1)Istota pojęcia finansów:
• Finanse to proces gromadzenia i wydatkowania realnego pieniądza i proces związany z jego kreacją
• Finanse to taki ogół zjawisk ekonomicznych, związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem pieniądza
• Finanse to również zjawiska powstające w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka.
Finanse dzielimy na:
Prywatne oraz publiczne(publiczne zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne i regulujące, w szczególności zjawiska i procesy związane z tworzeniem i rozdysponowaniem funduszy publicznych)
2) Funkcje finansów:
• Alokacyjna- dotyczy dostarczania dóbr społecznych, podziału zasobów społecznych według ustalonej struktury, np. zasiłki.
• Funkcja redystrybucyjna - (tzw. wtórny podział PKB) w każdym współczesnym społeczeństwie istnieją potrzeby zbiorowe, które państwo powinno zaspokajać, co rodzi potrzebę stosowania mechanizmu podzielenia środków uzyskanych w sferze produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej
• Stabilizacyjna- wykorzystanie polityki budżetowej jako instrumentu aby doprowadzić do wysokiego poziomu zatrudnienia, racjonalnego wykorzystania cen, ustalenia efektu bilansu płatniczego, wzrostu gospodarczego
3) Klasyfikacja zjawisk finansowych:
a). podmiotowa- związana z przedsiębiorstwami, bankami i innymi ogniwami systemu finansowego. b). przedmiotowa- w tego rodzaju zjawiskach występuje ruch pieniądza. Przychody i wydatki które odzwierciedlają strumienie pieniężne i odnoszą się do ekwiwalentu.
4)pieniądz
jest prawnie określony i powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym, który może wyrażać, przechowywać i przekazywać wartość i którego wartość jest ściśle związana z realnym PNB.
Funkcje pieniądza-
*środek wymiany-ludzie dokonują wymiany dóbr i usług dzięki niemu,
*miernik wartości towaru-używany jako jednostka rozliczeniowa,
*środek płatniczy- służy do regulowania zobowiązań,
*środek gromadzący oszczędności,
*środek wymiany międzynarodowej
5)formy pieniądza
*produkty krajowe, czyli wielofunkcyjne karty przepłacone-elektroniczne portmonetki,
*produkty bazujące na oprogramowaniu komputerów osobistych, pozwalające na przesyłanie zapisanej wartości przez Internet-pieniądz sieciowy.
Rodzaje pieniądza
1)narodowy-obowiązuje na terenie danego kraju:
a) wymienialny-używany poza krajem
b)niewymienialny-używany wewnątrz,na terenie danego kraju
2)międzynarodowy
a)regionalny-np. euro-używany na terenie niektórych państw członkowskich,
b) międzynarodowy np. SDRy(Specjalne Prawa Ciągnienia)
Równanie pieniądza:
M*V = P*Q M - iloczyn zasobów pieniądza,V - szybkość obiegu pieniądza,P - iloczyn poziomu cen,Q - rozmiary produkcji. Z równania wynika, że jeżeli szybkość obiegu pieniądza pozostaje bez zmiany, a rozmiary produkcji nie mogą ulec dalszemu powiększeniu, to zwiększenie zasobów pieniądza musi doprowadzić do wzrostu poziomu cen.
6) Kryteria konwergencji warunkujące przystąpienie państwa do strefy euro :
a)niska inflacja,
b)finanse publiczne(60% PKB),
c)niska stopa %(1,5 %),
d)stabilizacja kursu walutowego,
e)deficyt (3% PKB)
7) Struktura systemu finansowego:
1)instrumenty finansowe-
*o charakterze wierzytelskim i własnościowym,
*o stałym i zmiennym dochodzie,
*krótko, średnio i długoterminowe,
*bezpośrednie i pośredni,
*rzeczywiste i pochodne
2)Rynki finansowe-
*pierwotne i wtórne,
*otwarte i zindywidualizowane transfery finansowe (depozytowe, kredytowe, ubezpieczeniowe),
*pieniężne (między bankowy i poza bankowy) i kapitałowe (giełdowe i poza giełdowe),
*instrumenty denominowanych w walucie krajowej i rynek walutowy (dewizowy), eurorynki: pieniężne i kapitałowe,
*hurtowe i detaliczne,
*instrumentów pochodnych (pozabilansowych).
3)Instytucje finansowe-
*dystrybuujące i tworzące instrumenty finansowe,
*tworzące instrumenty finansowe, pieniężne i instrumenty finansowe nie będące pieniądzem,
*tworzące pieniądz: banki konkurencyjne i banki centralne.
4)Zasady funkcjonowania
*sformalizowany i niesformalizowany: SCRBNET, TARGET, SWIFT, ELIKSIR.
Funkcje systemu finansowego:
1) monetarna-systematyczne działania mające na celu zapewnienie stabilności cen. Politykę pieniężną państwa prowadzi bank centralny lub inna instytucja rządowa upoważniona do realizacji tej funkcji. Oddziałuje ona na poziom podaży pieniądza oraz na kursy walutowe.
2)kapitałowo-redystrybucyjna- system finansowy jest mechanizmem zamiany zarówno dobrowolnych oszczędności jak i środków wymuszonych za pomocą fiskusa w inwestycje sfery realnej oraz w konsumpcję indywidualną i zbiorową
3)Kontrolna-kontrola gospodarki za pomocą analizy kształtowania się przepływów finansowych
8) rynkowy system finansowy obejmuje
instrumenty fin., rynki fin., instytucje fin., zasady na jakich działają w/w elementy ,
publiczny system finansowy obejmuje
instytucje budżetowe, instrumenty fiskalne, publiczne instrumenty fin., instytucje fiskalne
9) W gospodarkach rynkowych strukturę systemu bankowego tworzy dwupoziomowy system, na który składa się bank centralny i banki komercyjne.:
*I poziom-bank centralny (emisyjny),
*II poziom- banki komercyjne (banki operacyjne): banki depozytowo-kredytowe, banki uniwersalne, banki specjalne: banki inwestycyjne, hipoteczne, komunalne, towarzystwa kredytowe, towarzystwa rolne, kasy oszczędnościowe, spółdzielnie kredytowe
10)Istota banku:
1)makro: podmiot dokonujący akumulacji i dystrybucji kapitału pieniężnego, a także banki są pośrednikami które doprowadzają do wzajemnego uzgodnienia struktur popytu i podaży na kapitał finansowy
2)mikro:przedsiębiorstwo które zaciąga i udziela kredytu, prowadzi rachunki bankowe, rozliczenia pieniężne, a także operacje na rynku papierów wartościowych,
3)osoba prawna tworzona zgodnie z przepisami ustawowymi, działająca na podstawie zezwolenia uprawniającego do wykorzystywania czynników obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
Funkcje banków:
*koncentracja kapitału polegająca wykorzystywaniu drobnych oszczędności do wielkich inwestycji; system bankowy jest w ponad 2/3 zasilany drobnymi oszczędnościami,
*transformacja pieniądza w czasie, czyli wykorzystanie przez bank depozytów bezterminowych i krótkoterminowych do operacji długoterminowych,
*realizacja rozliczeń finansowych między różnymi uczestnikami szczebla gospodarczego.
Wyróżnia się czynniki bankowe sensu:
a) stricto-wykonywane tylko przez banki,
b)largo-wykonywane przez banki i instytucje pozabankowe i niebankowe.
Segmenty bankowości:
1)detaliczna-świadczy szeroki wachlarz usług na rzecz osób fizycznych,
2)prywatna-skierowana dla Vipów czyli zindywidualizowane,dopasowane do potrzeb zamożnych i wymagających klientów usługi(przede wszystkim doradztwo),-zindywidualizowane i kompleksowe systemy obsługi klientów indywidualnych,
3)komunalna-dla jednostek samorządu terytorialnego; traktowany jest przez banki jako specyficzny klient korporacyjny, postrzegany jako swoisty koncern, w skład którego wchodzą różnorodne jednostki posiadające odrębne konta bankowe,
4)inwestycyjna-zajmuje się koncentracją środków na finansowanie inwestycyjne. W szczególności banki inwestycyjne zajmują się następującymi usługami: transakcje pierwotne, transakcje wtórne, doradztwo inwestycyjne, usługi w zakresie doradztwa dla podmiotów gospodarczych i inwestycji publicznych
11) Kreowanie pieniądza przez system bankowy:
1)Bank centralny-dokonuje pierwotnej kreacji pieniądza poprzez udzielanie kredytów bankom komercyjnym, wypłacanie pieniądza gotówkowego;
2) Banki komercyjne- tworzą pieniądz za pomocą kredytów bankowych (kreacja wtórna)
12)Tendencje we współczesnej bankowości:
współczesny pieniądz jest w przeważającej mierze tworzony w trybie kredytowym, co oznacza, że pieniądz powstaje w wyniku udzielania przez banki kredytu podmiotom nie będącym częścią systemu bankowego. Pieniądz jest zobowiązaniem banku emitującego go, jest instrumentem finansowym
13. Specyfika i funkcje banku centralnego
Bank centralny - instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa bądź podporządkowana państwu. W Polsce funkcję banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski.
Trzy główne funkcje :
1)Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy. Jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych w danym państwie.
2)Bank centralny jest bankiem banków i innych instytucji finansowych. Każdy bank komercyjny posiada w banku centralnym rachunek, na którym rejestruje rozliczenia z innymi bankami. Bank centralny świadczy usługi bankowe innym bankom (Przyjmuje depozyty po tzw. stopie depozytowej oraz udziela im kredytów). Bank centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi.
3)Bank centralny jest bankiem skarbu państwa. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje rachunki depozytowe państwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny.
14) Cele i strategia polityki pieniężnej
I)cel -niska inflacja i stabilizacja klientów,
II)cele pośrednie-podaż pieniądza,
III)cele operacyjne-stopy procentowe.
Polityka Pieniężna NBP :
jest podstawowym elementem polityki gospodarczej państwa. Jest to działalność banku centralnego prowadzona w imieniu państwa, a polegająca na wyborze pieniężnych celów makroekonomicznych i ich realizacji poprzez regulowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz za pomocą wykorzystania wybranych instrumentów ekonomicznych i administracyjnych.
Rodzaje polityki pieniężnej:
A) strategia tradycyjna(hierarchiczna struktura celów) III- >II ->I pośrednio,
B)Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego( polega na wyznaczeniu celu inflacyjnego przez NBP na podstawie analiz makroekonomicznych dostosowuje się poziom stóp % aby było maksymalne prawdopodobieństwo jego realizacji)
15) Instrumenty polityki pieniężnej
Instrumenty polityki pieniężnej są to narzędzia, za pomocą których władze monetarne dokonują zmian w podaży pieniądza. Instrumenty polityki pieniężnej można podzielić na 3 grupy:
1. instrumenty kontroli ogólnej - oddziałują jednocześnie z jednakowym natężeniem na wszystkie banki komercyjne. Umożliwiają regulację zasobów pieniądza, które pozostają do dyspozycji banków komercyjnych. Do tego rodzaju instrumentów zaliczamy:- politykę rezerw obowiązkowych(wyrażona w zł część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych) - transakcje depozytowo-kredytowe - operacje otwartego rynku(w ramach tych operacji NBP emituje raz w tygodniu 7-dniowe bony pieniężne -zasilające, -absorbujące, -bezwarunkowe, -warynkowe
2. instrumenty kontroli selektywnej - kontrola rozmiarów udzielonych pożyczek, kontrola stóp procentowych a także system rezerw obowiązkowych
3. oddziaływanie przez perswazję - polega na przekazywaniu sugestii w sprawie pożądanych kierunków polityki banków prywatnych. Bank centralny (nieoficjalnie) formułuje zalecenia i naciski, które są kierowane do banków na rzecz zaniechania lub podjęcia określonych działań.
16) Warunkowe i bezwarunkowe operacje otwartego rynku.
Operacje otwartego rynku są interwencjami banku centralnego, który kupuje lub sprzedaje papiery wartościowe, regulując tym samym ilość pieniądza w obiegu.
Operacje bezwarunkowe to po prostu kupno lub sprzedaż przez bank centralny papierów wartościowych. Jeśli bank centralny skupuje papiery wartościowe, dostarcza jednocześnie na rynek gotówkę. Jeśli natomiast bank centralny ocenia, że na rynku jest zbyt dużo gotówki, może sprzedawać papiery wartościowe, absorbując (pochłaniając) w ten sposób nadmiar pieniędzy z rynku.
Nieco bardziej skomplikowane, ale i częściej stosowane, są operacje warunkowe. Jeśli w ramach operacji warunkowej bank centralny kupuje papiery wartościowe (tzw. repo), zobowiązuje jednocześnie sprzedawcę - bank komercyjny - do odkupienia tych samych papierów wartościowych, w określonym terminie i po określonej cenie. Podobnie wygląda transakcja warunkowej sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny (tzw. reverse repo) - bank centralny zobowiązuje tu kupującego (bank komercyjny) do odsprzedaży tych samych walorów w określonym terminie i po określonej cenie. Warto zaznaczyć, że warunkowy zakup papierów wartościowych przez bank centralny jest po prostu kredytem, udzielonym bankowi komercyjnemu. I odwrotnie: warunkowa sprzedaż jest de facto lokatą, złożoną przez bank komercyjny w banku centralnym.
17) Definicja i funkcje rynku kapitałowego
Na rynku kapitałowym mają miejsce transakcje krótkoterminowych środków finansowych przeznaczonych głównie na regulowanie płynności podmiotów działających w systemie finansowym.
Funkcje rynku kapitałowego:
1)alokacyjna-oznacza możliwość zainwestowania środków finansowych przez podmioty posiadające ich nadwyżki ,
2)mobilizacja kapitału-oznacza przyciąganie inwestorów na rynek, a więc działania mające na celu kształtowanie zachowań inwestorów i informowaniu o możliwości działań na rynku,
3)pozyskiwanie kapitału-przez instytucje rządowe i samorządowe oraz działalność inwestycyjną,
4)wycena kapitału- polega na dokonywaniu regularnych notowań instrumentów finansowych, które odzwierciedlają prawa popytu i podaży, umożliwiają w ten sposób wycenę kapitału,
5)zapewnienie płynności inwestycji, co oznacza, że uczestnicy rynku mogą sprzedawać papiery wartościowe i ulokować uzyskane fundusze w inny sposób(pozyskiwanie kapitału na realizację inwestycji)
18) Segmenty i instytucje rynku kapitałowego
Segmenty rynku publicznego:
1)rynek pierwotny,
2)rynek wtórny
a)rynek regulowany,
*rynek pozagiełdowy
*rynek giełdowy
-rynek oficjalnych notowań giełdowych
b)alternatywny system obrotu.
Rynek papierów wartościowych:
1)publiczny,
a)pierwotny
b)wtórny (pozagiełdowy, giełdowy)
2)niepubliczny
a)pierwotny,
b)wtórny
Instrumenty rynku kapitałowego
obligacje,obligacje skarbowe ,obligacje komunalne ,akcje, PDA
Instytucje rynku kapitałowego:
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd ,rynek giełdowy: Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie ,rynek pozagiełowy: Centralna Tabela Ofert, domy maklerskie ,Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych
19)Istota i funkcje GPW, notowane instrumenty, rodzaje rynków
Giełda papierów wartościowych to „miejsce w którym” odbywają się transakcje papierami wartościowymi zorganizowane w taki sposób, że przy kojarzeniu ofert sprzedaży i kupna wszyscy jej uczestnicy są równi i mają jednakowy dostęp do informacji. Giełda jest, więc formą rynku, a powszechnie stosowane stwierdzenie "instytucjonalna forma rynku kapitałowego" najlepiej odzwierciedla jej naturę.
Funkcje:
mobilizacja kapitału-> transfery i alokacja kapitału-> wycena kapitału
Notowane instrumenty:
1)Kasowe :Akcje, Prawa do akcji, Prawa poboru, Prawa pierwszeństwa, Obligacje, Certyfikat inwestycyjne,
2)Pochodne (rodzaj papierów wartościowych, instrumenty finansowe, których wartość uzależniona jest od wartości innych instrumentów finansowych, zwanych instrumentami bazowymi.) :Kontrakty terminowe, Opcje, Jednostki indeksowe
Rodzaje rynków:
rynek giełdowy dzieli się na:
1)rynek podstawowy(urzędowy)
a)Akcje-segment PLUS,
b) inne papiery i instrumenty
2)rynek równoległy(nieurzędowy)
a)Akcje-segment PRIM,
b)inne papiery i instrumenty
20) Sposób wprowadzenia spółki w GPW:
Inwestorzy giełdowi podejmując decyzję o wyborze spółki, której akcje chcą kupić, muszą wspierać się różnymi danymi. Do najpopularniejszych należą analiza techniczna i analiza fundamentalna. Warto też śledzić tzw. wskaźniki (cena/zysk, cena/wartość księgowa), choć wymaga to już od inwestora większej wiedzy. Coraz częściej jednak w spółkach giełdowych podejmowane są działania, które utrudniają właściwą ocenę potencjału spółki.
Aby ułatwić sobie decyzję, proponuję przyjrzeć się czterem czynnikom mogącym wpływać na cenę akcji.
1. Emisja z prawem poboru :Bardzo popularny w ostatnich 2-3 latach sposób na zwiększenie zainteresowania akcjami, który często powoduje wzrost kursu akcji. Inwestorzy dowiadując się o emisji nowych akcji (zwykle po znacznie niższej cenie niż rynkowa) ruszają do zakupów akcji chcąc mieć prawo do ich zakupu w ramach praw poboru. To co jest istotne to wahania kursów, jakie mają miejsce przy okazji emisji. Po początkowym wzroście kursu następuje zwykle znaczny spadek ich wartości. Dzieje się tak za sprawą przyznania JPP, jednostek praw poboru. Ponieważ cena nowych akcji jest zwykle dużo niższa niż już notowanych, następuje swojego rodzaju równanie w dół i kurs spada nawet o kilkanaście procent w ciągu sesji.
2. Split akcji :Split akcji to nic innego jak podział wartości nominalnej akcji w określonym stosunku. Przykładowo spółka dokonuje splitu 1:10, czyli akcja notowana po 20 zł staje się warta 2 zł. W sumie niewiele się zmienia poza zwiększeniem ilości akcji będących w obrocie. I właśnie o ten obrót zwykle chodzi. Niższa wartość akcji zwiększa zazwyczaj zainteresowanie walorami wśród drobnych inwestorów. Dotyczy to zwłaszcza spółek, których akcje były notowane po 100-200 zł, a po splicie są po 10-20 zł.
3. Wprowadzenie na giełdę spółek zależnych :Cele wprowadzenia spółek zależnych na GPW są zazwyczaj podobne:- wyjście z inwestycji poprzez sprzedaż akcji na giełdowym parkiecie. - wyodrębnienie ze struktury spółki, która specjalizuje się w określonej działalności, Spółka taka nie posiada obciążeń bycia w grupie kapitałowej, a działanie jako osobny podmiot ułatwia jej dynamiczny rozwój i podnosi efektywność. - uzyskanie giełdowej wyceny debiutującej spółki, co wpływa korzystnie na spółkę matkę.
4. Inwestowanie w akcje innych spółek
21) Korzyści i niekorzyści wprowadzania spółki w GPW
Zalety:
Łatwiejszy dostęp do kapitału, Wzrost wiarygodności kredytowej, Płynność akcji, Wzrost prestiżu spółki, Programy motywacyjne, Przejęcia za akcje, Możliwość konwersji zadłużenia,
Wady: Koszty, Zmniejszenie udziału w zyskach dotychczasowych właścicieli, Podglądanie przez konkurencję, Nacisk na bieżące zwiększanie zysków, Obowiązki informacyjne, Obserwowanie poczynań spółki, Stosunkowo długi czas oczekiwania na środki , Wahania kursów akcji.
22) Istota i funkcje instrumentów pochodnych, rodzaje instrumentów
Instrumenty pochodne
są to instrumenty, których wartość zależy od kształtowania się cen aktywów bazowych; są to prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od cen towarów, walut obcych, waluty polskiej, złota lub platyny, papierów wartościowych lub od występowania stóp % albo też indeksów; Funkcje instrumentów pochodnych:
•zabezpieczenie przed zmianą cen aktywów bieżących(zarządzanie ryzykiem portfela)
•funkcja spekulacyjna - inwestorzy mogą osiągnąć korzyści przy zmianie cen aktywów bieżących ale podejmują ryzyko(osiągnięcie zysków spekulacyjnych);
rodzaje instrumentów:
Arbitraż: Celem arbitrażu jest osiągnięcie zysku bez ponoszenia ryzyka. Polega on na zajęciu długiej i krótkiej pozycji w instrumencie bazowym i pochodnym w celu wykorzystania nieefektywności w wycenie tych instrumentów finansowych. Stosowany jest głównie przez banki i fundusze hedgingowe, które posiadają odpowiednie narzędzia finansowe i środki pozwalające na wykrycie potencjalnych możliwości arbitrażowych.
Opcje - jest to instrument finansowy o niesymetrycznym profilu wypłaty. Daje on jego nabywcy prawo do nabycia lub sprzedaży danego dobra po z góry określonej cenie w dniu wygaśnięcia opcji lub w dowolnym dniu od daty zawarcia kontraktu opcyjnego do daty wygaśnięcia włącznie. Sprzedający zostaje zobowiązany do sprzedania lub zakupu danego dobra od nabywcy opcji, jeżeli ten uzna, że zechce z posiadanego prawa skorzystać, czyli uzna wykonanie opcji za opłacalne. Kupujący płaci sprzedającemu premię opcyjną za zakup opcji. Opcja może być przedmiotem obrotu na giełdzie;
kontrakty terminowe - to rodzaj transakcji finansowych;
futures Futures (kontrakt terminowy) - to instrument finansowy, będący rodzajem umowy, w której sprzedający zobowiązuje się sprzedać określony instrument bazowy za ściśle określoną cenę w ściśle określonym terminie, a kupujący zobowiązuje się kupić ten instrument za tę samą cenę, w tym samym terminie;
Forward - instrument finansowy, transakcja terminowa . Polega na kupnie / sprzedaży zasobu X za Y. Kurs po jakim zostanie dokonana transakcja oraz wielkość transakcji zostają ustalone w dniu jej zawarcia, natomiast fizyczna dostawa zasobów musi nastąpić w ściśle określonym dniu w przyszłości.,
FRA, Swapy - to umowa pomiędzy dwoma podmiotami na wymianę przyszłych przepływów pieniężnych. Umowa ta określa jak ma wyglądać rozliczenie oraz kiedy przepływy mają nastąpić. W szczególności może polegać na umowie między dwoma podmiotami, w której płatność o oprocentowaniu zmiennym zamieniana jest na płatność o oprocentowaniu stałym.
23), 24) Istota hedgingu i spekulacji; Opcje, istota i rodzaje, zalety :
Hedging- strategia inwestycyjna zabezpieczająca wartość pewnej pozycji na rynku kasowym poprzez przyjęcie pozycji odwrotnej na rynku futur es.
2 rodzaje:
1)sprzedażowy-realizowany w celu zabezpieczenia porcji kasowej przed spadkiem cen;
2)zakupowy- realizowany w celu zabezpieczenia porcji kasowej przed wzrostem cen.
Spekulacja- jeden z rodzajów transakcji kupna-sprzedaży określonej rzeczy. Celem spekulacji jest osiągnięcie określonego dochodu poprzez wykorzystanie przewidywanych zmian cenowych w określonym czasie pomiędzy danym terminem zawarcia określonej umowy, a jej terminem realizacji. Przedmiotami tych transakcji są najczęściej dobra materialne, nieruchomości oraz papiery wartościowe. Cechą spekulacji jest niepewność.
25) Swapy walutowe, procentowe i bazowe:
Istota swapu walutowego polega na tym, ze strony transakcji przekazują sobie wzajemnie, w momencie zainicjowania operacji, określone równoważne sumy wyrażone w dwóch różnych walutach i zwracają je sobie w czasie obowiązywania umowy według ustalonego wcześniej planu wyszczególniającego zasady i terminy płatności odsetek oraz amortyzacji kapitału. Kalkulacji przepływów finansowych między stronami dokonuję się na podstawie zarówno stałej jak i zmiennej stopy procentowej (bardzo często w tych transakcjach wykorzystywana jest stopa LIBOR).
W operacjach swapu procentowego strumienie finansowe podlegające wymianie między stronami transakcji są wyrażone w tej samej walucie, nie występuje więc transfer dewiz. Przedmiotem wymiany są płatności odsetek. W transakcjach tego typu następuje zasadniczo zamiana zobowiązań według stałej stopy procentowej na zobowiązania według zmiennej stopy procentowej oraz zobowiązań według dwóch różnych stóp zmiennych. W zależności od przedmiotu wymiany transakcji swapu procentowego wyróżnia się ich dwa główne rodzaje: swapy kuponowe i swapy bazowe. Swapy kuponowe polegają na wymianie stałej stopy procentowej na zmienną stopę procentową. Strony operacji uzgadniają, że w ustalonych terminach jeden z kontrahentów będzie płacił odsetki naliczane według stałej stopy procentowej, zaś drugi - odsetki naliczane według zmiennej stopy procentowej. W wyniku takiej transakcji następuje wzajemny transfer kosztów odsetkowych i ryzyka rynkowego związanego z każdą pożyczką. Korzyścią takiej operacji jest obniżenie kosztów zaciąganych pożyczek.
Swapy bazowe polegają na wymianie jednej zmiennej stopy procentowej na inną zmienną stopę procentową. Strony takiej transakcji swapowej ustalają, że w konkretnych terminach będą płacić odsetki naliczane według zmiennych stóp procentowych.
26) Istota i rodzaje ubezpieczeń, uczestnicy transakcji
Istota ubezpieczenia jest gromadzenie kapitału powstającego ze składek ubezpieczeniowych podmiotów, przeznaczonego na wyrównanie uszczerbku materialnego lub łagodzenie następstw spowodowanych określonymi zdarzeniami losowymi. Ubezpieczenie związane jest z ryzykiem, gdyż zdarzenie powodujące straty może, ale nie musi, nastąpić i nie można z góry określić wysokości powstałej szkody.
W ubezpieczeniach społecznych źródłem finansowania są przede wszystkim składki opłacane przez pracodawców, a w niektórych przypadkach przez osoby ubezpieczone, np. rolnicy, osoby prowadzące własną działalność gospodarcza. Ubezpieczycielem jest tu w całym kraju Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a przedmiotem ubezpieczenia jest życie, zdrowie, zdolność do pracy i możliwość zarobkowania.
W ubezpieczeniach gospodarczych składki obciążają osoby ubezpieczone, a przedmiotem ubezpieczenia jest głównie majątek lub interesy majątkowe osób prawnych i fizycznych oraz życie, zdrowie i zdolność do pracy osób fizycznych. Ubezpieczycielami jest ok 30 firm asekuracyjnych posiadających zezwolenia Ministerstwa Finansów na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej. Spośród ubezpieczeń gospodarczych można wyodrębnić ubezpieczenia majątkowe, kompensujące skutki zdarzeń losowych powodujących stratę na majątku oraz ubezpieczenia osobowe, zapewniające świadczenia osoba w razie utraty zdrowia, kalectwa itp. Ubezpieczenia mogą mieć charakter ubezpieczeń dowolnych, kiedy umowa o ubezpieczenie zawarta jest na podstawie wolnej decyzji ubezpieczającego, oraz ubezpieczeń obowiązkowych zawieranych z mocy prawa.
Ubezpieczenia społeczne. Podmiotem ubezpieczeń społecznych jest ochrona ubezpieczeniowa zdrowia, zdolności do pracy i możliwości zarobkowania, oraz życia człowieka. Ubezpieczenia społeczne zapewnia świadczenia pieniężne i rzeczowe w razie wypadków losowych powodujących określone potrzeby materialne wynikłe z takich zdarzeń losowych, jak np. choroba, wypadek przy pracy, inwalidztwo, bezrobocie, śmierć. Omawiane ubezpieczenie wiąże sie również z zaopatrzeniem emerytalnym oraz z wyplata zasiłków pracownikom mającym rodzinę na utrzymaniu, zasiłków macierzyńskich i innych.
Ubezpieczenia majątkowe zwane są również ubezpieczeniem od szkód, gdyż ich zadaniem jest wyrównanie skutków zdarzeń losowych powodujących straty o charakterze majątkowym. podobne są swoim zakresem do ubezpieczeń społecznych. Różnica miedzy nimi polega głównie na tym, ze ubezpieczenia osobowe nie wynikają bezpośrednio ze stosunku pracy i obejmują szerszy zakres ubezpieczeń, a nie tylko podstawowe świadczenia. Zadaniem ubezpieczeń osobowych jest zapewnienie otrzymania jednorazowych lub określonych świadczeń w razie śmierci, utraty zdrowia, kalectwa lub utraty zdolności do pracy.
27) istota funduszy inwestycyjnych, rodzaje
Fundusz inwestycyjny - forma zbiorowego lokowania środków pieniężnych wpłaconych przez przedsiębiorstwa, gminy, osoby prawne oraz osoby fizyczne. Nawet stosunkowo niewielkie wpłaty wielu uczestników tworzą znaczny kapitał, który umożliwia korzystne inwestycje mające na celu osiąganie zysków wyższych niż tradycyjna lokata bankowa; Na światowym rynku finansowym wyróżnić można kilka typów funduszy inwestycyjnych.
Podstawowe typy to:
fundusze otwarte (tj. fundusze o zmiennej liczbie tytułów do uczestnictwa w funduszu tzw. jednostek uczestnictwa)
fundusze zamknięte (tj. fundusze o zasadniczo stałej liczbie tytułów uczestnictwa tzw. certyfikatów inwestycyjnych).
Wyróżnić można również:
fundusze tzw. statutowe tj. będące spółką o zmiennym kapitale akcyjnym
typy umowne - tj. sytuacje, gdy fundusz jest wyodrębnioną masą majątkową .
Trzeci podział funduszy inwestycyjnych dotyczy obszaru inwestycji:
rynek akcji, rynek obligacji, rynek pieniężny, rynek nieruchomości
28) Rynek kapitałowy a rynek pieniężny :
Rynek pieniężny to segment rynku finansowego, na którym dokonywane są transakcje, rozliczane w formie gotówkowej lub bezgotówkowej o okresie zapadalności do jednego roku. Uczestnikami rynku pieniężnego w Polsce są: Narodowy Bank Polski, banki komercyjne, Skarb Państwa emitujący bony skarbowe, przedsiębiorstwa emitujące bony handlowe oraz inwestorzy instytucjonalni, w tym fundusze i ubezpieczyciele, a także inwestorzy indywidualni. Do instrumentów rynku pieniężnego w Polsce zalicza się: bony skarbowe,, bony pieniężne,, krótkoterminowe papiery komercyjne, bony komercyjne, certyfikaty depozytowe, operacje otwartego rynku, lokaty międzybankowe, swapy walutowe, pożyczki i depozyty na rynku międzybankowym
Rynek kapitałowy obejmuje transakcje instrumentami, których okres zapadalności jest dłuższy niż jeden rok. Instrumentami tego rynku są papiery wartościowe (A2) o charakterze: udziałowym: akcje, udziały, certyfikaty inwestycyjne; dłużnym: obligacje skarbowe i Narodowego Banku Polskiego, obligacje przedsiębiorstw, obligacje komunalne, listy zastawne. Rynek ten służy pozyskaniu środków od osób oraz podmiotów, które posiadają ich nadwyżki w celu finansowania przedsięwzięć o charakterze długoterminowym. W efekcie nawet niewielkie sumy pieniężne lokowane przez inwestorów składają się na duże kapitały. Istotą tego rynku jest możliwość zawierania transakcji na dowolny okres.
29) Rynek lokat miedzy bankowych
Na międzybankowym rynku pieniężnym dokonywane są operacje związane z pożyczaniem i lokowaniem środków na okres do jednego roku. Transakcje na tym rynku są zawierane wyłącznie pomiędzy bankami. Rynek międzybankowy dzieli się na: rynek transakcji o charakterze lokacyjnym (lokaty zabezpieczone i niezabezpieczone), rynek krótkoterminowych instrumentów dłużnych o charakterze zbywalnym (w szczególności rynek bonów pieniężnych i wtórny rynek papierów skarbowych).Rynek niezabezpieczonych lokat międzybankowych . Rynek niezabezpieczonych lokat międzybankowych to jeden z segmentów rynku finansowego, który jako pierwszy wykształcił się w Polsce po 1989 r.
30) Pojęcie WIBOR i WIBID :
WIBOR - stopa oprocentowania kredytów na polskim rynku międzybankowym określana codziennie na podstawie ofert 13 banków. Określa po jakim koszcie inne banki pożyczają złote polskie między sobą. Stopa WIBOR jest bazą do oprocentowań kredytów udzielanych przez banki swoim klientom. Dany bank dolicza do stawki WIBOR swoją marżę i w ten sposób klient (osoba fizyczna bądź firma) otrzymuje finalny koszt swojego kredytu. Stopa WIBOR nie jest ustalana administracyjnie i niezależny od jednego banku - jest wyznaczana przez czynniki ekonomiczne a więc obiektywne.
WIBID - roczna stopa procentowa, jaką banki zapłacą za środki przyjęte w depozyt od innych banków.
31) Rynek pieniężny, cechy i instrumenty
Rynek pieniężny dostarcza kapitału krótkoterminowego na finansowanie działalności bieżącej banków, przedsiębiorstw, innych podmiotów i osób fizycznych. Rynek ten jest mechanizmem zamiany pieniądza bankowego (banków komercyjnych) na pieniądz banku centralnego. Chroni banki przed niewypłacalnością, stanowi rynek rezerw kasowych systemu bankowego i gospodarki finansowej państwa. Jest miejscem spotkania popytu na pieniądz i jego podaży - spotkania podmiotów dysponujących nadmiarem pieniądza i cierpiących na jego niedobór. Pieniądz jest tu towarem posiadającym swoją wewnętrzną wartość.
Podstawowe funkcje rynku pieniężnego to:
krótkoterminowe wyrównanie płynności banków w drodze refinansowania nadmiaru środków pochodzących z operacji klientów bądź też pokrycie niedoboru środków powstałych z tych operacji, zabezpieczenie koniecznych rezerw pieniężnych przez banki, średnioterminowe zapewnienie sobie przez banki optymalnego rozwiązania bilansu między ryzykiem i dochodem poprzez dążenie do zmniejszenia ryzyka terminowego i ryzyka procentowego z operacji klientowskich, a także optymalizacji zysku poprzez zmianę struktury aktywów, określenie wysokości procentu w krótkoterminowych i średnioterminowych operacjach z klientami, stworzenie bankowi centralnemu możliwości wywierania wpływu na koniunkturę poprzez oddziaływanie na wielkość masy pieniężnej (polityka otwartego rynku, obowiązkowej rezerwy, redyskontowa).
Podstawowe instrumenty rynku pieniężnego to:
pożyczki na międzybankowym rynku pieniężnym, bony pieniężne i bony skarbowe, operacje otwartego rynku, bony komercyjne.
32) Zadania publiczne i środki ich realizacji
Sfera zadań publicznych, obejmuje zadania w zakresie:
pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób; 1a. zapewnienia zorganizowanej opieki byłym żołnierzom zawodowym, którzy uzyskali uprawnienie do emerytury wojskowej lub wojskowej renty inwalidzkiej, inwalidom wojennym i wojskowym oraz kombatantom; działalności charytatywnej; podtrzymywania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej; działalności na rzecz mniejszości narodowych; ochrony i promocji zdrowia; działania na rzecz osób niepełnosprawnych; promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy; upowszechniania i ochrony praw kobiet oraz działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn; działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości; działalności wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnych; nauki, edukacji, oświaty i wychowania; krajoznawstwa oraz wypoczynku dzieci i młodzieży; kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i tradycji; upowszechniania kultury fizycznej i sportu; ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego; porządku i bezpieczeństwa publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym; upowszechniania wiedzy i umiejętności na rzecz obronności państwa; Organy administracji publicznej prowadzą działalność w sferze zadań publicznych we współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego w zakresie odpowiadającym zadaniom tych organów. Współpraca ta może odbywać się w szczególności w formach: zlecania organizacjom pozarządowym oraz podmiotom realizacji zadań publicznych na zasadach określonych w ustawie; wzajemnego informowania się o planowanych kierunkach działalności i współdziałania w celu zharmonizowania tych kierunków; konsultowania z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami odpowiednio do zakresu ich działania, projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji; tworzenia wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, złożonych z przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz przedstawicieli właściwych organów administracji publicznej, upowszechniania i ochrony wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a także działań wspomagających rozwój demokracji; ratownictwa i ochrony ludności; pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą; upowszechniania i ochrony praw konsumentów; działań na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami; promocji i organizacji wolontariatu; działalności wspomagającej technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo organizacje pozarządowe
33) Dochody i wydatki sektora finansów publicznych
Dochody publiczne :
Wpływy pochodzące z:podatków i innych obowiązkowych świadczeń pieniężnych sektora publicznego (cła, składki na fundusze celowe)obowiązkowych opłat i kar, sprzedaży towarów i usług, spadków, zapisów i darowizn mienia publicznego (wpływy z dzierżawy, najmu, dywidend, odsetek od rachunków bankowych, itp.)
WYDATKI:
Wydatki własne Są to wydatki związane bezpośrednio z funkcjonowaniem jednostek organizacyjnych sektora publicznego, a więc te wydatki, dzięki którym może funkcjonować sektor publiczny. Są to koszty funkcjonowania państwa. Zależą one od dwóch czynników: od zakresu zadań publicznych, od efektywności funkcjonowania sektora publicznego;
Wydatki redystrybucyjne : Zasilają podmioty spoza sektora publicznego - osoby fizyczne, przedsiębiorstwa itp..Są instrumentem, przy pomocy którego państwo może wpływać na rozkład dochodów w gospodarce. Najważniejsze rodzaje wydatków to: świadczenia pieniężne z ubezpieczeń społecznych, dotacje dla przedsiębiorstw,
Koszty obsługi długu publicznego : Do wydatków tych zalicza się: odsetki od zaciągniętych kredytów i pożyczek, odsetki od wyemitowanych papierów wartościowych, wypłaty z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji, Koszty obsługi obrazują skutki deficytu z lat poprzednich
34) Fundusze publiczne
nie ograniczają się do badania gospodarki funduszami publicznymi, ale wyjaśniają ponad to treść ekonomiczną, społeczną funduszy publicznych, zmierzając do zidentyfikowania związków przyczynowo skutkowych zachodzących miedzy gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych oraz zjawiskami ekonomicznymi, społecznymi oraz politycznymi . Środki publiczne mogą pochodzić z:dochodów publicznych → przeznaczone są na pokrycia wydatków publicznych, przychodów publicznych → służą finansowaniu potrzeb pożyczkowych. Środki publiczne wydatkowane są na: wydatki publiczne, potrzeby pożyczkowe
35) Budżet państwa, istota, funkcje, zasady
Budżet państwa
można określić jako zestawienie dochodów i wydatków oraz rozchodów i przychodów państwa w pewnym okresie - najważniejszy plan finansowy państwa. Wymaga autoryzacji politycznej przez parlament i organy przedstawicielskie samorządu terytorialnego. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków.
Funkcje ekonomiczne :redystrybucyjna , stabilizacyjna , alokacyjna, fiskalna, bodźcowa, kontrolna kredytowa.
Funkcje polityczne: ustrojowa, demokratyczna .
Funkcje ekonomiczno-polityczne : Kontrolno-koordynacyjna ,Kredytowa, Planowania, Administracyjna .
Klasyczne zasady budżetowe :
Zasada jedności formalnej - zgodnie z którą w jednym czasie w jednym państwie może istnieć tylko jeden budżet, gdyż tylko w takiej sytuacji możliwe jest sprawowanie realnego nadzoru władz ustawodawczych nad władzami wykonawczymi.
Zasada jedności materialnej - postuluje, aby wszystkie dochody wpływały do jednego budżetu i z niego finansowane były wszystkie wydatki. Wyklucza to możliwość związania określonego wydatku z konkretnym źródłem dochodu, jak to było np. w przypadku podatku drogowego.
Zasada powszechności - wszystkie podmioty gospodarki publicznej powinny być powiązane z budżetem albo metodą finansowania brutto (bezpośrednio) albo netto (pośrednio).
Zasada zupełności (ustrojowo-konstytucyjna) - określa udział państwa w gospodarce (teoretycznie rozwiązanie tego problemu nie istnieje).
Zasady techniczno-budżetowe:
Zasada równowagi - postulat, aby kwota planowanych wydatków znalazła pełne pokrycie w przewidywanych dochodach, co sprowadza się do bilansowania budżetu w taki sposób, aby nie generował on deficytu budżetowego.
Zasada dualizmu budżetowego - postuluje opracowywanie, poza budżetem operacyjnym (obowiązującym w cyklach rocznych), budżetu majątkowego w cyklach dwu- lub trzyletnich.
Zasada szczegółowości - wydatki i dochody budżetu powinny być ujęte ze stosowną szczegółowością, związaną z określeniem zakresu swobody władzy wykonawczej. Celem realizacji tej zasady jest ograniczenie możliwości nadinterpretacji i nadużyć w trakcie wykonywania budżetu.
Zasada operatywności - budżet wymaga opracowania w układzie podmiotowym, co oznacza wskazanie zadań zarówno w zakresie gromadzenia dochodów, jak i realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów.
Zasada przejrzystości - budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania.
Zasada jawności - postuluje jawność procesu przygotowywania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu.
Zasada gospodarności - wymaga racjonalnego, czyli oszczędnego, wydatkowania środków budżetowych .
Zasada realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków .
Zasada jednoroczności - zasada, przyjmująca coroczność, periodyczność budżetu.
Zasada uprzedniości - zasada uchwalenia budżetu przed terminem jego obowiązywania, a więc przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego
36) Polityka fiskalna, gospodarka budżetowa
Polityka fiskalna( polityka budżetowa)
To ogół decyzji rządu dotyczących wydatków i podatków . Jest częścią polityki finansowej państwa.
Podstawowymi zadaniami polityki fiskalnej są:
1) redystrybucja dochodów(to wtórny podział dochodów społeczeństwa dokonujący się za pośrednictwem budżetu państwa. Przebiega wielopłaszczyznowo i polega na obciążeniu działalności gospodarczej oraz dochodów wszystkich podmiotów gospodarczych różnymi rodzajami podatków i opłat, stanowiących dochód budżetu państwa.)
2) stabilizacja gospodarki - wykorzystywanie dochodów i wydatków budżetu państwa do pobudzania lub hamowania aktywności gospodarki odpowiednio do potrzeb wynikających z przebiegu cyklu gospodarczego. Aktywna polityka fiskalna może mieć charakter ekspansywny - państwo poprzez zwiększenie własnych wydatków, obniżenie kwot płaconych podatków lub jedno i drugie równocześnie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpływa na uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego albo restrykcyjny - nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty.
Podstawową częścią składową polityki fiskalnej jest polityka podatkowa, określająca cele poboru podatków oraz sposoby ich realizacji
37) Budżet , a skarb państwa (budżet-pyt.35)
Skarb państwa to instytucja, z reguły osoba prawna, reprezentująca w obrocie prawnym państwo jako właściciela majątku państwa, z wyłączaniem tej jego części, która pozostaje we władaniu innych państw, osób prywatnych , w Polsce - Minister Skarbu. Skarb Państwa jest w Polsce instytucją prawna wysypującą w stosunkach cywilnoprawnych jako podmiot praw i obowiązków dotyczących tej części mienia państwowego, która nie pozostaje pod zarządem innych państwowych osób prawnych. Jako podmiot praw i obowiązków Skarb Państwa dysponuje zasobami finansowymi budżetu państwa. Skarb Państwa w ujęciu: podmiotowym - państwo jako właściciel majątku, przedmiotowym - obejmuje majątek państwa wraz z jego zobowiązaniami i należnościami, instytucjonalnym - oznacza odrębny urząd państwa zajmujący się sprawami majątkowymi państwa,
Funkcje Skarbu Państwa:
kasjera - ma za zadanie pobieranie i wypłacanie środków pieniężnych podczas wykonywania operacji finansowych oraz czuwanie nad prawidłowością wykorzystywania tych środków. Wiąże się ta funkcja również z koniecznością utrzymywania płynności czyli zdolności do terminowego regulowania zobowiązań państwa,
bankiera - Skarb Państwa gromadzi i dokonuje dystrybucji środków pieniężnych. Wykonuje działania upodabniające go do banku komercyjnego i banku Centralnego .Skarb Państwa może udzielać kredytów dla przedsiębiorstw, których rozwój uzna za pożądany na zasadach preferencyjnych.
inwestora - Skarb Państwa dostarcza kapitału, gdy rynek komercyjny oferuje go na mniej korzystnych warunkach,
poręczyciela - jako podmiot poręczający w sferze różnych operacji finansowych,
majątkowa - zarządza majątkiem państwa,
38) Deficyt budżetowy, dług publiczny
Dług publiczny obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych (administracja rządowa i samorządowa, sądy, trybunały, państwowe szkoły wyższe, ZUS, KRUS, NFZ) ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora zaciągnięte z następujących tytułów: papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne, pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona),kredyty, przyjęte depozyty, zobowiązania wymagalne (tzn. zobowiązania, których termin płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone).
Deficyt budżetowy- niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych), podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.
39) Dotacje i subwencje
Subwencja
- nieodpłatna i bezzwrotna pomoc finansowa udzielana najczęściej przez państwo podmiotom (np. jednostkom samorządu terytorialnego, prywatnym przedsiębiorstwom, organizacjom społecznym i osobom fizycznym) dla poparcia ich działalności.
Wyróżnia się:
subwencje ogólne - to pomoc finansowa udzielana przez państwo innym podmiotom na podstawie kryteriów obiektywnych np. liczby mieszkańców,
subwencje przedmiotowe - to bezzwrotna pomoc finansowa przeznaczana na realizację konkretnych zadań np. dopłata do kredytów dla rolników, dopłata do czynszów komunalnych itp. ,
subwencje oświatową- otrzymywaną prze gminy, powiaty i województwa przyznawaną wg. zasad ustalonych przez MEN,
subwencje wyrównawczą- przyznawaną na rzecz gmin powiatów i województw których potencjał fiskalny stanowi w przypadku gmin mniej niż 92 % średniej krajowej, powiatów 85% średniej krajowej, województw mniej niż 110 %.
Dotacjami
nazywa się wypłacane ze środków publicznych kwoty mające charakter jednostronnego świadczenia na rzecz podmiotów i innych instytucji spoza sektora publicznego oraz mające taki sam charakter przepływy pieniężne między różnymi podmiotami sektora publicznego.
Wyróżnia się:
Dotacją przedmiotową nazywa się dotację udzielaną wszystkim podmiotom wytwarzającym pewien rodzaj towarów lub usług. Cechą charakterystyczną dotacji przedmiotowej jest to, że jej wielkość dla konkretnego podmiotu obliczana jest jako iloczyn wielkości produkcji dotowanego wyrobu (usługi) i jednolitej dla wszystkich producentów stawki dotacji.
Drugi typ dotacji to dotacje podmiotowe. W odróżnieniu od dotacji przedmiotowych są one z góry kierowane do jednego, określonego podmiotu
40) Zadania, dochody i wydatki jednostek samorządu terytorialnego
Zasady ustroju i działania samorządu terytorialnego:
unitarność - państwo stanowi całość, a gminy, powiaty i województwa nie są autonomiczne w stanowieniu prawa; przeciwnie jednostki samorządu terytorialnego są tylko administracją zdecentralizowaną czyli powstają i działają tylko na podstawie prawa krajowego,
subsydiarność - sprawowanie władzy publicznej powinno spoczywać w rękach instytucji najbliższych zainteresowanym obywatelom; zadania i kompetencje oraz środki finansowe przydzielane są więc w pierwszej kolejności gminom; nie należy jednostce wyższego rzędu (powiatowi, województwu) powierzać zadań, które równie dobrze mogą być wykonane przez jednostkę mniejszą; przekazanie tych zadań na poziom wyższy może nastąpić tylko wtedy, gdy ich wykonanie przekracza możliwość poziomu niższego; państwo powinno je przejmować gdy będą przez nie wykonane zdecydowanie efektywniej,
względna samodzielność - wykonywanie zadań na własną odpowiedzialność bez skrępowania poleceniami indywidualnymi, które pochodziłyby od innych władz publicznych, a nadzór administracji rządowej co do zasady ograniczony jest do kryterium legalności z wykluczeniem - celowości,
demokracja - radni oraz wójtowie gmin, burmistrzowie i prezydenci miast wybierani są w wyborach demokratycznych, powszechnych, bezpośrednich, równych i tajnych;
dochody budżetu .j.sam. - są to środki publiczne pobierane bezzwrotnie przez j.s.t. od podmiotów gospodarczych oraz osób fizycznych, jak również środki otrzymywane z budżetu państwa - subwencje i dotacje na realizację zadań związanych z zaspokojeniem zbiorowych potrzeb wspólnoty lokalnej. Z punktu widzenia samodzielności j.s.t. istotne znaczenie ma podział dochodów na tzw. własne, tj. dochody przyznawane ustawowo j.s.t. na czas nieokreślony, i dochody obce, które nie mają stałego charakteru i nie pochodzą z własnej działalności tej jednostki.
wydatkami budżetu.j.sam. - nazywamy środki publiczne przekazywane z tego budżetu na realizację zadań. Do wydatków j.s.t. nie zalicza się środków wypłacanych z budżetu na spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Wydatkiem budżetowym jest każda kwota podjęta z rachunku bieżącego niezależnie od jej przeznaczenia, nawet gdy dotyczy pobrania gotówki do kasy. Nie jest wydatkiem przekazanie środków pieniężnych dysponentom niższego stopnia na realizację ich planu finansowego. Rozróżniamy następujące rodzaje wydatków: *bieżące, które obejmują dotacje, wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane, inne świadczenia na rzecz osób fizycznych, zakupy towarów i usług i inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek organizacyjnych *na obsługę długu publicznego związane z oprocentowaniem zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi poręczeniami i gwarancjami ,*majątkowe obejmujące zakup i objęcie akcji i wniesienia wkładów do spółek prawa handlowego oraz wydatki inwestycyjne jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie i dofinansowanie kosztów inwestycji.
41) Granice zadłużenia (jst) gminy
Ustawa z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych zawiera dwa zasadnicze, dopuszczalne limity zadłużania się jednostek samorządu terytorialnego, tj. dotyczące łącznej kwoty długu na koniec roku budżetowego oraz łącznej kwoty przypadających do spłaty w danym roku rat kredytów, pożyczek, potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych poręczeń i gwarancji oraz wykupów papierów wartościowych, a także kosztów obsługi długu.
Dług jednostki samorządu terytorialnego - łączna kwota zobowiązań jednostki samorządowej skumulowana z lat ubiegłych. Nie może przekroczyć 60% dochodów budżetowych jednostki na koniec roku .Ustawa przewiduje dwie procedury ostrożnościowe, które mają niedopuścić do osiągnięcia tej granicy - Łączna kwota spłat rat kredytów i pożyczek w danym roku oraz spłat wynikających z poręczeń, a także kwota konieczna na wykup wyemitowanych papierów wartościowych nie może przekroczyć 15% planowanych w danym roku dochodów.- Jeśli zadłużenie przekroczy 55% to wielkość w/w obciążeń nie może być wyższa niż 12%, chyba że jest to skutek wcześniej zaciągniętych zobowiązań.
14