NAJWAŻNIEJSZE POJĘCIA

Dawne podejścia - Comte (statyka i dynamika społeczna), Spencer (analogia między społeczeństwem a organizmem biologicznym, struktura (wewnętrzna budowa) w opozycji do funkcji (sposoby działania społeczeństwa).

PODEJŚCIE MORFOGENETYCZNE - alternatywne podejście podkreślające zmienność społeczeństwo:

Zmiany na poziomie: makro (system, społeczeństwo, mezzo (państwo narodowe), mikro (społeczności lokalne, stowarzyszenia, kręgi przyjaciół)>

RODZAJE ZMIAN: zmiana w systemie (zachodząca wewnątrz systemu-zmiana modyfikacyjna, adaptacja) albo zmiana systemu (zmiana systemu jako całości) zmiana w systemie może prowadzić do zmiany systemu i na odwrót.

ZMIANA SPOŁECZNA: różnica w różnych momentach czasy między stanami tego samego systemu.

PROGI GRANICZNE - po których przekroczeniu, rozległość, natężenie i siła rozpędu pojedynczych, niewielkich zmian doprowadza do przekształcenia tożsamości systemu w sposób jakościowy i ilościowy.

ELEMENTY SYSTEMU - stan systemu to sumaryczny rezultat stan tych elementów:

• Podstawowe elementy - liczba i różnorodność jednostek i ich działań.

• Relacje między elementami - więzi, wspólnoty, zależności, interakcje.

• Funkcje elementów systemu jako całości - np. role zawodowe

• Granice systemu - kryteria włączenia, rekrutacji do grup, selekcji w organizacjach.

• Podsystemu - liczba i różnorodność wyspecjalizowanych segmentów.

• Środowisko - warunki naturalne, bliskość innych społeczeństw.

Zmianom mogą podlegać:

• Skład (np. migracje między grupami, zmniejszanie liczebności, rozpad grupy)

• Struktura (nierówności, relacje władzy, więzi, współpracy czy konkurencji).

• Funkcje (specjalizacja czy różnicowanie się zawodów, przejmowanie funkcji)

• Granice (łączenie grup, łagodzenie ekskluzywności, podboje)

• Relacje między podsystemami (np. społeczeństwo totalitarne włada nad rodziną)

• Środowisko (skażenie środowiska, zmiana równowagi sił międzynarodowych).

PROCES - wiele zmian przyczynowo i sekwencyjnie następujących w obrębie tego samego systemu wielość zmian, odnoszących się do tego samego systemu, zachodzących wewnątrz niego albo obejmujących go jako całość, przyczynowo powiązanych ze sobą; zmiany te następują po sobie sekwencyjnie mogą występować na różnych poziomach od mikro do makro

Przykłady procesów: industrializacja, globalizacja, sekularyzacja, demokratyzacja, likwidacja przedsiębiorstwa, mobilizacja ruchu społecznego, rozpad stowarzyszenia, kryzys rodziny.

RODZAJE PROCESÓW:

1. ROZWÓJ: proces kierunkowy (żaden stan się nie powtarza) i monotoniczny (stałe zwiększanie natężenia wybranej cechy) wynikający z samego systemu każdy kolejny stan zbliża system do pewnego stanu pożądanego, zmiany stymulują immanentne (wewnętrzne) skłonności systemu do przezwyciężania wewnętrznych sprzeczności przez ustanawianie nowym form życia społecznego.

2. CYKL: proces nie jest kierunkowy, ale też nie chaotyczny składa się z powtarzalnych stanów charakteryzujących się oscylacjami, falowaniem ruch okrężny: każdy stan systemu pojawia się ponownie w odpowiednim momencie w przyszłości, będąc jednocześnie repliką tego co już było.

Również wynika z immanentnej skłonności systemu do oscylacji.

3. POSTĘP: kierunkowy proces prowadzący do realizacji pożądanej (aspekt normatywny) wartości lub stanu idealnego poszerza kategorię rozwoju o wymiar oceniający.

4. Model alternatywny: DYNAMICZNE POLE SPOŁECZNE, nazywane też polem społeczno-kulturowym, opiera się na dwóch założeniach

1. Uznaniu dynamiki - podkreślanie powszechnym dynamicznych właściwości rzeczywistości społecznej, to jest postrzeganie społeczeństwa w ruchu.

2. Odejście od traktowania społeczeństwa jako obiektu.

Społeczeństwo nie jest sztywnym systemem, ale miękkim polem relacji rzeczywistość społeczne jest interpersonalna, istnieje między ludźmi, to sieć więzi, zależności i wymiany.

Najważniejsze są procesy organizacji i dezorganizacji bardziej niż stabilne organizacje procesy strukturacji (Giddens), figuracje (Elias), procesy formowania się niż samej formy.

Elementarną jednostką analizy jest zdarzenie, czyli chwilowy stan pola społecznego.

Społeczeństwo posiada cztery odpowiadające sobie wymiary pola jednostkowego i tkanki społecznej:

Cztery wymiary pola jednostkowego	Cztery rodzaje tkanki społecznej		POŁĄCZONE TKANKI SPOŁECZN TWORZĄ:
Idealny	Idei, myśli i wierzeń		Świadomość społeczna
Normatywny	Reguły, normy		Instytucje społeczne
Interakcyjny	Działań		Organizacja społeczna
Szans życiowych	Interesów	Hierarchia społeczna

To właśnie te wymiary tworzą pole społeczno-kulturowe.

RODZAJE ZMIAN:

• Ciągłe formułowanie się idei, pojawianie się i zanikanie ideologii, systemów wartości, doktryn i teorii

• Ciągła instytucjonalizacja, przestrzeganie lub odrzucanie norm, powstawanie i zanikanie kodeksów, reguł, itp.

• Ciągłe powstawanie, różnicowanie się i zmiany kanałów interakcji, więzi, powstawanie i rozpad grup, sieci międzyludzkich.

• Ciągła krystalizacja i redystrybucja możliwości, interesów, szans życiowych, powstawanie i zanikanie hierarchii społecznych.

Typologia procesów społecznych

Kryteria typologii:

1. FORMA - Proces może być:

• Kierunkowy (liniowy) - jest nieodwracalny, np. socjalizacja dziecka, rozwój technologiczny, rozrost miast.

• Mogą mieć charakter teleologiczny, finalistyczny (niezależnie od punktów wyjściowych, uparcie dążą do określonego celu) lub procesy rozwojowe (nieustannie wypracowują i rozwijają wrodzony potencjał.

• Mogą być progresywne (zdążają ku pozytywnego zjawisku) albo regresywny.

• Mogą być stopniowe, narastające (linearne), podążają wzdłuż jednej trajektorii lub przechodzą przez podobne sekwencje koniecznych faz (unilinearne), proces przebiega wzdłuż różnych trajektorii, omijając pewne etapy, zastępując je innymi czy też dodając zupełnie nietypowe (multilinearne).

• Skokowy, przełomy, nielinearne po dłuższych okresach ilościowego wzrostu przekraczają progi graniczne

• Cykliczny - powtarzające się podobne wzory, kolejne fazy są niemal identyczne może być regularny (równe fazy), przyspieszający (coraz krótsze fazy), zwalniający (coraz dłuższe fazy)

• Spiralny (to jest połączenie cyklicznego z liniowym, bo każdy cykl jest na innym poziomie)

• Stagnacja (nic się nie dzieje, płaska linia)

• Losowy, przypadkowe, chaotyczne, bez wzoru określonego.

• SKUTKI

• Reprodukcja prosta - niewielka modyfikacja, procesy wyrównawcze, adaptacyjne, służą utrzymaniu status quo i równowagi przykłady: socjalizacja, kontrola społeczna, adaptacja i przystosowanie.

• Reprodukcja rozszerzona - powoduje ilościowe wzbogacenie bez zasadniczych modyfikacji jakościowych przykłady: wzrost demograficzny,

• Reprodukcja zawężona - ilościowe zubożenie

• Transformacja - zmiana jakościowa, kryterium to: zmiana struktury z istotną modyfikacją sieci relacji obowiązujących w systemie społecznym lub polu społeczno-kulturowym i zmianę funkcji z istotną modyfikację sposobu działania zmiana systemu.

• SPOŁECZNA ŚWIADOMOŚC PROCESÓW

• Procesy zmiany dostrzegane, planowane, przewidywane jawne lub ukryte

• Procesy bumerangowe - kiedy proces przebiega odwrotnie niż ludzie zamierzali.

4. Siła Napędowa - PRZYCZYNY ZMIANY:

• Procesy endogenne (rozwijanie naturalnego potencjału, skłonności i tendencji zwartych w rzeczywistości)

• Procesy egzogenne (mają charakter reaktywny, adaptacyjny, są odpowiedzią na naciski, bodźce i wyzwania pochodzące z zewnątrz).

• ALE to co uważa się za endogenne albo egzogenne zależy od poziomu analizy i perspektywy czasowej (ekologia - wywołująca zmiany w zachowaniu to zmiana egzogenna, ale zmiany w środowisku są efektem działania ludzi, więc endogenna).

• JAKOŚĆ ZMIANY - procesy materialistyczne (powodowane przez twarde, technologiczne, ekonomiczne, środowiskowe, biologiczne), procesy idealistyczne (rola sprawcza w ideologii, religii, etosach)

• PODMIOTOWOŚĆ ZMIANY - wszystkie zmiany: gospodarcze, ekonomiczne są wywołane przez działania ludzkie: podział na: procesy ukryte, procesy spontaniczne, procesy intencjonalne, planowane.

5. POZIOM RZECZYWISTOŚCI SPOŁECZNEJ - makro, mezzo i mikro

6. ZAKRES CZASOWY

POSTĘP

Krótka historia postępu jest taka. Już starożytni Grecy i Żydzi rozprawiali o postępie, przy czym ci Grecy upatrywali źródeł postępu w społeczeństwie, a Żydzi - w siłach nadludzkich. Święty Augustyn (IV-V w.) dokonał syntezy. Następnym sporym krokiem był pomysł Bacona (XIII w.), że wiedza się kumuluje, co też jest rodzajem postępu. Mniej ciekawie zaczęło się robić w momencie, gdy Europa postanowiła odkryć i skolonizować świat. Nastały ciemne wieki zachodniego etnocentryzmu. Oświecenie (XVII-XVIII w.), jak sama nazwa sugeruje, rzuciło nieco światła na kwestię postępu w osobach Giambattisty Vico i Condorceta, którzy dopatrywali się regularności historycznych. Inną drogą poszedł Kant, który wykombinował historię porządku wolności opartej na ludzkiej woli (chodzi o to, że człowiek najpierw nieświadomie realizuje wolę przyrody, a potem sam zyskuje świadomość, rozum i wolność wyboru moralnego) i przepowiedział istnienie Unii Europejskiej, a dokładniej związek narodów, który zapewnia bezpieczeństwo i współpracę gospodarczą. Tak czy inaczej, przyszedł wiek XIX, a wraz z nim triumf idei postępu. Poszczególni wielcy myśliciele tak oto widzieli postęp:

Człowiek	Mechanizm
Saint-Simon, Comte	Rozum prowadzi społeczeństwo przez stadia: teologiczne, metafizyczne, pozytywne
Spencer	Ewolucja społeczeństwa i przyrody polegająca na rosnącym zróżnicowaniu; od społ. militarnego do industrialnego
Marks	Wiadomo
Weber	Racjonalizacja
Durkheim	Podział pracy i integracja; od społ. mechanicznego do organicznego

Tylko Ferdynand Tönnies się opamiętał w tym szale radości i pierwszy wystosował krytykę postępu.

ELEMENTY DEFINICJI POSTĘPU:

• Pojęcie nieodwracalnego, liniowego czasu zapewniającego kontynuację przeszłości, teraźniejszości i przyszłości postęp to pozytywnie wartościowana różnica między przeszłością a teraźniejszością lub między teraźniejszością a przyszłością (postęp przewidywany).

• Pojęcie kierunkowego ruchu, w którym żadna z faz się nie powtarza, a każda z nich zbliża nas do ostatecznego stanu końcowego.

• Idea kumulatywnego postępu - dokonuje się stopniowo lub przez okresowe, rewolucyjne skorki jakościowe.

• Postęp ma typowe konieczne stadia, przez które przechodzi proces.

• Nacisk na endogenne przyczyny procesu, czyli rozwijanie naturalnego potencjału społeczeństwa.

• Postrzeganie procesu jako nieuchronnego, koniecznego.

• Pojęcie poprawy, rozwoju, ulepszenia.

PRZYCZYNY POSTĘPU etapami hisotrii

• Prowidencjalizm - siła sprawcza w świecie nadprzyrodzonym

• heroizm

• organicyzm

• konstruktywizm (tylko ten zakłada podmiotowość zwykłych ludzi)

W historii ludzkości różne wątki pojawiały się jako kryteria postępu:

• zbawienie

• wiedza

• wspólnota

• wolność (w sensie negatywnym i pozytywnym: wolność od i wolność do)

• emancypacja

• panowanie nad naturą

• sprawiedliwość

• równość

• dostatek

• możliwość wyboru

• powszechnie dostępne szanse życiowe

ZRÓŻNICOWANIE POSTĘPU:

• POSTĘP AUTODYNAMICZNY - zakłada pozaludzki podmiot, postęp jest konieczny, postęp dzieje się.

• POSTĘP AKTYWISTYCZNY - skupia się na ludziach i ich działaniach, postęp zależy do wielu czynników, postęp jest osiągany.

• FORMA POSTĘPU: gładki, kumulujący się albo rewolucyjny, przyspieszający i hamujący.

• SPOSÓB DZIAŁANIA SYSTEMU SPOŁECZNEGO - pokojowe, harmonijne rozwijanie potencjału albo wewnętrzne napięcia, sprzeczności, których przezwyciężanie prowadzi do postępu.

Ale od postępu też się odwrócono. Nisbet charakteryzuje odwrót od postępu opisując jego symptomy:

1. rozpowszechnienie się irracjonalizmu, odrodzenie mistycyzmu

2. Subiektywizm, egoizm w kulturze konsumpcyjnej

3. Pesymizm, degeneracja

A Sztompka dorzuca jeszcze:

4. Antyutopijność

5. Brak perspektywy przyszłościowej

Pojęcie postępu zostało wyparte przez chroniczny kryzys.

UJĘCIE ALTERNATYWNE (!!!): w postępie nie tyle chodzi o jakiś cel, co o samo dążenie, czyli proces.

Postęp leży w samym swoich mechanizmie wskazując na naturalny potencjał podmiotowości i skłonności do postępu wyznacznikiem postępu jest nie jego osiągnięcie, ale dążenie do niego.

WARUNKI POSTĘPU

1. Cechy działających jednostek - otwartość, twórczość, gotowość do podejmowania ryzyka, autonomia, świadomość własnego położenia

2. Cechy struktury - elastyczność, bogactwo opcji, otwartość, tolerancyjność

3. Cechy środowiska przyrodniczego

1. Obiektywne - łagodność, bogate zasoby, przyjazne człowiekowi

2. Subiektywne - chodzi o to, jak traktujemy przyrodę (panowanie i eksploatacja czy pasywność, podporządkowanie się jej)

4. Rola tradycji

1. Obiektywna - ciągłość, spójność czy nietrwałość, chaos w tradycji

2. Subiektywna - poszanowanie dla tradycji czy odrzucenie przeszłości

5. Wyobrażenia przyszłości - optymizm, przewidywanie, planowanie czy fatalizm i długoterminowość czy krótkoterminowość perspektywy.

ZBIÓR MOTYWACJI AKTYWISTYCZNYCH - czy ludzie będą chcieli przekształcać społeczeństwo

ZBIÓR MOŻLIWOŚCI SPRZYJAJĄCYCH - czy ludzie będą w stanie działać.

TYP IDEALNY SPOŁECZEŃSTWA AKTYWNEGO: kreatywne, autonomiczne, samoświadome jednostki + elastyczne i bogate w opcje struktury + przyjazne warunki naturalne + ciągłość i szacunek tradycji + optymizm na przyszłość, umiejętność przewidywania i planowania.

DWA POZOSTAŁE CZYNNIKI/WARUNKI

• WOLNOŚĆ - wolność od (wolność od ograniczeń, niezależność) i wolność do (zdolność do wpływania)

• AUTOTRANSCENDENCJA - skłonność do pokonywania ograniczeń, przekraczania barier przekraczanie przyrody (okiełznanie i kontrola), przekraczanie struktury (reformy, rewolucje, dewiacje), przekraczanie siebie (nauka, kształcenie, samokontrola).

CZAS

Czas jest nieodłącznym wymiarem zmiany. Każde zjawisko jest powiązane z innymi zdarzeniami jedną z form powiązania jest sekwencja, każde zdarzenie jest osadzone w czasie, zawiera się w innych, szerszych działaniach, każde zjawisko ma też okres trwania, zmiany są nieodwracalne (zaszły w czasie i już), idea upływu czasu (wszystko co się stało należy do przeszłości).

PODSTAWOWE ASPEKTY CZASU: sekwencyjność i trwanie.

Teraźniejszość nie istnieje, idea stabilności jest tylko przydatną konwencją - wszystko się zmienia, a określenie stabilność jest tylko stopniowaniem (coś jest względnie stabilne, tylko w odniesieniu do czegoś co się zmienia szybko).

PODZIAŁ NA:

• CZAS ILOŚCIOWY - mierzony przez tradycyjne urządzenia, zegarek i kalendarz

• CZAS JAKOŚCIOWY - określany przez naturę samym procesów, oznacza przejawianie pewnych właściwości czasowych (długi/krótki, wolny/szybki, rytmiczne interwały/chaotyczność, podział na części o różnych właściwościach substancjalnych w związku z okolicznościami przyrodniczymi lub społecznymi, np. czas święty i świecki, czas dni roboczych i świąt, okres żałoby, miesiąc miodowy) ważne pojęcie: CZAS SPOŁECZNY.

CZAS W ŚWIADOMOŚCI I KULTURZE - mamy:

• CZAS WEWNĘTRZNY CZŁOWIEKA, który jest związany z indywidualną percepcją czasu, poczuciem czasu (planowanie dnia, punktualność)

• SOCJOPSYCHOLOGICZNĄ PERCEPCJĘ CZASU (KULTUROWĄ) - typowe symbole, wartości, reguły i orientacje związane z czasem, które są podzielane przez grupy, wspólnoty skodyfikowane i głęboko zakorzenione w świadomości społecznej oraz kulturze zyskują WARTOŚĆ INTERSUBIEKTYWNĄ I NORMATYWNĄ, nadając poszczególnym społeczeństwom PROFILE CZASOWE (np. czas charakterystyczny dla poszczególnych klas, zawodów, grup etnicznych, grup wiekowych).

Czas społeczny jest zróżnicowany pod względem następujących kryteriów:

1. ŚWIADOMOŚĆ WARTOŚCI CZASU - Time is money kontra Mañana(liberalne, obojętne podejście do czasu)

2. HORYZONT CZASOWY - czy postrzega się najbliższą przyszłość czy bardziej odległą.

3. Kształt lub forma czasu - może być cykliczna (charakterystyczna dla społeczeństw pierwotnych - zachowana wg rozkładu dnia, tygodnia, porach roku) lub linearna (patrzenie na przyszłość, że zmierza się do czegoś, a nie od lata do lata)

4. NACISK NA

1. Przeszłość - orientacja retrospektywna

2. Teraźniejszość - orientacja carpe diem

3. Przyszłość - orientacja prospektywna

5. SPOSÓB POJMOWANIA PRZYSZŁOŚCI antycypacja i adaptacja (bierne oczekiwanie na to co będzie) lub aktywne planowanie i kształtowanie

6. DOMINUJĄCE SYSTEMY WARTOŚCI - orientacja progresywistyczna (nacisk na innowację) albo konserwatywna.

REGUŁY ZWIĄZANE Z CZASEM: czas reguluje nasze zachowania, działanie instytucji, odgrywanie ról społecznych, reguły „oczekiwanej” trwałości związków (np. małżeństwa) decydują o naszym zaangażowaniu, kadencyjność i terminy wykonania zadań, normy także w odniesieniu do tempa zmian.

FUNKCJE CZASU:

1. Synchronizacja działań ludzi

2. Koordynacja - indywidualne działania, żeby być powiązane i prowadzić do powstania czegoś wspólnego (np. podział pracy) muszą być skoordynowane w czasie.

3. Sekwencyjne uporządkowanie - logika tego, że jedne działania następują po drugich

4. Określanie terminów - godziny otwarcia, rozkłady - ich opanowanie konieczne do życia.

5. Pomiar - np. rekordy świata w sporcie albo przepracowane godziny, za które trzeba zapłacić

6. Jakościowa alokacja czasu - przeznaczanie określonego czasu na różne czynności (czas pracy i odpoczynku)

Klasyka teorii to francuska szkoła Durkheimistów, którzy przyjmowali trzy perspektywy:

1. Socjologiczną - czas jako fakt społeczny

2. Relacyjną - czas podzielony na sacrum i profanum

3. Relatywistyczną - kulturowe zróżnicowanie traktowania, przeżywania czasu

W społeczeństwach tradycyjnych czas był zmienną zależną, dziś jest zmienną niezależną (nie instrumentem czy narzędziem, ale wartością samą w sobie, dyktuje wszystko inne).

TRADYCJA

Przeszłość nie znika, nie całkowicie, jej fragmenty są przekazywane Drogi przekazu tradycji:

• idealny, psychologiczny polega na ludzkiej zdolności do pamiętania i komunikacji, przekazywanie przeszłych przekonań, wiedzy, symboli, norm, wartości i reguł.

• Mechanizm materialny funkcjonuje dzięki trwaniu przedmiotów, artefaktów, ich rozmieszczeniu wynikającym aktywności poprzednich pokoleń.

W rzeczywistości oba mechanizmy ze sobą współgrają.

Tradycja to konstrukt, często idealizowany, skrzywiony, filtrowany w procesie selekcji

Dlaczego tworzy się „skonstruowaną tradycję” - tworzenie tradycji w sposób celowy, żeby:

1. Dostarczanie spójnej symboliki, tożsamości społecznej

2. Legitymizacja władzy

3. Socjalizacja do norm, reguł, wartości

Poziom PRZEKAZU TRADYCZJI	Dziedzictwo tradycji
Makro	Historyczne
Mezzo	Grupowe (spadek po wcześniejszych fazach życia grupy)
Mikro	Osobiste (spadek po poprzednich etapach biografii)

TRADYCJA to nie po prostu przeszłość to ogół obiektów i idei, które wywodzą się z przeszłości, ale są możliwe do odnalezienia w teraźniejszości, czyli te, które nie zostały zniszczone, zapomniane TRADYCJA TO DZIEDZICTWO, czyli wszystko co faktycznie pozostało z przeszłości.

TRADYCJA ROZUMIANA WĄSKO - specjalnie wybrane fragmenty dziedzictwa, tzn. te które nie tylko przetrwały, ale również pozostają w silnym, bliskim związku z teraźniejszością i ludzie są świadomi że pochodzą z przeszłości.

KLUCZOWĄ SPRAWĄ jest postawa, nastawienie współczesnych wobec obiektów, idei z przeszłości tzn. znaczenie, szacunek lub podziw (TRADYCJE TWORZONE PRZEZ LUDZI).

Tradycja są modyfikowane, mogą odżywać albo zanikać.

TWORZENIE TRADYCJI

• odgórne - mechanizmy narzucania, ludzie posiadający władzę lub wpływy dokonują selekcji, specjalnie podkreślają, wzbudzają zainteresowanie albo wymuszą to co uznają za tradycję.

• oddolne - przez mechanizm emergencji, spontaniczny, nie intencjonalny, stopniowy proces, w którym biorą udział wielkie masy ludzi niektóre fragmenty dziedzictwa zostają uznane przez pewne jednostki za interesujące, rozprzestrzeniają się różnymi drogami, obejmując coraz większą liczbę ludzi, przekształcają się w rytuały, ceremonie,, a to z kolei potwierdza i wzmacnia postawy.

TRADYCJE AUTENTYCZNE i TRADYCJE SKONSTRUOWANE.

ZMIANA W TRADYCJI:

• ilościowa - zmiana liczby zwolenników

• jakościowa - modyfikacja treści (dodanie pewnych idei, symboli, inne się odrzuca).

PRZYCZYNY zmiany w tradycji:

• psychologiczne właściwości ludzkiego umysłu, żądnego innowacji i oryginalności - odkrywanie nowych fragmentów przeszłości, podważenie jakiś tradycji przez nowe fakty, tradycja może okazać się już nieadekwatna, bo nie zaspokaja już potrzeb.

• zderzenia tradycji i konkurowanie między różnymi społeczeństwa, kulturami, albo wewnątrz ich - np. konkurowanie tradycji elit z tradycją klas niższych.

FUNKCJE TRADYCJI:

1. Dorobek historyczny, pula zasobów idealnych i materialnych, z których ludzie mogą korzystać, wzory do naśladowania, wzory instytucji społecznych, modele organizacji

2. Legitymizacja stylu życia, instytucji - np. „zawsze tak było”, „tak mówi Biblia”.

3. Potwierdzanie i zwiększanie identyfikacji i tożsamości grupowej przez dostarczanie symboli tej tożsamości (np. tradycja narodowa i flagi, hymny, itp. czy tradycje zawodów)

4. Ucieczka od frustracji - w ciężkich momentach można się pocieszać tradycją, może być zastępczym źródłem dumy, tradycja szczęśliwej przeszłości.

DYSFUNKCJE TRADYCJI

• hamowanie innowacji i kreatywności

• Skłonność do hołdowania tradycyjnym stylom życia, metodom rządzenia, strategiom ekonomicznym, mimo radykalnej zmiany warunków historycznych.

• Tradycje mogą być szkodliwe przez treść tradycji - krwawe ideologie, nierozsądne przekonania.

• Tradycje utrzymujące się na poziomie społecznej podświadomości, są siłą przyzwyczajenia tworzą takie strategie jak: oportunizm, apatia, pasywność, wyuczona bezradność - akceptowanie tradycji jako wygodnego trybu życia

ORIENTACJE WOBEC TRADYCJI:

• TRADYCJONALIZM - jeżeli ideologie lub ogólny klimat opinii sprzyjają tradycji np. w okresach stagnacji, podupadania i kryzysu (szukanie pomocy w przeszłości).

• ANTYTRADYCJONALIZM - kiedy odrzucają tradycję np. w okresach dynamicznego, ekspansywnego rozwoju, generacja tu i teraz

NOWOCZESNOŚĆ

DEFINIOWANIE NOWOCZESNOŚCI:

1. Historyczna - definiowanie przez odniesienie do czasu i miejsca jest to taki proces (w skrócie), który zaczął się mniej więcej w XVII w. w Anglii, Francji, Niderlandach i Niemczech, a w XX w. objął praktycznie cały świat (Giddens)

2. Analityczna - definiowanie przez wskazanie cech charakterystycznych jest to taki proces, który zawiera w sobie następujące elementy (Comte):

1. koncentracja siły roboczej w miastach

2. organizacja pracy zorientowana na efektywność i zysk

3. wykorzystanie odkryć naukowych i technologii w procesie produkcji

4. utajone lub jawne antagonizmy między pracownikami i pracobiorcami

5. wzrost kontrastów i nierówności społecznych

6. ekonomia oparta na indywidualnej przedsiębiorczości i wolnej konkurencji

MODELE BIEGUNOWE (opozycje)	Co było kiedyś	Co było potem
Spencer	Społeczeństwo militarne	Społeczeństwo industrialne
Tönnies	Gemeinschaft	Gesellschaft
Durkheim	Solidarność mechaniczna	Solidarność organiczna
Marks&Engels	Wiadomo	Też wiadomo

WEBER	SPOŁECZEŃSTWO TRADYCYJNE	SPOŁECZEŃSTWO KAPITALISTYCZNE
Charakter własności	Ziemiaństwo (dziedziczenie statusu i własności)	Prywatna własność, koncentracja własności w rękach przedsiębiorców.
Mechanizacja pracy	Właściwie nie ma	Produkcja przemysłowa (mechanizacja), precyzyjna kalkulacja, efektywność, produktywność
Natura siły roboczej	Siła robocza nie jest wolna	Jest wolna, może się przemieszczać (zmieniać regiony, sektory, itp.). Praca jest towarem.
Rynek	Ograniczone przez bariery państwa (rynki lokalne)	Wolny rynek
Panujące prawa	Partykularyzm, patrymonialne zasady i decyzje	Uniwersalne, przewidywalne prawo.
Dominujące motywacje	Zaspakajanie potrzeb podstawowych, pogodzenie z tradycyjnymi sposobami życia	Nieograniczone dążenie do zysku

PARSONS	SPOŁECZEŃSTWO TRADYCYJNE	SPOŁECZEŃSTWO NOWOCZESNE
Stopień artykulacji struktury społecznej	Rozproszenie (niewyartykułowany charakter relacji, grup i ról)	Specyficzność (specjalizacja ról i podział pracy)
Podstawy statusu społecznego	Przypisanie	Osiąganie
Kryteria rekrutacji	Partykularyzm (rekrutacja oparta na unikalnych cechach, niekonieczne związanych z pracą)	Uniwersalizm (rekrutacja oparta na osiągnięciach, kompetencjach)
Kryteria ocen	Kolektywizm (ocenianie i postrzeganie wg przynależności do grup)	Indywidualizm (ocenianie i postrzeganie ludzi wg ich działań)
Rola emocji	Afektywność (emocje)	Neutralność (krycie emocji, racjonalność)

Cechy nowoczesności według Krishana Kumara (1988):

• INDYWIDUALIZM - triumf jednostki, swoboda w mobilność poziomej I pionowej, odpowiedzialność za swoje decyzje.

• DYFERENCJACJA - specjalizacja ról, wielość opcji i szans życiowych

• RACJONALNOŚĆ - kalkulacja i bezosobowość, teoria biurokracji

• EKONOMIZM - zdominowanie całego życia przez aktywność i cele ekonomiczne, zainteresowanie konsumpcją, dystrybucją, pieniędzmi.

• EKSPANSYWNOŚĆ - rozszerzanie swoje zasięgu, globalizacja, nowoczesność rozszerza się na coraz większe obszary i w głąb, penetrując prywatne i intymne sfery życia.

CECHY NOWOCZESNOŚCI W DZIEDZINIE EKONOMII niespotykana prędkość i skala wzrostu gospodarczego, przejście do produkcji przemysłowej, koncentracja produkcji w miastach i aglomeracjach, wykorzystanie nieożywionych źródeł energii w miejsce ludzi i zwierząt, innowacje techniczne, otwarcie konkurencyjnych rynków pracy, koncentracja siły roboczej w fabrykach i wielki przedsiębiorstwach, kluczowa rola przedsiębiorców.

CECHY NOWOCZESNOŚI W DZIEDZINIE STRUKTURY KLASOWEJ I HIERARCHII status determinuje sytuacja na rynku (zamiast wieku, płci, wyznania), procesy pauperyzacji grup pozbawionych własności, wzbogacanie grupy kapitalistów, rozrastanie się klasy średniej

CECHY NOWOCZESNOŚCI W DZIEDZINIE POLITYKI rosnąca rola państwa, rozprzestrzenianie się rządów prawa, poszerzanie kategorii obywatelstwa, biurokratyczna organizacja (bezoosobowa).

CECHY NOWOCZESNOŚCIW SFERZE KULTURY sekularyzacja (malejąca waga religii i magicznych wierzeń, centralna rola nauki, upowszechnienie edukacji, kultura masowa.

CECHY NOWOCZESNOŚCI W DZIEDZINIE ŻYCIA CODZIENNEGO rozszerzenie sfery pracy i oddzielenie jej od życia rodzinnego, rosnąca prywatyzacja rodziny, rozdzielenie czasu pracy i czasu wolnego, nastawienie na konsumpcję (która ma teraz też funkcję symboliczną)

OSOBOWOŚĆ NOWOCZESNA (Inkeles) gotowość na nowe doświadczenie, innowację i zmianę, gotowość do wyrabiania sobie i posiadania opinii na wiele różnych tematów, dostrzegania różnorodności istniejących poglądów, nastawienie na teraźniejszość i przyszłość, skuteczność (przekonanie człowieka o własnych zdolnościach do organizowania sobie życia), planowanie, ufność w regularność i przewidywalność życia społeczne, pozwalające na kalkulowanie działań, poczucie sprawiedliwość rozdzielczej (dystrybucja wg obiektywnych zasad), przywiązywanie dużej wagi do edukacji, szacunek dla godności drugiej osoby.

KRYTYKA NOWOCZESNOŚCI:

1. Alienacja w różnych dziedzinach: pracy, edukacji, kultury, polityki, konsumpcji (Marks, Fromm)

2. Anomia (Durkheim, Merton: rozbieżność celów i sposobów ich osiągania)

3. Społeczeństwo masowe i upadek wspólnoty (Tönnies - Gessellschaft jako anonimowy, zatomizowany tłum pracownikow, urzędników, wyborców, konsumentów, różnice między ludźmi są ignorowane, zerwanie więzi wspólnotowych, pogorszenie się jakości życia, bezosobowa biurokracja, William Kornhauser: ruchy masowe jako substytut więzi)

4. Ekologia - wyczerpywanie się zasobów naturalnych, dewastacja środowiska (Ezra Mishan)

5. Globalna nierównowaga - eksploatacja słabszych krajów, teorie imperializmu, teorie zależności (podział na centrum i regiony peryferyczne i semi-peryferyczne albo zamożna Północ i biedne Południe)

6. Wielkie wojny (Bauman: holocaust jako konsekwencja racjonalności; dążenie do zysku i racjonalność robią z ludzi biedne trybiki wielkiej machiny)

PONOWOCZESNOŚĆ

Klasyczna wizja społeczeństwa postindustrialnego (Bell, Touraine) obejmuje megatrendy:

1. W gospodarce dominuje sektor usług

2. Wzrost liczebności i znaczenia klasy usługowej („społeczeństwo klasy usługowej” - Dahrendorf)

3. Technologia intelektualna, high-tech, przetwarzanie informacji

4. Samonapędzający się rozwój technologiczny

5. Wiedza jako wartość centralna, społeczeństwo wiedzy (Drucker)

PONOWOCZESNOŚĆ JAKO:

• Ponowoczesność jako intensyfikacja zjawisk nowoczesności

• Społeczeństwo idzie w złą stronę postulat powrotu do społeczeństwa tradycyjnego

• Przemiany społeczne są nieodwracalne i zmierzają ku nowej jakości (Bauman i ponowoczesność, Lyotard, Habermas)

• Późna nowoczesność (Giddens), nie przesądza o kierunku zmian, radykalizacja tego co było, ale nie prosta kontynuacja tylko nowe jakości też charakteryzująca się:

• ZAUFANIE - bo coraz bardziej abstrakcyjne systemy, których nie da się ogarnąć (telekomunikacja, rynki finansowe, korporacje, mass media)

• RYZYKO - niepewność co do skutków podejmowanych działań, ryzyko jest wszechobecno ryzyko obiektywne, bo większa rzeczywista obecność ryzyka i ryzyko subiektywne, bo silniejsze odczuwanie ryzyka PROFIL RYZYKA:

• uniwersalizacja ryzyka (katastrofy grożą wszystkim),

• globalizacja ryzyka (ryzyko katastrof globalnych),

• instytucjonalizacja ryzyka (organizacje, który z założenia są ryzykowne - giełdy),

• zwrotny charakter ryzyka (nieplanowane efekty uboczne ludzkich działań - np. choroby cywilizacyjne)

• silniejsza wrażliwość na zagrożenia (zmniejszenie znaczenia religii i magii)

• powszechniejsza świadomość zagrożeń (wykształcenie i media)

• Coraz późniejsze uświadamianie sobie niedoskonałości wiedzy ekspertów.

• NIEPRZEJRZYSTOŚĆ - niepewny i płynny charakter rzeczywistości

• GLOBALIZACJA

GLOBALIZACJA

Społeczeństwo staje się zależne od siebie we wszystkich aspektach swojego istnienia: polityce, ekonomii, kulturze.

DAWNIEJ: zróżnicowanie, różnorodność społeczeństwa - mozaika pojedynczych obiektów społecznych, istniały odrębne jednostki polityczne, niezależne obiekty gospodarcze, lokalne kultury.

DZISIAJ:

• POLITYKA: istnienie jednostek ponadnarodowych - bloki polityczne i militarne (NATO), strefy dominacji imperialnej (blok radziecki), organizacje wspólnotowe (Unia Europejska), organizacje międzynarodowe (ONZ), rządy światowe (Parlament Europejski)

• GOSPODARKA: silniejsze ingerencje w ekonomię na poziomie międzynarodowym (EFTA, UE), porozumienie gospodarcze, globalny podział pracy, ponadnarodowe korporacje.

• KULTURA: homogenizacja, ludzie uczestniczą w tych samym wydarzeniach kulturalnych, konsumują te same produkty, ten sam rynek informacji (CNN), migracje, turystyka, globalny język, technika komputerowa taka sama wszędzie, masowa konsumpcyjna kultura.

DEFINICJA: „zbiór procesów, które czynią świat społeczny jednym” (Roland Robertson 1992)

TEORIA HISTORII GLOBALNEJ SCHAFERA - wszystko co dzieje się na świecie ma globalne przyczyny i globalne skutki.

TEORIE KLASYCZNE (wszystkie trzy są marksistowskie):

• teoria imperializmu ekspansja imperialna (Podbój, kontrola ekonomiczna nad innymi krajami) świat globalny jest asymetryczny.

• teoria zależności podział na centrum i peryferie, państwa satelity, totalnie zależne negatywnie (zwiększanie się zależności) i bardziej pozytywnie (kontrola i wpływy rozwiniętych państw powodują, że tamte rozwijają się na ich wzór, ludzie są szkoleni, itp.)

• teoria systemu światowego (Wallerstein) STADIA HISTORII:

• minisystemy łowiecko-zbierackie - małe, samowystarczalne, o jednolitej kulturze i pełnym wewnętrznym podziale pracy

• imperia światowe, rolnicze - rozleglejsze, silna władza polityczna i militarna, obowiązkowy pobór do wojska, rygorystyczna administracja, bezwzględny system podatkowy, ciągłe wojny.

• system światowy, przemysłowy (od XVI w.) kapitalizm, rynek zamiast państwa jako regulująca agenda, rynek dysponuje władzą polityczną i siłą militarną rezultatem podział na centra, peryferie, i semi-peryferie.

GLOBALIZACJA KULTURY

Kulturowy imperializm Głównym problemem z kulturą jest starcie relatywizmu (wyniszczanie kultur lokalnych przez okropną kulturę zachodu) z etnocentryzmem (westernizacja jako misja przeciwko barbarzyństwu.

ANTYKULTURA - nowe barbarzyństwo, czyli komercjalizacja, umasowienie i uniformizacja kultury poprzez sprowadzanie jakości kultury do wspólnego, czyli jak najniższego mianownika.

GLOBALNA EKUMENA (Ulf Hannerz), polegająca na ciągłych interakcjach, przenikaniu się i wymianie treści kulturowych dzisiaj ma globalny zasięg

Mechanizm jest taki, że centrum eksportuje kulturę do peryferii (asymetria), ale

• po pierwsze, jest wiele centrów wyspecjalizowanych w danej dziedzinie (np. z Francji idzie moda i kuchnia, a z USA technika i nauka).

• po drugie, centra także podlegają zmianie

Hannerz przewiduje 4 SCENARIUSZE:

1. Globalna homogenizacja - cały świat jak Zachód

2. Nasycenie kulturowe - cały świat będzie jak Zachód, a kultury lokalne zostaną wyeliminowane, ale jest to proces powolny i stopniowy.

3. Deformacja kulturowa w dwóch postaciach:

1. degradacji, której powodem są

1. brak popytu na wyższe wartości (odrzuca się te wyższe, a przechodzą te mało wyszukane - Dynastia a nie Szekspir)

2. dumping kulturowy czyli wysyłanie nadwyżek najgorszych produktów na rynki peryferyczne.

2. zafałszowanie wyższych wartości w celu dostosowanie ich do warunków peryferii - demokracja w Trzecim Świecie zamienia się w despotyzm, a wolność i równość - w nepotyzm

4. Dojrzewający amalgamat kulturowy - więcej równości i dialogu, mniej ślepy odbiór wszystko co idzie z centrum, wzbogacanie tego co idzie z centrum o lokalne wartości kultura globalna ma funkcję stymulującą kulturową fuzję wzmacnianie heterogeniczności kultur ze względu na tą fuzję kultury między centrami a peryferiami - kreolizacja kultury

Szmuel Eisenstadt popiera Hannerza na podstawie swoich badań nad cywilizacjami starożytnymi i współczesnymi. Według Eisenstadta istotne są reakcje społeczeństw peryferyjnych na ekspansję zachodniego centrum. Owe reakcje zależą od:

• momentu wejścia danego społeczeństwa do globalnego porządku

• stylu organizacji technologicznej i ekonomicznej

• składu i pozycji elit oraz podstawowych założeń ontologicznych dotyczących społeczeństwa i konsensu (bardziej się zawikłać chyba nie da, a to przecież same banały)

• tradycyjnych reakcji na zmianę w danym społeczeństwie

Robertson też ma swoje wizje porządku świata:

1. Globalny Gemeinschaft I - świat jako mozaika zamkniętych wspólnot - jako negatywna reakcja na globalizację.

• wersja równościowa - wspólnoty są równie

• wersja hierarchiczna - wspólnoty są nierówne pod względem rozwiązań instytucjonalnych i kulturowych

2. Globalny Gemeinschaft II - globalna wioska konsensusu co do wartości i idei

3. Globalny Gesellschaft I - mozaika suwerennych, otwartych państw narodowych, intensywna wymiana ekonomiczna, polityczna i kulturowa

• wersja równościowa - partnerzy równie zaangażowani w korzystną wymianę.

• wersja hierarchiczna - podkreśla wagę wiodących społeczeństw, które mają gwarantować stabilność

• Globalny Gesellschaft II - unifikacja państw narodowych pod egidą rządu światowego, państwa ponadnarodowego (jak Unia Europejska)

TEORIA PODMIOTOWOŚCI SPOŁECZNEJ

Krótka historia podmiotowości:

• najpierw rządzili bogowie - podmiotowość w dziedzinie ponadnaturalnej

• potem siły natury - podmiotowość sprowadzona na ziemię

• następnie bohaterowie - Wielkie Jednostki (prorocy, wodzowie) ich charyzmatyczne zdolności, które są wrodzone.

• społeczeństwo rozumiane jako byt sui Genesis- zmianę wywołuje społeczeństwo, ale niezależnie od jednostek, jest samoregulujące się.

• osoby pełniące szczególne funkcje (czyli ci, którzy mają władzę)- czyli znowu Wielkie Jednostki, ale ich podmiotowość pochodzi ze społeczeństwa „przedstawicielska aktywność”

• Podmiotowość tkwi w ludziach, ale bardziej w rolach społecznych (np. w tych którym role społeczne dają specjalne prerogatywy - np. urzędnicy)

• I na końcu podmiotowość uzyskali zwykli ludzie - zmiana jako wynik niezamierzonych, ukrytych efektów ludzkich działań (np. niewidzialna ręka rynku) ostatecznie podkreślano też rolę PODMIOTÓW ZBIOROWYCH LUB GRUPOWYCH (rządy, zgromadzenia ustawodawcze i podmioty oddolne: stowarzyszenia, grupy nacisku, ruchy społeczne).

Morfogeneza to jest coś takiego, że system sam się przekształca (Walter Buckley) te procesy, które zmierzają do rozwijania lub zmieniania danej formy, struktury lub stanu systemu aktywna, konstruktywna strona funkcjonowania społeczeństwa.

Amitai Etzioni - społeczeństwo aktywne to takie, które cechuje się mobilizacją i aktywacją społecznąoraz samowyzwalającą się transformatywnością i twórczą reaktywnością mobilizacyjny zapał w zbiorowościach jako główne źródło przekształceń ich relacji z innymi jednostkami.

Alain Touraine:

• idea samotworzącego się społeczeństwa

• Społeczeństwo rozumiane jako konkretnie uwarunkowany, płynny produkt ludzkich działań, niestabilny i raczej niespójny rezultat społecznych stosunków i konfliktów.

• analiza ruchów społecznych jako głównych aktorów przemian rzeczywistość tworzona przez konflikty i negocjacje.

• jest to cecha społeczeństwa postindustrialnego - wtedy wzrosła zdolność do działania na własną rękę.

Michel Crozier & Erhard Friedberg

• idea zbiorowego uczenia się

• Działające jednostki nie istnieją poza systemem, który ich determinuje, ale ten nie istnieje bez działających jednostek

• zmiana to nieustanne strukturalizacja i restrukturalizacja areny, na której ludzie podejmują działania w odpowiedzi na problemy zmiana to przede wszystkim procesy gier, pertraktacji, ale też kooperacji

• motorem przemian są innowacje wchodzące do sfery praktyki

Anthony Giddens i jego strukturacja

Krytykuje dotychczasowe pojęcie struktury, z pomocą socjologii interpretatywnej.

Nacisk na płynna, nieustannie zmieniającą się naturę rzeczywistości społecznej, której jedyną prawdziwą podstawą są działania i interakcje podmiotów społecznych propozycja przekształcenia statycznego pojęcia struktury w dynamiczną kategorię strukturacji (opis zbiorowych zachowań ludzkich).

Dwoistość struktury polega na tym, że jej zasoby i reguły generatywne są zarówno środkami, jak i wynikami praktyk ludzkich i zmieniają się one w trakcie ich używania.

Działania ludzkie są oparte na wiedzy i refleksyjności


Zakłada się, że „aktorzy społeczni mają znaczną wiedzę o warunkach i konsekwencjach tego, co robią w życiu codziennym”

Uznaje się, że pewne warunki są przyjmowane przez ludzi bezrefleksyjnie, a niektóre konsekwencje ich działań są niezamierzone wytwór ludzki nie zawsze pokrywa się z intencjami (historia jest wynikiem celowych działań, ale nie jest zamierzonym wynikiem).

ASPEKT DZIAŁAJĄCYCH JEDNOSTEK: materialna i biologiczna konstytucja i osadzenie w czasie i przestrzeni narzucaj to ograniczenia.

Tom Burns & Helena Flam - teoria systemów reguł

Skupienie uwagi nie na kształtujących jednostkach działających, ale raczej na kształtowanych strukturach, które ujmują normatywnie jako złożone sieci reguł. Aktywność ludzka jest regulowana przez społecznie określone reguły i systemy reguł.

REGUŁY WYRWARZAJĄ GŁĘBOKIE STRUKTUR w historii ludzkiej Moduły tych struktur to:

1. Systemy reguł - składają się z zależnych od kontekstu i określonych w czasie zestawów reguł uporządkowanych w celu strukturowania i regulowania społecznych transakcji.

2. Reżimy reguł - to co wyżej + władza, kontrola, sankcje

3. Gramatyki - indywidualny poziom reguł

A skoro mówimy o regułach, to nic dziwnego, że struktura społeczna jest widziana jako dynamiczna, złożona, wielowymiarowa sieć normatywna.

Margaret Archer - rozwinięta teoria morfogenezy

Według Archer morfogeneza to „złożone wymiany między strukturami a działaniami, co prowadzi do zmiany zastanej formy, struktury i stanu Systemu”.

Pozor! Nie dualność w sensie zlania struktury z działaniem, lecz analityczny dualizm - rozdzielenie struktury od działania i spojrzenie na ich wzajemne oddziaływanie jako cykliczna sekwencja.

PODWÓJNA MORFOGENEZA - proces w którym rozbudowanie zarówno struktury jak i podmiotowości jest połączonym owocem interakcji podmiotowość jest kształtowania i przekształca strukturę, podczas gdy ona sama przekształca się w tym procesie!!! Ważne jest osadzenie dialektyki działanie-struktura w czasie historycznym.

Sześć ontologicznych założeń teorii podmiotowości:

1. Społeczeństwo jest procesem i podlega nieustannej zmianie.

2. Zmiana jest głównie endogenna.

3. Moc jednostek i zbiorowości jest podstawowym motorem zmiany.

4. Kierunek, cele i prędkość zmiany ustalają się między podmiotami w toku gier, walk itp.

5. Podwójna właściwość struktur (przekształcają i są przekształcane).

6. Wymiana między działaniem a strukturą zachodzi w czasie, na drodze naprzemiennych faz podmiotowej kreatywności i strukturalnej determinacji.

Wielkie jednostki

Typologia ludzi:

• Zwykli ludzie w ich normalnych, codziennych czynności

• nieprzeciętni - jednostki o specjalnych przymiotach (wiedza, kwalifikacje, talenty, umiejętności, charyzma) działają jako reprezentanci innych lub którzy manipulują lub ograniczają innych, nawet bez ich zgody (przywódcy, prorocy, dyktatorzy, mężowie stanu)

• ludzie zajmujący ważne pozycje w strukturze - ich role społeczne wyposażają ich w szczególne prerogatywy (bez względu na wyjątkowe przymioty osobowe) - np. władcy, legislatorzy, kierownicy, administratorzy.

FORMA MOŻLIWYCH DZIAŁAŃ JEDNOSTEK - Kontinuum działań:

prywatne, codzienne, egoistyczne motywacje.

zbiorowe chaotyczne (panika tłumu)

zbiorowe intencjonalne (kampanie, petycje)

Przedsiębiorcze (organizowanie, koordynowanie, mobilizowanie, edukowanie)

Polityczne (posługiwanie się władzą, stanowienie prawa)

TREŚĆ DZIAŁAŃ JEDNOSTEK

Zorientowane bezpośrednio na strukturę	Zorientowane na inne podmioty	Zorientowane na środowisko
Prawdziwa morfogeneza (Nowe normy, interakcje, idee) Zmiana strukturalna (zmienianie norm, idei, zmiana kanałów interakcji) Kontynuacja/reprodukcja strukturalna (potwierdzanie norm, idei, dróg interakcji, nierówności)	socjalizacja, edukacja, mobilizacja, koordynacja	Skierowane na środowisko, przyrodę, w tym zhumanizowaną, czyli cywilizację np. praca

Na wielkich ludzi możemy patrzeć pod kątem:

• CZAS HISTORYCZNY - Ci, którzy odeszli dawno, a dalej wywierają wpływ i Ci, którzy współcześnie wyznaczają trendy

• WYMIAR PRZESTRZENNY WPŁYWU - Ci którzy wywierają wpływ na niewielkie społeczności albo na skalę globalną

• PRZEDMIOT WPŁYWU: liderzy działania (generałowie, politycy, dyktatorzy), liderzy myśli (prorocy, mędrcy, uczeni, intelektualiści, filozofowie).

• SKALI WPŁYWU, jaki wywarli, przy czym chodzi o wpływ

• Zamierzony - mieli ambicje zmieniania świata

• niezamierzony - robili to co do nich należało, nieświadomi faktu, że uruchamiają procesy na skalę historyczną (Rosa Parks - ta co odmówiła zajęcia miejsca w wydzielonej części autobusu dla czarnych kobiet - Montgomery w stanie Alabama)

Teorie opisujące wielkich ludzi oscylowały na poniższym kontinuum:

Teorie	Determinizm heroiczny	Podejście ewolucyjno-adaptacyjne	Determinizm społeczny
Założenia	Indywidualizm i woluntaryzm	Losowa dystrybucja i selekcja	Fatalizm
Klasycy	Thomas Carlyle (1795-1881) skupił się na bohaterach działania (nie bohaterach myśli), stających się przedmiotem kultu	Alfred Kroeber (1876-1960) dokonał syntezy, ale nie wiem, na czym polegała	Hegel, Marks
Następcy	Frederick Wood zbadał 386 królów i pokazał, że korelacja między ich rządami i okresami ich państw (słabi-słabe, silni-silne) wynosiła 70%.	Merton badał naukowców

Założenia podejścia ewolucyjno-adaptacyjnego - stanowisko umiarkowane - synteza.

1. Zasada zmienności - losowy czynnik znakomitości (talent, umiejętności, zaradność, geniusz), pojawiający się w każdej populacji w pewnych proporcjach - zawsze istnieje pula wybitnych jednostek.

2. Zasada selekcji - wybitni ludzie muszą trafić na podatny grunt dla swoich idei, innowacji, działań muszą one odpowiadać społecznym zapotrzebowaniom, wtedy jednostka zostania dostrzeżona i wynagrodzona możliwością wywierania wpływu jeżeli przesłanie rozmija się z wymogami czasów, to nic nie pomoże.

Pozostaje pytanie: jak to się rozgrywa między jednostką a społeczeństwem, że jedni zostają wielcy, a inni nie.

Wielkość ma charakter publiczny, a nie prywatny ludzie mogą się rodzić z określonym talentami, ale tylko niektórzy znajdują sprzyjające otoczenie socjalizacyjne, które je rozwija, a potem społeczeństwie może je dostrzec.

4 ARGUMENTY ZA TYM:

• Przypadki osób, które zostały docenione po śmierci, bo ich działania nie odpowiadały ówczesnym warunkom społecznym, wyprzedzały czasy.

• Odpowiedni kontekst społeczny nie tylko uznaje osiągnięcia, ale je pobudza i wywołuje przykłady tego, że są okresy kiedy nagle kilkoro ludzi dokonuje niezależnie tego samego odkrycia - wyjaśnienie, że czasy sprzyjają wynalazkom.

• Fakt istnienia epok kwitnącej twórczości, innowacyjności - nie ma przesłanek żeby sądzić, że wtedy się namnożyły wybitne jednostki, wyjaśnieniem jest kontekst społeczny.

• Ciągle nierówna reprezentacja wielkich jednostek wg płci (więcej mężczyzn) i rasy.

CHARYZMA - to relacja zarówno człowiek musi sobie samemu przypisywać charyzmę, jak i społeczeństwo musi mu ją przypisać - wzajemne wzmacnianie charyzmy.

Charyzma ma charakter społeczny, a nie wyłącznie indywidualny.

CHARYZMATYCZNE STYLE DZIAŁANIA I CECHY OSOBOWOŚCI:

• Duże wymagania i autokratyczność, karanie za niesubordynację

• Utrzymywanie dystansu wobec zwolenników, uczniów

• Dogmatyzm, fanatycznie oddani realizacji projektów, nietolerancja dla krytyki

• Izolują się od nieprzychylnych zwrotów opinii publicznej, otaczając się kręgiem fanatycznych zwolenników, wyznawców, którzy są źródłem „myślenia grupowego”

CHARYZMATYCZNI PRZYWÓDCY ZASPOKAJAJĄ POTRZEBY:

• Poczucia bezpieczeństwa (ojciec biorący sprawy w swoje ręce)

• Skłonność do szukania rekompensaty za osobiste niepowodzenie, niedoskonałość, przez emocjonalną identyfikację z przywódcą, dumę z jego czynów

• Pragnienie uniknięcia odpowiedzialności w wysoce niepewnych warunków, przez delegowanie jej na silnego przywódcę.

WARUNKI SPRZYJAJĄCE ZOSTANIU BOHATEREM

1. Historia (sytuacja polityczna, społeczna) jest w takim punkcie, że:

1. istnieje wiele możliwości rozwoju

2. pojedyncze decyzji mogą mieć duże znaczenie

2. Człowiek musi mieć faktyczną władzę (znaleźć się w odpowiednim miejscu i czasie)

3. Trzeba mieć zasoby ludzkie do mobilizowania

Wielkich ludzi można podzielić na:

• jednostki tworzone przez wydarzenia - liczą się tu czyny - niekoniecznie mają wyjątkowe przymioty, ale są w odpowiednim miejscu i czasie i wykorzystują dobrze dane im szanse.

• jednostki tworzące wydarzenia - tu liczy się osobowość - inteligencja, klarowna wizja, silne przekonania, wytrwałość, zdolności przywódcze sami tworzą szanse zostania bohaterem.

RUCHY SPOŁECZNE

Ruchami społecznymi zajmowali się przede wszystkim:

• Blumer

• Lewis Killian

• Touraine

• Ron Eyerman & Andrew Jamison

• Madeleine Adamson & Seth Borgos (radykalni)

Kryteria typologii zmiany:

• Podmiotowość - oddolnie czy odgórnie?

• Intencjonalność podmiotowości - jawna czy ukryta?

TYPOLOGIA ZMIAN:

1. Ukryta zmiana wyłaniająca się oddolnie - ludzie w codziennym życiu, nieświadomie wytwarzają zmiany gospodarcze, trendy demograficzne, itp.

2. Ukryta zmiana rodząca się odgórnie - mimowolnie wytwarzające się efekty uboczne decyzji podejmowanych przez rządy

3. Jawna zmiana rodząca się odgórnie - np. reformy

4. Jawna zmiana rodząca się oddolnie - ludzie zbierają się razem w jakimś stopniu organizują w celu spowodowania przewidywanej zmiany w społeczeństwie od rozproszonych tłumów, przez ruchy społeczne, po grupy interesu.

DEFINICJA RUCHÓW SPOŁECZNYCH: luźno zorganizowane zbiorowości działające wspólnie w niezinstytucjonalizowany sposób w celu wytworzenia zmiany w ich społeczeństwie.

WAŻNE RZECZY O RUCHACH SPOŁECZNYCH I ZMIANIE

1. Zmiana może być pozytywna (wprowadzenie czegoś nowego) i negatywna, np. blokada jakiejś innej zmiany.

2. Ruchy społeczne mogą być przyczyną zmiany (warunek konieczny i wystarczający zmiany) ale mogą też być tylko uzupełniające, albo mogą też być tylko skutkami lub symptomami towarzyszącymi zmianie.

3. ZŁOTY ŚRODEK - Ruchy społeczne same się zmieniają, są częścią społeczeństwa i jego odbiciem + są zarówno wytworami wcześniejszych zmian społecznych jak i twórcami dalszych przekształceń.

Ruchy społeczne istnieją od zawsze, ale ostatnio istnieją bardziej. Dlaczego? Oto lista przyczyn:

1. Urbanizacja, industrializacja - zagęszczenie kontaktów, większe możliwość zebrania się.

2. Samotność, alienacja - RS zaspokajają potrzebę więzi, uczestnictwa.

3. Wzrost nierówności, konflikty.

4. Demokracja - obowiązek odpowiedzialnego obywatela, pole do działań.

5. Szerząca się idea woluntaryzmu - wiara we własną moc kształtowania rzeczywistości.

6. Edukacja, kultura - intelektualne zaplecze RS, większa świadomość i wiedza.

7. Media masowe - wytwarzają efekt demonstracji (porównanie do innych) i przez media można się dowiedzieć o innych ruchach społecznych, postulatach, itp.

Kryteria typologii RS:

1. ZAKRES PLANOWANEJ ZMIANY

1. W SYSTEMIE CZY SYSTEMU

• Ruchy reformatorskie modyfikacja jakiegoś aspektu społeczeństwa (ruchy proaborcyjne, prawa zwierząt)

• Ruchy radykalne przekształcenie społeczeństwie, całościowej transformacji (ruchy praw obywatelskich, ruch przeciwko apartheidowi)

1. NORMY CZY WARTOŚCI (Smelser)

Ruchy zorientowane na normy

Ruchy zorientowane na wartości (bardziej radykalne zmiany)

2. JAKOŚĆ ZAMIERZONEJ ZMIANY

• Ruchy postępowe postulują wprowadzenie nowych instytucji, praw, stylów życia, zorientowane na przyszłość (ruchy republikańskie, wyzwolenia kobiet)

Ruchy konserwatywne/zachowawcze odbudowanie instytucji, praw, stylów życia, które już były, ale zostały zniszczone (ruch ekologiczny, ruchy religijne)

3. PRZEDMIOT ZMIANY

• Ruchy skierowane na strukturę

• Ruchy społeczno-polityczne

• Ruchy społeczno-kulturowe (np. hippisi, punki)

Ruchy skierowane na jednostkę

• Ruchy religijne

• Ruchy świeckie (promujące fitness, zdrowy tryb życia)

• WEKTOR ZMIAN - wprowadzanie czegoś nowego czy blokowanie czegoś niechcianego

• LOGIKA POSTĘPOWANIA, STRATEGIA

• INSTRUMENTALNE - dążą do przejęcia władzy, zdobycia kontroli polityczniej jak już je zdobędą to przekształcają się w organizacje władzy, np. Partia Zielonych lub Solidarność

• EKSPRESYJNE - usiłują potwierdzać swoją odrębność, uzyskać akceptację dla propozycji, zyskać autonomie, równe prawa np. ruch feministyczny,etniczny.

• STARE RUCHY SPOŁECZNE (klasowe, ekonomiczne) i NOWE RUCHY SPOŁECZNE (ekologiczne, pokojowe, feministyczne), skupiają się na wartościach postmaterialistycznych, a ich elektoraty pochodzą z różnych klas, a organizacja jest luźną, zdecentralizowaną siecią.

• Ruchy, kontrruchy i SMI (Social Movement Industries, John McCarthy).

Roberta Garner i Mayer Zald wymyślili, że istnieje sektor RS, czyli SMS (Social Movement Sector). Etzioni stwierdził, że społeczeństwo aktywne (ta idea już wcześniej się pojawiła) dba o swój SMS jako potencjał do tworzenia się poszczególnych RS.

PODWÓJNA MORFOGENEZA RUCHÓW SPOŁECZNYCH to dynamika wewnętrzna i zewnętrzna. Chodzi o to, że same się zmieniają i że zmieniają społeczeństwo, a społeczeństwo też je zmienia.

Podwójna morfogeneza jest nieustannym procesem wzajemnego wpływu.

WEWNĘTRZNA DYNAMIKA RUCHÓW SPOLECZNYCH - FAZY:

1. POWSTAWANIE

Ruchy zawsze powstają w odniesieniu do tego co istnieje, czyli do struktury idealnej, normatywnej (jako negatywny układ odniesienia), struktury interakcji (pole szans i ograniczeń), struktury szans politycznych (kanały ekspresji politycznej) oraz w odniesieniu do istniejące struktury nierówności, hierarchii bogactwa, władzy i prestiżu (czynnik motywacyjny dla mobilizacji)

Potem proces musi przenieść się na obszar świadomości społecznej wyartykułowanie ideologii w formie uogólnionych przekonań

Czynnik inicjujący zdarzenie o relatywnie małym znaczeniu, ale faktycznie powodujące, że ruch wybucha

2. MOBILIZACJA

• Pierwsza fala rekrutacji - Ci, którzy są najbardziej dotknięci warunkami, przeciwko którym powstaje ruch

• Druga fala rekrutacji - ludzie, którzy poszukują wspólnoty i sensu

• Jak ruch się rozpada - to najpierw odpadają Ci z drugiej rekrutacji, a zostaje reszta.

• Ważna rola charyzmatycznych liderów czy PRZEDSIĘBIORCÓW RUCHÓW SPOŁECZNYCH.

3. ROZBUDOWA STRUKTURY

1. artykulacja idei, czasem światopoglądu

2. wyłanianie się norm, instytucjonalizacja - wyrobienie sobie taktyki walki i etyki solidarności (zasad wewnętrznego funkcjonowania)

3. wewnętrzna organizacja - nowe interakcje, relacje, więzi, lojalności

4. hierarchia, struktura szans - warstwy ze względu na poziom uczestnictwa, zaangażowania, odpowiedzialności, wpływu.

4. KONIEC DZIAŁALNOŚCI

• Optymistyczna - ruch osiąga to co chciał

• Pesymistyczna - zostaje powstrzymany lub wyczerpuje swój potencjał

• Kryzys zwycięstwa - teoretycznie sukces, ale nie ma sił, zasobów i entuzjazmu, żeby go strzec i realizować

• Zwycięstwo w porażce - wyciągnięcie wniosków na przyszłość.

ZEWNĘTRZNY WPŁYW RUCHÓW SPOŁECZNYCH na społeczeństwo należy analizować w konkretnych, historycznych warunkach. Efekty mogą być:

jawne i planowane oraz ukryte i niezamierzone

krótko- i długoterminowe

Dlatego bilans życia RS może być niejednoznaczny.

POTENCJAŁ MORFOGENETYCZNY RS:

DESTRUKCYJNY

TWÓRCZY

• ideologiczny - wpływ na rozprzestrzenianie się przekonań ruchu.

• reformatorski - wpływ na strukturę normatywną, tzw. metawładza

• reorganizacyjny - interakcje, więzi, rozwój zrzeszeń itp.

• redystrybucyjny - podział dóbr na korzyść uczestników, następców i sympatyków RS

Ruchy rewolucyjne to tylko takie, które swój potencjał rozwinęły (posiadły) we wszystkich aspektach twórczości.

DWA MODELE TEORETYCZNE RUCHÓW SPOŁECZNYCH

• ODDOLNE

• spontaniczne wulkany, gdy niezadowolenie przekracza określony próg (Ted Gurr, Rod Aya)

• przedsiębiorstwo konspiracyjne (Tilly)

• ODGÓRNE (strukturalne)

• struktura na to pozwala, słabość polityczna (Skockpol)

• dostęp do zasobów

Z kolei teoria mobilizacji zasobów (Doug McAdam, McCarthy, Zald) powinna być łączona z teorią zachowania zbiorowego (Ralph Turner), ponieważ „wnosi istotne spostrzeżenia” do problemów tej ostatniej. Te problemy to:

1. Dlaczego ludzie odchodzą od zinstytucjonalizowanych sposobów działania?

2. Dlaczego ludzie przekształcają pozainstytucjonalne dyspozycje w działania?

3. Dlaczego ludzie zbierają się w celu manifestacji uczuć i zapału?

Twórcy perspektywy mobilizacji zasobów też chcą trzeciej drogi, to znaczy nie tylko oddolnej ani odgórnej, ale syntetycznej.

Może to dostarczyć strategicznego pola badawczego (Merton) dla ogólnej teorii społeczeństwa w skali mikro i makro.

Prawdziwe działanie RS znajduje się pomiędzy mikro i makro (McAdam i inni).

W RS odbija się także społeczeństwo in statu nascendi.

Badanie RS dostarcza mocnego potwierdzenia teorii stawania się społeczeństwa.

WIZJE CYKLICZNE

Cykle charakteryzują się odchyleniami. Cechy cykli: czas trwania, rytmiczność, liczba faz.

1. GIAMBATTISTA VICO - przełom XVII i XVIIIw. włoski filozof, historiozof.

• CYKLE:

• epokę bogów - w których dominuje religia, prawa są surowe, a język jest obrazowy (hieroglify);

• epokę bohaterów (herosów) - panują surowe obyczaje, w języku dominuje poezja;

• epokę ludzi - człowiek osiąga pełną samowiedzę, ufa własnym zdolnościom, pojawia się język prozaiczny oraz historiografia.

• Etapy cykli to: anarchia i barbarzyństwo porządek i cywilizacja upadek cywilizacji

• Według Vico zmiana wynika z natury ludzkiej.

2. OSWALD SPENGLER - niemiecki filozof kultury i historii, przełom XIX i XXw.

• Każda cywilizacja ma swój temat przewodni duszę kultury.

• To nie społeczeństwo określa swoją kulturę, raczej kultura wybiera dane społeczeństwo jako swojego nosiciela.

• OSIEM CYWILIZACJI: egipska, babilońska, arabska, meksykańska, indyjska, chińska, klasyczna (Rzym, Grecja), zachodnia

• DUSZE KULTUR:

• Appolińska zmysłowość i statyka (cywilizacje klasyczne)

• Faustowska dynamika, duch i elitaryzm (zachodnie)

• Magiczna podporządkowanie boskości, poczucie czasu zamkniętego w określonych ramach (arabska, armeńska, bizantyjska, żydowska)

• STADIA: stadia młodości, dojrzałości (wyznaczanej równowagą napięć między zjawiskami życia i tworami ludzkiej aktywności) i starczy upadek (znamionowany przez zanik wewnętrznej dynamiki i dominację sztucznych wytworów historii).

3. ARNOLD TOYNBEE - brytyjski historiozof, napisał Studium historii XXw.

• Cywilizacje mają swoje motywy przewodnie, wyróżnia ich 21.

• WARUNKI POWSTANIA CYWILIZACJI powinny być ani zbyt niesprzyjające ani zbyt korzystne, bo cywilizacje podlegają dialektyce wyzwań i odpowiedzi!

• Dlatego warunki powinny stanowić wyzwanie, ale nie nazbyt ekstremalne.

• Potrzebna jest obecność twórczych elit

• Każda cywilizacja musi umrzeć, rozpaść się. Upadek prowadzi do wglądu

• WZÓR - postęp duchowości, bo cywilizacje są służebnicami religii.

4. PITIRIM SOROKIN - raczej XXw. - rosyjski socjolog, mieszkający przez większość życia w Stanach Zjednoczonych.

• Kultura ma swój sens. Jej centralną zasadą jest mentalność kulturowa.

• PRZECIWSTAWNE TYPY IDEALNE: ideacyjny (ma charakter duchowy), zmysłowy (ma charakter materialny), typ idealistyczny (mieszanka tych dwóch).

• Z czasem system się wyczerpuje, a ludzka aktywność rozsadza go od środka.

• Każda z tych faz rozwoju kulturowego stara się nie tylko opisać naturę rzeczywistości, ale także określa ludzkie potrzeby, cele i to w jakiej rozciągłości mają one być zaspokojone czy zrealizowane.

5. VILFREDO PARETO - XIX i XXw. - włoski ekonomista i socjolog.

• ETAPY: równowaga bałagan nowa równowaga

• TEORIA KRĄŻENIA ELIT - elita jest złożona z tych ludzi, którzy w danej dziedzinie działania osiągają najwyższe wskaźniki (mają najlepsze derywacje).

• REZYDUA - immanentne skłonności ludzkie

• DERYWACJE: uzasadnienie, racjonalizacje rezyduów i interesów

• INTERESY: obiektywne warunki zaspokajania ludzkich potrzeb.

• REZYDUA: przebiegłość (LIS, innowacja, obszar polityki: wewnętrzny, najdogodniejszy okres - czasy pokoju, demokraci, intelektualiści, rozwój, inwestycje) i siła (LEW, konserwatyzm, bezpieczeństwo narodowe, czasy wojny i zagrożenia, republikanie, kapłani, stagnacja, oszczędzanie)

KLASYCZNY EWOLUCJONIZM

ZAŁOŻENIA: istnieje uniwersalny wzór, mechanizm przyczyn zmiany, obiektem analizy jest społeczeństwo jako całość, metafory organiczne, nacisk na zmianę systemu a nie w systemie, zmiana jest: naturalna, immanentna, konieczna, kierunkowa, jednoliniowa, ciągła, stadialna, wszechobecna.

1. AUGUSTE COMTE

• faza teologiczna - gdy w wyjaśnieniach zjawisk ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych, istot boskich lub bóstwa;

• faza metafizyczna - gdy ludzie wyjaśniają zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i rozumową spekulację (najczęściej oderwaną od rzeczywistości);

• faza pozytywna (NAJWYŻSZA)- gdy ludzie formułują twierdzenia oparte na faktach i zależnościach współistnienia lub następstwa między faktami. W tej fazie ludzie mogą ustalać i przewidywać nieznane dotąd fakty. Faza ta jest tożsama z fazą naukową.

2. HERBERT SPENCER

TYP MILITARNY-nastawiony na walkę z innymi społeczeństwami-starsze.	TYP INDUSTRIALNY-nastawiony na rozwiązywanie własnych problemów wew.
Sztywna struktura oporna na zmiany -podział na klasy np. wojownicy(najważ.) Centralizacja kontroli,mech. przymus Podporządkowanie jednostki państwu Jednolite wierzenia Status-przypisany, często dziedziczony Władza totalna Zależność, hierarchia Konserwatyzm Rozciągnięcie zasad wojskowych na całe społeczeństwo-> regimentacja	Struktury oparte na dobrowolności Samoregulacja Państwo chroni interesy jednostki Różnorodność przekonań Nagradzanie za rzeczywiste zasługi Część działań jedn - poza kontrolą Partnerstwo Innowacje, decentralizacja Ochrona interesów jednostki, wielość Społ. Pokojowe, ludzie poszerzają krąg swojej wolności
ROSJA, Egipt, Sparta, Peru	USA, ANGLIA - Ma nastąpić, Ateny

3. EMILE DURKHEIM

MECHANICZNA(starsze)	ORGANICZNA
Prawo karne Sankcje represyjne Społ. Segmentowe-„rób to co wszyscy”	Prawo kooperacyjne Sankcje restytucyjne (mające przywrócić naruszony stan, ale nie karać winnego) „Bądź w stanie wypełniać z pożytkiem określoną funkcję.

4. TOENNIES

• Gemeinschaft (wspólnota) to rodzaj stosunków społecznych oparty przede wszystkim na "woli organicznej" opartej głównie na emocjach. Łączy jednostki, rozumiane jako pełne osobowości, na podstawie bliskości emocjonalnej i ogarnia całe ich życie.

• Gesellschaft (zrzeszenie) to rodzaj stosunków społecznych o charakterze formalno-rzeczowym, opartych na "woli arbitralnej", na racjonalnej kalkulacji, umowie i wymianie (regulowanych przez formalne prawo). Łączy jednostki jedynie w aspekcie wykonywania przez nie określonych ról społecznych.

TEORIE KONFLIKTU

1. KAROL MARKS

Metoda pokazuje, że ścierające się przeciwieństwa prowadzą na wyższy poziom - walka, konflikt interesów są motorem działań.

Nierównomierny podział ogólnie dostępnych dóbr implikuje istnienie grup upośledzonych i uprzywilejowanych.

Socjologia antagonizmu społecznego (a nie socjologia uwarstwienia społecznego!): zasadnicze znaczenie dla zrozumienia danej formacji społeczno - ekonomicznej jak i poszczególnych społeczeństw ma uchwycenie konflikty klasowego.

Schemat dychotomiczny klasa posiadająca vs klasa nieposiadająca.

Walka klas ma podłoże czysto ekonomiczne, gdyż stosunki między klasami to stosunki produkcji.


2. GEORG SIMMEL

Konflikt jest wsechobecny i spełnia różnorodne funkcji: 1. sprzyja utrzymaniu tożsamości grupy 2. sprzyja integracji grupy, jej jedności. 3. sprzyja rozładowaniu napięcia w grupie. 4. dynamizuje życie człowieka. 5. stwarza przesłanki do wytwarzania praktyki skierowaniej na zmiany i reformy.

Kiedy istnieje pewność co do generalnych zasad trwania grupy należy pozwolić, aby konflikt się ujawnił. Konfliktami należy właściwie kierować i właściwie rozumieć. Konflikt ma aspekt integrujący - spaja społeczeństwo (wg Marksa rozbija). Jednostki integrują się wokół danej wartości konkfliktu; społ w trakcie konfliktu dzieli się na grupy, ale te grupy stają się mocniej zintegrowane. Jednostka dzięki konfliktowi nabywa tożsamość, zaczyna rozumieć swoje miejsce w grupie, bo musi opowiedzieć się po jednej ze stron.

Konflikt między jednostką, a społ zachodzi w samej jednostce, jest jej integralną cechą; jest to walka części składowych istoty jednostki. Społ dąży do osiągnięcia pełnej organicznej jedności, jednostka winna stanowić cząstkę tej jedności, a cały swój wysiłek wkładać w pełnienie funkcji, jaka jej przypada. Jednostka natomiast chce osiągnąć wewnętrzną integrację, a nie tylko pomagać w integrowaniu społ. Ma poczucie, że stanowi sama w sobie pewną jedność i całość i to nie pozwala jej przyjąć narzuconej przez społeczeństwo roli.

3. RALPH DAHRENDORF

4. LEWIS A. COSER

ROZDZIAŁ O TRAUMIE ZMIAN SPOŁECZNYCH.

Pojmowanie zmiany społecznej dzieli się na trzy rodzaje:

• DYSKURS POSTĘPU - optymizm historiozoficzny Utożsamianie zmiany z postępem, świat idzie ku lepszemu.

• DYSKURS KRYZYSU - katastroficzne wizje przyszłości kryzys jest chroniczny, ciągły i nie do przezwyciężenia. Zaczęło się od Marksa (zmiana to powtarzające się kryzysy i regresy), potem Durkheim o anomii, i Toennies o zatracaniu naturalnych wspólnot.

• DYSKURS TRAUMY - negatywne skutki, które przynosi zmiana, ale niezależnie od swojej treści, tylko przez to jak przebiega

ZMIANA O BILANSIE AMBIWALENTNYM - np. kiedy zmiany są postępowe w treści, ale negatywne ze względu na sam fakt, że są zmianą i naruszają zastany, stabilny porządek, przerywają ciągłość, zaburzają równowagę.

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE POJAWIENIU SIĘ TRAUMY:

• Zmiany szybkie, nagłe, w krótkim czasie.

• Zmiany o szerokim zakresie, obejmujące różne dziedziny życia społecznego

• Zmiany głębokie, radykalne, dotykające centralnych wartości, reguł (krytyka starych, albo propagowanie odmiennych albo przeciwnych)

• Zmiany niespodziewane, zaskakujące.

TRAUMA KULTUROWA - kultura cechuje się największą ciągłością, zakorzenieniem w tradycji, rytuałach, obyczajach, rutynach.

ZINTERNALIZOWANA TOŻSAMOŚĆ KUTLUROWA - dyktuje ona trwałe lojalności, więzi i nawyki.

EFEKT TRAUMY MOGĄ WYWOŁAĆ:

• Zmiany pozytywne - rewolucja informatyczna i telekomunikacyjna, wzrost dobrobytu i konsumpcji, demokratyzacja polityki i liberalizacja obyczajów trauma nowoczesności!!! - ponieważ zmiana postępowa, ale nasilają lęki.

• Zmiany negatywne - zatrucie środowiska, chaotyczna urbanizacji, wzrost skali wojen, przestępczość, totalitaryzm, itp.

ZMIANY WYNIKAJĄCE Z:

• Coraz powszechniejsze kontakty między kulturami, bardziej i mniej odmiennymi (przez kolonializm, dyfuzje kultur, przez migracje i przez zmiany ekonomiczne i polityczne wymagające dostosowania reguł kulturowych do nowych warunków).

• Zmiany percepcji - np. pisanie na nowo historii.

• Zmiany czysto wirtualne - zmiany widoczne w stereotypach, przesądach, mitach, plotkach.

POZIOMY TRAUMY KULTUROWEJ

• SKALA BIOGRAFII INDYWIDUALNEJ - np. choroba, śmierć, starzenie się, awans, emerytura, utrata pracy, alkoholizm zaburzeniu ulega nasz stabilny świat nawyków, zwyczajów i sensów.

• TRAUMY ZBIOROWE W SKALI MIKRO - np. bankructwo firmy, rozpad drużyny piłkarskiej, rosnący nepotyzm w partiach zaburzenie kultury grupowej, spajającej zbiorowość.

• TRAUMY ZBIOROWE W SKALI MAKRO - HISTORYCZNE - wojny, rewolucje, masowe migracje, kryzysy ekonomiczne, rosnące przeludnienie, degradacja środowiska, choroby cywilizacyjne, przesyt technologiczny/konsumpcyjny traumie ulegają całe społeczeństwa traumy zbiorowe na poziomie makro wpływają na sferę mikro i indywidualne świat jednostek.

TRAUMA to proces mówimy o SEKWENCJI TRAUMATYCZNEJ JEJ ETAPY TO:

1. ZDARZENIE POTENCJALNIE TRAUMATOGENNE

• Moment inicjujący to zmiana społeczna potencjalnie traumatogenna, np. rozpad systemu komunistycznego zmiana szybka, obejmująca wszystkie dziedziny życia, przez większość niespodziewana.

• Wymiar kulturowy momentu inicjującego zmiana w kulturze, tzn. pojawienie się i afirmacja nowego systemu wartości, norm, rozbicie dawnej kultury:

• Na poziomie instytucjonalnym pojawienie się dezorganizacji (anomia i chaos)

• Na poziomie jednostek i osobowości dezorientacja kulturowa (niepewność co do właściwych wzorców, poczucie niekompetencji cywilizacyjnej).

• Stopień dezorganizacji i dezorientacji zależy od CZYNNIKÓW:

• Od jednorodności, spoistości i akceptacji kultury dawnej, zastanej („kultura bloku” była zakorzeniona odgórnie przez indoktrynację i oddolnie przez ludzkie strategie adaptacyjne, np. wyuczoną bezradność) tam gdzie dawna kultura była mocno zinternalizowana, szok kulturowy był większy, ale w Polsce były też grupy kultury narodowo-katolickiej i z drugiej strony, kosmopolitycznej, w których szok był mniejszy.

• Od głębokości dysonansu różnicy w treściach między kulturą zastaną i nową (w Polsce duże różnice: kolektywizm/indywidualizm, bierność/aktywizm, roszczeniowość/odpowiedzialność, bezpieczeństwo/ryzyko, konformizm/innowacyjność generalnie homo sovieticus kontra homo economicus / homo options.

• Od izolacji lub otwartości na kulturę alternatywną zależy od:

• dostępności efektu demonstracji - wzory kultury alternatywnej są widoczne przez media lub bezpośrednio czyli przez turystykę.

• Dostępności efektu aspiracji - dominująca orientacja, czyli w naszym przypadku prozachodnia - czyli do czego chcemy aspirować.

• Od istnienia lub nie enklaw środowiskowych związanych z kulturą alternatywną, które to istnienie może złagodzić destrukcyjność traumy w Polsce istniejące kosmopolitycznie zorientowane środowiska twórcze i kapitalistyczne środowisko prywatnej inicjatywy.

• Zależy też od tego jak będą wyglądać procesy reform instytucjonalnych, budowanie infrastruktury rynku i demokracji, dostosowywanie praw do nowych warunków w POLSCE SKUTKI UBOCZNE TEGO TO:

• Pojawienie się nowych form ryzyka - wzrost bezrobocia i obaw o pracę, utrata bezpieczeństwa socjalnego, eksplozja przestępczości, kontakt z grupami obcymi.

• Pogorszenie warunków życia - obniżenie standardu życia znacznych grup, pojawienie się enklaw rzeczywistej biedy, relatywna degradacja środowisk nauczycieli czy twórców, niewydolność służ publicznych.

• Nowe postrzeganie problemów istniejących wcześniej - pojawienie się świadomości problemów ekologicznych czy degradacji zdrowotnej społeczeństwa.

• Aktualizacja i rewizja pamięci zdarzeń z przeszłości - problem lustracji, rozliczenia z komunistyczną przeszłością.

2. CZYNNIKI AKTUALIZUJĄCE, WYZWALAJĄCE LUB POTĘGUJĄCE TRAUMĘ

• Dostępne schematy interpretacyjne - zmiana traumatogenna jest tylko potencjalnie traumatogenna, bo wszystko zależy od naszej interpretacji Interpretacje mogą stać się przedmiotem kontestacji debata na temat traumy i zmiany w mediach, w kulturze, publicystyce, może być wykorzystana przez ruchy społeczne i polityków.

• Zasoby indywidualne, grupowe, środowiskowe - uczulające lub znieczulające traumę zasoby obronne, zwiększające zdolności adaptacyjne do trudnych sytuacji kapitał finansowy, społeczny i kulturowy (pieniądze, znajomości, wykształcenie i umiejętności - można je wymieniać na inne dobra, które zwiększają odporność na stany traumatogenne)

3. SYMPTOMY TRAUMY

• SYNDROM BRAKU ZAUFANIA - do instytucji publiczny i do innych obywateli - wyraża się w zachowaniu (strategie oszczędzania) i w deklaracjach (brak zaufania do polityków), pojawienie się funkcjonalnych substytutów zaufania (korupcja, biurokracja).

• APATIA - poczucie bezsilności, widoczne we frekwencji wyborczej i zainteresowaniu polityką.

• ORIENTACJA NA DZIEŃ DZISIEJSZY - skrócenie perspektywy czasowej w odniesieniu do przyszłości

• NOSTALGI A - koncentracja na przeszłości, idealizowanie dawnych dziejów jako przeciwieństwa tego co dzisiaj

• NASTRÓJ NIEPOKOJU - rozproszony i niezidentyfikowany niepokój, towarzyszy mu podatność na plotki, mity i konfabulacje.

• PANIKA MORALNYCH - gorące, masowe dyskusje, spory albo wybuchy zachowań zbiorowych czy ruchów społecznych jako reakcji na bulwersujące opinię publiczną zdarzenia, zazwyczaj jednostkowe i wyjątkowe.

• PROCESY PARAMETRYCZNE

• Zmiany w globalnym otoczeniu społeczeństwa - tendencje ekonomiczne na świecie, giełdy zagraniczne, stosunek do długów kraju, innowacje technologiczne - czy są wrodzy czy przyjaźni.

• Zmiany generacyjne szansa pokonania dawnej kultury na rzecz nowej tkwi w zmianie pokolenia.

4. PODEJMOWANIE ANTYTRAUMATYCZNYCH ŚRODKÓW ZARADCZYCH

• TYPOLOGIA ZE WZGLĘDU NA OSOBĘ PODEJMUJĄCĄ STRATEGIE

• STRATEGIE INDYWIDUALNE - możliwie najlepsza adaptacja do panujących warunków przez: zabezpieczanie się przez zagrożeniem, izolację, znieczulenie, podjęcie akcji przeciwdziałających (np. gate communities).

• STRATEGIE MASOWE - spontaniczne ekspresje niezadowolenie, wielu ludzi równocześnie, ale niejako obok siebie, bez rozwiniętych interakcji czy komunikacji wzajemnej (zamieszki, akty wandalizmu zbiorowego)

• STRATEGIE ZBIOROWE - podejmowanie wspólnych, zorganizowanych i celowych działań, zaplanowanych i kierowanych przez przywódców np. strajk, głodówka, akcje społeczne.

• STRATEGIE ZE WZGLĘDU NA TREŚĆ WG MERTONA I GIDDENSA

• AKTYWNE

• INNOWACJA - cyniczny hedonizm lepsza adaptacja, poprawienie własnej sytuacji indywidualnej lub grupowej wobec traumatycznych warunków, zachłanne korzystanie z radości dzisiaj, zanim nadejdzie katastrofa.

• REBELIA - aktywna kontestacja zmierzanie do zasadniczej zmiany warunków i usunięcia źródeł traumy.

• PASYWNE

• RYTUALIZM - pragmatyczna akceptacja kontynuowanie zastanych, tradycyjnych sposobów życia i ignorowanie traumatycznych zagrożeń

• WYCOFANIE SIĘ - pasywna rezygnacja lub bierne zdanie się na los lub szczęście i optymistyczne czekanie na to, że jakoś to będzie

• STRATEGIE ZE WZGLĘDU NA CELE

• Zabiegi interpretacyjne i reinterpretacyjne zmiana percepcji zmian inicjalnych i stanów i sytuacji traumatogennych metody: dyskurs wokół traumy, debaty publiczne,

• racjonalizacja traumy jako, że jest tylko przejściowym kosztem na drodze do sukcesu

• albo odwrotnie tłumaczenie traumy spiskiem, szukanie kozła ofiarnego,

• albo zabiegi restytucyjne - rozliczanie z przeszłością, zadośćuczynienie pokrzywdzonym

• albo aktywne zapominanie, orientacja na przyszłość, ignorowanie zaszłości

• Stan dezorganizacji i dezorientacji kulturowej aktywne wysiłki w celu umacniania nowych wartości i kompromitowanie starej kultury (metoda: konsolidacja nowych instytucji, zabiegi edukacyjne, informacyjne lub propagandowe)

• Stany i sytuacje traumatogenne wtórnie wywołane przez zmianę inicjalną złagodzenie lub usunięcie obiektywnych zjawisk negatywnych, patologicznych (metoda: odgórnie (prawo, polityka) lub oddolnie (ruchy obywatelskie)

• Wspomaganie procesów parametrycznych - włączanie się do szerszych struktur obronnych (NATO), politycznych czy ekonomicznych i finansowych (UE, rynki globalne) zwiększanie przez to poczucia bezpieczeństwa, stabilności i ciągłości i nieodwracalności reform.

• Wzbogacanie zasobów podmiotowych jednostek i grup, ich kapitałów powiększanie kapitału ekonomicznego (przedsiębiorczość), kapitału społecznego (rozwój sieci stowarzyszeń, klubów, ruchów społecznych, NGOsów), kapitału kulturowego (boom edukacyjny), kapitału zdrowotnego (kampania antynikotynowe, dawstwa krwi)

5. OGRANICZENIE LUB PRZEZWYCIĘŻENIE TRAUMY

• Na poziomie społecznym - wyłonienie się jednolitego i spoistego systemu wartości, norm i reguł - nowej kultury i zakodowanie jej w nowej tradycji, przekazywanej pokoleniom artykulacja nowej tożsamości zbiorowej

• Na poziomie indywidualnym - rozpowszechnienie się nowej kompetencji kulturowej, czyli znajomości, akceptacji i bezrefleksyjnego stosowania reguł i wzorów nowej kultury.

FUNKCJA TRAUMY KULTUROWEJ

• KONSTRUKTYWNA - trauma staje się ważnym ogniwem w morfogenezie kultury mobilizuje społeczeństwo do stosowania różnych strategii zaradczych, jest czynnikiem dynamizującym, stymulującym kreatywny aktywizm społeczny, wyzwalającym podmiotowość społeczną

• DESTRUKTYWNA - kiedy mobilizacja społeczna jest zbyt mała, a stosowanie strategii nieefektywne trauma pogłębia się, narasta niekompetencja kulturowa, paraliż aktywności społecznej, apatia, pesymizm, zanik tożsamości indywidualnej i zbiorowej.

TEORIA, ŻE ISTNIEJE WARTOŚĆ PROGOWA TRAUMY - GRANICZA SPOŁECZNEJ ODPORNOŚC NA TRAUMĘ.

16

---