KULTUROWA TEORIA LITERATURY

ZAGADNIENIA DO TESTU

ZESTAW I

LITERATURA

Literatura nie funkcjonuje poza pojęciem kultury. Jest dziełem piśmiennictwa. Problem w definiowaniu literatury polega na znalezieniu językowych wyznaczników, które dana kultura traktuje jako właściwe literaturze.

Podstawowe wyznaczniki literatury to:

1. funkcja estetyczna

2. fikcjonalność

3. uporządkowanie naddane

4. intertekstualność

5. autoteliczność

Literatura i poezja to twór sztuczny. Słowa „literatura” po raz pierwszy w Europie użyła Madame de Staël, na gruncie polskim zaś dopiero w 1918 roku. Literatura bardzo późno ujawnia się w cywilizacji Zachodu.

• w starożytności nie używano pojęcia literatura, ale „poezja” na która składał się język i śpiew. Reguły tworzenia poezji to sztuka poetycka, w której dominuje mimesis, ważny jest rytm wymowy i melodii.

• Jan Śniadecki przez literaturę rozumie sztuką wymowy - jest to wzór uprawiania pisarstwa

• Maurycy Mochnacki literaturę definiuje jako system nauk i umiejętności oraz myśli, które mają związek z kulturą

• Bruno Schulz dokonuje mityzacji rzeczywistości, słowo „poezja” pojawia się u niego w XVIII-wiecznym znaczeniu

Jeszcze w Oświeceniu panowała tendencja, że dobry wiersz to taki, który respektuje założenia poetyki. Romantycy z kolei kładli nacisk na emocjonalność, wartościowe było szczególnie to piśmiennictwo, które nigdy nie było uznawana za poezje (listy, pamiętniki, relacje z podróży itp.) Romantyzm - mistyfikacja - „odnalezienie” pieśni Osjana czy Listy Gethego.

Cechy literatury:

• literatura jest aktem mowy bądź zdarzeniem tekstualnym, ale różni się wyraźnie od innych aktów mowy takich jak np. zapytanie o drogę. (jako akt mowy nie jest po to by zadawać pytania, literatura nie oczekuje odpowiedzi) Literatura spełnia wymogi komunikacji, ale ich nie potrzebuje.

• kategoria „zdarzeniowości literatury” - o określeniu tekstu jako literacki decyduje czytelnik. Odbiór kultury ma charakter fenomenalny (jednostkowy, wyjątkowy)

• tekst literacki posiada ograniczenia w postaci normy, uzusu, którym może stać się kultura i polityka

• Immanuel Kant twierdzi, że cechą literatury jest jej bezinteresowność

• istnieje także literatura pusta znaczeniowo (teksty reklamowe czy propagandowe)

WNIOSKI: to nie badacze literatury decydują o tym, co ją stanowi, ale czytelnicy. Docieranie do literackości ma charakter relatywny. Naszemu poznaniu powinny towarzyszyć ironia i sceptycyzm (przykład wiersza Czesława Miłosza: Sroczość)

Miłosz jest poetą aluzji, z jednej strony mitologicznych, z drugiej uniwersalnych. Spór o uniwersalia był najważniejszym sporem scholastycznym i dotyczył znaczenia idei ogólnych. Jedni uważali, że idee ogólne są abstrakcjami i nie posiadają odniesienia do rzeczywistości (tzw. nominalizm), inni, że idee budują strukturę poznania rzeczywistości (realizm).

TEORIA LITERARATURY

Teoria - jest pewną konstrukcją myślową, opartą na poznaniu i rozumieniu przedmiotu badań, przenośnie to także czyjaś opinia o czymś. W XX wieku teoria usamodzielniła się jako dyscyplina wiedzy i pisarstwa. Teoria sama dla siebie stwarza swój przedmiot. Zadaniem teorii literatury jest stałe pytanie czym jest literatura. Według J. Cullera teoria literatury posiada następujące cechy:

1. jest interdyscyplinarna, jest dyskursem wykraczającym poza ramy swojej dyscypliny

2. ma charakter analityczny i spekulatywny

3. jest krytyką zdrowego rozsądku, kwestionuje pojęcia uznawane za naturalne

4. jest myśleniem o myśleniu, jest rozważaniem kategorii, którymi posługujemy się by nadać czemuś sens.

Rolą teorii literatury jest komplikowanie świata. To co proste wyjaśnia się za pomocą trudnej terminologii. W momencie interpretacji dzieła literackiego, jednocześnie nadajemy mu sens. Najtrudniejszym zadaniem teorii literatury jest wybór pomiędzy nieskończoną ilością tekstów w poszukiwaniu tych, które spełniają wyznaczniki literackości.

DZIEŁO LITERACKIE

PRZEDMIOT ESTETYCZNY

TEKST LITERACKI

KOMUNIKACJA LITERACKA

ZESTAW II

„JA”

Istnienie podmiotu w bajkach, baśniach, mitach

1. MICHAEL FOCAULT

• zajmował się badaniem baśni „Tysiąca i jednej nocy”

• w szkicu „Kim jest autor” (1969) dochodzi do następujących wniosków: pisanie jest próbą zwalczania śmierci poprzez opowieść, istnieje związek pomiędzy pisaniem a śmiercią, piszący podmiot wyzbywa się swojej jednostkowości i staje w konieczności wyboru, „ja” skrywa się za konwencjami i chwytami literackimi

• z teorią tą polemizował Witold Gombrowicz m. in. w Dzienniku (w którym stosuje strategię autokreacyjną). Według Gombrowicza najważniejsze jest „ja” zmieniające się wraz z upływem czasu. Metodę przedstawienie autora w dziele prezentuje także w eseju o Dantem (taką postacią miał być Wergiliusz). Próba przezwyciężenia śmierci kończy się jednak klęską.

• DANTE: BOSKA KOMEDIA

• MIT ORFICKI

• to mit o mocy słowa poetyckiego, który symbolizuje śpiew Orfeusza

• u Rillke`go wiersze orfickie sięgają do epizodu zejścia Orfeusza w zaświaty

• gest odwrócenia zapewnił mu długą tradycję w kulturze. Blanchot w książce „Przestrzeń i literatura” zamieścił interpretację mitu orfickiego dowodząc, że gest Orfeusza zapoczątkował pisanie. Orfeusz, który się odwrócił umarł jakby po raz drugi, co paradoksalnie zapewniło mu nieśmiertelność.

Mit orficki literaturze XX wieku - przykłady:

• J. Wittlin: Orfeusz w piekle XX wieku

• Aleksander Wat: Wiersze

• Czesław Miłosz: Orfeusz i Eurydyka

CZŁOWIEK

Człowiek jest elementem świata przedstawionego - istnieje w kulturze, antropologia stawia go w centrum tej kultury. Człowiek w połączeniu z mitem tworzy kulturę. Bez człowieka niemożliwa jest opowieść. W przypadku np. bajek zwierzęcych czy innych historii, których bohaterami są zwierzęta, są one wyłącznie alegorią.

PODMIOT/PODMIOTOWOŚĆ

Kategorię podmiotu literackiego na gruncie polskim wprowadził Janusz Sławiński. Wyjaśnia on niewiele poza gramatyką. Kiedy jednak zaczynamy zastanawiać się nad sensami, to kategoria ta staje się zbędna. W kontekście filozofii XX wieku możemy mówić z jednej strony o odrodzeniu indywidualizmu (co ma korzenie nietzscheanizmie), z drugiej strony o kryzysie podmiotu. W obu nurtach pytania o podmiot stały się zasadnicze. Nie chodzi o podmiot jako element strukturalny ani o autora jako sprawcę dzieła, ale są to pytania natury ontologicznej - status bycia literatury.

1. źródła literackie:

• od romantyzmu w literaturze wschodniej obserwujemy indywidualizację i subiektywizację podmiotu (szczególnie w literaturze modernizmu). Proces ten trwa co najmniej do lat 70`-tych XX wieku.

2. źródła historyczne:

• uprzedmiotowienie jednostki i banalizacja śmierci poprzez doświadczanie totalitaryzmów w XX wieku. W obozach Gułagu człowiek traci swoje imię, staje się elementem masy, towarem i problemem ekonomicznym. Oprawcy stają się anonimowi.

• umasowienie jednostki w procesie industrializacji (miasto-moloch)

Filozofia Zachodu odpowiada na te zjawiska w dwóch nurtach:

1. EGZYSTENZJALIZM - pytania egzystencjalne filozofia zadaje już od Sokratesa, ale nigdy w historii nie przybrały one takiego wyrazu jak w XX wieku („bycie ku śmierci” Heideggera, „absurd śmierci” Sartre`a)

2. Odrodzenie MYŚLI NIETZSCHEAŃSKIEJ w latach 60-tych

T. Adorno zadaje pytanie: czy możliwa jest poezja po Oświęcimiu?

• poezja jest rozumiana tutaj jako cała kultura europejska

• Oświęcim równa się całkowitej likwidacji indywiduum, to wizja świata po śmierci Boga, kultura, która zaczyna się rozpadać

• Emmanuel Levinas twierdzi, że jedynym ratunkiem jest odnalezienie na powrót Boga w dialogu z Innym

• Zło staje się banalne, nie ma Boga = nie ma moralnej sankcji

• Wszyscy jesteśmy winni za zło, każdy z nas musi przyjąć odpowiedzialność bo każdy tkwi w kulturze

Badacze literatury o podmiocie po Oświęcimiu:

• J. Derrida - „koniec człowieka”

• R. Barthes - „śmierć autora”

• M. Foucault - „zmierzch człowieka”

• J. Lacan - „śmierć podmiotu”

AUTOR

Wg Foucaulta:

• pojęcie autora i funkcji autora

• wprowadził nową koncepcję podmiotowości - wątpi w obecność podmiotu w każdym tekście,

• kreuje wizję bezimiennej literatury w takim znaczeniu czy naprawdę jest ważne kto mówi? (powrót do średniowiecza-anonimowość)

podsumowanie:

1. pytania o autora, sprawcę dzieła literackiego i podmiot literacki oraz nadawcę czy wytwórcę dzieła są pytaniami różnych kierunków metodologicznych, a wywodzą się one od Arystotelesa, np. Homer jako narrator nie jest tożsamy ze swoją osobą

2. już w starożytności pojawiła się potrzeba oddzielenia autora rzeczywistego od podmiotu literackiego

3. Średniowiecze kontynuuje wiele elementów logiki i retoryki Arystotelesa, ale sfery te zostały od siebie wyraźnie oddzielone. Powszechna jest anonimowość dzieła (ze względu na to, że gest tworzenia przynależy tylko Bogu nie można go było naśladować),

kategoria grzechu - średniowieczne utwory hagiograficzne były poprzedzone rodzajem pokuty (inwokacja średniowieczna). Podmiot pierwszy stanowi tu uczestnik kultury (który dopuścił się grzechu aktu twórczego), podmiot drugi zaś jest wewnątrztekstowy.

Schemat:

PODMIOT CZYNNOŚCI TWÓRCZYCH




SFERA POŚREDNIA




AUTOR JAKO UCZESNIK ŻYCIA LITERACKIEGO

Przełomu dokonał Dante Algheri, który po pierwsze: pisał po włosku a nie po łacinie, po drugie tematem dzieła uczynił własną biografię i po trzecie: swoje dzieło podpisał!

BOHATER

Bohater mitu nie podlega ocenie, w odbiorze mitu nie możemy oceniać już na poziomie narracji, ironia także stoi poza mitem. Bohater mitu nie ma motywacji psychologicznej. Bohatera powieści można natomiast oceniać, stosuje się też ironię. Bohater wg literaturoznawców to:

• „jednostka tekstu”

• „uczestnik zdarzenia rozumianego jako podstawowa jednostka świata fabularnego”

• „wyższy układ znaczeniowy” (Sławiński)

• „figura stylistyczna” (Markiewicz)

Bohaterowie - podział strukturalny:

1. pierwszoplanowi

2. drugorzędni

3. bohaterowie tła

lub

bohaterowie aktywni - ich działania mają wpływ na wydarzenia

bohaterowie pasywni - ich działania nie mają wpływu na rozwój wydarzeń

Typy bohaterów:

1. bohater

2. pomocnik

3. przeciwnik

Mit, stereotyp i fikcja literacka wzajemnie się mieszają.

ZESTAW III

MIT

Mit łączy się z opowieścią w sposób nierozerwalny, jest rodzajem opowieści.

Mit - gr. mythos - znaczy opowieść, znaczenia:

1) znaczenie religijne dla Greków,

2) Mit jako struktura z której narodziła się poezja,

3) Mit poprzedzał narodziny filozofii

Według Freya pojęcie mitu obejmuje różne aspekty, w tym kulturoznawczy i literaturoznawczy. Mit nie jest tekstem, ale rekonstrukcją malowideł, obrzędów, filozofii, innych teksów itp. Mit posiada strukturę palimpsestową.

Definicja mitu:

Mit - opowieść wyrażająca i organizująca wierzenia danej społeczności pierwotnej. Wyrasta z religii i wierzeń pierwotnych oraz z przekazu ustnego. Jako opowieść mit rekonstruuje się na podstawie wielu przekazów literackich, religijnych i obrzędowych; jest historią grupującą fakty i organizującą fabułę w ten sposób, że nabierają odpowiedniego sensu.

Tematyka mitu:

1. tajemnice i wyobrażenia Bogów, powstanie człowieka (mity teogoniczne i kosmogoniczne)

2. mity przestrzenne i czasowe np. mit wiecznego powrotu, marzenie o sytuowaniu się człowieka w centrum świata

3. mity, które organizują wyobrażenia o świecie

Każdy mit musi występować w wielu wersjach, pełni funkcję poznawczą. Mity światopoglądowe scalały społeczności. Bez nich nie powstałoby żadne państwo. Mit zawsze był zapisywany w sposób wtórny i następował wtedy, kiedy mit tracił na sile światopoglądowej (np. wspólnota się rozpadła i mit stracił charakter religijny na rzecz fantastyki). Trzy kręgi kulturowe mitów: greckie, rzymskie, hebrajskie.

Mity słowiańskie, celtyckie, skandynawski maja pochodzenie greckie. Klasycyzm jest gestem powrotu do tradycji, od Jana Kochanowskiego do J. M. Rymkiewicza.

W romantyzmie literatura sięga do różnych przekazów ludowych, rodzi się ponownie tożsamość wspólnotowa. Europa zaczyna się różnicować, w literaturze polskiej widać to w sporze między Brodzińskim a Mochnackim. Romantyzmowi zawdzięczamy poszukiwanie mitu narodowego (polski kłopot polegał na tym, że mitologia słowiańska konstytuuje się jako mitologia oporu - braku tożsamości). Wg. Marii Janion romantyzm to nasza kulturowa tradycja narodowa (tzw. paradygmat romantyczny). Mitologia narodowa zdominuje literaturę polską na ponad sto lat, a rozrachunku z mitami dokonają Gombrowicz i Miłosz.

-odradzanie się mitów przez powrót do figur i zdarzeń mitów pierwotnych (Jung, Callois, Barthes, Kołakowski) wg Heideggerra korzenie mitu sięgają plotki, pustej gadaniny.

Opozycja mit - język:

JĘZYK: 1) wg strukturalistów jest narzędziem komunikacji, 2) język jako opowieść, mówienie wg Barthesa mit jest wtedy traktowany jako rodzaj „języka skardzionego”. Sens zamienia się w alegorię. Barthes zastanawia się czy: „pierwszy język w nieunikniony sposób staje się łupem mitu”. Nic nie może ustrzec się przed mitem, ale rozmaite języki bronią się przed tym np. język słów stawia najsłabszy opór. Tryb rozkazujący jest kradzieżą mitu.

Mit c.d.

1. Relacja MIT - LITERATURA

1. Korzenie literatury są nierozerwalne z mitem, to dwa systemy mówienia o świecie

2. Praca mitu konstytuuje literaturę (cywilizację). Porządek diachroniczny - dwie odrębne sytuacje

Mit pierwotny (mit prometejski) przeradzał się w kulturze, obrastał ogromną ilością tekstów. To opowieść, która stawała się mitem.

2. W relacji MIT - POWIEŚĆ wspólne są:

1. sposób kształtowania bohatera (podporządkowuje działania i charakterologię z góry narzuconej światowej, ideowej koncepcji)

2. najpierw ukazany jest ogólny problem dopiero później bohater

3. bohater mitu nigdy nie dokonuje wyboru, nie ma psychologicznego podłoża (psychologia w literaturze powstała w wieku XIX)

4. bohater nie jest osadzony w czasie

5. mit nie ma odniesień do rzeczywistości historycznej - toczy się zanim rozpoczęła się historia

6. mit toczy się in ille tempory - nim czas się rozpoczął

7. bohaterowie mają charakter niemimetyczny. Mit jest antymimetyczny, to poezja jest naśladowcza

8. mit wyklucza karnawalizację rzeczywistości mitycznej (Bachtin)

9. u podstaw mitu stoi wyobraźnia symboliczna, u podstaw poezji wyobraźnia mimetyczna.

MIT idealizuje obraz świata, przedstawia świat takim, jakim byśmy chcieli, aby był. Konsekwencją wyobraźni symbolicznej będzie poemat epicki (mit), konsekwencją wyobraźni mimetycznej - opowieść.

FABUŁA

Fabuła jest opowieścią, która służy wyjaśnianiu alegorii. Fabuła jest ciągiem zdarzeń występujących w opowieści. Analiza opowieści implikuje analizę fabuły.

Schemat Levi Straussa:


Mit - opowieść => fabuła => zdarzenie => czas



bohater

przestrzeń

Fabuła mitu nie musi respektować związku przyczynowo - skutkowego. Mit osadzony jest poza czasem i przestrzenią.

OPOWIEŚĆ

Elementem struktury opowieści jest zdarzenie, w którego centrum stoi człowiek.

Relacja mit-opowieść:

1) związek dialektyczny - dialektyka jest tutaj rozumiana jako dwie strony dialogu w sporze, prawda leży po środku i jest miejscem wspólnym

2) charakter hermeneutyczny - metoda koła hermeneutycznego polega na tym, że mit prowadzi nas w stronę opowieści, a następnie z powrotem do mitu. Miejscem wspólnym jest fabuła.

Frey: w bezpośrednim doświadczeniu uświadamiamy sobie istnienie większych jednostek: wydarzeń i scen, co składa się na opowieść (story)

Każda opowieść ma 3 piętra: 1)szczegóły, drobiazgi 2) obrazy 3) sens opowieści



Arystoteles j. angielski ujęcie metaforyczne




mythos plot drzewo (obraz)

lexis narrative chwast (drobiazg)

JAK MIT FUNKCJONUJE W DZIEJACH CYWILIZACJI (PRACA MITU)

PRZYKŁAD 1: MIT O PROMETEUSZU

• to, co przechowaliśmy z mitu prometejskiego to pewne alegorie (ofiary, poświęcenia, znak pomocy ludziom, kobieta jako źródło cierpienia i nieszczęść, bunt), są to pierwotne elementy mitu. Wszystko to odbywa się bez fabuły. Mit ma charakter znakowy.

• Mit zbudowany na przekładzie epickim, jest sumą wielu opowieści, nie ma jednego autora, daje się wywieść wyłącznie z tradycji (z mitu)

• opowieść mityczna pierwszego stopnia, wszystkie realizacje tego mitu będą miały charakter drugorzędny

PRZYKŁAD 2: MAKBET SHAKESPEARE`A

• Makbet jest tekstem literackim, jego fabuła nie została oparta na żadnym micie. Makbet jest alegorią władzy zdeprawowanej. Nasz odbiór nie jest fabularny, ale alegoryczny.

To, co konstytuuje mit Prometeusz














MIT






Makbet

Współczesna antropologia godzi istotną różnicę pomiędzy mitem a opowieścią. Według tej teorii Makbet jest rodzajem sumy wielu opowieści, które składają się na mit, po to by ponownie rozszczepić się na opowieści o charakterze wtórnym (II stopnia)/ Konstytuuje to mit pierwotny i jego warianty. Nie jest pewne z jakich tradycji pochodzi Makbet, ale w kulturze angielskiej XVI wieku podobne opowieści już istniały.

NARRACJA

EPIKA

Narodziny poezji ściśle związane są z mitem. Epos jest zapisem mitologii. Tragedia jest pewnym obrzędem, elementem zbiorowej religijności. Liryka z kolei sięga do miejsc, epizodów i postaci mitycznych (tzw. topika mitu). Poezja w sposób poważny lub parodystyczny przedstawia mit, sposobem sięgania po mit jest aluzja.

ZDARZENIE

ZESTAW IV

MIMESIS

- termin pochodzi z języka greckiego, polskim odpowiednikiem byłoby „naśladowanie rzeczywistości w sztuce”. Mimesis pochodzi od MIMOS (czyli naśladowca lub naśladowanie). Tym samym określały czynność i jej wykonawcę. Mimos były to krótkie komedie realistyczno-obyczajowe wystawiane w VI i VII w p.n.e. Cechy mimos:

• nie były wystawiane w czasie dionizji

• wywodzą się z tradycji ludowej

• rozwinęły się w Atenach w dobie hellenistycznej

• były to krótkie formy teatralne, bez akcji, odgrywane w miejscach publicznych w dniach powszednich

• tradycja mimos została przeniesiona do Rzymu i tam nazywano je mim - tak samo jak wykonawców

• celem było naśladowanie gestem wad ludzkich, wyśmiewanie (często złośliwe i wulgarne, na granicy pornografii), były wykorzystywane w walkach politycznych

wniosek: korzenie sztuki tkwią w zabawie, ludyczności. Podłoże satyryczne i zabawowe.

Rozwój mimos:

1. średniowiecze: teatry jarmarczne

2. nowożytność - sztuka aktorska

3. oświecenie/rokoko - rozkwit formy

4. współcześnie - twórczość kabaretowa

MIM - mina, parodia, udawanie, przedrzeźnianie. Są to naturalne potrzeby człowieka. Argument za tym, że literatura ma źródło ludyczne: naśladowanie rzeczywistości jest głównym wyznacznikiem sztuki

definiowanie mimesis:

• PITAGORAS - „wyrażanie dynamiki uczuć i przeżyć w muzyce i tańcu”

• DEMOKRYT Z ABDERY - „wzorowanie działań twórcy na sposobie działania …”

• PLATON - „naśladowanie wyglądów w malarstwie i w poezji”

• ARYSTOTELES - do sztuk mimetycznych zaliczył wszelką sztukę słowną (poetycką); auletyka i kitalestyka należą do sztuk mimetycznych w dużej mierze

Przez kategorię naśladownictwa Arystoteles definiuje sztukę słowa.

WYZNACZNIKI MIMESIS (wg. Arystotelesa)

1. ŚRODKI (styl, elementy dźwiękowe, rytm, itd.)

2. PRZEDMIOT (postać - taka jak jest w rzeczywistości, wyidealizowana lub znikczemniona; różnorodność przedmiotów)

• Homer - przedstawia ludzi lepszych, uwznioślenie

• Kleofon - jako historyk - przedstawia ludzi takimi jakimi są

• Arystofanes - przedstawia ludzi gorszych niż są np. wizerunki Sokratesa i Ksantypy są pełne złośliwości

Przedmiot łączy tragedię i epos.

3. SPOSÓB

Łączy komedię i tragedię

Literatura ma dwa wyjścia: albą dąży do idealizacji (tragedia) albo do wyśmiania (komedia). Wittlin i poeci orficcy twierdzili, że dramatem jest oderwanie literatury od muzyki. Poezja powinna być wykonywana głośno z użyciem instrumentów, śpiewana lub recytowana, wystawiana na scenie. Wraz z powstaniem pisma prawdziwa poezja przestała istnieć.

Dwa aspekty mimesis:

1. relacja między tym, o czym poezja opowiada, a wzorcem rzeczywistości

2. relacja między przedmiotem naśladownictwa a sposobem przedstawiania

Dzieło sztuki nie będzie kreowało rzeczywistości ani jej nie zastąpi, środkami sztuki nie stworzy się elementów świata realnego. Sztuka nie odwzorowuje rzeczywistości, ale ją naśladuje, udaje, pastiszuje. Dzieło sztuki jest jak aktor, który stroi miny. Estetyka, której celem jest dążenie do prawdy zakłada, że przedmiotem opisu nie może być płaszczyzna dzieła. Aby klasyfikować poezję Arystoteles uruchamia metodę koła hermeneutycznego - relacje elementu do całości (np. podział na rodzaje i gatunki). Ale zawsze jest to tylko klasyfikowanie poezji a nie jej wyjaśnianie.

Strategia opowiadania:

U Homera - z pozycji narratora (tzw. epoda)

U Arystofanesa - bohaterowie mówią w „swoim” języku

Zbigniew Herbert: Przesłanie pana Cogito (zaprzeczenie szkolnym interpretacjom) nie jest wcale wierszem o ludzkiej odwadze, sile naśladowanie relacji mistrz-uczeń (czytelnik jest także uczniem) Herbert nie jest tu moralizatorem jest to kalka interpretacyjna pewność postawy wyprostowanej jest wątpliwa Zbadać jak działa etyka katolicka i utożsamianie autora i podmiotu

ŚWIAT PRZEDSTAWIONY

REALIZM

PRZEDSTAWIENIE

REPREZENTACJA

ZESTAW V

CIAŁO

CIELESNOŚĆ

TOŻSAMOŚĆ

GRANICA

TRANSGRESJA

NIEWYRAŻALNOŚĆ

WZNIOSŁOŚĆ

---