

PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB)

Miernik całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju bez względu na miejsce (kraj) świadczenia usług przez czynniki wytwórcze.

PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB)

PNB = PKB + dochody netto z własności za granicą

Dochody netto z własności za granicą to:

Dochody obywateli danego kraju i osiągane poza jego granicami (minus) dochody obcokrajowców osiągane na terenie danego kraju

PRODUKT NARODOWY NETTO (DOCHÓD NARODOWY)

PNN = PNB - amortyzacja

ROZPORZĄDZENIE DOCHODY OSOBISTE

RDO = DO - podatki bezpośrednie + płatności transferowe

RDO = konsumpcja (C) + Oszczędności (S)

DO PKB NIE WLICZA SIĘ:

• Nielegalnej działalności gospodarczej

• Produkcji nierynkowej (np. pracy własnej w domu)

• Dóbr używanych

• Transakcji finansowych niemających związku z produkcją bieżącą (spadki, darowizny, sprzedaż papierów wartościowych)

ROZWÓJ A WZROST GOSPODARCZY

Wzrost gospodarczy jest kategorią ilościową. Rozwój gospodarczy jest pojęciem szerszym i obejmuje również aspekty jakościowe.

WSKAŹNIKI ILOŚCIOWE

• Syntetyczne (np. PKB, PNB)

• Szczegółowe (np. wielkość zbiorów zboża z hektara)

WYBRANE WSKAŹNIKI JAKOŚCIOWE

HDI (Human Development Index), którego wartość obliczana jest na podstawie trzech wielkości:

• Indeksu przewidywanej długości życia ludzkiego (żywotność)

• Indeksu edukacji (wiedza)

• Indeksu PKB (standard życia)

STOPA WZROSTU DOCHODU NARODOWEGO

r = ΔD/D * 100%

gdzie:

D - dochód narodowy w okresie poprzednim

ΔD - przyrost (zmiana) dochodu narodowego w okresie badanym

CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO O CHARAKTERZE EKONOMICZNYM

• Wielkość i efektywność zasobów ludzkich

• Rozmiary kapitału

• Zasoby bogactw naturalnych

• Poziom infrastruktury

CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO O CHARAKTERZE TECHNICZNO - ORGANIZACYJNYM

• Postęp naukowo - techniczny

• Postęp w dziedzinie organizacji pracy i produkcji

• Postęp w dziedzinie rozwoju technologii

PRODUKTYWNOŚĆ A WZROST GOSPODARCZY

Produktywność mierzy jak efektywnie wykorzystywane są czynniki produkcji.

Im wyższa produktywność, tym więcej dóbr i usług można wyprodukować przy danej wielkości nakładów czynników produkcji.

Najważniejszym źródłem wzrostu wydajności jest postęp techniczny.

MODEL WZROSTU GOSPODARCZEGO M. KALECKIEGO

Model Kaleckiego ujęty został od strony podażowej.

Zgodnie z modelem tempo wzrostu dochodu jest wprost proporcjonalne do stopy inwestycji.

Przy takim samym nakładzie może być różny efekt inwestycji, różny stopień ich wykorzystania.

MODEL WZROSTU GOSPODARCZEGO M. KALECKIEGO

r = i * 1 / k - a +u;

gdzie:

r -stopa wzrostu

i - stopa inwestycji

k - współczynnik kapitałochłonności

a - parametr amortyzacji

u - współczynnik usprawnień

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPADEK TEMPA WZROSTU GOSPODARCZEGO - PRZYKŁADY

• Ograniczenie nakładów kapitału

• Niekorzystanie zmiany zasobów pracy

• Rosnąca biurokracja

• Rosnące deficyty budżetowe

• Redukowanie wydatków na badania i rozwój

CYKL KONIUNKTURALNY

Są to wzrosty i spadki poziomu aktywności gospodarczej w stosunku do długookresowego trendu wzrostowego w gospodarce.

FAZY KLASYCZNEGO CYKLU KONIUNKTURALNEGO

• Faza kryzysu

• Faza depresji

• Faza ożywienia

• Faza rozkwitu

FAZA KRYSYSU

• Maleje produkcja, maleje zatrudnienie, maleją inwestycje i rośnie bezrobocie

• Ograniczony jest popyt wewnętrzny

• Na rynku rośnie podaż w stosunku do popytu

• Maleją ceny i maleje stopa zysku

• Koniunkturalna obniżka cen prowadzi do bankructwa firmy produkującej po najwyższych kosztach.

FAZA DEPRESJI

• Zmniejszają się nadmierne zapasy towarów, ustają bankructwa przedsiębiorstw,

• Przywrócona zostaje stabilizacja i równowaga cen na niskim poziomie

• Niski poziom cen, niska stopa zysku

• Firmy muszą obniżać koszty produkcji

FAZA OŻYWIENIA

• Wzrasta popyt na dobra inwestycyjne

• Rosną ceny

• Poprawia się rentowość produkcji

• Następuje wzrost zatrudnienia

• Maleje stopa bezrobocia

• Rosną zyski

• Wzrasta popyt globalny

• Występuje tendencja do wzrostu inwestycji

FAZA ROZKWITU

Wysoki poziom dochodu narodowego, produkcji, inwestycji, stopy zysku, konsumpcji, zatrudnienia, cen i płac.

Okres najwyższego poziomu koniunktury.

FAZY WSPÓŁCZESNEGO CYKLU KONIUNKTURALNEGO

Ekspansja to wzrost produktu w gospodarce trwający 6 miesięcy lub dłużej.

Recesja to spadek produktu w gospodarce trwający 6 miesięcy lub dłużej.

Kryzys to drastyczny spadek całkowitego produktu w gospodarce, któremu towarzyszy bezrobocie, trwający kilka lat.

PRZYCZYNY WAHAŃ

Koncepcja cyklu politycznego:

- pobudzenie ożywienia przed wyborami

Zmiany czynników, kształtujących ogólny poziom popytu globalnego (ujęcie keynesowskie):

• Wahania eksportu netto

• Wahania popytu konsumpcyjnego

• Wahania popytu inwestycyjnego

POWSTANIE PIENIĄDZA

Handel wymienny - wymiana bezpośrednia: towar za towar.

Upowszechnienie tej formy handlu, wyodrębnienie najchętniej wymienianych towarów, towar - pośrednik (Chiny - sól, Aztekowie - ziarno kakaowe)

Pieniądz w postaci kruszców, złoto i srebro.

FUNKCJE PIENIĄDZA

• Środek cyrkulacji (środek wymiany)

• Miernik wartości (jednostka rozrachunkowa)

• Środek tezauryzacji (oszczędności)

• Miernik odroczonych płatności

• Pieniądz światowy

POPYT NA PIENIĄDZ

Wynika z:

• Motywu transakcyjnego

• Motywu przezornościowego

• Motywu spekulacyjnego

FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO

W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa zasadniczą rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:

• Bank emisyjny

• Bank banków

• Bank Państwa

BANK EMISYJNY

• Ma wyłączone prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w kraju.

• Określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzania do obiegu.

• Organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

BANK BANKÓW

• W stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilność sektora bankowego.

• Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym.

• Jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego.

• Sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego.

BANK PAŃSTWA

• Prowadzi obsługę bankową budżetu państwa,

• Prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

NIEZALEŻNOŚĆ BANKU CENTRALNEGO

Bank centralny wysoce niezależny od rządu:

• USA

• Szwajcaria

• EBC

Mniejsza autonomia i większa zależność od rządu:

• Australia

• Anglia

• Nowa Zelandia

POLITYKA PIENIĘŻNA

Podstawowy cel: utrzymanie stabilnego poziomu cen. (Stabilność cen jest niezbędnym warunkiem długofalowego rozwoju gospodarczego).

Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej w Polsce wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu.

INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ

• Operacje otwartego rynku

• Rezerwa obowiązkowa

• Operacje kredytowo - depozytowe

OPERACJE OTWARTEGO RYNKU

To transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego.

REZERWA OBOWIĄZKOWA

Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej.

Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczeniu nadpłynności banków.

STOPY PROCENTOWE

• Stopa referencyjna - minimalna stopa procentowa bonów pieniężnych sprzedawanych przez bank centralny bankom komercyjnym.

• Stopa depozytowa - oprocentowanie krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym.

• Stopa redyskontowa - stopa, po której bank centralny pożycza pieniądze bankom komercyjnym na podstawie przekładanych weksli lub innych papierów wartościowych.

NARODOWY BANK POLSKI

Jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej.

Jego zadania są określone w Konstutcji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo Bankowe.

Podstawowym cele działalności NBP jest utrzymywanie stabilnego poziomu cen.

DO GŁÓWNYCH DZIAŁALNOŚCI OBSZARÓW NBP NALEŻĄ:

• Polityka pieniężna,

• Działalność emisyjna,

• Wykonywanie nadzoru bankowego,

• Działania na rzecz systemu płatniczego,

• Zarządzanie rezerwami dewizowymi,

• Działalność edukacyjna i informacyjna,

• Obsługa Skarbu Państwa

W najbliższym okresie największy wpływ na realizację zadań NBP będą miały procesy związane z przystąpieniem Polski do strefy Euro.

ROLA NBP W GOSPODARCE

• NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz - uchwalanie coroczne - założenia polityki pieniężnej.

• Poprzez zarządzanie rezerwami dewizowymi zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa.

• Dzięki emisji znaków pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu gotówkowego.

ZARZĄDZANIE REZERWAMI DEWIZOWYMI

Rezerwy dewizowe:

• Gwarantują pełną wymienialność złotego,

• Pozwalają na dokonywanie płatności wynikających ze zobowiązań międzynarodowych państwa,

• Wzmacniają wiarygodność finansową kraju

Rezerwy są utrzymywane w walutach obcych oraz złocie.

NBP inwestuje w rezerwy na międzynarodowych rynkach finansowych.

WSPÓŁPRACA Z MIĘDZYNARODOWYMI INSTYTUCJAMI FINANSOWYMI

• Z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW)
  NBP uczestniczy w corocznych przeglądach gospodarki, dokonywanych przez misje ekspertów Funduszu

• Z Bankiem Swiatowym i Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju (EBOR)
  Prezes NBP reprezentuje Polskę we władzach tych instytucji

• Z Bankiem Rozrachunków Międzynarodowych (BRM)
  NBP jest akcjonariuszem BRM w Bazylei

WSPÓŁPRACA Z EUROPEJSKIM BANKIEM CENTRALNYM (EBC)

Z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w UE NBP stał się częścią Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC).

BUDŻET PAŃSTWA

• Plan dochodów i wydatków państwa

• Projekt ustawy budżetowej jest przedstawiany przez rząd, a potem zatwierdzany przez parlament

• Jeśli budżet nie zostaje przyjęty na czas - prezydent może zdymisjonować rząd i rozwiązać parlament

BUDŻET POLSKI W OKRESIE GOSPODARKI CENTRALNIE PLANOWANEJ

• Zaciąganie pożyczek (era Gierka), a potem finansowanie wydatków za pomocą dodatkowej emisji pieniądza, co prowadziło do inflacji

ZASADY POLITYKI BUDŻETOWEJ

1. Zasada rocznego budżetowania

2. Zasada zupełności - budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa.

3. Zasada jedności - wszystkie dochody i wydatki powinny być ujęte w jednym zestawieniu.

4. Zasada jawności - budżet powinien być podany do publicznej wiadomości

5. Zasada równowagi budżetowej

DEFICYT BUDŻETOWY

Źródła finansowania deficytu budżetowego to:

• Nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych,

• Pożyczki,

• Kredyty bankowe,

• Emisja papierów wartościowych

WYDATKI BUDŻETOWE

• Przede wszystkim na zapewnienie podstawowych funkcji państwa: wojsko, policję, administrację.

• Znaczną pozycję w budżecie stanowią wydatki na świadczenia społeczne, emerytury i renty.

• Wydatki ważne z punktu widzenia społeczeństwa to przede wszystkim wydatki na szkolnictwo i służbę zdrowia.

• Istotne są również wydatki inwestycyjne - na budowę ważnych projektów infrastrukturalnych.

WYDATKI BUDŻETOWE

• Sztywne - prawie zdeterminowane

• elastyczne

SZTYWNE WYDATKI BUDŻETOWE

• subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego,

• wydatki na finansowanie infrastruktury lądowej,

• wydatki na obronę narodową, które muszą stanowić nie mniej niż 1,95% PKB roku poprzedniego,

• składki UE,

• koszty obsługi długu publicznego,

• wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa,

• dotacje do FUS i FER, w związku z gwarancjami Państwa wypłaty świadczeń emerytalno - rentowych,

• zasiłki i świadczenia przedemerytalne,

• świadczenia rodzinne,

• dopłaty do odsetek od kredytów oraz refundacja premii gwarancyjnych,

• składki na ubezpieczenia zdrowotne finansowane z budżetu państwa oraz składki na ubezpieczenia społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich,

• świadczenie emerytalno - rentowe żołnierzy i funkcjonariuszy,

• wydatki refundowane z budżetu UE.

STRUKTURA WYDATKÓW BUDŻETOWYCH - TENDENCJE

• duże wydatki na ubezpieczenie społeczne,

• wzrost subwencji dla gmin,

• istotną część stanowi obsługa długu publicznego

• niewystarczające wydatki na inwestycje

• na początki transformacji duży był udział dotacji do przedsiębiorstw państwowych, obecnie dotyczy to niewielkiej liczby przedsiębiorstw (głównie górnictwo i PKP )

DŁUG PUBLICZNY

• to nagromadzona wielkość deficytów budżetowych z przeszłości.

• Największą częścią długu publicznego są wyemitowane, oprocentowane obligacje.

• W skład publicznego długu wchodzą również: kredyty zaciagane tylko bezpośrednio przez budżet centralny, ale i przez różne agencje i fundusze budżetowe zobowiązania samorządów.

INFLACJA

Inflacja - proces wzrostu ogólnego poziomu cen

RODZAJE INFLACJI ZE WZGLĘDU NA SZYBKOŚĆ PROCESÓW INFLACYJNYCH

• Hiperinflacja (powyżej 150% rocznie),

• Galopująca (10-150%),

• Umiarkowana (5-10%),

• Pełzająca (poniżej 5 %)

DEFLACJA

Trwały spadek ogólnego poziomu cen.
(przykłady: Wielki Kryzys (1929-1933), Japonia - lata 90-te.)

Skutki deflacji:

• Zmiana oczekiwań; konsumenci odkładają zakupy w czasie, przedsiębiorcy odkładają w czasie możliwe inwestycje, oba procesy pogłębiają recesję.

• Ograniczone możliwości prowadzenia polityki monetarnej; normalnie stopy procentowe nie mogą być ujemne, a to znaczy, że jeżeli ceny spadają, to przy minimalnych nominalnych stopach procentowych, realne stopy procentowe rosną.

SPOŁECZNOEKONOMICZNE SKUTKI (WYSOKIEJ) INFACJI

• Zniekształcenie informacyjnej funkcji cen - wzrost niepewności i osłabienie aktywności gospodarczej, spadek inwestycji oraz spowolnienie wzrostu gospodarczego, wzrost ryzyka inwestycji długoterminowych,

• „ucieczka” od pieniądza, który nie ma już dużej wartości,

• Redystrybucja dochodów,

• Wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej tzw. menu costs,

• Deficyt w bilansie płatniczym

GŁOWNE TEORIE PRZYCZYN INFLACJI

• Teoria monetarna (nieilościowa)

• Teoria popytowa,

• Teoria kosztowa (podażowa)

INFACJA POPYTOWA

Trwały wzrost poziomu cen spowodowany wzrostem zagregowanego popytu.

Przyczyny ekspansji popytu:

• Wzrost wydatków rządowych

• Zmiana zachowań nabywców

TEORIA KOSZTOWA PRZYCZY INFLACJI

• Inflacja płacowa (spirala płacowo - inflacyjna) żądania związków zawodowych,

• Inflacja spowodowana przez monopolistów,

• Inflacja wywołana wzrostem cen produktów importowanych (np. ropa),

• Inflacja spowodowana przez wzrost podatków i innych pozapłacowych kosztów pracy (np. wyższe składki itd.)

KRZYWA PHILLIPSA

Krzywa Phillipsa - 1958 r.

Wzrost inflacji wiąże się z malejącym bezrobociem a wzrost bezrobocia występuje razem z niższą stopą wzrostu cen.

Przy pewnej wysokości bezrobocia (stopa bezrobocia nie podwyższająca płac) płace są stałe, stopa ich wzrostu wynosi zero, jest punkt równowagi na rynku pracy, czyli naturalna stopa bezrobocia.

Przez polityką gospodarczą (polityką fiskalną i polityką monetarną) stoi wybór: albo obniżać bezrobocie kosztem wyższej inflacji, albo obniżać inflację kosztem wzrostu bezrobocia.

WAŻNIEJSZE TEORIE HANDLU ZAGRANICZNEGO

• Merkantylizm

• Teoria kosztów absolutnych

• Teoria kosztów komparatywnych

• Teoria obfitości zasobów

• Teorie neoczynnikowe

• Teorie neotechnologiczne

• Teorie popytowo - podażowe

• Teoria cyklu życia produktu

• Teoria przewag konkurencyjnych przedsiębiorstw i krajów

MERKANTYLIZM

Źródło bogactwa kraju = zasoby metali szlachetnych

W celu uzyskania korzystnego bilansu handlowego stosowano protekcjonalizm zmian wolnego handlu.

TEORIA KOSZTÓW ABSOLUTNYCH

Autor: A . Smith (1776 r.)

Opisuje korzyści , jakie państwu zapewnia handel zagraniczny wtedy, gdy importuje towary z krajów o niższych kosztach ich produkcji a eksportuje takie, które samo wytwarza taniej.

---