WYKŁADY - prof. Ślósarska

PSYCHOANALIZA W BADANIACH LITERACKICH

Z. FREUD (1856 - 1939)

• Rozwój - XX wiek, obecnie renesans → psychologia literaturoznawcza i kulturoznawcza

• Stanowisko dynamiczne: człowiek i psychika w kategoriach 3 składowych osobowości - ID, EGO, SUPEREGO

• ID - nasza sfera popędowa; libido (Jung: polemika)

• Dynamiczne napięcie w id: eros (miłość, życie) a tanatos

• Kwestie ludzkiej seksualności

• Znaczenie w kształtowaniu życia - przedział 0 - 3 lat

↓

• Zapominamy

• Wyparcie podstawowych doświadczeń

• Jednak w psychice, rzutują

• 3 typy doświadczenia: oralna, analna, genitalna

1. faza oralna - związana z pobieraniem pokarmu; jeśli matka chłodna dla dziecka ⇒ w późniejszym życiu lęk przed otwarciem się na świat

2. faza analna - związana z wydalaniem, treningiem czystości; rodzic może w tej kwestii wymagać zbyt wiele albo zbyt mało ⇒ w jaki sposób człowiek radzi sobie później z sumieniem, poczuciem winy; zaburzenia pokarmowe

3. faza genitalna - pierwotne zainteresowanie własną seksualnością; kompleks Edypa/ Elektry; w jaki sposób byliśmy pielęgnowani; jeśli zła pielęgnacja ⇒ kompleksy w dorosłym życiu

• zorganizowany system sił nieświadomości - bardzo ważna aktywność nocna; mit zapomnianego dzieciństwa, lęki, sny , przejęzyczenia; fasadowe „ja”

id → nieświadomość

• SUPEREGO (nad-ja) - kondensacja zakazów i nakazów, tabu, imago ojca, imago matki; kulturowe wzorce, presja odpowiedniego postępowania, sumienie, restrykcje wobec osób inaczej postępujących; kozioł ofiarny, przemoc

• EGO - mediuje między 2 sferami, najbardziej dynamiczna część, z jednej strony musi uporać się z id, a z drugiej nie dać się zdominować przez przemoc superego

• Ego ma skłonność do wytwarzania w rożnych sytuacjach fasadowych „ja” - cieni, sobowtórów → topika cienia i sobowtóra w literaturze i filmie

• Analiza struktury osobowości człowieka - każdy człowiek indywidualny, inna dynamika sfer osobowości

• Kultura, religia, prawo zabraniają pełnej ekspansji libido → MECHANIZMY WYPARCIA (repulsji, wykluczenia) - w układzie z mechanizmami obronnymi

• Wyrażają osobowość w sposób zakamuflowany

• Posiadanie lub dominacja - wyrażane w kategoriach zaborczej, nadmiernej miłości; odruch lęku wobec takiej miłości

• Osobista ambicja (u dzieci egotyzm): bycie najlepszym, bycie niezbędnym dla drugiej osoby, społecznie akceptowana postawa poświęcenia (tak naprawdę jako rekompensata braku potwierdzenia osobistej ambicji w awansie społecznym), zdrowy człowiek nie poświęca się do końca

• Lekceważenie - inteligentny sceptycyzm, ciągłe podważanie, egotyczne zabezpieczanie

• Wroga agresja - ujawnia się w postaci bycia zobligowanym do mówienia prawdy za wszelką cenę, nawet gdy ona rani → np. sytuacja: dziecko w wieku 10-12 obgryza paznokcie - wielka autoagresja, ale powiedzenie dziecku, co oznacza ten gest, to agresja, bo odebranie ostatniego mechanizmu obronnego; mówienie prawdy ograniczające rozwój 2 osoby - zakamuflowana agresja

• Racjonalizacje - uzasadnienia mechanizmów obronnych; Franz Kafka - introwertyk, w jego utworach bohaterowie za pomocą racjonalizacji w postaci projekcji przerzucają swoją odpowiedzialność na rzeczywistość zewnętrzną; bohater nie może wejść w przestrzeń zamków, banków itp., dlatego odpowiedzialność przerzuca na nią (skaza percepcyjna bohaterów); przesądy - mowne zachowania magiczne jako racjonalizujące zachowania obronne

• Hipochondryczny lęk jako troska o siebie - dzieci opuszczone, gdy np. nikt nie przychodził, gdy płakało, same musiały się o siebie troszczyć ⇒ przesadna troska o siebie: odmładzanie, zdrowy tryb życia, diety, makdonaldyzacja, disneizacja → w postaciach patologicznej troski o siebie sterowanej przez kulturę masową i patologicznego lęku przed chorobą, starością

• Niezdolność do obrony - tłumaczona jako rozumienie, respektowanie uczuć innych; tłumaczenie krzywdziciela (Władca Pierścieni - Gollum - nic nie ma, jest brzydki, moglibyśmy mu wiele wybaczyć; Karenin, mąż Anny Kareniny - tłumaczył Annę i Wrońskiego - „nie mogło być inaczej”)

• Badanie marzeń sennych, technika pracy marzenia sennego ⇒ w literaturze poetyka marzenia sennego

• Praca we śnie, gdy wielka blokada ⇒ zapominanie snów; dojrzewanie, gdy odblokowanie

TECHNIKI PRACY MARZENIA SENNEGO

1. Zagęszczenie - na jawie poszukiwanie idealnego partnera, we śnie - nowa osoba sklejona z pożądanych cech kilku osób; osoby, miejsca, przedmioty „sklejone” ⇒ skłonność perfekcjonistyczna

2. Przesunięcie - na jawie chcemy się z kimś umówić, ale obawiamy się; sen - dziwny, drobny element, który to wyraża; w literaturze: trop tajemnicy, np. u Dostojewskiego stary Karamazow chciał się spotkać z kochanką, zapukał do drzwi, motyw pukania

3. Przeistoczenie myśli w obrazy - gdy nie możemy czegoś wymyślić, sen podsuwa obraz, np. twórca obrazu atomu nie mógł początkowo go wymyślić, w końcu sen - wąż połykający własny ogon.

4. Opracowanie wtórne - łączy pierwsze trzy - z 3 technik powstaje narracja senna o swoistej akcji i dynamice; cenzura - sny w formie opisu, statyki, wzbranianie się przed zdarzeniowością

• Poszczególne obrazy, słowa - symboliczne, kamuflujące nieświadomość

Symbolika senna:

1. męskie narządy płciowe

• analogia formy: pręty, laski, drzewa, parasole

• analogia działania, funkcji: konewki, ołówki, balony powietrzne, samoloty, płazy, ryby, węże, góry, skały, strzelby; E. A. Poe - nieuświadomiona seksualność; rany symboliczne kobiety - brak penisa

• żeński narządy płciowe

• szyby kopalniane, flaszki, pudła, szkatuły, kufry, kieszenie; piece, pokoje, ślimaki, muszle, kościoły (Molly Bloom - w pewnym momencie w kościele - odblokowanie ciała, ziemi); kaplice, zamki, twierdze, krajobrazy, ogród, miasto, klejnoty

3. androgyniczne czynności

• czynności rytmiczne - taniec, jazda konna, wspinaczka

• pantofle, kapelusz

• symbolika połączona z pracą marzenia sennego

• zakres marzeń sennych ograniczony - rodzice, rodzeństwo, ciało, dzieci, poród, śmierć

• dom - „ja”, drzewo - „ja”

• drzewo w malarstwie renesansowym - karłowate - tematyka człowieka zakamuflowana

• drzewa - korzenie, pień, korona, na obrazach Watteau: ludzie jak manekiny - fasadowe „ja”; drzewa mówiły o ludziach

• dom - piwnica, strych, piętra; gdy zablokowany eros - brak dymu

• akt narodzenia się - trauma, w jaki sposób dziecko wychodziło z łona - mitemy tuneli, metra, pasaży

• 2 koncepcje kultury:

1. akceptowany system represji (także retoryczny, lingwistyczny, poetycki)

2. neurotyczna aktualizacja popędów dokonywana przez kilka charakterystycznych chwytów dokonywana z poziomu działania lub poziomu wyobrażeniowego, mentalnego

1. kompensacja - bardzo powszechna

• niezaspokojona potrzeba ⇒ konieczność powtórzenia (?)

2. regresja - cofnięcie się do wcześniejszej fazy rozwoju

• ego nie jest w stanie mediować między id i superego

• cofa się, nabiera sił przy mniejszym nakładzie wysiłku w fazie rozwoju już opanowanej

• np. jeżdżenie na tę plażę, na której przeżyliśmy coś wspaniałego; mit dzieciństwa u Prousta - w nim potencjalna całość i moc; wieczna dziewczynka i wieczny chłopiec, bo niemożność udźwignięcia ciężaru dorosłości

c) przeniesienie

• brak Dody, wybór koleżanki :P

• bardzo niebezpieczne, niszczy osobę, która przenosi tę emocję

• w sferach edukacji, władzy, medycyny często pojawia się ten mechanizm

1. sublimacja - przekształcenie emocji ze sfery popędowej tak, by przeniosło się w sferę duchową

poezja mistyczna; mit o Erosie i Psyche - Eros bezcielesny, Psyche ukarana, bo chciała zobaczyć jego ciało, droga do nieba wiąże się w wielkimi trudami

fantazjowanie - uwolnienie od superego

e) introspekcja - wgląd wewnętrzny, zagłębianie się we własną osobowość, rozszyfrowywanie, kim jesteśmy

f) skojarzenia - wytwarzanie się pól asocjacyjnych, hasło - ciąg skojarzeniowy

• wielkie mity w kulturze - kulturze Erosie, i Psyche, Edypie, Narcyzie - ich repliki w kulturze; przynoszą samopoznanie

• kontynuator F. - Lacan

• studia zwierciadlanych odbić „ja”, analiza figur retorycznych

• gdy się rodzimy - wystandaryzowane obrazy Wielkiego Innego

• to my wewnątrz - roztrzaskanie

• mówienie za pośrednictwem tropów - wyłanianie się Innego

PSYCHOLOGIA GŁĘBI

CARL GUSTAW JUNG (1875 - 1961)

• Uczeń Freuda, ale przerwał współpracę z nim

• Napisał 21 tomów - dzieła kulturoznawcze i artystyczne

• Opracował symbole w zakresie diachronicznym kultur, nie tylko śródziemnomorskiej

• Pacjent - H. Hesse, jego teksty w czasie terapii

• Koncepcja nieświadomości zbiorowej - Freud: nieświadomość indywidualna

• F. - koncepcja libido, J. - archetypy w nieświadomości zbiorowej kierują działaniami człowieka

• Anamnesis, św. Ireneusz - ziarna bytu

• Dziedziczone, stałe wzorce reakcji - ujawniają się w zderzeniu z fundamentalnymi, dramatycznymi doświadczeniami, zanurzone w nieświadomości, w dużych grupach kulturowych

• Ego nieświadome na co dzień, że posiada takie mechanizmy

• Archetypu nie można wytłumaczyć, on nas wybiera, pochłania, nie można go sobie stworzyć - element irracjonalny w koncepcji Junga

• Topika kulturowa - pewne obrazy mogą naprowadzać na archetypy

• Jaźń (zamiast Freudowskiego superego) - absolutna całość, pełnia, odwołanie do transcendencji, mistyki; zwierciadło, które w nas odbija Boga; dotarcie do jaźni rozładuje napięcie na linii natura - kultura, jaźń definiowana przez symbole

• Fundamentalne symbole całości: punkt, który scala, koło, spirala, kwadrat, wandala (4 harmonijne własności, kultury orientalne, koło), mandorla (tradycja śródziemnomorska, ścięta elipsa, figura Jezusa Chrystusa w nią wpisywana)

• Ego - świadomość pośredniczy między jaźnią i nieświadomością

• Ego upodmiotawia strumień doznań z nieświadomości i świadomości; nie tylko kontroluje napięcia, służy, pomaga, próbuje prowadzić

• 4-członowa opozycja funkcji umysłu: MYŚLENIE - ODCZUWANIE - PERCEPCJA - INTUICJA

1. MYŚLENIE - logiczna reprezentacja struktur myślowych; dodawanie, odejmowanie, przyczyna, skutek, linearyzm, myślenie analityczne, synkretyczne, oparte na ścisłych regułach

2. ODCZUWANIE - zdolność do przyjmowania doznań i konceptualizacji

• Tradycja grecka: sztuka ma dostarczyć pełni doznań

• Od części doznań uciekamy, sztuka jako kompensacja, ma dostarczyć pełni doznań

• 8 emocji → 8 kategorii estetycznych

miłość - nienawiść

zachwyt - odraza

odwaga - lęk

radość - smutek

3. PERCEPCJA - rozpoznanie, kreacja świata w oparciu o 5 zmysłów

• Poetyki immanentne - występują pewne dominanty percepcyjne, np. wzroku, dotyku (Leśmian); pełna gama percepcji - monolog Moll Bloom; poetyka dźwięku Cage'a - założył bibliotekę dźwięku

4) INTUICJA

• W odróżnieniu od myślenia - techniki asocjacji (15), np. technika strumienia świadomości, łączenie obiektów przeciwnych

• kompensacyjne ujmowanie doświadczenia, kompleks - jako zbiór, całość (symboliczna lub doświadczeniowa)

• zrównanie 4 funkcji niemożliwe, jeśli nie przeżyjemy archetypów

1. ANIMA I ANIMUS

(ż.) (m.)

• Wszyscy rodzimy się jako jednostki androgyniczne

Anima

• Anima jako żeńskie pole nieświadomości - wilgotność, mrok, płodzenie, rodzenie, panseksualizm;

• skryta część mężczyzny, u kobiety ujawniana;

• reprezentacje: siostra, matka, kochanka, prostytutka, wróżka, czarownica, Madonna

• Błąd mężczyzny - poszukuje animy, szuka kobiety, która ją odzwierciedla, wybiera podobną do matki; gdy następuje szybki rozwój, może wybrać imago kochanki lub np. imago kobiety

Animus

• Skryta część osobowości kobiety

• Część męska - prawo, Logos, porządkowanie

• Reprezentacje: czarownik, mag, ojciec, kochanek, brat

• Kobieta szuka mężczyzny, który odpowiada etapowi jej rozwoju

• Gdy łączą się kobieta i mężczyzna, wzajemnie się sprawdzają

• Rozstają się, gdy mają nieprzepracowanego animusz lub animę, a następuje ich rozwój osobowościowy

• Np. związek

• Anny Kareniny i Wrońskiego; Pod wulkanem Lowry'ego

2. CIEŃ

• Nienadążająca funkcja (1 z 4 f-cji umysłu lub kumulacja doświadczeń, w których nie chcemy uczestniczyć

• Ludzkie ciało nazywane grobem (za Hebrajczykami, Grekami), odrzucenie cielesności → cień zbiorowy; dopiero od lat 80-tych docenienie ciała

• Cienie personalne - każdy go ma, to, co odrzuciliśmy

• Sobowtóry

• Przeszkoda w rozwoju

• Gdy coś zablokowane, ujawnia się w spontanicznych sytuacjach

• Niedomagająca funkcja świadomości - np. funkcja dźwiękowa; gdy węchowa - problemy z cielesnością, zatracenie fundamentów rzeczywistości

• Bachelard - wstydzenie się zapachu, brzydzenie się dotykiem - problem z własnym cieniem

• Fobie jako wynik nieprzepracowania cienia

• Mordercy - u nich w cieniu nieprzepracowana agresja

3. PERSONA

• Maska wynikająca z nieświadomego przyjmowania ról

• Persona społeczna: identyfikowanie się z daną funkcją społeczną, np. lekarz - w domu sprawdza, czy jego bliscy nie są chorzy; nauczyciel, student

• Persona rodzinna - np. utożsamienie się z personą matki (wszystkim matkuje), persona ojca, dziecka (wieczny chłopiec, wieczna dziewczyna); II poł. XIX w. - eskalacja tego mitu; „Królestwo bezprzestrzenne → archetyp chłopca

• Persona i archetyp sieroty - dziewczyny (13-15 lat); chłopcy (15-17) - podejrzenie, że nasi rodzice nie są naszymi prawdziwymi rodzicami, czujemy się inni; przeprowadzenie od rodziców biologicznych do związku z rodzicami duchowymi

4. STARY MĘDRZEC

• Męska osoba - bóg, czarodziej - jako przewodnik duchowy, ku najwyższej mądrości („Szklane paciorki” Hessego)

• Niekoniecznie postać spersonifikowana, także idea (w „Demianie” Hessego: kartka z imieniem boga - Abraxas - łączy wszystkie sprzeczności, ma moc pobudzania do działania), coś, co prowadzi

5. WIELKA MATKA

• Archetypiczne bóstwo żeńskie, ujawnia się jako żeńska siła - dwojaka: ta, która niszczy życie - Śmierć oraz ta, która daje życie

• Niekoniecznie spersonifikowana

• żywioł wody - 5 obszarów topiki wody: morze, ocean (chaos), strumień (szybko biegnie, oczyszcza, orzeźwia), jezioro (mit o Narcyzie, odkrywanie siebie), fontanna (tryska w górę, ekstaza, modlitwa, transcendencja), rzeka (droga, ruch, poszukiwanie) - sen o niej - blisko topiki pramatki

• też ciemność

• koniunkcje opozycji tych archetypów

• wyrażają napięcie na drodze ego -jaźń w drodze ku jaźni, stymulowane z obszaru nieświadomości zbiorowej i indywidualnej

• napięcie - obrazy zranień

• dobrze, gdy jesteśmy ranieni lub ranimy ⇒ ego otwiera się na jaźń

NAPIĘCIA ARCHETYPÓW:

1. CIEŃ - PERSONA - EGO

• Wyraża się na 2 sposoby:

1. Nagłe, niespodziewane przemiana samorzutna w osobowość maniczną

• Cień + silna Persona + Ego → dążenie do osiągnięcia pełni władzy (osobowość maniczna)

• Artysta, polityk, nauczyciel, lekarz, także hochsztapler

• Poczucie, że wszystko mogą, wiedzą

• Juan Miro - malarz, w jego obrazach pajęczo-gwiezdny świat, ego artysty porwane przez maniczną siłę

• Mana - energia wszystkich istot

1. Niekontrolowana inflacja ego, regresja

• Utrata świadomego centrum kontroli, zagubienie się

2. ANIMA - ANIMUS

• Konkretyzacja - abstrakcja → Miron Białoszewski (precyzyjny warsztat a konkretyzacja - dziecięce spojrzenie; wyczulenie na szczegół, szarość - pozytywna u M. B., rozwinięcie koniunkcji opozycji)

• Wielka Matka - Mędrzec

• Przedstawienie - idea: wyraźny koncept, ale napięcie w warstwie przedstawieniowej

• Treść - forma: nowe pole obrazowe rodzi nowe potrzeby organizacji tworzywa (dialog z gatunkami, rodzajami), nowe poetyki, bo na przykład przestrzeń wirtualna; transgresja „ja” - nowa forma

• ??Jedno z największych odkryć - TRIKSTER (figura literacka, filozoficzna)

• Osobowość wyprowadzona z Hermesa, składa się ze sprzeczności, na granicach, osobowość totalna

• Zdominowała współczesną kulturę, np. Neo z Matriksa jest triksterem

• Falneryzm, triksteryzm - zbieranie, sklejanie, łączenie w całość niekoniecznie spójną

• Fasadowe „ja” w różnych rzeczywistościach

• Okulary - blokada, wzbranianie się przed oglądaniem świata, lęk przed byciem w świecie; symbol persony ciała

• Persona ciała - określone stałe pozycje, grymasy jako wynik nieprzepracowanych emocji

• Ciało, które staje się personą, zaczyna reagować po swojemu, poza kontrolą

• Wzorzec patrzenia z odpowiedniej perspektywy - np. trauma lęku patrzenia w górę - gdy dziecko cały czas musi patrzeć w górę na rodziców

KRYTYKA FREUDA I JUNGA

1. L. Wittgetstein: to nie archetypy, toposy czy wkroczenie w podświadomość - formułowane w języku świadomości, ale są to nowe typy reprezentacji; człowiek inaczej o sobie mówi; F. i J. - pomylenie przyczyn i skutków; przyczyny tych obrazów w świadomości, a nie podświadomości (?)

2. L. Kołakowski: podobnie do W.; na temat osobowości człowieka mamy tylko hipotezy, nie możemy jej zbadać empirycznie, brak dostępu do podświadomości

3. E. Gellner: człowiek to istota również irracjonalna, na początku XX w. irracjonalność bierze górę; G. i Ricoeur: na gruncie psychoanalizy: człowiek wątpi w panowanie nas sobą, brak kontroli; indywiduacja - walka z archetypem; zagrożenie w bycie; osoba badana uprzedmiotowiona przez osobę interpretującą (?)

4. Ricoeur: dla F. i J. kluczowa sfera libidalna, dochodzenie do sfery archetypów - to wielkie nadużycie; R. analizuje tę kwestię z poziomu świadomości

KRYTYKA ARCHETYPOWA I MITOGRAFICZNA

• Przekazy mityczne badana przez filologów jako teksty językowe

• Kategoria mitu - 3 sposoby rozumienia:

1. Arystoteles: mythos - struktura narracyjna, fabuła, relacja wydarzeń;

• m. ≠ logos - system językowy;

• m. ≠ lexis (z systemu kreuje się wypowiedź, warianty mitu);

• opowieść sakralna, świat bogów kontra świat ludzi;

• Biblia to także zbiór fabuł mitycznych

• Mit odczytywany na 2 sposoby (Platon):

1. Przekaz alegoryczny - 2 plany wyrażania

2. Odczytanie symboliczno - filozoficzne - prawda, przesłanie o świecie; dia a logos - napięcie interpretacyjne, różne interpretacje

• Mit - fałszywy wymysł - od oświecenia; Barthes (Mit i znak): pragmatyczne narzędzie działania w przestrzeni publicznej

• Vico - mit jako przedstawienie idei w formi poetyckiej, język figur retorycznych, np. metafor, porównań, w tropach otwieramy się na inną rzeczywistość nieistniejącą empirycznie; Derrida: biała metafora

• Krytyka rytualno - mitograficzna - mit poświadczony rytuałem; Dumezil - mit nieodłącznym aspektem inicjacji, rytuału

• Cassirer: człowiek to animal symbolicum

• Mit jako forma symbolicznego poznawania rzeczywistości

• Kolory w sztuce - kreacyjne; symboliczne formy poznawania

• Na gruncie krytyki archetypowej - mity to opowieści o zetknięciu się z archetypami

• Maud Bodkin: mit, symbol, archetyp - ten sam poziom - językowy dyskurs, poziom językowych reprezentacji

• Źródłowe mity - przekazy o treści antropogenicznej związanej z życiem i śmiercią

• Doświadczenia graniczne, w których człowiek podejmuje graniczne decyzje, ujawnia się źródłowy mit, zespół przepracowania archetypów i symboli

• Jak człowiek się narodził?

• Epos o Gilgameszu

• Egipt - z gliny, błota i plwocin; słowo + duch

• Grecja - iskra spalonych tytanów

• Mit staroindyjski - z odciętych promieni słońca

• Chiny - ptak rósł, rozdzielił się na kosmos, robaki w jego piórach to my

• Słowanie - z istot demonicznych, brudów, insektów na ich ciele

• Mity te wchodziły w kulturę - np. Dostojewski: ludzie żyją na krwi Boga, nie dziękujemy, nie modlimy się; tam, gdzie niknie Bóg, wciska się Szatan; człowiek zapomniał o micie założycielskim chrześcijaństwa

• Pytanie o najważniejsze kwestie egzystencjalne; indywidualne opracowanie mitów

• Szkoła, krytyka rytualno - mitograficzna: badała (?????) Dantego, Kafkę, Faulknera, Conrada i wielu innych

• Kilka technik artystycznych przetworzonych z mitu źródłowego

1. renarracja mitu (rewokacja mitologiczna) - powtarzanie całych mitów lub motywów bez zmiany semantyki

2. reinterpretacja - zmiana sensu motywu i budowa nowych, oryginalnych znaczeń

• Tryptyk rzymski Jana Pawła II - Abraham i Izaaka na górze Moria; my jako Izaak, my jako Abraham; każdy z nas ma górę Moria → fabuła, która dzieje się teraz; animizacja ze Starego Testamentu - natura jest mądra, ma swój własny przekaz; zmiana znaczenia - Tora - opowieść o czasie, który był (?)

• Orfeusz i Eurydyka Miłosza - wieżowiec z odwróconymi piętrami - Hades; psy - elektryczne zabezpieczenia; przestrzeń cywilizacyjna; E. nastapiła na głowę węża - choroba żony Miłosza; odwrócona semantyka

3. prefiguracja - wykreowanie systemu odpowiedniości w strukturze świata przedstawionego:

• Ulisses Joyce'a - postacie, szczegóły przekopiowane z Iliady i Odysei

• Mistrz i Małgorzata Bułhakowa

• Sto lat samotności

1. inkrustracja - wprowadzenie pojedynczych słów jako ozdobników

• Literatura a mity Markiewicza: transformacja mitu jako renarracja; analiza tego chwytu: selekcja, dekompozycja, substytucja, amplifikacja oraz przeniesienie całych mitów w inna przestrzeń, np. młynek Olgi Tokarczuk - substytucja młynka buddyjskiego

N. Frye, Archetypy literatury

• Mit to narracja

• Archetyp - znaczenie opowiadanego świata

• 4 fundamentalne archetypy literatury:

1. faza świtu, wiosny i narodzin - o narodzinach i pokonaniu śmierci; postacie ojca i matki; romans, dytyramb, rapsod

2. faza zenitu, lata i małżeństwa - małżeństwo, do raju; postacie 2-rzędne: towarzysz, przyjaciel, oblubienica; komedia (starogreckie rozumienie - oczyszczani przez radość), pastorałka, sielanka

3. faza zachodu słońca, jesieni, śmierci - upadek boga; zdrajca, kusicielka; tragedia, elegia

4. faza ciemności, zimy i rozkładu - potop, zmierzch bogów; kluczowe postacie - olbrzym i czarownica; fantazmaty, anamorfozy w postrzeganiu rzeczywistości; satyra, groteska

Eleazar Mieletyński, Poetyka mitu

• konieczność funkcjonalnego operowania klasyfikacją mitu

• mity solarne ≠ mity lunarne - układ 2 sprzecznych reprezentacji

↓ ↓

społeczeństwo kobieta

struktura wilgoć

mężczyzna płodność, feminizm

jasne podświadomość

arachnologia

• mity genezyjskie - o stworzeniu świata, kosmologiczne, np. w Simalirionie (?) Tokiena

• wegetatywne - o kreowaniu się świata zwierząt i roślin

• antropogeniczne

• eschatologiczne

• graniczne - związane z istotami powietrznymi, reprezentacjami nieba

• chtoniczne - związane z ziemią i podziemiami

• 
  
  
  
  
  
  przestrzeń nacechowana aksjologicznie

• podróż bohatera w 4 sferach przestrzeni - Gilgamesz, Homer; poezja Błoka

• prawidłowa interpretacja mitu: napięcie miedzy czasem kolistym (typowym mitycznym) a linearnym

• zderzony czas l. i czas kolisty - w realizmie magicznym

J. Campbell, Potęga mitu

• wszystkie mity, powieści - bohater dążący do odbudowania własnej tożsamości w świecie po okresie wygania, przygotowań

• baśnie, bajki, legendy - bohater musi wyjść z domu

• wielkie realizm - Tołstoj - Anna Karenina nie kończy swojej ścieżki inicjacyjnej

• w każdym micie 3 porządki - magiczny, moralny, mistyczny

• powielanie schematu, natrafianie na różne mitemy

Arnold Mindell, Śniące ciało w związkach, rozdział O znaczeniach śniącego ciała w baśniach, mitach

• nie umysł i działania, ale choroba, majaczenie, nieświadomość

• Lancelot - spuchnięte ciało, wypadanie włosów - gdy napił się wody z zatrutego źródła; inicjacja przez ciało

• Tristan - płynął łodzią, odłożył wiosło, wiara, że Bóg doprowadzi go do portu

• Choroba, schizofrenia - poznawanie przez ciało, pytania zadawane życiu przez ciało; ciało może mścić się za nieprzejście jakiejś inicjacji

• Dzieła epiki XX-wiecznej, np. Blaszany bębenek - antropologia śniącego, poznającego ciała

• Bliżej Freuda i Junga - trybem reprezentacji mitów może być ciało, niekoniecznie werbalizacja od razu, refleksja przychodzi później

• Archetyp, symbol, mit, topos, obraz - pojęcia na lityczne na gruncie tej krytyki

• Archetyp - niewyrażalna kategoria doświadczenia, nie ma reprezentacji w literaturze, można go tylko przeżyć

• Mit, symbol - odpowiedź na archetyp (?)

• Symbol powtarzalny - topos

• Mit nie staje się toposem

• Źródłowy mit o Syzyfie - dźwigał słońce, później słuchał jak w Hadesie Orfeusz śpiewał Eurydyce; kultura nie podjęła tego mitu; Camus - daremny, absurdalny trud; wiele inwariantów, kultura śródziemnomorska podjęła niektóre; niektóre z symboli stały się toposami, np. symbol jaszczurki nie zafunkcjonował jako topos

• Obraz - indywidualne przetworzenie mitu, toposu lub symbolu przez twórcę

KRYTYKA TEMATYCZNA

• Francja, lata 60-te, 70-te

• Od Junga, ale inny rozwój, inna metodologia

• Temat - zespoły obrazowe; obrazy - zbiór interpretantów

• Typy osobowości, sytuacji, idea, topos, symbol, archetyp, motyw, emocja, mit

• Od lat 30-tych XX wieku (?) jako dział literaturoznawstwa porównawczego

1. temat - literacka reprezentacja typu osobowego powtarzająca się w literaturze; kilkanaście tematów, m. in. antycznych: np. Orestes, Media, Amor i Psyche, Ikar, Tristan, Adam i Ewa, Judasz, Dawid, Hiob, Jezus, Endymion, Prometeusz i in.

• literatury jako inwarianty

• badanie powtórzenia i różnicy

• bohater badany wobec tematu personalnego

• Colvett - uprościł: Ulisses, Antygona,Arlekin, Hamlet, Robinson, Faust, Don Kichot

2. …. - typy ludowe, sytuacje, typowi bohaterowie; źródłowo literatura na podstawie mitu; temat ukształtowany w tym korpusie

3. temat - problem odniesienia kondycji ludzkiej do nadnaturalnych aspektów; najbardziej uniwersalistyczne

• nowoczesna tematologia - Bachelard: temat jako obraz

• odwołuje się do antycznej Grecji

• w relacji do 4 żywiołów

• poetyka fenomenologiczna - badał obrazy, fenomeny, nie eidos

• obraz - pierwotna ekspresja twórcza, każdy człowiek ja posiada, nawet jeśli nie uprawia sztuki

• zewnętrzna i wewnętrzna ontologia obrazu reprezentowana w dziełach sztuki

• obrazy trwają w imaginarium wyobrażeniowym, wyznaczają ery wyobrażeniowe

• potencjalnie mogą zostać odkryte

• cogito marzyciela - obraz

• 4 typy twórczej wyobraźni - 4 poetyki:

1. Poetyka ognia

• Kluczowy obraz o reprezentacji bytowej wyobraźni

• Salamandra - wiodący obraz, postać

• Istoty płonące, niespalające się

• Poetyka płomienia świecy:

• Fantazmatyczne obrazy

• Świeca na granicy światła i ciemności

• Skupienie cogito marzyciela - obraz przebywa na granicy światła i ciemności

• Motyw ogniska (Grecy: kult ogniska domowego; ogień oczyszczający, wyzwalający)

• Czarny ogień - nie ogrzewa, a spala, demonizm - Milton, Blade, już u Dantego

• Ogień - słońce (kultura helleńska - ogień jako dar bogów lub ukradziony)

• Ogień - Eros

• Kilka kompleksów obrazowych ognia:

• Kompleks Prometeusza

• Ogień boski dla ludzi - cywilizacja

• Inwariant - P. chciał oszukać Zeusa

• Kapryśny, inteligentny żywioł, pokrętne sposoby rozumowania, irracjonalizm

• Kompleks Erosa

• Zmysłowość a mistyka

• Św. Sebastian - malowany jak pociągający fizycznie mężczyzna

• Zatarcie granicy - zmysłowość a duchowość

• Pochylanie ku reprezentacji zmysłowej lub duchowej

• Do późnego renesansu: Tristan Kompleksów Izolda - miłość z zewnątrz; renesans: od petrarkizmu - to my się zakochujemy (podmiotowość miłości)

• Przesycanie obrazami płonących zjawisk

• Baudalaire - zapala się emocja, świat natężenia

• Poe: połączenie z wodą, poetyką wody - krwawa, stężona woda

• Alkohol, wino (Dionizos), elan vital Bergsona, soma

• Malcom Lowry - urzeczony tym obrazem, przejscie od ognia do słońca

• Ciało ludzkie - dzieci ognia nigdy nie są statyczne

2. Poetyka wody

• Nimfa postacią prowadzącą

• 5 wariantów (kręgów tematycznych): ocean, rzeka, jezioro, strumień, fontanna

• kompleksy:

1. kompleks Narcyza

• rozpoznanie swojego oblicza

• poszukiwanie swojego wizerunku we wszelkich obrazach - szyby, diamenty, wieżowce (E. Rewers), zamazane lub czyste obrazy

• poetyka metamorfozy - gwałtowna przemiana, przeglądanie się i umieranie we wszystkim

• możemy się wszędzie przejrzeć, możemy wszędzie umrzeć

• kompleks Ofelii

• utopienie się, rozpłynięcie w wodzie

• sfera nieświadomości - indywidualnej i zbiorowej

• szaleństwo

• metafizyka śmierci, rozpuszczenia się w wodzie

• Słowianie - grzebanie w ziemi; Persja - śmierć w powietrzu (ptaki rozdziobywały); Indie - spalenie; Chiny - topienie

• Anima, irracjonalność

• Kobieta, która nie chce uczestniczyć w życiu - np. erotycznym, społecznym

• Brak pełnej manifestacji kobiecości; dziewczęcość odmawiająca, mężczyzna jako profan

• Izabela Łęcka, młodopolskie poetki, np. Maria Komornicka

1. kompleks Charona

• Władca pierścieni - płynięcie rzeką śmierci bez końca; mitologia celtycka - płynięcie rzeką śmierci na Avalon - inwariant podróży Styksem

• Koran - anioł płaczący w niebie; każdy zły czyn na ziemi → anioł reaguje → bez końca płacze

• Zmiana za sprawą Tristana i Izoldy - T. chory na Łodzi, zdaje się na podróż bez końca , bez wiosła, żagla - ufność

• Petrarka, Żeglarz - nie boję się wypłynąć

• Topika morza

• Grecy bali się oceanu - to anarchia, forma przedkosmosu

• Od strony oceanu nadchodziła zła nowina

• Rzymianie także bali się oceanu - chaos płodność

• Renesans: ocean drogą

• XVII, XVIII - topos korsarza, zdobywcy dóbr

3. Poetyka ziemi:

• Gnom - postać prowadząca

• Drzewo, dom, skała - kluczowe wyobrażenia; kult 9 drzew

• Drzewo - cielesność

• Ludzie ziemi garbią się, ciała jak drzewa porośnięte korą

• Ruch drzew (taksje - ruch korzeniami, drzewa cały czas idą)

• Liryka - drzewa biegną

• Ludzie-drzewa z tępym uporem wykonują jakość czynność, ale przynosi to skutki

• Poezja Podsiadły w poetyce ziemi - szczegóły, dokładność, 5 zmysłów

• Dom - rozszerzone ja (Freud)

• Ważne wnętrza literackie - u Schulza, Balzaka, Dostojewskiego i in.

• Skała - martwa, niekwitnąca ziemia

• Ambiwalencja (kultura chrześcijańska i hebrajska) - budowanie na skale, z drugiej strony - nic na niej nie wyrośnie

• Kryształ - ślad Boga

• 2 Księga Mojżeszowa - stół ofiarny, obrus - założone kamienie szlachetne

• mowa skały mową gór

• zanim ziemia stanie się jałowa - błoto - nie odrażające, to pierwsza oczyszczająca materia, zaczyn formowania; ludzkie ciało jak błoto, ciasto

• włosy - światło, fala, promień

• Herbert, Różewicz - napięcie strumień - fala - światło

• Kultura indyjska: włosy - światło - woda (bóg Śiwa z czubka głowy spuścił rzeki świata - jego falujące włosy

1. Kompleks Syzyfa

• Upór dziecka ziemi

• Poczucie absurdu - daremny trud, ale podejmowany

2. Kompleks Hefajstosa

• Baśnie o krasnoludkach, gnomach, skarby pod ziemią

• Alchemia

• Nadrealizm Bretonka

4. Poetyka powietrzna

• Skrzydlata sylfida unosząca się w powietrzu - kluczowa postać

• Obrazy: symbole ptaków, lot

• Doświadczenia duchowe, przekraczanie granic „ja”, wolność, niezależność

• Jaskółka - nigdy nie siada na ziemi, alegoria Jezusa Chrystusa; jako jedyna śpiewa przed Bogiem

• Orzeł - kultury archaiczne, Indie - antynomia wobec niskiego, pełzającego

• Paw - mity indyjski: zakochał się w córce Słońca, dumny, w końcu pogardził nia, ona wróciła do ojca, płakała → łzy na ogonie pawia; krzyk pawia - krzyk miłości; miłość nostalgiczna, rozłączenie

• Angelologia - eteryczność, transcendentalność

1. Kompleks Ikara

2. Kompleks Hermesa

• Prymat inteligencji, która trawi samą siebie

• Najstarszy trikster

• Wiedział wszystko; wykorzystywał to, by płatać figle

• Elegancja formy, figury stylistyczne

• Poezja lingwistyczna

• Lód - podobna do kryształu, ale nim nie jest; potencjalna woda; zamrożenie uczuć, działań; brak interakcji ze światem zewnętrznym

• Mgła - sacrum, w koniunkcji z topiką powietrza; przekraczanie; w baroku Bóg zasłonięty - numinosum (świętość) skryte; ekstatyczne podnoszenie się wyobraźni ku Bogu

Poetyka wyobraźni symbolicznej Gilberta Duranda (Wyobraźnia symboliczna)

• Muzeum wyobraźni - 2 tematy, 2 obrazy, 2 typy wyobraźni twórczej:

1. dzienna - bóstwa solarne, wizualność, dystans, normatywizm, słońce, prawo, mężczyzna; kultura publiczna

2. nocna - kobieta, głęboko, cicho, intymność, wewnętrzność, w dół, w głąb, Leśmian; noc, bałagan, nienormatywność, to, co spychane na margines społeczeństwa; van Gogh - niecierpliwość, dziecko nocy

• precyzyjna analiza językowa Duranda; klasyfikacja izotopii obrazowej

• przejście od symboli do systemów - układ symboli, który w kulturze zaczął funkcjonować jako całość (układ kilku symboli)

J. P. Richard

• biografia autora jako temat

• każde życie ma swój temat

• temat życia wchodził w koincydencje z twórczością

• badać wszystkie teksty związane z dziełami danego autora - np. listy

• Mallarme - w tomiku wierszy - obsesja tłuczonego szkła i szczeliny

• Schulz - poetyka metamorfozy, przerwanie tożsamości, urwanie dotychczasowego istnienia

• Temat życia a temat literatury danego autora: Poświatowska - choroba serca, w jej utworach rytm elementów, nagle rozchwianie, arytmia; Wojaczek - musiał przezyć wszystko zanim napisał wiersz, Prostu

• Parnicki, Sam wyjdę bezbronny - narrator zaszyty w worku ze szczurami, temat narratora

FORMALIZM

• OPOIAS - Towarzystwo Badań nad Językiem Poetyckim (1916-1918, Petersburg): S. Bernsztein, B. Eichenbaum, W. Szkłowski, B. Tomaszewski, Tynianow

• Moskiewskie Koło Lingwistyczne - Roman Jakobson - dołączył do OPOIAS-u

• Program szkoły formalnej:

• Badana literackość przekazu językowego - naddane uporządkowanie

• Uchwycić cechy strukturalne

• F. ≠ genetyzm, estetyka, psychologia, filozofia, religia, socjologia, język praktyczny

• Uwolnienie słowa poetyckiego - związane z dezautomatyzacją (detrywializacją semantyki i syntaktyki)

• Dezautomatyzacja - każde słowo w tekście literackim jakby po raz pierwszy → wydłużyć czas percepcji, udziwnić

↓

kategoria chwytu; system chwytów

• Proces historycznoliteracki to autonomiczny szereg ewolucyjny - 1 forma generuje 2; diachronia, ewolucja form, np. ze starożytnego monologu dalsze formy

• Nie jest potrzebny żaden kontekst, by móc powiedzieć coś o dziele literackim (dziś - raczej analizy innych tekstów, P. Bourdieu - koncepcja pola literackiego)

• Forma, chwyt, obraz, fakt literacki

• FORMA - sztuka słowa aktualizowana w faktach literackich, zwłaszcza za pośrednictwem chwytów

• CHWYT (Szkłowski):

• Na gruncie 3 rodzajów literackich i gatunków

• Na 3 poziomach organizacji tekstu: brzmieniowej, syntaktyki, semantyki

• Organizacja brzmieniowa - linearnemu uporządkowaniu tekstów przydanie znaczenia fundamentalnego

• Fundamentalnego tej warstwie kształtuje się zaum (Chlebnikow)

• Każdy dźwięk ma swoje znaczenie, swoją wartość liczbową

• Dramat Ch. (?) - odpowiednie zestawienie dźwięków; np. gdy dużo u - ciemność, dół, gdy dużo e - doświadczenie Edenu

• Duże znaczenie morfodynamiki - rdzeń, wokół niego słowa z innych kategorii gramatycznych → nowe podmioty, czasowniki, przestrzenie

• Apollinare - wytwarzał rzeczywistość językową - odejście od interpretacji, szukał formy, by syntaktyka generowała obrazy literackie

• Żermuński - rytm

• Akmeiści (grupa poetów, nazwa - greckie rozumienie rytmu) - sielanka: rytm jak ruch kosą

• Syntaktyka:

• Nie standardowość, ale zmiana

• Zmiana szyku, mnożenie podmiotów, łamanie korespondencji składni

• Eksperymenty twórcze - zmiana znaczenia przy zmianie składni

• Każdy wers - osobne zdarzenie

• Przerzutnie - łamanie normy zdaniowej; nowa organizacja wersowi, eksperymenty - syntaktyka, wersyfikacja

• Semantyka:

• Tropy, figury stylistyczne → poezja

• Proza - bohater → szczególna sygnatura

• 1 leksem - nacechowanie bohatera, np. nos w opowiadaniu Gogola

• przeciw symbolom, znaczeniom ukrytym

• formy, brak dualizmu formalno-treściowego - f. jako pierwsza szkoła wskazała na to

• np. metafora węże błyskawic - nowy przedmiot, którego istota nie ogranicza się do prostej sumy dwóch elementów; brak występowania w czasie i przestrzeni

• sama forma jest znacząca, już tworzy obraz literacki

• epitet metaforyczny - forma oznaczająca ruch jakości

• Szkłowski:

• Praca w obrębie gatunków i rodzajów

• Podmiot liryczny - chwyt

• W obrębie rodzaju posługiwanie się chwytem np., gdy w liryce - liryka roli, maski; w epice - ukształtowanie narratora, organizacja czasoprzestrzenna; struktura personalna, w dramacie - chwyty w obrębie aktów i scen

• Gra konwencjami literackimi - chwyt

• Także wyposażenie bohaterów w jedną charakterystyczną cechę - Balzakowskie postacie - jednoaktowe

• OBRAZ:

• Konflikt Sz. z Potiebnią → poezja = obrazowość i symboliczność

• Obraz jako chwyt, stałe orzeczenie przy zmieniających się podmiotach

• Przeciw standaryzacji

• Wydłużenie czasu percepcji

• „zielona trawa” - to nie obraz; potrzebna jest nowa jakość, nowe spojrzenie na rzeczywistość, by można było mówić o obrazie

• poezja jako myślenie obrazami, konstruowanie nowej rzeczywistości percepcyjnej (J. Cage - poeta, muzyk, stworzył Bibliotekę Dźwięków - zbiór dźwięków z przestrzeni akustycznej; nie to, co znane, coś nowego, nowe znaczenia

• FAKT LITERACKI:

• J. Tynianow

• Analiza Błoka, Chlebnikowa, Mandelsztama - w książce Fakt literacki

• Fakt literacki w poetyce opisowej, jeśli opisuje nowo zastosowany chwyt w literaturze

• Linie tożsamości słowa - badanie język a literaturze, znaki, które są tworzone w literaturze - zupełnie nowe

• Cechy zmienne - poza liniami tożsamości słowa, ale tworzą obrazy

• 16-tomowy słownik linii tożsamości słowa

• Roman Jakobson:

• Analityk, badał twórczość Majakowskiego i Gigola

• Specjalista od gramatyki poezji

• Poezja - projekcja podobieństwa z osi paradygmatycznej na syntagmatyczną

• Gramatyka poezji

• Oś paradygmatyczna: rzeczownik - czasownik - przymiotnik

• Oś syntagmatyczna: reguła przekształcania w języku poetyckim → chwyt

Dziecko Szatana czołga się, podskakując.

• Praca podmiotu twórczego dokonywana przez niego spontanicznie

• Lew Jakobiński:

• Razem z Eichenbaumem i Tynianowem do teorii zaumu nowa koncepcja estetyczna: język emocji fundamentem przyjemności estetycznej

• Najgłębszy przekaz nie odsłania sedna naszej osobowości, lecz kontemplacja dzieła jako przedmiotu estetycznego

• Emocje jako źródło przyjemności estetycznej bez odwoływania się do kontekstu

STRUKTURALIZM

• Struere - nudować

• 1916 Kurs językoznawstwa ogólnego - brak słowa struktura

• Praskie Koło Lingwistyczne 1926-48; Praska Szkoła Strukturalna -
  I Kongres Slawistów - sformułowany zakres: teoria języka poetyckiego, wersologia, stylistyka, socjologia literacka, politologia i inne dziedziny

• Jakobson, Mukarzowski, Havranek, Mathesius

• Polska szkoła strukturalna - Kriedl, Siedlecki, Mayenowa, Sławiński

• Założenia Praskiej Szkoły Strukturalnej:

• Nie - szkoła formalna

• Każdy tekst literacki - posiada rozmaite elementy, między nimi zależności

• Struktura - samozwrotna, samosterowna, hierarchiczna (któreś z ogniw nadrzędne - jako interpretant)

• Wielopoziomowa struktura - poziomy fonemiczny, leksykalny i inne

• Dzieło literackie składnikiem społecznej komunikacji

• Zmiana rozumienia normy i wartości:

• kreują się one na styku procesu odbiorczego, odbiorcy i twórcy (do lat 30-tych kategoria odbiorcy poza tekstem)

• aktywna instancja odbiorcza

• normy i wartości nie pochodzą z dzieła

• należy badać pole odbiorcze, społeczne (Mukarzowski)

• interakcja dzieła ze społeczeństwem, tekstem, kulturą, odbiorcą, organem władzy

• struktury porównywane, zestawiane struktury z różnych dzieł sztuki

• błąd, jeśli zajmujemy się tylko literaturą

• szkoła myślenia i mówienia funkcjonalnego (?)

• badamy strukturę tekstu, nie cały tekst

• dzieło literackie jest czymś więcej niż strukturą

• wyróżnianie poziomów struktury i badanie jej

SEMIOTYKA

• Ch. Morris - terminologia - syntaktyka (teoria składni), semantyka (teoria znaczenia), pragmatyka (teoria oddziaływania językowego i komunikacji)

• Percie: semiotyka - teoria rozumienia i interpretacji znaków i przedstawień

• Interpretacja - znak denotuje obiekt, gdy go się rozumie - przełożenie 1 znaku na 2, ciąg (spójny) transformacyjny (logika redukcji i indukcji) znaków wskazujący na określony obiekt

• W obrębie spójności kodów porozumiewanie się

• Kodowanie informacji - np. język ciała

• spójne konstruowanie znaków w przestrzeni malarskiej, muzycznej, architektonicznej - kod, kodowanie

• interpretacja - w obrębie różnych kodów, znaków

• Peirce - klasyfikacja znaków - 3 typy:

• Symbol - denotuje obiekt, konwencjonalne reguły przyporządkowania symboli i obiektów, wszystkie znaki językowe

• Ikony - odwzorowują, przekładają na własny język cechy obiektu, zawsze izotoniczna relacja - np. mapy, logiczne schematy zdań

• Indeksy - oznaki, bezpośrednia styczność z desygnatami (gorączka, ślady stóp)

• Szkoła tartuska i fr. - połaczenie semiotyki, strukturalizmu, krytyki archetypowej i mitograficznej

• Szkoła tartuska - lata 60. XX w. - Jurij Łotman, Borys Uspienski, Toporow, Mieletyński, Iwanow i (?)

• Budowanie wtórnych systemów modelujących - lietartura, mitologia, folklor, rytuał, teatr, malarstwo, film, przestrzeń urbanistyczna

• Elementy struktury - poza… (?) - ze strukturalizmu

• Składniki struktur jako znaki - z semiotyki

• Przez znak do badania obiektu

• Łotman:

• znak włączony w bardzo złożony system → tekst ≠ struktura;

• tekst to inwariant struktury (znaki współstanowią strukturę, f-cja generatywna łączenia znaków w jakieś struktury)

• każdy tekst artystyczny organiczną całością, jednością systemową

• tekst artystyczny uzupełniony przez warstwy struktury pow. (?)

• tekst artystyczny: (Czerwony Kapturek - babcia - las) jako relacja + dodatkowe jakości (inwarianty) - jakie las, jakie oczy Kapturka, języki

• struktura

CDN. wkrótce!!!! (o semiotyce będzie dalej)

+ bogowie

+ mężczyźni, słońce, prawość

- kobieta, księżyc,

irracjonalność, ciemność

- zło, podziemia

---