PODSTAWOWE ELEMENTY TEORII PODAŻY I POPYTU

1. Pojęcie rynku i jego klasyfikacja

1. istota rynku;

2. rynek a mechanizm rynkowy i system regulacji rynkowej;

3. kryteria klasyfikacji i rodzaje rynku;

2. Instytucje i kategorie obsługi rynku

1. pieniądz i ceny oraz ich pochodne;

2. instytucje handlowe i obsługi finansowej;

3. Analiza popytu i podaży

1. ilość, funkcja i krzywa popytu;

2. ilość, funkcja i krzywa popytu;

4. Równowaga rynkowa

1. równowaga popytu i podaży. Cena równowagi rynkowej;

2. efekt przesunięcia krzywej popytu i podaży;

5. Konkurencja

1. konkurencja doskonała;

2. konkurencja niedoskonała;

WPROWADZENIE:

Ukształtowanie się gospodarki rynkowej i jej podstawowe cechy.

1. Scharakteryzować przesłanki ukształtowania się gospodarki rynkowej.

Przesłanki rozwoju rynkowej formy gospodarowania to:

• rozwój sił wytwórczych i związanym z tym wzrost wydajności pracy → stąd wytwarzanie nadwyżek ponad własne potrzeby (towaru - produktu przeznaczonego do wymiany);

• ze społecznego podziału pracy → stąd konieczność wymiany;

• ekonomicznego wyodrębnienia producentów → producent (lub właściciel środków produkcji) jest właścicielem produktu;

Te przesłanki tworzą gospodarkę wymienną, rynkową,

1. Wyjaśnić pojęcie gospodarki rynkowej i mechanizmu rynkowego.

Istotą gospodarki rynkowej jest forma działalności gospodarczej, w której producenci przekazują swoje produkty innym podmiotom w drodze ekwiwalentnej wymiany (aktów kupna i sprzedaży).

GOSPODARKA RYNKOWA (Samuelson) - jest to kapitalistyczna gospodarka (w której większość czynników wytwórczych jest prywatna) oparta na wolnej przedsiębiorczości, w której podstawowe problemy ekonomiczne (co, jak i dla kogo wytwarzać), są rozwiązywane przez system cen, rynków, zysków i strat.

Jest to gospodarka w której kierunki produkcji, jej wielkość i ceny wynikają z gry rynkowej.

Obecnie - ani nigdy przedtem - nie istnieje gospodarka rynkowa w postaci czystej.

Istnieje natomiast gospodarka mieszana, z elementami rynku, nakazu i tradycji.

Funkcjonowanie gospodarki uzależnione jest od szeregu czynników, takich jak:

• przedmiotów wymiany;

• podziału pracy;

• ekonomicznego wyodrębnienia producentów;

• środków określania wartości wytwarzanych dóbr;

• miejsca i sposobu przeprowadzenia wymiany;

• wpływu na przebieg wymiany instytucji i organizacji pozaekonomicznych;

Istotą działania mechanizmu rynkowego jest podejmowanie decyzji cenowych i alokacyjnych na rynkach.

Ad.1 Towar

2. Czym jest towar?

Potocznie towar kojarzy się z dobrem czy też produktem służącym zaspakajaniu ludzkich potrzeb, który jest sprzedawany lub kupowany.

Def.

Towar - produkt pracy ludzkiej przeznaczony do wymiany. - (produkt przeznaczony dla zaspakajania własnych potrzeb nie jest towarem).

Warunkiem pojawienia się towaru i produkcji towarowej - obok społecznego podziału pracy - jest własność produktu → różni niezależni od siebie (najbardziej prywatni) wyłączni dysponenci dóbr (czyli właściciele dóbr).

3. Określić ekonomiczne cechy towaru

Ekonomiczne cechy towaru

WARTOŚĆ UŻYTKOWA	WARTOŚĆ WYMIENNA
* Zespół cech pozwalających na zaspokajanie ludzkich potrzeb (konsumpcyjnych lub produkcyjnych)	* Stosunek, proporcje wymiany jednej wartości użytkowej na inne
* Materialna treść bogactwa	* Wyrażone w pieniądzu jako cena towaru
* Materialny nośnik wartości

4. Określić źródło wartości towaru.

D w i e s z k o ł y

Klasyczna	Subiektywna
Źródła wartości (wymiennej) towaru to nakłady pracy społecznie niezbędnej i warunki na rynku,	*Subiektywna ocena wartości,
popyt, podaż,	*Wartość użytkowa,

ZAG. I.

1. POJĘCIE RYNKU I JEGO KLASYFIKACJA

a). istota rynku - rynek a mechanizm rynkowy i system regulacji rynkowej;

WARUNKI KONIECZNE ISTNIENIA RYNKU to istnienie:

I. WYMIANY - uwarunkowanej istnieniem przedmiotów wymiany i ich proporcji wymiennych;

II. PODMIOTÓW RYNKU - sprzedających i kupujących a także kontakt (komunikacja) pomiędzy nimi;

1. Podać definicje rynku i ich interpretacje.

Def.

Rynek (Samuelson) - jest to proces za pośrednictwem którego wzajemne oddziaływanie nabywców i sprzedawców danego dobra prowadzą do określenia jego ceny i ilości.

Inne definicje:

Rynek to:

• ogół warunków ekonomicznych w jakich dochodzi do zawierania transakcji wymiennych między sprzedawcami (oferującymi towary i usługi) a nabywcami (posiadającymi określone potrzeby za którymi stoją fundusze nabywcze).

• proces w ramach którego kupujący i sprzedający określają co mają zamiar kupować i odsprzedawać (ilość) i na jakich warunkach (ceny).

Rynek działa jako nieprzerwany system informacji i wymiany.

Rynek stanowi przestrzeń dla gospodarki, w której:

• tworzą się kategorie wymiany (cena, płaca, towar, itp.) i dochodzi do samej wymiany;

• powstają i pobierane są informacje;

• decyzje gospodarcze poddawane są weryfikacji racjonalności (porównanie nakładów i efektów);

• weryfikacji społecznej przydatności efektów działalności gospodarczej;

Rynek obejmuje całokształt stosunków wymiennych pomiędzy wszystkimi sprzedającymi a kupującymi. Są to ekonomiczne więzi poziome pomiędzy równymi i samodzielnymi podmiotami rynku (w tym organizacjami).

Rynek wytworzył swe własne organizacje i instytucje w których kształtują się stosunki wymienne; hurtownie, giełdy, banki, itd.

Regulatorem stosunków wymiany są prawa rynku (popytu, podaży, itd.).

Przedstawić klasyfikację rynków w/g różnych kryteriów.

KRYTERIA	RODZAJE RYNKÓW
przestrzeń →	lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy, światowy.
przedmiot wymiany (rodzaje dóbr)	dóbr produkcyjnych, konsumpcyjnych, usług.
branżowe →	złota, węgla, papierów wartościowych, pracy, itp.

Kryterium kontroli państwa nad rynkiem (MODELE)

WOLNY	REGULOWANY
ceny ustalają się wyłącznie w wyniku gry sił popytu i podaży,	ceny kształtują się w wyniku reguł i przepisów narzuconych przez państwo (ingerencja państwa)
gospodarka wolnokonkurencyjna	gospodarka rynkowa regulowana

DOMINUJĄCY PODMIOT NA RYNKU

KONSUMENTA	PRODUCENTA
nadwyżka podaży nad popytem	nadwyżka popytu nad podażą
podnosi efektywność produkcji	obniża efektywność produkcji

Instytucje i kategorie obsługi rynku:

1. Kategorie obsługi rynku - to kategorie towarowo - pieniężne. Umożliwiają dokonywanie pomiarów, oceny efektywności działań i racjonalności decyzji gospodarczych.

• pieniądz i ceny oraz ich pochodne;

II. Instytucje obsługi rynku - to infrastruktura rynkowa i formy instytucjonalne, takie jak targi, giełdy, wolne obszary celne, specjalne strefy ekonomiczne, itp.

• instytucje handlowe i obsługi finansowej;

Wyróżnia się następujące elementy rynku:

ELEMENTY RYNKU (wymieniane w literaturze):

1. popyt;

1. podaż;

1. cena;

1. konkurencja;

CENA:

1. Wyjaśnić istotę i funkcje pieniądza

Pieniądz - powszechnie i ogólnie uznawany ekwiwalent, który trwale wyraża wartość wszystkich towarów i jest bezpośrednio na nie wymieniany

- narzędzie (środek) umożliwiające wymianę dóbr usług.

Funkcje pieniądza:

- miernik wartości

- środek wymiany (cyrkulacji)

- środek płatniczy

- środek gromadzenia bogactwa

- pieniądz światowy

Cena - to wartość dobra wyrażona w pieniądzu (lub w innych towarach). ustala się w wyniku gry popytu i podaży (uzgodnienie ceny pomiędzy kupującym a sprzedającym).

Za pośrednictwem cen dokonuje się racjonowanie

9. Wymienić rodzaje cen

• wolnorynkowe;

• administracyjne (regulowane, monopolowe);

• urzędowe;

a). maksymalne - prowadzi do racjonowania;

b). minimalne - dla podtrzymywania produkcji - prowadzi do utrzymywania nieefektywnych;

10. Wymienić i wyjaśnić funkcje cen

• informacyjna :

• racjonalizować decyzje konsumentów

• np. przed rozpoczęciem produkcji pozwala oszacować koszty i efekty;

• redystrybucyjna - gdy cena nie odpowiada wartości;

• stymulacyjna (bodźcowa);

• agregacyjna - sprowadzenie nakładów i wyników do wspólnego mianownika;

ZAG. 2.

MECHANIZM RYNKOWY - to forma organizacji gospodarki, w której konsumenci i producenci (przedsiębiorstwa) za pośrednictwem rynków współdziałają w procesie rozwiązywania trzech głównych problemów ekonomicznych, tj. co należy wytwarzać; jak wytwarzać (jak wykorzystać zasoby do produkcji tych dóbr); dla kogo wytwarzać (jaki podział tych dóbr);

Każdy mechanizm składa się z elementów tego mechanizmu i relacji (powiązań, zależności) pomiędzy tymi elementami.

Mechanizm rynkowy * samoczynny regulator gospodarki, którego podstawę stanowi wymiana towarowa tworząca rynek;

* związki (zależności) przyczynowo - skutkowe pomiędzy elementami rynku (tu popytem, podażą, cenami);

Na rynku i za pośrednictwem mechanizmu rynkowego dokonują się procesy dostosowawcze podaży, popytu, cen (elementów rynku) oraz weryfikacji decyzji i przedsięwzięć gospodarczych;

Istotą mechanizmu rynkowego jest fakt, że zależności pomiędzy popytem a podażą ujawniają się za pośrednictwem cen (lub proporcji wymiennych) transakcji kupna i sprzedaży dokonywanych przez podmioty rynku.

W gospodarce rynkowej podstawowe problemy ekonomiczne są rozwiązywane w następujący sposób:

• konsumenci nabywają na rynku środki służące zaspokajaniu ich potrzeb. Intensywność zapotrzebowania na nie zależy od preferencji. Mniejsza ilość środków w stosunku do zapotrzebowania wywołuje konkurencję pomiędzy kupującymi. To powoduje, że są oni skłonni zaakceptować wyższą cenę. Wyższa cena oznacza wyższy zysk przedsiębiorstwa.

• przedsiębiorstwa wytwarzają towary przynoszące najwyższe zyski - czyli decydują CO WYTWARZAĆ!;

• przy wykorzystaniu najtańszych technologii ( z powodu konkurencji pomiędzy producentami) - JAK WYTWARZAĆ!;

• konsumenci otrzymują dochody z tytułu zatrudnienia czynników produkcji (ich ilości i cen) i podejmują decyzje na co wydatkować swoje dochody - DLA KOGO WYTWARZAĆ!;

Jest to mechanizm komunikacji, pozwalający:

• scalić działania producentów i konsumentów;

• skoordynować ich działania za pośrednictwem systemu cen i rynków;

Mechanizm rynkowy obok stosunków wymiany obejmuje także stosunki produkcji tj. współzależności pomiędzy podmiotami oraz ich instytucjami i organizacjami, tj. państwo, organizacje wytwórcze, niebankowe instytucje finansowe i gospodarstwa domowe.

Mechanizm rynkowy tworzą: struktura organizacyjno - instytucjonalna; stosunki wymienne; stosunki produkcji;

Istotą mechanizmu rynkowego jest fakt, że zależności pomiędzy popytem a podażą ujawniają się za pośrednictwem cen (lub proporcji wymiennych) transakcji kupna i sprzedaży dokonywanych przez podmioty rynku.

ZAG. 4.

Popyt

1. Zdefiniować pojęcie popytu.

POPYT - to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi kupić w określonym czasie przy każdym poziomie ceny.

2. Wymienić czynniki od których zależy popyt na jakieś dobro.

Czynniki:

• poziom ceny;

• dochody realne nabywców;

• preferencje i gusta nabywców;

• ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych;

→ substytucyjne - zamienne;

→ komplementarne - łączna konsumpcja pewnych dóbr;

• oczekiwania co do ilości, jakości i cen;

• ilość kupujących;

W uproszczeniu: Popyt = f ( potrzeb, dochodu, cen, )

3. Wyjaśnić na wykresie zależność ( relacje ) pomiędzy popytem ( ilością ) a ceną (funkcja popytu).

ILOŚĆ, FUNKCJA I KRZYWA POPYTU;

Ruch po krzywej popytu a przesunięcie popytu;

FUNKCJA POPYTU - związek pomiędzy ceną a ilością nabywanych dóbr.














PRAWO POPYTU - ujemny związek pomiędzy wielkością popytu a ceną.

Schemat 2.1. Formy postrzegania kategorii popytu w wymiarze mikroekonomicznym

P O P Y T ZESTAWIENIE TOWARÓW (DÓBR I USŁUG) JAKIE KONSUMENCI CHCĄ I MOGĄ KUPIĆ PO DANEJ CENIE W OKREŚLONYM CZASIE
WIELKOŚĆ POPYTU	FUNKCJA (TABLICA)POPYTU	KRZYWA POPYTU	PRAWO POPYTU	ELASTYCZNOŚĆ POPYTU
To ilość towarów (dóbr i usług), jaką konsumenci chcą i mogą kupić po danej cenie i w danym okresie. Zależna jest od warunków przeprowadzenia zakupów, które określa: a) cena danego towaru; b) cena innych towarów; c) dochód; d) gusty, moda, postęp cywilizacyjny; e) liczba konsumentów; f) inne czynniki.	Funkcja popytu to zależność pomiędzy ilością danego towaru a ceną, po jakiej nabywcy byliby gotowi go ku-pić przy danym poziomie cen w danym okresie. Tablica popytu to zestawienie pokazujące, jakie ilości towarów nabywcy byliby gotowi kupić przy rozmaitych cenach przy danym dochodzie. Zależy od następujących grup czynników: a) potrzeb (określonych przez czynniki wrodzone, wiek, wychowanie, wykształcenie, środowisko geograficzne, środowisko społeczne); b) dochodów; c) cen.	To wykres wielkości popytu na towar przy różnych poziomach jego ceny. Przedstawia on jedynie rozmiary zamiarów nabywców.	W większości przypadków wyższym cenom towarów odpowiadają mniejsze ilości dokonywanych zakupów. Z reguły wzrostowi ceny towarzyszy spadek wielkości popytu, a spadkowi ceny towarzyszy wzrost wielkości popytu.	To miara intensywności reakcji popytu na produkt w zależności od zmiany jakiegoś czynnika: - ceny danego produktu (cenowa elastyczność popytu); - ceny innego produktu (krzyżowa, inaczej mieszana elastyczność popytu); - dochodu (dochodowa elastyczność popytu).

Przesunięcia krzywej popytu

Dokonują się pod wpływem zmian pozostałych czynników, poza ceną, tj.:

• zmian dochodu, struktury i preferencji ludności, dostępności substytutów, itp;

ZAG. 5.

PODAŻ

1. Zdefiniować pojęcie popytu.

PODAŻ - to ilość dobra, jaką sprzedający są gotowi sprzedać w określonych warunkach, przy każdej cenie i w określonym czasie

2. Od czego (jakich czynników) zależy podaż:

2. cen na rynku;.

3. kosztów;

4. Wielkości produkcji (zapasów);

5. Zdolności wytwórczych;

6. Eksportu i importu;

7. Ceny czynników produkcji;.

8. Przewidywania. (oczekiwania);

3. Wyjaśnić na wykresie zależność pomiędzy podażą a ceną.

Krzywa podaży.












PRAWO PODAŻY - dodatni związek pomiędzy wielkością podaży a ceną.

ILOŚĆ, FUNKCJA I KRZYWA PODAŻY

Formy postrzegania kategorii podaży w wymiarze mikroekonomicznym

P O D A Ż ZESTAWIENIE TOWARÓW (DÓBR I USŁUG) JAKIE PRODUCENCI SĄ GOTOWI SPRZEDAĆ W OKREŚLONYCH WARUNKACH PRZY DANEJ CENIE I W OKREŚLONYM CZASIE
WIELKOŚĆ PODAŻY	FUNKCJA (TABLICA) PODAŻY	KRZYWA PODAŻY	PRAWO PODAŻY	ELASTYCZNOŚĆ PODAŻY
To ilość towarów (dóbr i usług), jaką producenci zamierzają sprzedać po danej cenie i w danym okresie. Zależna jest od warunków sprzedaży produktów, które określa: a) cena danego towaru; b) ceny czynników wytwórczych; c) dostępność do czynników wytwórczych; d) technologia; e) ceny innych towarów; f) liczba producentów na danym rynku; g) inne czynniki.	To zależność pomiędzy ilością oferowanego towaru (lub gotowością do jego dostarczenia i sprzedaży) w danym okresie i po danej cenie. Tablica podaży to zestawienie pokazujące, jakie ilości towarów producenci (sprzedawcy) byliby gotowi dostarczyć (sprzedać) po różnych cenach.	To wykres wielkości podaży towaru przy różnych poziomach jego ceny. Przedstawia on rozmiary zamiarów producentów.	Wyższej cenie towaru odpowiada większa ilość dostaw tego towaru. Wzrostowi ceny towarzyszy wzrost wielkości podaży, a spadkowi ceny towarzyszy spadek wielkości podaży.	To miara intensywności reakcji podaży danego produktu na zmianę jego ceny (cenowa elastyczność podaży).

ZAG. 7.

Równowaga rynkowa, cena równowagi rynkowej.

1. Wyjaśnić na wykresie pojęcia ceny i ilości równowagi, równowagi rynkowej, niedoboru i nadwyżki.

Rynki tworzą układ który wytwarza stan równowagi cen i produkcji.

































Równowaga:

- zrównoważenie popytu i podaży (uzgodnienie ilości ceny) tworzy sytuację równowagi rynkowej.

- towarzyszy tej sytuacji:

a). cena równowagi (na dane dobro)

b). ilość równowagi

Nadwyżka podaży - sytuacja, w której oferowana cena sprzedaży (podaży) jest wyższa od ceny równowagi.

Niedobór - sytuacja, w której cena sprzedaży jest niższa od ceny równowagi.

PRZESUNIĘCIA POPYTU I PODAŻY

• dokonują się pod wpływem innych czynników niż ilość i cena;

• zmianom podaży i popytu towarzyszy ruch po krzywej drugiego elementu, czyli popytu lub podaży;




Skutki zmian podaży i popytu


Zmiany popytu:

• 
  
  
  Wzrost popytu powoduje wzrost ceny i ilości równowagi;

• 
  
  
  Spadek popytu powoduje spadek ceny i ilości równowagi;

• 
  Przesunięciu popytu towarzyszy ruch po krzywej podaży dla odtworzenia równowagi;






Zmiany podaży:

• 
  
  
  
  Wzrost podaży powoduje spadek ceny i ilości równowagi;

• 
  
  
  Spadek podaży powoduje wzrost cen i spadek ilości równowagi;

• Przesunięciu podaży towarzyszy ruch po krzywej popytu;




PROCESY DOSTOSOWAWCZE O RÓŻNYM HORYZONCIE CZASU

Podaż a czynnik czasu,

8. Opisać reakcję producentów i nabywców na zmianę popytu i podaży.

Procesy dostosowawcze obejmują zmiany:

• ceny;

• popytu;

• podaży;

Tu zajmujemy się tylko dostosowaniem podaży i ceny do zmian popytu.

Obrazują to trzy przypadki

1. Dostosowanie chwilowe:

podaż stała => popyt rośnie;

równowagę rynkową może zapewnić tylko wzrost ceny.



























2. Dostosowanie krótkookresowe:

popyt rośnie => podaż może wzrosnąć do granic rezerw mocy produkcyjnych;

to cena wzrośnie znacznie mniej niż poprzednio .

• równowaga w krótkim okresie zostanie osiągnięta przy mniejszym wzroście ceny.




























3. Dostosowanie długookresowe:

popyt wzrasta => podaż wzrasta w skutek rozbudowy mocy produkcyjnych, nowych sprzedawców:

cena rośnie minimalnie





























Nowy poziom cen równowagi musi pokryć koszty produkcji i zapewnić odpowiedni zysk po to aby utrzymać zainteresowanie wzrostem produkcji i podaży na rynek.

ZAG.6.

ELASTYCZNOŚĆ POPYTU I PODAŻY

W praktyce często przekonujemy się, że popyt (np. nasze zakupy różnych towarów) nie zawsze w jednakowy sposób reaguje na zmiany cen, czy też innych czynników. Często też obserwujemy np. obniżki cen, do których uzasadnienie trudno znaleźć w nieatracyjnośći towaru. Najczęściej podejrzewamy, że sprzedającemu (np. poprzez obniżkę cen biletów, rabat za stare samochody) chodzi o zwiększenie ilości sprzedaży aby w ten sposób zwiększyć masę utargu.

Te obserwacje skłaniają do refleksji, że manipulacja cenami (lub ilością), musi być uzasadniona zwiększeniem dochodu. W przeciwnym przypadku - gdyby zmiany popytu były proporcjonalne do zmiany cen - taka operacja nie miałaby sensu.

Przeprowadzenie tego typu analiz - reakcji popytu na zmiany np. cen - jest szczególnie ważne jeżeli chce się np. podnieść cenę już wytwarzanego produktu, zwiększyć rozmiary produkcji (podaży), itp. Przed zastosowaniem zmian powinniśmy oszacować wcześniej skutki tych decyzji. Taką analizę umożliwia pojęcie elastyczności.

Siłę reakcji popytu lub podaży na zmiany cen nazywamy elastycznością popytu lub podaży.

1. Wyjaśnić pojęcie elastyczności

• elastyczność to reakcja pewnego obiektu na zmianę oddziaływania czynnika

• przykłady z fizyki - np. ugięcie belki na zmianę siły nacisku

Różnice elastyczności:

• obiekt sztywny - belka betonowa

• obiekt proporcjonalnie elastyczny - stalowa belka

• obiekt doskonale elastyczny - np. guma

2. Czy zmiany popytu i podaży są zawsze proporcjonalne do zmiany czynnika?

• prawo popytu i podaży wskazuje ogólny kierunek reakcji popytu i podaży na zmiany cen;

• zmiany te nie zawsze są proporcjonalne, bo oddziaływują inne czynniki

np. dochody, substytuty i ich ceny, dobra komplementarne, moda itp.

Miernikiem pozwalającym ocenić rozmiary (siłę) reakcji popytu i podaży na zmiany cen jest elastyczność popytu i podaży.

Elastyczność popytu i podaży - to mierniki pozwalające ocenić rozmiary reakcji popytu i podaży na zmiany cen.

ELASTYCZNOŚĆ POPYTU

3. Wyjaśnić na czym polega „prawo Engla”.

• zmiana w strukturze popytu konsumpcyjnego pod wpływem wzrostu dochodów pieniężnych (mniej stosunkowo na żywność, więcej stosunkowo na dobra wyższego rzędu)

• może być odwrotnie przy zmniejszeniu dochodów.

4. Wymienić główne czynniki wpływające na popyt:

• cena

• dochód

4. Zdefiniować elastyczność popytu.

Elastyczność popytu:

• określa stopień zmian (intensywność reakcji) na zmianę czynnika wpływającego na popyt

• jest stosunkiem względnej zmiany popytu do względnej zmiany czynnika (dochodu lub ceny).

Dobrym przykładem na zrozumienie istoty i sensu badań elastyczności jest zbadanie wpływu zmiany cen na utarg całkowity.

Uc = C (cena jednostkowa) x P (ilość)

Ocenę elastyczności na podstawie zmian Uc spowodowanego zmianą cen, ujmuje się w trzy przedziały:

1. Popyt elastyczny - jeżeli utarg całkowity zwiększa się pod wpływem obniżki cen,

1. Popyt nieelastyczny- jeżeli utarg całkowity zmiejsza się pod wpływem obniżki cen,

1. Popyt proporcjonalny (jednostkowy)- jeżeli utarg całkowity nie zmienia się pod wpływem obniżki cen,





































C1 * P1 < C2 * P2

C1 * P1 = C2 * P2

C1 * P1 > C2 * P2

6. Zdefiniować współczynnik elastyczności popytu.

Ep - jest stosunkiem procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany ceny




Te zależności można wyjaśnić na schemacie:









































Elastyczność cenowa popytu:




7. Jakie rodzaje elastyczności można wyznaczyć i w oparciu o jakie kryteria?

W zależności od oceny wpływu określonego czynnika na popyt, wyróżnia się trzy główne rodzaje elastyczności:

• elastyczność cenową popytu;

• elastyczność dochodową popytu;

• elastyczność mieszaną popytu;

2. 1. Cenowa elastyczność popytu (Ecd):

Jednym z podstawowych mierników Ecd jest nachylenie krzywej popytu;

Ecd - jest stosunkiem procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany ceny:

- posiada zawsze znak ujemny (z wyjątkiem przypadku paradoksu Giffena);

Ecd - oblicza się wg. wzoru:




Przykład:

Obliczyć elastyczność popytu na jabłka, kiedy ich cena zmniejszyła się z 2 do 1 zł. za kilogram a popyt na bazarze wzrósł z 20 do 40 kg. dziennie.




Tak obliczona Ecd przy wzroście ceny wyniosłaby: Ecd = - 0,5.

Praktycznie - dla uniknięcia nieporozumień - używa się wartości przeciętnych ilości i cen:

Pprzec. = (20+40) : 2 = 30 kg.; Cprzec = (2+1) : 2 = 1,5 zł.;


[bezwgl.]


[w %%]

W sytuacji, kiedy ruch cen i popytu jest odwrotny:




Cena i zapotrzebowanie na jabłka

Cenowa elastyczność popytu na jabłka:

Cena jabłek (w zł)			Popyt (zapotrzebowanie w kg.)			Cenowa elastyczność popytu
cena	cena śr.	ΔC	ilość	ilość śr.	ΔQ
3,00			0,00			* *
2,50	2,75	0,5	10,00	5,0	10,0	- 11,1
2,00	2,25		20,00	15,0		- 3
1,50	1,75		30,00	25,0		- 1,4
1,00	1,25		40,00	35,0		- 0,7
0,50	0,75		50,00	45,0		- 0,3
0,00			60,00			oblicz !

Rodzaje elastyczności cenowej popytu

1. popyt doskonale elastyczny; Ecd → - *

1. popyt elastyczny - kiedy jego elastyczność jest większa od - 1; Ecd > - 1 to taka sytuacja, w której względna zmiana popytu jest większa od względnej zmiany ceny (np. obniżka ceny o 5% spowoduje wzrost popytu aż o 10%);

1. popyt proporcjonalny - kiedy jego elastyczność jest równa - 1; Ecd = - 1 to taka sytuacja, w której względna zmiana popytu jestrówna względnej zmianie ceny (np. wzrost ceny o 10% spowoduje spadek popytu o 10%);

1. popyt nieelastyczny - kiedy jego elastyczność jest mniejsza od - 1; Ecd < - 1 to taka sytuacja, w której względna zmiana popytu jest mniejsza od względnej zmiany ceny (np. obniżka ceny o 20% spowoduje wzrost popytu o 10%);

1. popyt doskonale sztywny; Ecd = 0 to taka sytuacja, w której zmiana ceny nie powoduje zmiany popytu;

Elastyczność dochodowa popytu:




7. Jakie wartości bezwzględne może przybierać współczynnik elastyczności cenowej?

• Ec = 1, dla popytu proporcjonalnego (jednostkowego);

• Ec > 1, dla popytu elastycznego;

• Ec < 1, dla popytu sztywnego;





































PRZYPADKI SZCZEGÓLNE



















1. Każda podwyżka ceny spowoduje zaprzestanie zakupów

2. Zmiana cen nie powoduje zmian popytu

8. Wymień główne czynniki wpływające na cenową elastyczność popytu?

• dostępność substytutów;

• wielkość zmian cen;

• preferencje;

Z reguły:

• popyt jest bardziej elastyczny przy wysokich cenach;

• popyt jest bardziej sztywny przy niskich cenach (dóbr podstawowych lub niższego rzędu);

10. Wyjaśnić po co badamy elastyczność popytu.

Znajomość dochodowej elastyczności popytu umożliwia:

• przewidywanie zmian wzrostu popytu pod wpływem zmian (wzrostu) zamożności kupujących, (prawo Engla);

• dostosowywać do zmian popytu wielkość produkcji i jej strukturę;

11. Wyjaśnić na czym polega różnica pomiędzy dochodami nominalnymi a realnymi.

• dochody nominalne - wielkość dochodu w jednostkach pieniężnych;

• dochody realne - ilość dóbr, które można nabyć za dochód nominalny.

ELASTYCZNOŚĆ PODAŻY

1. Zdefiniować elastyczność podaży.




Elastyczność podaży:
























Przy: Es →
- Każdy wzrost ceny spowoduje nieskończony wzrost wielkości podaży.

Es_{doch. -} informuje w jaki stopniu zmieni się ilość oferowana i cena w warunkach równowagi, pod wpływem zmiany wielkości popytu.

ZAG. 4.

KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA I ZJAWISKO MONOPOLIZACJI RYNKU

Na poszczególnych rynkach obserwujemy w praktyce znaczne zróżnicowanie pod względem ilości działających podmiotów (kupujących i sprzedających), ich pozycji i wpływu na elementy rynku. Tworzy to określoną:

STRUKTURĘ RYNKU - ilość, wielkość i zorganizowanie podmiotów;

- sposób zachowania się podmiotów na rynku;

Struktura rynku - to opis zachowania się sprzedających i kupujących na rynku.

Stosując kryterium KONKURENCYJNOŚCI rozróżniamy trzy modelowe sytuacje:

1. konkurencję doskonałą

1. konkurencję niedoskonałą w tym monopol zupełny (monopol lub monopson)

Odpowiadają temu dwa typy (struktury) rynku:

1. rynek doskonale konkurencyjny;

1. rynek o konkurencji niedoskonałej (typowy, normalny i rynek monopolistyczny);

1. WYJAŚNIĆ, CO TO JEST KONKURENCJA.

KONKURENCJA - proces przy pomocy którego uczestnicy rynku dążąc do realizacji swoich interesów przedstawiają oferty korzystniejsze od innych wpływające na decyzję zawarcia transakcji.

• konkurencja występuje wtedy, kiedy co najmniej dwóch uczestników dąży do osiągnięcia pewnego celu, którego osiągnięcie poprzez jednego ogranicza lub uniemożliwia osiągnięcie poprzez innych.

• konkurencja może wystąpić tylko pomiędzy sprzedającymi albo kupującymi.

• konkurencja dotyczyć może ceny, wagi, jakości.

2. CO TO JEST KONKURENCJA DOSKONAŁA?

KONKURENCJA DOSKONAŁA - sytuacja w której:

• na rynku pewnego produktu jest wielu sprzedających i kupujących.

• wejście (lub wyjście) przedmiotu na rynek jest niczym nieograniczone.

• nikt indywidualnie nie ma wpływu na ceny.

5. WŁAŚCIWOŚCI RYNKU DOSKONALE KONKURENCYJNEGO

Sprzedający spotyka się z płaską krzywą popytu

• oznacza to, że niezależnie od tego ile przedsiębiorstwo sprzedaje, otrzymuje zawsze dokładnie cenę rynkową.

• próba podniesienia ceny spowoduje, że nie ma sprzedaży.

• sprzedaż poniżej ceny równowagi nie ma sensu, bo zawsze uzyska się cenę rynkową.

Warunkiem płaskiej krzywej popytu są podane niżej właściwości w danej gałęzi produkcji.

1. wielka ilość producentów (drobnych)

1. jednorodny produkt (np. pszenica) najlepiej ten sam.

1. żądana przez wszystkich cena jest jednakowa

1. nabywcy mają pełną informację o cenach tych produktów.

1. nieograniczona swoboda wejścia lub wyjścia z gałęzi.

3. CO TO JEST MONOPOL?

MONOPOL - jedyny, wyłączny, decydujący.

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA - wyłączność pewnego producenta.

Sytuacją przeciwną jest wyłączność skupu, czyli

Monopson - przewaga kupującego.

W sytuacji czystego monopolu producent (dostawca):

• nie ma konkurentów.

• może ograniczyć produkcję, podnieść ceny, pobrać wyższe zyski niż inne firmy.

4. SCHARAKTERYZOWAĆ FORMY MONOPOLU

a/. czysty monopol

Założenia:

• wielkość produkcji ograniczona wielkością popytu;

• jedyny dostawca na danym rynku;

• nikt inny nie może wejść na rynek;

b/. oligopol - niewielka liczba producentów

• każdy dostarcza dużą część podaży całkowitej (dyktowanie war. słabszym);

• dążenie do wspólnej polityki cenowej (porozumień);

WARUNKI NA RYNKU MONOPOLISTYCZNYM:

SPECYFIKA MONOPOLU;

• monopolista zawsze uzyskuje zysk nadzwyczajny;

• monopolista jest twórcą cen;

• nie produkuje w nieelastycznej części popytu;

• może podnosić cenę powyżej kosztu krańcowego;

• różnicuje ceny dla różnych klientów;

4. CZYM SIĘ CHARAKTERYZUJE KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA

KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA - występuje wtedy kiedy zakłócane są prawa popytu i podaży.

Uwzględnia:

• istnienie różnej wielkości podmiotów na rynku (dużych, średnich, małych);

• zróżnicowanie ich wpływu na ceny;

• ograniczoną podzielność i przestawialność czynników produkcji;

• ograniczona przejrzystość rynku;

• nie zawsze racjonalne zachowanie się podmiotów na rynku;

• niedoskonałe rynki pracy, kapitału, rolne;

5. PODAĆ PRZYCZYNY KONKURENCJI NIEDOSKONAŁEJ

• korzyści ze skali produkcji i ograniczenia liczby producentów (np. rozłożenia kosztów stałych na większą ilość jednostek produktu);

• barier prawnych utrudniających dostęp do rynku (np. koncesje, patenty, kwoty importowe);

• zróżnicowanie produktów (zróżnicowanie cech użytkowych i jakości);

5. SCHARAKTERYZOWAĆ GŁÓWNE RODZAJE OLIGOPOLI

• niewielu producentów lub sprzedawców takiego samego produktu;

• niewielu producentów lub sprzedawców dostarcza zróżnicowane produkty;

5. WYKAZAĆ CZY SĄ GRANICE CENY MONOPOLOWEJ

Granice wyznaczają:

• reakcje popytu na wzrost cen

1. malejący zysk ze względu na spadek sprzedaży:

2. wzrost kosztów przeciętnych na jednostce, co zmniejsza zysk na jednostce- w tym z podwyżki cen;

• konkurencja innych przedsiębiorstw

• konkurencja gałęzi wytwarzających substytuty

• działania antymonopolowe państwa

Rynek - ogół warunków ekonomicznych w jakich dochodzi do zawierania transakcji wymiennych między sprzedawcami (oferującymi towary i usługi) a nabywcami (posiadającymi określone potrzeby za którymi stoją fundusze nabywcze). Proces w ramach którego kupujący i sprzedający określają co mają zamiar kupować i odsprzedawać (ilość) i na jakich warunkach (ceny).

Rynek stanowi przestrzeń dla gospodarki, w której: tworzą się kategorie wymiany (cena, płaca, towar, itp.) dochodzi do samej wymiany; powstają i pobierane są informacje; weryfikuje się racjonalność decyzji gospodarczych (porównanie nakładów i efektów); weryfikuje się społeczna przydatności efektów działalności gospodarczej; Rynek działa jako nieprzerwany system informacji i wymiany.

Elementy rynku (wymieniane w literaturze): popyt; podaż; cena; konkurencja;

Mechanizm rynkowy * samoczynny regulator gospodarki, którego podstawę stanowi wymiana towarowa tworząca rynek; * związki (zależności) przyczynowo - skutkowe pomiędzy elementami rynku (tu popytem, podażą, cenami); Mechanizm rynkowy obok stosunków wymiany obejmuje także stosunki produkcji tj. współzależności pomiędzy podmiotami oraz ich instytucjami i organizacjami, tj. państwo, organizacje wytwórcze, niebankowe instytucje finansowe i gospodarstwa domowe.

Mechanizm rynkowy tworzą: struktura organizacyjno - instytucjonalna; stosunki wymienne; stosunki produkcji;

SYSTEM FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI - TO SPOSÓB JEJ DZIAŁANIA

System funkcjonowania - określa w jaki sposób realizuje się proces gospodarczy (reprodukcji społecznej) - produkcja, podział, wymiana, konsumpcja.

Funkcjonowanie systemu gospodarczego - sposób działania instytucji i forma realizacji decyzji ekonomicznych;

System funkcjonowania tworzą: mechanizm gospodarczy; system regulacji;

System regulacji gospodarki • obejmuje elementy mechanizmu gospodarczego (rynkowego bądź bezpośredniego) w postaci czystej lub połączonej ze sobą w określonych proporcjach; • w praktyce jest to komplementarno - substytucyjne połączenie mechanizmu rynkowego i bezpośredniego;

Systemie regulacji rynkowej - podstawowym jest mechanizm rynkowy, wspomagany i korygowany mechanizmem bezpośrednim.

W mechanizmie bezpośrednim dominują więzi pionowe pomiędzy państwem a organizacjami gospodarczymi

Główna funkcja rynku - regulator procesów gospodarczych

KRYTERIA I RODZAJE RYNKÓW

KRYTERIA	RODZAJE RYNKÓW
przestrzeń →	krajowy, lokalny, regionalny,		Zewnętrzny: międzynarodowy, światowy.
przedmiot wymiany (rodzaje dóbr)	dóbr produkcyjnych,	dóbr konsumpcyjnych,		usług,
branżowe →	złota, węgla, papierów wartościowych, pracy, i.t.p.
pozycja na rynku	rynek sprzedawcy,		rynek nabywcy,

DOMINUJĄCY PODMIOT NA RYNKU

KONSUMENTA	PRODUCENTA
nadwyżka podaży nad popytem	nadwyżka popytu nad podażą
podnosi efektywność produkcji	obniża efektywność produkcji

Kryterium kontroli państwa nad rynkiem (MODELE)

WOLNY	REGULOWANY
ceny ustalają się wyłącznie w wyniku gry sił popytu i podaży,	ceny kształtują się reguł i przepisów narzuconych przez państwo (ingerencja państwa)
gospodarka wolnokonkurencyjna	gospodarka rynkowa regulowana

NURTY MYŚLI EKONOMICZNEJ

LIBERALNY (ekonomia podaży)	KEYNESOWSKI (ekonomia popytu)
udział państwa determinuje zdrowy, racjonalny mechanizm rynkowy.	udział państwa konieczny do ograniczenia niedostatków rynku (potrzeba rozwiązywania problemów społeczno-gospodarczych).

Instytucje i kategorie obsługi rynku: I. Kategorie obsługi rynku - to kategorie towarowo - pieniężne. Umożliwiają dokonywanie pomiarów, oceny efektywności działań i racjonalności decyzji gospodarczych. II. Instytucje obsługi rynku - to infrastruktura rynkowa i formy instytucjonalne, takie jak targi, giełdy, wolne obszary celne, specjalne strefy ekonomiczne, itp.

Pieniądz i ceny

PIENIĄDZ - powszechnie i ogólnie uznawany ekwiwalent, który trwale wyraża wartość wszystkich towarów i jest bezpośrednio na nie wymieniany; - narzędzie (środek) umożliwiające wymianę dóbr usług. Funkcje pieniądza: - miernik wartości; - środek wymiany (cyrkulacji); - środek płatniczy; - środek gromadzenia bogactwa; - pieniądz światowy;

Cena - to wartość dobra wyrażona w pieniądzu. ustala się w wyniku gry popytu i podaży (uzgodnienie ceny pomiędzy kupującym a sprzedającym). Funkcje cen: informacyjna : (pozwala m. in.); racjonalizować decyzje konsumentów; np. przed rozpoczęciem produkcji pozwala oszacować koszty i efekty; redystrybucyjna - gdy cena nie odpowiada wartości; stymulacyjna (bodźcowa); agregacyjna - sprowadzenie nakładów i wyników do wspólnego mianownika;

Popyt - to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi kupić w określonym czasie i przy każdym poziomie ceny. Czynniki, od których zależy popyt: poziom ceny; dochody realne nabywców; preferencje i gusta nabywców; ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych; → substytucyjne - zamienne; → komplementarne - łączna konsumpcja pewnych dóbr; oczekiwania co do ilości, jakości i cen; ilość kupujących;

W uproszczeniu: Popyt = f ( potrzeb, dochodu, cen, )

PRAWO POPYTU - ujemny związek pomiędzy popytem a ceną.

Podaż - to ilość dobra, jaką sprzedający są gotowi sprzedać w określonych warunkach, przy każdej cenie i w określonym czasie. Czynniki, od których zależy podaż: Ceny. Wielkości produkcji (zapasów). Zdolności wytwórczych. Eksportu i importu. Ceny czynników produkcji. Przewidywania. (oczekiwania).

PRAWO PODAŻY - dodatni związek pomiędzy podażą a ceną.

Elastyczność popytu i podaży - jest miernikiem pozwalającym ocenić rozmiary reakcji popytu i podaży na zmiany cen.

Dobrym przykładem na zrozumienie istoty i sensu badań elastyczności jest zbadanie wpływu zmiany cen na utarg całkowity.

Uc = C (cena jednostkowa) x P (ilość)

Ocenę elastyczności na podstawie zmian Uc spowodowanego zmianą cen, ujmuje się w trzy przedziały:

1. Popyt elastyczny - jeżeli utarg całkowity zwiększa się pod wpływem obniżki cen,

1. Popyt nieelastyczny - jeżeli utarg całkowity zmiejsza się pod wpływem obniżki cen,

1. Popyt proporcjonalny (jednostkowy)- jeżeli utarg całkowity nie zmienia się pod wpływem obniżki cen,





































C1 * P1 < C2 * P2

C1 * P1 = C2 * P2

C1 * P1 > C2 * P2

Elastyczność popytu: określa stopień zmian (intensywność reakcji) na zmianę czynnika wpływającego na popyt; jest stosunkiem względnej zmiany popytu do względnej zmiany czynnika (dochodu lub ceny); Współczynnik elastyczności popytu (Ep)- jest stosunkiem procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany czynnika. Elastyczność cenowa popytu: Elastyczność dochodowa popytu: Współczynnik elastyczności cenowej może przybierać wartości bezwzględne: Ec = 1, dla popytu proporcjonalnego; Ec > 1, dla popytu elastycznego; Ec < 1, dla popytu sztywnego;

Przykład:

Obliczyć elastyczność popytu na jabłka, kiedy ich cena zmniejszyła się z 2 do 1 zł. za kilogram a popyt na bazarze wzrósł z 20 do 40 kg. dziennie.




Tak obliczona Ecd przy wzroście ceny wyniosłaby: Ecd = - 0,5.

Praktycznie - dla uniknięcia nieporozumień - używa się wartości przeciętnych ilości i cen:

Pprzec. = (20+40) : 2 = 30 kg.; Cprzec = (2+1) : 2 = 1,5 zł.;


[bezwgl.]


[w %%]

W sytuacji, kiedy ruch cen i popytu jest odwrotny:




Cena i zapotrzebowanie na jabłka

Cenowa elastyczność popytu na jabłka:

Cena jabłek (w zł)			Popyt (zapotrzebowanie w kg.)			Cenowa elastyczność popytu
cena	cena śr.	ΔC	ilość	ilość śr.	ΔQ
3,00			0,00			* *
2,50	2,75	0,5	10,00	5,0	10,0	- 11,1
2,00	2,25		20,00	15,0		- 3
1,50	1,75		30,00	25,0		- 1,4
1,00	1,25		40,00	35,0		- 0,7
0,50	0,75		50,00	45,0		- 0,3
0,00			60,00			oblicz !

Rodzaje elastyczności cenowej popytu

1. popyt doskonale elastyczny; Ecd → - *

1. popyt elastyczny - kiedy jego elastyczność jest większa od - 1; Ecd > - 1 to taka sytuacja, w której względna zmiana popytu jest większa od względnej zmiany ceny (np. obniżka ceny o 5% spowoduje wzrost popytu aż o 10%);

1. popyt proporcjonalny - kiedy jego elastyczność jest równa - 1; Ecd = - 1 to taka sytuacja, w której względna zmiana popytu jestrówna względnej zmianie ceny (np. wzrost ceny o 10% spowoduje spadek popytu o 10%);

1. popyt nieelastyczny - kiedy jego elastyczność jest mniejsza od - 1; Ecd < - 1 to taka sytuacja, w której względna zmiana popytu jest mniejsza od względnej zmiany ceny (np. obniżka ceny o 20% spowoduje wzrost popytu o 10%);

1. popyt doskonale sztywny; Ecd = 0 to taka sytuacja, w której zmiana ceny nie powoduje zmiany popytu;

Elastyczność podaży: Współczynnik cenowej elastyczności podaży:

Równowaga rynkowa, cena równowagi rynkowej.






cena




























Równowaga: - zrównoważenie popytu i podaży; (uzgodnienie ilości i ceny) tworzy sytuację równowagi rynkowej. - towarzyszy tej sytuacji: a). cena równowagi (na dane dobro); b). ilość równowagi; Nadwyżka podaży - sytuacja, w której oferowana cena sprzedaży (podaży) jest wyższa od ceny równowagi; - oferowana do sprzedaży ilość towarów przy danej cenie jest wyższa od ilości, którą przy tej cenie chcą zakupić nabywcy; Niedobór - sytuacja, w której cena sprzedaży jest niższa od ceny równowagi. - oferowana do sprzedaży ilość towarów przy danej cenie jest mniejsza od ilości, którą przy tej cenie chcą zakupić nabywcy;

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

cena

Ilość

0

^Cena

P₃

P₂

P₁

Q₁ Q₂ Q₃ ^{Wielkość popytu}

Q

P

cena

ilość

0

P₃

P₂

P₁

Q₁ Q₂ Q₃

Q

P

^Cena

^{Wielkość podaży}

0 P₁ P

C₁

C

B

• Współczynnik elastyczności można wyznaczyć poprzez obliczenie proporcji odpowiednich odcinków.

A

ΔC

ΔP

S

D 1

D 2

S

D 1

D 2

S

D 1

D 2

C₁

C₂

popyt sztywny

Ecp < 1

popyt proporcjonalny

Ecp = 1

P₁ P₂

popyt elastyczny

Ecp > 1

3,0

2,5

2,0

1,5

1,0

0,5

kg.

zł.

10 20 30 40 50 60

Ecd < - 1; popyt sztywny (stosunkowo);

Ecd = 0; popyt doskonale sztywny;

Ilość

Cena

Ecd = * *; popyt doskonale elastyczny;

Ecd > - 1; popyt elastyczny (stosunkowo);

Ecd = - 1; popyt proporcjonalny;

popyt elastyczny

Ec > 1

popyt sztywny

Ec < 1

popyt proporcjonalny

Ec = 1

popyt doskonale sztywny Ec = 0

popyt doskonale elastyczny Ec→


Es<1

Es=1

Es>1

cena

podaż

C₁

C₂

popyt sztywny

Ecp < 1

popyt proporcjonalny

Ecp = 1

P₁ P₂

popyt elastyczny

Ecp > 1

3,0

2,5

2,0

1,5

1,0

0,5

kg.

zł.

10 20 30 40 50 60

Ecd < - 1; popyt sztywny (stosunkowo);

Ecd = 0; popyt doskonale sztywny;

Ilość

Cena

Ecd = *∞; popyt doskonale elastyczny;

Ecd > - 1; popyt elastyczny (stosunkowo);

Ecd = - 1; popyt proporcjonalny;

nadwyżka

podaż

C₁

C_R

C₂

E

popyt

niedobór

ilość

C₁

C_R

C₂

nadwyżka

E

podaż

popyt

niedobór

ilość

---